A. Psychologia - o człowieku pozytywnie
1. Czym jest psychologia zdrowia
2. Co to jest pomoc psychologiczna
3.  Szczęście - złudzenie czy konieczność?
4. Eudajmonistyczna i hedonistyczna koncepcja szczęścia
B. Wielkie pytania psychologii (tylko cztery)
1. Czy psychologia w ogóle jest potrzebna?
2. Czy człowiek może być świadomy tego, dlaczego
zachowuje się tak, a nie inaczej?
3. Czy świadomość jest czym innym niż ciało?
1
4. Czy istotnie różnimy się od zwierząt?
Psychologia zdrowia
Zimbardo: Optymalne czy pełne zdrowie obejmuje oprócz
fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego, duchowego,
społecznego i środowiskowo wymiaru zdrowia także
zdolność pełnego i aktywnego funkcjonowania.
Shelley E. Taylor (1986)  Psychologia zdrowia jest
działem psychologii zajmującym się poznaniem wpływu
czynników psychologicznych na to, że ludzie pozostają
zdrowi, określeniem ich znaczenia w powstawaniu chorób
oraz ich roli w kształtowaniu zachowania ludzi, kiedy
zachorują .
2
Tematy, którymi zajmuje się psychologia zdrowia:
" modele teoretyczne dotyczące funkcjonowania człowieka w
zdrowiu i w chorobie
" promocje zdrowia rozumianego pozytywnie i profilaktyka
(zachowania prozdrowotne i zachowania antyzdrowotne)
" analiza interakcji: pacjent - lekarz - służba zdrowia: system
opieki medycznej, itd..
" Funkcjonowanie pacjenta w sytuacji stresu i w sytuacji choroby
Prewencja - przeciwdziałanie chorobie
Promocja - potęgowanie zdrowia
3
Światowa Organizacja Zdrowia - obszary działania
promocyjnego:
" Budowanie polityki prozdrowotnej
" Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu
" Wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia
" Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących
zdrowiu
" Reorientacja służby zdrowia
4
Pomoc psychologiczna
Wspieranie samorealizacji
Promocja zdrowia
Zapobieganie patologii
Poradnictwo psychologiczne (rozwiązywanie
kryzysów rozwojowych)
Interwencje kryzysowe
5
Interwencja kryzysowa
Kryzys:
" bardzo duże napięcie emocjonalne
" obawa przed utratą kontroli
" uczucie przerażenia
" poczucie bezradności
" dezintegracja zachowania
" objawy somatyczne
6
Psychoterapia
 ... polega na świadomym, celowym i
programowanym oddziaływaniu psychologicznym w
celu usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń w
funkcjonowaniu psychiczny, somatycznym i
społecznym oraz usunięcia ich psychospołecznych
przyczyn.
Nurty w psychoterapii:
podejście psychoanalityczne
podejście behawioralno - poznawcze
podejście humanistyczno - egzystencjalne
podejście systemowe
7
O psychoterapii można mówić wtedy, gdy:
zawarty jest kontrakt terapeutyczny
występuje oddziaływanie psychologiczne
występuje związek terapeutyczny
Procesy i zmiany w psychoterapii:
" modelowanie
" uczenie się kompetencji, własnej skuteczności
" zmiana przekonań, nastawień, stylu myślenia
" wgląd - intelektualny, emocjonalny
" rozładowanie napięć (katharsis)
" ekspresja emocji
8
Przykłady psychoterapii
Eric Berne, W co grają ludzie,
Analiza transakcyjna, czyli kontaktujące się ze sobą
bałwanki
R
R
R
D D
Dz
Dz
9
Psychologiczna definicja szczęścia
 ...szczęście jest takim nastawieniem wobec życia, które
warunkuje aktywne zmaganie się z przeciwnościami losu i
dążenie do ważnych dla podmiotu wartości. Jego przejawem jest
odczuwany subiektywnie pozytywny bilans doświadczeń,
znajdujący swój wyraz na poziomie poznawczym (pozytywna
ocena jakości własnego życia i perspektyw) i na poziomie
emocjonalnym (przewaga przyjemnych afektów.
J. Czapiński
Szczęście może być traktowane jako wymiar oceny wartości i
sensu życia
10
Szczęście jako subiektywne zadowolenie z życia
(subjective well-being):
Ocena własnego życia w danym momencie i w dłuższym
okresie czasu. Na ocenę tę składają się
emocjonalne reakcje w danej chwili
nastrój
zadowolenie z życia jako całości
poczucie spełnienia:
ocena  cząstkowych satysfakcji :, małżeństwo,
praca, itd.
