BEZPIECZE STWO PRACY 12/2008
Praca
z komputerem
przeno nym
 laptopy
Komputer przeno ny (laptop) jest obecnie coraz czę ciej stosowany w pracy zawodowej.
W artykule przedstawiono ewentualne zagrożenia wynikające z pracy z tym urządzeniem,
w szczególno ci za zwrócono uwagę na ryzyko występowania dolegliwo ci układu
mię niowo-szkieletowego w ród jego użytkowników. Problem ten jest bowiem nadal
postrzegany jako jedno z istotniejszych zagrożeń w rodowisku pracy.
Work with a portable computer - laptops
Laptops are more and more common at work. This article discusses the possible hazards of
their usage, especially the increased risk of musculoskeletal disorders. This problem is still
considered to be one of the most significant hazards in the working environment.
mgr MARZENA MIESZKOWSKA zewnętrznych: CD, DVD, Blu-ray1 itp.), Wskazują na to nazwy stosowane do okre-
dr n. med. JOANNA BUGAJSKA
urządzenia komunikacji z użytkownikiem lenia komputera przeno nego: notebook
dr inż. AGNIESZKA WOLSKA
(klawiatura, monitor, TrackPoint2 lub Touch- (notatnik), laptop (urządzenie trzymane
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Pad3), a obecnie też przewodowe i bezprze- na kolanach podczas użytkowania)4, czy
 Państwowy Instytut Badawczy
wodowe urządzenie zapewniające łączno ć palmtop (urządzenie trzymane w dłoniach
z Internetem [1]. podczas użytkowania)5.
Komputer przeno ny powstał jako Współczesne komputery przeno ne
pomocnicze narzędzie pracy, do stoso- dzielą się na:
Wstęp
wania poza stałym miejscem pracy, przez " notebooki/laptopy
ograniczony czas, do wykonania czynno ci " tablety PC (podobnej wielko ci jak lap-
Pierwsze komputery przeno ne (mobil-
wymagających mobilno ci, na przykład do topy, ale z ekranem dotykowym)
ne) pojawiły się w sprzedaży na przełomie
prezentowania danych poza firmą, prezen- " palmtopy.
lat 70. i 80. XX wieku. Od tego czasu ob-
towania towaru u klientów, testowania ser- Obecnie komputery przeno ne stały się
serwujemy systematyczny i coraz bardziej
wisowanego sprzętu, czy robienia notatek. nieodłącznym narzędziem pracy, komunikacji
zaawansowany rozwój technologiczny tych
międzyludzkiej, a także zabawy, przyciągając
urządzeń, co przejawia się także obfito cią 1
Blu-ray Disc (BD)  format zapisu optycznego, opra-
tym samym miliony ludzi na całym wiecie.
cowany przez Blu-ray Disc Association (BDA). Następca
na rynku coraz to nowszych, doskonalszych,
formatu DVD. Wyróżnia się większą pojemno cią od płyt
Wiele osób ma trudno ci z wyobrażeniem
a przy tym lżejszych modeli komputerów
DVD, co jest możliwe dzięki zastosowaniu niebieskiego
sobie biura, a coraz czę ciej nawet domu,
przeno nych.
lasera. Ten nowy typ no nika pozwala na zapisanie
25 GB danych na płytach jednowarstwowych
bez tych urządzeń. W 2004 r. w USA 30%
Komputer przeno ny to pojedyncze,
2
TrackPoint  urządzenie wskazujące w postaci minijoy-
sprzedanych komputerów osobistych
niewielkie, zamykane urządzenie, w którym
sticka umieszczonego między klawiszami, reagującego
na siłę i kierunek nacisku stanowiły komputery przeno ne, ale już
znajdują się wszystkie podzespoły we-
3
TouchPad  panel dotykowy, urządzenie wskazujące
wnętrzne (procesor, pamięć, dysk twardy
4
w postaci sensorowej płytki reagującej na przesuwanie lap  kolano, top  na wierzchu
5
itd.), wybrane rodzaje napędów (no ników i nacisk palca palm  dłoń, top  na wierzchu
8
BEZPIECZE STWO PRACY 12/2008
w roku 2005 ich sprzedaż po raz pierwszy podstawowym, a nawet jedynym. Ma to względu na różnorodno ć warunków, w ja-
w historii była większa niż komputerów miejsce zwłaszcza w ród przedstawicieli kich są one wykorzystywane (pomieszczenie
stacjonarnych [2]. firm handlowych, medycznych, doradców biurowe lub mieszkalne, samochód, pociąg,
W większo ci publikacji dotyczących ubezpieczeniowych, finansowych oraz wielu samolot itp.).
