BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2005
mgr inż. JOANNA KAMIC
SKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
prawidłowo
siedzieć
Jak
W artykule zaprezentowano zalecenia dotyczące pracy w pozycji siedzącej i siedzisk. W pierwszej części
Badania oraz ergonomiczna ocena,
przedstawiono wymagania dotyczące siedzisk biurowych  ich wymiarów i regulacji. Omówiono też sposoby
powszechnie stosowanych siedzisk, prze-
oceny siedzisk: porównanie parametrów siedziska z wartościami rekomendowanymi, dopasowanie siedziska do
prowadzane są w CIOP-PIB [3]. Polegają
wymiarów antropometrycznych człowieka, subiektywną ocenę siedzisk przez osoby badane. W drugiej części
one na wypełnieniu (przez osoby badane)
podkreślono znaczenie wiedzy i świadomości pracownika oraz przedstawiono zalecenia dla osób pracujących
w pozycji siedzącej pod kątem zapobiegania powstawaniu dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.
kwestionariusza obejmującego ocenę:
regulacji siedziska, wygody poszczegól-
How to sit properly
This article presents recommendations related to sedentary work and sitting. The first part of the article presents demands nych jego części, jakości ich wykonania
concerning office seats  their dimensions and adjustments. Methods of assessing seats are also presented: comparing
oraz uszeregowaniu ocenianych siedzisk
parameters of seats with recommended values, adjusting seats to the anthropometrical measures of a human and subjective
od najlepszego do najgorszego. Ocena su-
evaluation of seats. The second part of the article underlines the significance of workers knowledge and awareness. Some
suggestions for minimising musculoskeletal diseases are also presented.
biektywna potwierdziła ocenę obiektywną:
siedzisko, które miało najbardziej ergono-
miczne wymiary i regulacje (na podstawie
Utrzymywanie pozycji siedzącej jest dla Do porównania parametrów siedzi-
porównania z normą PN-EN 1335-1:2004)
człowieka mniej męczące fizycznie w po- ska z wartościami rekomendowanymi
było także przez respondentów ocenione
równaniu ze staniem, jednak powoduje może być przydatna norma PN-EN 1335-
najlepiej.
znacznie większe (o ok. 40%) obciążenie -1:2004 [2]. Norma ta pozwala na klasy-
Badania takie mogą być przydatne
kręgosłupa lędz
wiowego. Dlatego długie
fikację siedzisk biurowych na podstawie
do dokonania wyboru najlepszego krzesła
przebywanie w pozycji siedzącej jest dla
ich parametrów. Siedziska są klasyfiko-
biurowego, które ma być zakupione dla
człowieka uciążliwe. Może powodować
wane do kategorii A (wzorowe), B (bardzo
pracowników danego zakładu pracy. Ma
zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
dobre) lub C (dobre). Porównanie parame-
to też zalety z psychologicznego punktu
i krążków międzykręgowych, co w re- trów siedziska z wartościami rekomendo-
zultacie prowadzi do ograniczenia jego widzenia: pracownicy, którzy mają moż-
wanymi jest zalecane na przykład przed
ruchomości. Coraz powszechniejsze liwość kształtowania swojego stanowiska
zakupem siedzisk do zakładu pracy.
dolegliwości kręgosłupa lędz
wiowego
W CIOP-PIB jest prowadzona certy- pracy, są bardziej z tego stanowiska zado-
i szyjnego u osób pracujących w pozycji woleni i osiągają lepsze wyniki w pracy.
fikacja siedzisk biurowych na podstawie
siedzącej każą zastanawiać się, jak należy
porównania z wymienioną normą wymia- Często siedziska są oceniane z wykorzy-
pracować, aby im zapobiegać. Przede
staniem kilku metod równocześnie, a zale-
rów i zakresów regulacji płyty siedziska,
wszystkim stanowisko pracy powinno
oparcia, podłokietników oraz wymagań do- cenia do projektowania siedzisk są sumą
spełniać wymagania ergonomii, a pra-
tyczących podstawy siedziska, jego stabil- zaleceń i wyników uzyskanych z zastoso-
cownik powinien wiedzieć jak dostosować
ności. Dodatkowo oceniana jest też mięk- wania wymienionych trzech metod.
na przykład siedzisko do swoich potrzeb
kość płyty siedziska, dostępność regulacji
Jakie wymagania
(wymiarów antropometrycznych) i jak
oraz badana jest wygoda użytkowania (na
powinno spełniać dobre,
prawidłowo siedzieć.
podstawie subiektywnej oceny siedzisk).
ergonomiczne siedzisko biurowe?