11
Obszary badania satysfakcji:
badania socjologiczne  bardziej i mniej
szczęśliwe narody i grupy społeczne,
badania w ramach tzw. psychologii zdrowia,
psychologia osobowości
badania z obszaru psychologii społecznej i
poznawczej
Metody badawcze:
" jedno pytanie: Na ile jesteś zadowolny z życia jako całości
" kwestionariusze wielowymiarowe
" metoda dzienniczków  notowanie samopoczucia w różnych
momentach dnia
" badanie pamięci  przywoływanie wspomnień pozytywnych i
negatywnych
12
Szczęście:
Podejście hedonistyczne: szczęście to przyjemność
" Arystyp: celem życia jest osiągnięcie maksymalnej ilości
przyjemności
" Utylitarianizm: Jak najwięcej przyjemności dla jak
największej liczby ludzi
"  All I wanna do is have some fun before I die
Podejście eudajmonistyczne: szczęście to wypełnianie
własnej prawdziwej natury lub realizowanie własnych
potencjalności
" Arystoteles: szczęście to rozwój cnoty, czyli robienie
tego co warto robić.
13
Hedonistyczna koncepcja dobrostanu w psychologii
" Przyjmność nie ogranicza się tylko do doznań fizycznych
" Przyjemność vs ból (Kahneman, 1999)
" Ludzie maksymalizują użyteczność, wybierają raczej
rzeczy przyjemne niż nieprzyjemne, itd..
" Szczęście - subiektywne poczucie dobrostanu SWB
(subjective well-being):
" Satysfakcja z życia
" Obecność pozytywnego nastroju
" Brak nastroju negatywnego
14
Eudajmonistyczna koncepcja szczęścia w psychologii
" Nie wystarczy zaspokoić wszystkie potrzeby, aby człowiek
miał poczucie szczęścia.
" Zaspokojenie pewnych potrzeb może nawet być przeszkodą.
" Watterman (1993) - PE - Personal Expressivenes
intensywne i autentyczne życie,
 dążenie do doskonałości, które odzwierciedla osobisty
potencjał człowieka .
Personal Well Being - PWB:
autonomia, wzrost osobisty, akceptacja siebie, cel w życiu,
mistrzostwo, pozytywny związek z innymi
15
16
 Szczęście: złudzenie czy konieczność?
J. Czapiński: Cebulowa teoria szczęścia
" Szczęście to pozytywna postawa wobec życia, pierwotna,
niezależna od okoliczności i od indywidualnej biografii
" Poczucie nieszczęścia jest zależne od przypadłości życia
" Poczucie nieszczęścia jest (u ludzi zdrowych) stanem
przejściowym
Poczucie szczęścia jest zjawiskiem powszechnym:
Badania kwestionariuszowe
Badani z reguły uznają, że  teraz są bardziej szczęśliwi niż
 zwykle
17
Dzieci rysują więcej twarzy uśmiechniętych niż smutnych
Kontroler ciasteczek w fabryce w Filadelfii - ciągle potrzebny,
pomimo tego, że produkcja jest całkowicie automatyczna
Czy jest on jednak człowiekiem szczęśliwym?
18
B. Wielkie pytania psychologii (tylko 4)
na podstawie
Wiesław A
ukaszewski, (2003). Wielkie pytania psychologii.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
19
1. Czy psychologia to opis tego, co i tak wszyscy wiedzą?
Kilka argumentów na tak:
" Wszystkie hipotezy dotyczące różnic indywidualnych:
ludzie różnie reagują na stres, w różnym stopniu nawiązują
kontakty z nowymi osobami, w różnym stopniu są inteligentni
" Mnóstwo banalnych stwierdzeń typu:
" im więcej włożysz wysiłku, tym więcej umiesz (pamięć),
" im bardziej osobiście Tobie na czymś zależy, tym większa jest
szansa, że to osiągniesz (motywacja),
" emocje pozytywne wzmagają zainteresownie innymi ludz
mi
(emocje)
" dziecko łatwiej poradzi sobie z czymś trudnym, gdy mu ktoś
pomorze (rozwój)
" ludzie są raczej szczęśliwi niż nieszczęśliwi (szczęście)
20
Kilka argumentów na nie
1. Newton i spadające jabłka, Pawłow i śliniące się psy, itd.,
czyli dlaczego dobra teoria jest lepsza od każdej praktyki:
" systematyczny opis zależności - np. emocje podstawowe
" terminy teoretyczne a nie spostrzeżeniowe - motywacja
zadaniowa
" opis w postaci praw, a nie opis spostrzeganych korelacji
" możliwość przewidywania (efekt kompromisu)
21
2. Niektóre wyniki, choć zgodne ze zdrowym rozsądkiem jednak i
tak są interesujące
Czy napisałbyś list popierający coś z czym się nie zgadzasz?