szkodliwo ci czy niedogodno ci związanych innych zawodów.
z warunkami pracy przy komputerze z re- Pomimo wielu zalet, nie można zapominać W pomieszczeniach biurowych
guły opisywane są stanowiska wyposażone
o takich niedogodno ciach wynikających z użyt-
Komputer przeno ny jest ostatnio coraz
w komputery składające się z monitora ekra- kowania komputerów przeno nych, jak:
czę ciej wykorzystywany jako podstawowe
nowego (CRT6, LCD7), jednostki centralnej,
" połączona z monitorem klawiatura oraz
narzędzie pracy w biurze. W tym przypadku,
klawiatury, myszy itp. Również dyrektywa
jej małe rozmiary, powodujące przyjęcie
komputer przeno ny umieszczany jest na
90/270/EWG okre lająca minimalne wy- wymuszonej pozycji ciała, wywołującej
biurku komputerowym o standardowej wy-
magania w dziedzinie bezpieczeństwa
zmęczenie mię ni kończyn górnych oraz
soko ci, z obniżonym (wysuwanym) blatem
i ochrony zdrowia podczas pracy z urządze- mię ni szyi, a także większe pochylenie
na klawiaturę, na którym jednak nie można
niami wyposażonymi w monitory ekranowe,
głowy i tułowia do przodu podczas obsługi
umie cić klawiatury komputera przeno ne-
a także wdrażające je do prawa polskiego
komputera przeno nego [3, 4]
go na stałe połączonej z monitorem. W tej
rozporządzenie ministra pracy i polityki
" problemy ze sterowaniem kursorem za
sytuacji zalecane jest stosowanie stacji do-
socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
pomocą wbudowanego w komputer prze-
kującej, która umożliwia ustawienie ekranu
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowi-
no ny panelu dotykowego TouchPad
komputera przeno nego na linii wzroku oraz
skach wyposażonych w monitory ekranowe
" wzrost masy wraz ze wzrostem para-
podłączenie dodatkowej, zewnętrznej kla-
(DzU nr 148 poz. 973) nie uwzględniają
metrów technicznych komputera
wiatury i myszy, które bez problemu można
przypadków używania przeno nych syste-
" monitory ciekłokrystaliczne wciąż
umie cić na obniżonym blacie na klawiaturę.
mów komputerowych.
niedorównujące parametrom monitorów
W znacznym stopniu umożliwia to zacho-
Wynika to z faktu, że komputery te
stacjonarnych
wanie prawidłowej pozycji ciała, a także
z założenia nie miały służyć do pracy ciągłej,
" na ogół słabsze parametry niż w przy-
komfortu pracy, niemal takiego, jak podczas
jednak coraz czę ciej zastępują komputer
padku komputerów stacjonarnych w tej sa-
pracy z komputerem stacjonarnym. Przy
stacjonarny, co powoduje okre lone konse-
mej cenie, a także utrudniona modernizacja
zastosowaniu stacji dokującej możliwe jest
kwencje zdrowotne.
(w odróżnieniu od komputera stacjonarne-
stosowanie zaleceń i wymagań dotyczących
W ród priorytetów ogłoszonych w opu-
go, nie wszystkie elementy laptopa można
pracy z komputerami stacjonarnymi [6].
blikowanym przez Europejską Agencję
wymienić) [5].
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy w grudniu
Te problemy nie powodują jednak zmniej-
Poza pomieszczeniami biurowymi
2005 r. dokumencie pod tytułem Prognoza
szenia zainteresowania użytkowników.
Inna sytuacja występuje podczas korzysta-
ekspertów dotycząca nowych czynników
Jest również pewne, że zainteresowanych
nia z komputera przeno nego np. w pociągu,
ryzyka w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia
zakupem komputerów przeno nych w naj-
samolocie, autobusie, czy samochodzie. Tam,
pracy wymieniono: występowanie zespołów
bliższym czasie nie zabraknie.
ze względu na niewielką dostępną powierzch-
przeciążeniowych spowodowanych ruchami
nię, jak również brak wygody, zaleca się wybór
monotypowymi podczas obsługi kompu-
Ergonomia pracy
miejsca z możliwie największą przestrzenią na
terów (RSI  Repetitive Strain Injury) oraz
z komputerem przeno nym
nogi, z podłokietnikami (je li są za wysokie
występowanie wymuszonej pozycji ciała
Stworzenie ergonomicznego stanowi- można umie cić komputer na poduszce,
podczas obsługi przeno nych systemów
ska pracy z komputerem przeno nym jest teczce, na kolanach), z możliwo cią zasło-
komputerowych.
bardzo trudnym zadaniem. Dzieje się tak ze nięcia okien oraz regulacji indywidualnego
Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie
czytelnikowi informacji dotyczących ryzyka
ewentualnych dolegliwo ci układu mię nio-
wo-szkieletowego, powstałych podczas
pracy z komputerem przeno nym.