Do potrzeb certyfikacji dodatkowo stwo-
Wymagania ogólne (fot.):
Ergonomiczne siedzisko
rzono kategorię siedzisk rehabilitacyjnych
" dostateczna stabilność, przez wypo-
(kategoria 0). Jest to kategoria siedzisk
Siedzisko ma największy wpływ
sażenie siedziska w podstawę co najmniej
wzorowych A  dodatkowo spełniających
na kształtowanie pozycji pracownika
pięciopodporową z kółkami jezdnymi
wymagania rehabilitacyjne.
podczas wykonywania pracy w pozycji
" wymiary i regulacje oparcia i siedzi-
Dostosowanie siedzisk do wymiarów
siedzącej. Sprawdzenie, czy konkretne
ska, zapewniające wygodną pozycję ciała
antropometrycznych człowieka odbywa
siedzisko spełnia wymagania ergonomii
i swobodę ruchów
się z reguły na etapie ich projektowania.
i może być wykorzystane na stanowisku
" wyprofilowanie płyty siedziska i opar-
Wymiary i regulacje siedziska muszą być
pracy można przeprowadzić przez [1]:
cia odpowiednie do naturalnego wygięcia
dostosowane do wymiarów ciała przy-
" porównanie parametrów siedziska
kręgosłupa i odcinka udowego kończyn
z wartościami rekomendowanymi (projek- najmniej 90% populacji użytkowników.
dolnych
Powinny stwarzać wygodne i bezpieczne
tant i producent oraz użytkownik)
" możliwość obrotu wokół osi pionowej
warunki pracy osobom, których wymiary
" dopasowanie siedziska do wymiarów
o 360�
antropometrycznych poszczególnych osób mieszczą się między wartościami 5. i 95.
" regulowane podłokietniki
(użytkownik) centyla.
" mechanizmy regulacji powinny być
" subiektywną ocenę siedzisk przez Subiektywna ocena siedzisk przez
łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz
osoby badane w warunkach laboratoryj- osoby badane jest przydatna do porówna-
tak usytuowane, aby regulację można było
nych oraz na stanowisku pracy (projektant, nia siedzisk między sobą i/lub do wyboru
wykonywać w pozycji siedzącej.
producent oraz użytkownik). najlepszego.
26
26
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2005
Szczegółowe wymagania dotyczące gólnej kontroli wzrokowej powinny być
głównych elementów siedziska: wykonywane o około 20 cm wyżej niż
" oparcie: szerokość: min. 36 cm; praca biurowa. Czynności związane z uży-
wysokość oparcia: min. 26 cm; regulacja ciem siły wymagają obniżenia wysokości
wysokości oparcia min. 5 cm; regulacja pola pracy (tabela).
odchylenia oparcia do tyłu: min. 15�; Stoły do pracy nie zawsze mają regula-
kształt oparcia dopasowany do naturalnego cję wysokości, a stanowiska pracy powinny
wygięcia kręgosłupa być dostosowane do wymiarów antropo-
" płyta siedziska: głębokość: min. metrycznych 90% populacji, w związku
38 cm; szerokość: min. 40 cm; regulacja z tym wysokość pola pracy powinna taka,
wysokości płyty siedziska w zakresie aby zapewnić dużemu, 95-centylowemu
co najmniej 40 � 51 cm od podłoża; pochy- mężczyz
nie swobodną przestrzeń dla
lenie płyty siedziska do tyłu: 2 � 7� nóg (rys. 2.  str. 28.). W takim przypad-
" podłokietniki w kształcie litery T; ku, kobiety i osoby niższe, ustawiając
regulacja wysokości podłokietników ponad wysokość płyty siedziska w górnym
płytą siedziska w zakresie, co najmniej, zakresie regulacji, nie mają możliwości
20 � 25 cm; odległość między podłokiet- swobodnego podparcia stóp na podłożu.