Wysokość nagrody ( w $)
Prawo odmowy
napisania listu
0,50 2,50
Nie 10 osób 10 osób
Tak 10 osób 10 osób
22
1
,
4
1 5
,
2
Np aieis
aisn l t
u
z r wmo d o y
pa e d om
w
1
,
2
bz r wd om y
e pa a o d o
w
1
,
0
0
,
8
0 3
,
6
0
,
6
0
,
4
0
,
2
- , 5
0
0
0
,
0
- , 7
0
0
- ,
0
2
$, 0 $, 0
0 2
5 5
Ngoa
ar d
23
Zmiana postawy
Kiedy wyniki badań psychologicznych są niezgodne ze zdrowym
rozsądkiem, czyli kiedy psycholog  wie więcej ?
Wiesław A
ukaszewski:
1. Wtedy, gdy dane przeczą  oczywistościom .
2. Wtedy, gdy okazuje się, że dodanie dodatkowego czynnika
(dodatkowych informacji) pogarsza efekty.
3. Wtedy, gdy okazuje się, że osoby badane zachowują się
niezgodnie z obiektywnymi normami (logiki, rachunku
prawdopodobieństwa).
4. Wtedy, gdy okazuje się, że deklaracje nie są zgodne z
zachowaniem.
5. Wtedy, gdy okazuje się, że niektóre zachowania nie mają
uzasadnienia (np. podwójny efekt place bo).
24
Kiedy wyniki badań psychologicznych są niezgodne ze
zdrowym rozsądkiem, czyli kiedy psycholog  wie więcej ?
Wiesław A
ukaszewski:
6. Wtedy, gdy okazuje się, że ludzie podejmują działania
niezgodne z własnym interesem (np. strategie
samoutrudniania).
7. Wtedy, gdy ta sama osoba lub zjawisko może być różnie
oceniane w różnych sytuacjach (efekt perspektywy w
podejmowaniu decyzji).
25
2. Czy zachowanie człowieka jest w większej części
sterowane przez motywacje nieświadomie niż
świadome?
Jest to raczej pytanie o świadomą kontrolę
Przykłady
Badanie dotyczące uwagi
Huśtawka emocjonalna i pseudouzasadnienia, czyli
bezrefleksyjność
Skąd biorą się emocje?
26
Procesy automatyczne w codziennym życiu:
" Ześlizg (rozpoczęcie czynności rutynowej sprawia, że jej kontrolę
przejmuje proces automatyczny - William James poszedł spać
 odruchowo .
" Ominięcie (przerwanie czynności powoduje ominięcie pozostałych faz)
- wyłączyłem komputer i nie zapisałem tego, co napisałem
" Persweracje (powtarzanie w kółko tych samych ruchów) - ciągle
wkładam tę samą zepsutą dyskietkę
" Błąd opisu (wykonanie zrutynizowanego programu czynności na innym
obiekcie) - gotowanie zegarka zamiast jajka
" Błąd zależny od danych (informacje sensoryczne przejmują kontrolę
nad działaniem) - cena sukienki jako numer telefonu
" Błąd asocjacji (skojarzenia wywołują czynność rutynową) -  proszę
wejść, gdy dzwoni telefon)
" Brak aktywacji do zakończenia działania (po co ja tu w ogóle
przyszedłem)
27
Dolinski, D., Nawrat, R. (1994). Hustawka emocji" jako nowa technika
manipulacji społecznej. Przegląd psychologiczny, 37, 7-20.
Fear then relief - beware when danger is over!
28
Robert Zajonc: Osoby badane
bardziej lubią te chińskie znaki,
które częściej widziały, chociaż
wcale nie rozumieją co one tak
naprawdę oznaczają.
29
Schachter: Wystarczy wstrzyknąć osobom badanym
adrenalinę, aby mieli poczucie pobudzenia emocjonalnego.
To jaką emocję będą przeżywać zależy od poznawczej
interpretacji, a tym można manipulować.
Tenisista na zdjęcie przeżywa szczęście, bo wie, że wygrał.
30
3. Czy świadomość jest innym rodzajem bytu niż ciało?
 ...w sposobie myślenia człowieka z ulicy ciało nabrało sensu
przedmiotowego, traktowane jest jak dziecko, które czasem
jest powodem a do dumy,a czasem przyczyną zmartwienia.
Jest jednak ktoś, kto się nim cieszy lub martwi. Można z
pewną (ale chyba niewielką) przesadą powiedzieć, że psyche
w tajemniczy sposób przejęło funkcją rodzica w stosunku do
ciała. Wynika z tego lekceważenie własnej cielesności, ale - z
drugiej strony - wynika także brak refleksji na różnymi
aspektami psychicznej podmiotowości.