Zalety i wady
komputerów przeno nych
Komputery przeno ne powoli przestają
pełnić jedynie funkcje komputera pomocni-
czego. Dzięki niewielkim rozmiarom, małej
masie, a przede wszystkim łatwo ci przeno-
szenia, coraz czę ciej stają się komputerem
Fot. Dostępne na rynku  ergonomiczne modele plecaka i torby na komputery przeno ne
6
CRT  (Cathode-Ray Tube) monitor kineskopowy
7 Photo.  Ergonomic models of rucksacks and laptop bags available on the market
LCD  (Liquid Crystal Display) wy wietlacz ciekło-
krystaliczny ródło: www. highclass.pl
9
BEZPIECZE STWO PRACY 12/2008
o wietlenia. Ważne jest również przyjęcie kuje wzrostem obciążenia układu mię nio- Dlatego też temat badań dolegliwo ci
odpowiedniej pozycji ciała  niegarbienie wo-szkieletowego ich użytkowników. mię niowo-szkieletowych w ród opera-
się, odchylenie lekko do tyłu, a także częste Mimo systematycznego wzrostu liczby torów komputerów przeno nych podjęto
operatorów komputerów przeno nych, nie- w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy
przerwy w pracy. Należy również pamiętać,
wiele wiadomo o rzeczywistym obciążeniu  Państwowym Instytucie Badawczym.
że w takich warunkach komputer przeno ny
W pierwszym etapie projektu pn.  Ogra-
powinien być wykorzystywany krótko  wy- układu mię niowo-szkieletowego podczas
niczenie ryzyka dolegliwo ci mię niowo-
ich użytkowania. Problematyką dolegliwo ci
łącznie do wykonania koniecznej pracy.
szkieletowych podczas obsługi przeno nego
układu mię niowo-szkieletowego spowodo-
Trzeba również zwrócić uwagę na sposób
sprzętu komputerowego przeprowadzono
wanych pracą z komputerem przeno nym
przenoszenia komputera. Bardzo często
badania ankietowe dotyczące warunków
zajmowało się dotychczas niewiele zespołów
laptop jest przenoszony (również na znaczne
stosowania przeno nego sprzętu kompu-
badawczych.
odległo ci) w torbie na jedno ramię. Wpływa
terowego oraz często ci występowania
Porównując pozycję ciała podczas pracy
to na dyskomfort w czasie poruszania się,
i intensywno ci dolegliwo ci ze strony układu
z komputerem przeno nym i komputerami
gdyż powoduje znaczne obciążenie mię ni
mię niowo-szkieletowego. Kolejnym etapem
stacjonarnymi, obserwuje się znacznie
karku i kręgosłupa. Tymczasem na rynku
będzie przeprowadzenie badań laborato-
mniejszą odległo ć widzenia (odległo ć
dostępnych jest wiele modeli plecaków
ryjnych, dotyczących obciążenia układu
pomiędzy oczami a monitorem) oraz więk-
(fot., str. 9.) wyposażonych w wygodne,
mię niowo-szkieletowego u użytkowników
sze pochylenie głowy i tułowia do przodu
szerokie pasy no ne, pas biodrowy i stelaż
komputerów przeno nych na podstawie
podczas obsługi komputera przeno nego.
wewnętrzny oraz toreb na kółkach, zmniej-
wska ników obiektywnych (kąty, pozycje
Obciążenie mię ni, oceniane na podstawie
szających obciążenie podczas przenoszenia
podczas pracy i sygnał elektromiograficzny
sygnału elektromiograficznego, jest istotnie
komputerów przeno nych [7].
pracujących mię ni). Na podstawie wyników
większe u użytkowników komputerów prze-
badań zostaną opracowane wytyczne do
no nych, w porównaniu z użytkownikami
Dolegliwo ci
kształtowania prawidłowych warunków pra-
komputerów stacjonarnych. Spowodowane
układu mię niowo-szkieletowego
cy dla specjalistów bhp oraz użytkowników
jest to tym, że komputery przeno ne mają na
przeno nego sprzętu komputerowego.
Dolegliwo ci mię niowo-szkieletowe są
stałe połączoną klawiaturę z monitorem, co
w Unii Europejskiej jednym z najpowszech- uniemożliwia ustawienie monitora i klawia-
PI MIENNICTWO
niejszych problemów zdrowotnych związa- tury na osobnych blatach, umieszczonych na
[1] www.wikipedia.pl
nych z pracą [8]. Zaburzenia (dolegliwo ci odpowiednich wysoko ciach [3, 4].