nikami: 46 � 51 cm Dlatego też szczególnie dla tych osób,
Minimalne wymagania ergonomii sie- zalecany jest podnóżek. Powierzchnia Rys. 1. Prawidłowa pozycja przy pracy
dzisk na stanowiskach pracy z kompute- podparcia stóp nie powinna być śliska,
Fig. 1. Proper work posture
rem można znalez
ć np. w rozporządzeniu a sam podnóżek nie powinien przesuwać
ministra pracy i polityki socjalnej z dnia się po podłodze podczas używania.
nych i zadań wykonywanych na stanowi-
1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa Podnóżek powinien mieć kąt pochy- sku, pokazali np. S. Oliv i A. Kjellberg
i higieny pracy na stanowiskach wyposażo- lenia w zakresie 0�15�, a jego wysokość
[7]. Wykłady przez nich prowadzone oraz
nych w monitory ekranowe [5] (rys. 1.). powinna być dostosowana do potrzeb
indywidualne konsultacje na stanowiskach
wynikających z cech antropometrycznych
pracy w firmie telekomunikacyjnej w Go-
pracownika.
eteborgu (dot. podparcia przedramienia,
rozmieszczenia klawiatury i myszy, prawi-
dłowej pozycji tułowia i podparcia części
Świadomy pracownik
lędz
wiowej kręgosłupa) spowodowały,
Badania doświadczalne i symulacje
że osoby przeszkolone zauważyły większy
komputerowe przeprowadzone w ramach
komfort pracy, a 15 tygodni póz
niej zna-
realizacji projektów badawczych w CIOP-
cząco zmniejszyła się liczba dolegliwości
-PIB [6] pokazały między innymi jak zmie-
kręgosłupa szyjnego, ramion i głowy.
nia się obciążenie kręgosłupa lędz
wiowego
W podgrupie, która poprawiła jedynie roz-
w zależności od przyjmowanej pozycji
mieszczenie klawiatury i myszy, redukcja
tułowia (rys. 3.  str. 28.). Obciążenie
dolegliwości szyi i ramion była również
mięśni odcinka lędz
wiowego jest około
znacząco większa.
5-krotnie mniejsze w pozycji wyprosto-
Wiedza i świadomość pracownika
wanej w porównaniu z pozycją pochyloną
są zatem równie ważne jak przestrzenna
i pozycją odchyloną do tyłu, nie podpartą.
organizacja stanowiska pracy.
Również przy dodatkowym obciążeniu
zewnętrznym kończyn górnych (symu- Jak zapobiegać
lacja podnoszenia przedmiotów o masie powstawaniu dolegliwości?
do 20 kg) obciążenie mięśni w pozycji Podczas siedzenia bardzo ważne
wyprostowanej jest zdecydowanie mniej- są przede wszystkim poprawna pozycja
sze (3  4-krotnie). ciała i jej częste zmiany. Należy więc:
Jak cenne mogą być szkolenia i inter- " siedzieć, zachowując naturalne krzy-
wencja na stanowiskach pracy zwiększa- wizny kręgosłupa, nie garbiąc się
jące wiedzę pracowników na temat ergo- " podpierać plecy, zwłaszcza w oko-
nomii i dostosowania stanowiska pracy licy lędz
wiowej, a przedramiona opierać
Fot. Ergonomiczne siedzisko biurowe
do własnych wymiarów antropometrycz- na podłokietnikach
Fot. Ergonomic office seat
Tabela
ZALECANE WYSOKOŚCI POLA PRACY
Siedzisko
Required height of the work level
a wysokość pola pracy
Rodzaj pracy Kobiety Mężczyz
ni
[cm] [cm]
Wysokość pola pracy powinna być
dostosowana do wartości parametrów an- Precyzyjna z dokładną obserwacją 80-100 90-110
tropometrycznych populacji pracowników
Pisanie i czytanie, praca biurowa 70-74 74-78
oraz do rodzaju wykonywanych czynności.