A
ukaszewski, s. 97
31
John Searle - cztery pytania:
1. Jak pojawia się świadomość?
Jak to możliwe, że szara substancja w mojej głowie jest
świadoma?
2. Skąd się bierze intencjonalność?
Jak atomy w moim mózgu mogą być  o czymś ?
3. Jak fizyczne obiekty w świecie mogą mieć różny subiektywny
obraz?
Jak to możliwe, że ja mam moje stany świadomości, a nie
Twoje?
4. Jak wyjaśnić intencjonalną przyczynowość?
Jak niematerialna świadomość może być przyczyną
32
czegoś?
Pytania o świadomość łączą się z pytaniami o to czym jest
behawioryzm, który może być:
metodologiczny: psychologia jest nauką na temat zachowania, a nie
nauką na temat umysłu lub świadomości
analityczny (filozoficzny): Zachowanie da się opisać bez
odnoszenia się do stanów mentalnych lub do wewnętrznych
procesów psychicznych. y
ródła zachowania leżą na zewnątrz
człowieka a nie w jego wnętrzu
tymczasowy (?): Jeżeli w procesie rozwoju teorii psychologicznej
pojawią się w jakiś sposób terminy mentalną opisujące lub
wyjaśniające zachowanie to albo a) terminy te należy
wyeliminować i zamienić je na terminy behawioralne albo b)
terminy te powinny być przetłumaczone lub sparafrazowane w
postaci terminów behawioralnych.
33
Czasami zbytnie zaangażowanie (za dużo myślenia) może
prowadzić do ... gorszej decyzji (Wilson, Schooler, 1991)
Osoby badane: 49 studentów psychologii (39 mężczyzn, 10
kobiet) z Uniwersytetu w Waszyngtonie. Zgłosili się dobrowolnie
w zamian za punkty kredytowe. Zostali poproszeni, aby nic nie
jeść na trzy godziny przed eksperymentem.
34
4. Czy nasze zachowanie jest w większej części wynikiem
naszego genetycznego pokrewieństwa ze światem
zwierząt?
Podobieństwa między szympansami a ludz
mi (Altman,
1970)
" zachowania ekonomiczne: poszukiwanie jedzenie,
schronienia, dbałość o czystość
" zachowania reproduktywne: seksualne, rodzicielskie
" zachowania społeczne: obrana terytorium, konkurencja,
walka; wspieranie innych, kooperacja, altruizm
" zachowania edukacyjne: czynności poznawcze,
eksploracja, manipulacja, zabawa
35
Słynny przykład: nawet owady potrafią się komunikować
36
Kanzi, małpka z gatunku bonobo, właśnie
pokazuje na planszy obiekt, którego nazwę
usłyszała w słuchawkach.
37
Są też pewne różnice (A
ukaszewski, 2003):
" Tylko człowiek jest zdolny do introspekcji
" Świat człowieka jest światem syntezy, a świat zwierząt
światem odrębnych przedmiotów
" Człowiek dysponuje świadomością upływającego czasu
" U zwierząt myślenie nie istnieje poza działaniem
" Percepcja u człowieka jest wspierana przez różne narzędzia, u
zwierząt ma charakter naturalny
" Pamięć zwierząt jest indywidualna, pamięć ludzka jest
społeczna
" U zwierząt dominują zachowania automatyczne
" U człowieka funkcje regulacyjne pełnią, obok potrzeb
38
biologicznych, potrzeby wyższego rzędu
Pytania naukowej psychologii
" Co on robi (do czego zmierza, jaka jest struktura jego
czynności)?
" Czy robi to często, a nawet regularnie, czy raczej
sporadycznie?
" Czy inni też to robią?
" Dlaczego on to robi? Co jest przyczyną tego zachowania?
" W jakich warunkach tak się zachowa a w jakich nie?
" Czy związek między warunkami a zachowaniem jest
konieczny, czy tylko jest większa lub mniejsza szansa na
powtarzanie się pewnych zachowań w pewnych warunkach?
39
Co należy umieć do egzaminu
Kiedy mamy do czynienia z kryzysem psychologicznym
Jakie są podstawowe warunki psychoterapii
Co to jest subiektywne poczucie dobrostanu
Na czym polega cebulowa teoria szczęścia
Jak jest różnica między hedonistycznym a eudajmonistycznym
podejściem do badania poczucia szczęścia
Wystarczą wiadomości z wykładu. Można też rozszerzyć swoją wiedzę korzystając z
odpowiednich rozdziałów w trzecim tomie podręcznika pod red. J. Strelaua
40