[2] www.money.pl
i choroby) układu mię niowo-szkieletowego Analizowano także obciążenie mię ni szyi
[3] S. Saito, M. Miyao, T. Kondo Ergonomic Evaluation
obejmują ograniczenie funkcji układu mię- i kończyn górnych podczas obsługi kom-
of Working Posture of VDT Operation Using Personal
niowo-szkieletowego, włącznie ze stanami putera przeno nego w dwóch sytuacjach:
Computer with Flat Panel Display.  Industrial Health ,
umieszczonych na biurku oraz na kolanach. 35/1997, s. 264-270
bólowymi mię ni szkieletowych, stawów
[4] MBG Villanueva, H. Jonai, S. Saito, Ergonomic
oraz ich okolic. Na obciążenie mię niowo- Podczas pracy z komputerem przeno nym
Aspects of Personal Computers with Flat Panel Displays
umieszczonym na kolanach obserwuje się,
-szkieletowe wpływ ma wiele czynników
(PC-EPDs): Evaluation of Posture, Muscle Activities,
w porównaniu z umieszczonym na biurku,
fizycznych (przeładunki ręczne, niewła ciwa Didcomfort and Performance.  Industrial Health ,
36/1998, s. 282-289
większe pochylenie głowy do przodu,
pozycja ciała i nienaturalne oraz wielokrot-
[5] http://www.laptopynotebooki.com/cechy.php
odchylenie pleców do tyłu oraz większy
nie powtarzane ruchy, prace wymagające
[6] J. Bugajska (red.) Komputerowe stanowisko pra-
wyprost nadgarstka, co skutkuje większym
dużej siły rąk, wibracje oraz praca w niskich
cy  aspekty zdrowotne i ergonomiczne. CIOP-PIB,
obciążeniem nadgarstka i mię ni prostują-
temperaturach) oraz organizacyjnych Warszawa 2003
cych szyję [11].
i psychospołecznych (tempo pracy, ogra- [7] Z. Jó wiak Ergonomia pracy z notebookiem.  Atest
4/2008
niczenia czasowe, systemy wynagrodzeń,
[8] D.Roman-Liu Narażenie na powstawanie dole-
Podsumowanie
prace monotonne, a także niski poziom
gliwo ci mię niowo-szkieletowych w krajach Unii
zadowolenia z pracy) [9]. Problemy mię- Europejskiej,  Bezpieczeństwo Pracy 11(446)2008,
W wielu firmach komputer przeno ny
s. 16-20
niowo-szkieletowe są również przyczyną
stał się urządzeniem niezbędnym. Coraz
[9] http://osha.europa.eu/pl/sector/agriculture/
nieobecno ci w pracy, leczenia ambulatoryj-
chętniej jest także używany nie tylko w czasie
msds
nego, a nawet szpitalnego. Większo ci tych
podróży służbowych, jak miało to miejsce
[10] www. interia.pl
schorzeń można jednak zapobiec lub choćby
jeszcze do niedawna, ale również podczas
[11] H. Mosffet, M. Hagberg, E. Hansson-Risberg,
ograniczyć je przestrzegając istniejących L. Karlqvist Influence of laptop computer design and
wykonywania codziennych obowiązków
working position on physical exposure variables. Clinical
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
zawodowych. W związku z tym, że zapo-
Biomechanics 17 (2002), s. 365-375
oraz stosując dobre praktyki.
trzebowanie na komputery przeno ne od
Według badań Instytutu Badawczego
paru lat nieprzerwanie ro nie, należy zwrócić
Publikacja opracowana na podstawie wyników uzy-
GFK Custom Research 45% wła cicieli
uwagę na warunki, w jakich są one używane
skanych w ramach I etapu programu wieloletniego
komputerów mobilnych spędza przed moni- oraz na jedno z istotniejszych zagrożeń
pn.  Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy
torem co najmniej 16 godz. tygodniowo [10].
w rodowisku pracy, jakim jest przeciążenie
dofinansowywanego w latach 2008-2010 w zakresie
Warunki, w jakich używane są komputery układu mię niowo-szkieletowego u użyt- zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej. Główny koordynator: Centralny
przeno ne często nie pozwalają na zasto- kowników komputerów w ogóle, a u użyt-
Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Ba-
sowanie zasad ergonomii i uniemożliwiają kowników komputerów przeno nych
dawczy
przyjęcie prawidłowej pozycji ciała, co skut- w szczególno ci.
10