Prace ręczne wymagające użycia siły 65 68
Czynności dokładne, wymagające szcze-
27
27
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2005
" unikać skrętu tułowia (tzn. elementy
stanowiska pracy powinny być ustawione
na wprost pracownika)
" w celu uniknięcia skrętu tułowia obra-
cać całe ciało, nie tylko tułów, zachowując
wyprostowany kręgosłup
" monitor komputera ustawić tak,
aby jego górna krawędz
znajdowała się
na wysokości oczu lub niżej (część szyjna
kręgosłupa w poprawnej pozycji)
" tak dobrać wysokość siedziska, aby
jego krawędz
nie powodowała ucisku
w strefie podkolanowej; stopy nie mogą
znajdować się pod siedziskiem
" tak ustawić wysokość siedziska, aby kąt
w stawie kolanowym był większy niż 90o
" korzystać z podnóżka, umożliwiające-
go wyższe podparcie stóp
" co godzinę przerwać pracę lub znalez
ć
zajęcie o innym charakterze (związane
ze zmianą pozycji czy chodzeniem)
" po pracy w pozycji siedzącej i z obcią-
żeniem statycznym, unikać biernego odpo-
czynku (np. siedzenia przed telewizorem)
 odbyć co najmniej godzinny spacer.
PIŚMIENNICTWO
[1] Drury C.G. and Coury B.G. A methodology for
chair evaluation.  Applied Ergonomics , 1982, Vol.
13, No 3, 195-202
[2] PN-EN 1335-1:2004 Meble biurowe  krzesło
biurowe do pracy  Część 1: Wymiary  Oznaczanie
wymiarów
[3] Kamińska J., Tokarski T., Roman-Liu D.
Rys. 2. Wysokość pola pracy powinna być odpowiednia zarówno dla 5-centylowej kobiety jak
Ergonomiczna ocena twardości siedzisk. Zeszyty
i 95-centylowego mężczyzny [4]
Naukowe Katedry Mechaniki Stosowanej, Vol. 24,
Fig. 2. Height of the work level should be fitted to the 5. centyl women and 95. centyl men t [4]
133-136, Gliwice 2004
[4] Gedliczka A. (red.) Atlas miar człowieka. Dane
do projektowania i oceny ergonomicznej. CIOP,
140,00
Warszawa 2001
pozycja pochylona
[5] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa
120,00
pozycja wyprostowana
i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w mo-
nitory ekranowe. (DzU nr 148, poz. 973)
pozycja odchylona bez podparcia
100,00 [6] Kamińska J., Roman-Liu D., Zagrajek T.,
Borkowski P. Finite elements analysis of spine
during computerised tasks. Proceedings of the HCII
80,00 Congrass (w druku)
[7] Oliv S., Kjellberg A. Evaluation of an Ergonomic
Intervention Programme for the VDU Work Place.
60,00
Proceedings of the 34th Congrass of the Nordic
Ergonomics Society, Linkoping 2002
40,00
Publikacja opracowana na podstawie
20,00
wyników badań w ramach programu
służb państwowych SP 5.1.  Tworzenie
systemu dobrowolnej certyfikacji wyrobów
0,00
wpływających na bezpieczeństwo i ochronę
0 50 100
zdrowia w procesach pracy oraz w czasie
wolnym od pracy dofinansowywanych
Obciążenie kończyn górnych [N]
przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy
Rys. 3. Obciążenie mięśni odcinka lędz
wiowego w pozycji pochylonej, wyprostowanej i odchylonej do w latach 2002-2004 r. Główny koordy-
tyłu przy różnym obciążeniu kończyn górnych
nator: Centralny Instytut Ochrony Pracy
Fig. 3. The lumbar muscle load in bend forwards, straight and bent backwards position for different  Państwowy Instytut Badawczy
external load on upper limbs
28
28
w odcinku lędx
wiowym [Nm]
Współczynnik obciążenia mięS
ni pleców