Wprowadzenie do psychologii
Wykład 23: Twórczość
Plan
1. Co jest a co nie jest twórcze - definicje twórczości
2. Psychologiczne badania twórczości
3. Teorie twórczości
4. Procesy twórcze
5. Różnice indywidualne a twórczość
6. Podsumowanie (Rhodes, 1961): Person, Product,
Press, Process
Definicje twórczości
1. Twórcze jest to, co nowe i wartościowe
Nowe dla kogo? Wartościowe dla kogo?
Def. Morrisa Steina:  ...twórczość to proces prowadzący do nowego
wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla
pewnej grupy w pewnym okresie.
2. Twórczość jest cechą osoby a nie cechą wytworu - jest to zdolność do
produkowania wytworów nowych i wartościowych
Podejście elitarne vs podejście egalitarne
Dlaczego jesteśmy za podejściem egalitarnym?
Twórczość przyziemna
" produktywność (wytwory symboliczne),
" tworzenie reprezentacji w postaci sądów,
" tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji
Robocza definicja twórczości Phila Johnson-Lairda (1993)
NONCE NONKI
Novel for the individual. Nowość dla jednostki
Optionally original for society. Oryginalność dla społeczeństwa
Not determinstic process, Nie - determinizm
Constraints on or Criteria for the process. Kryteria
Existing Elements of some sort. Istniejące wytwory
Nie - determinizm
(indeterminizm) - karykatury
Leonarda da Vinci
Johnson-Laird, 2007 - trzy typy procesów
twórczych, czyli co to jest indeterminizm
Proces neo - darwinowski - przypadkowe idee
Dwa stadia: generowanie - ocena
Proces neo - lamarkowski (?!) - wszystkie
kryteria brane są pod uwagę w fazie
generowania - przypadkowy wybór w czasie
oceny (przykład: improwizacja jazzowa)
Kryteria twórczości
Triada kryteriów twórczości Edwarda Nęcki
Reakcja odbiorcy:
 skuteczne zdziwienie
Cechy wytworu:
początkowa nieufność
" trafność
efekt powtórnej oceny
" oryginalność
 nigdy bym na to nie wpadł
" niezwykłość
 tak bym właśnie zrobił
" konieczność
" wartość estetyczna
Twórczość
Cechy procesu:
ruchliwość
synteza
aktywność
przełamanie bloku mentalnego
działanie w sytuacji niedoboru
Psychologiczne badania twórczości
Paradoks Davida Perkinsa:
Ludzie są znacznie lepszymi krytykami niż twórcami. Zatem mają
poznawcze  narzędzia do oceny tego co jest twórcze a co nie. Nie
potrafią ich jednak wykorzystać do tworzenia.
Rodzaje badań twórczości:
Badania biograficzne
- przykłady:, Stefan Banach, John Nash, Jan Sebastian Bach
Podejście psychometryczne
- przykład: Badania Joya P. Guilforda
Badania biograficzne
Jan Sebastian Bach (1685 - 1750)
w latach 1723 - 1750 był dyrektorem muzycznym i kapelmistrzem
chóru w kościele świętego Tomasza w Lipsku
dla współczesnych był tylko kapelmistrzem z kościoła św. Tomasza
w Lipsku napisał 295 kantant oraz obie pasje
Czy Bach był twórczy czy tylko był rzemieślnikiem (cf. Palimpsesty)
Fragment pasji wg św.
Mateusza
Dean Simonton (1994):
twórcze dokonania naruszają normy myślenia ustalone
przez poprzedników twórcy i jego współczesnych
umiejętność dostrzegania niezwykłych znaczeń w
zwykłych zjawiskach
inteligencja
 potężne siły motywujące
Frank Barron (1988)
podstawowe znaczenie  stylu osobowości :
" otwartość na nowe sposoby widzenia,
" intuicja
" wrażliwość na pojawiające się możliwości
" upodobanie do złożoności
" wyostrzona uwaga
" motywacja do tworzenia
Teresa Amabile: znaczenie motywacji wewnętrznej
Podejście psychometryczne - badania J.P. Guilforda
Twórczość do myślenie dywergencyjne - liczne pomysły w
problemach natury otwartej.
Płynność, giętkość i oryginalność myślenie
dywergencyjnego należy badać za pomocą testów
psychologicznych
Testy Guilforda:
Test Niezwykłych Zastosowań
Do czego może służyć cegła?
oryginalność / płynność / giętkość / elaboracja (opracowanie)
Test Odległych Konsekwencji
Co by było, gdyby ludzie mieli trzy nogi?
Test odległych skojarzeń S.A. Mednicka
Co łączy: 1. Telefon - życie - odcinek
2. Teatr - mięso - odzież
3. Szkoła - światło - oliwa
I przykład trudniejszy co pasuje do tych słów:
Cottage : Blue: Mouse
The Torrance Tests of Creative Thinking (TTCT)
Co to może być:
Który rysunek jest bardziej twórczy?
Badania bibliograficzne - podsumowanie:
ciężka praca i motywacja
obrazy, wyobraz
nia (Einstein)
często nieświadoma  gra idei prowadząca do wglądu (Kekule)
proces twórczy jest niedostępny introspekcji
Badania psychometryczne - podsumowanie:
nie da się obiektywnie ocenić jakości odpowiedzi np. w testach
Guilforda
często wskaz
niki są zbyt uproszczone - np. oryginalność = rzadkość
wiele zależy od postawy osoby badanej
trudności z oceną trafności zewnętrznej
czy testy badają twórczość czy inne umiejętności (dziwaczność,
poczucie humoru).
Teorie twórczości
Teorie rewizjonistyczne (cf. Egzotyczne teorie twórczości)
Daniel Perkins: Twórczość nie jest niczym szczególnym
"Creating occurs when ordinary mental processes in an able person are
marshaled by creative ... intentions". Perkins (1981)
Twórczość to przede wszystkim twórczy cel (cf. John Nash -
oryginalna idea)
Robert Weisberg: Teoria stopniowego przyrostu
"Creative individuals possess no extraordinary characteristics -- basically
they do what we are all capable of doing - Weisberg (1986)
Twórczość to stopniowy przyrost wiedzy i umiejętności
najczęściej będący rezultatem  zanurzenia się (około 10 lat) w
jakiejś dziedzinie)
Genialność jest jedynie mitem podtrzymywanym przez
psychologów - ingorantów
Teorie (nieco) nieadekwatne:
Podejście asocjacjonistyczne (S.A. Mednick) - twórczość to odległe
skojarzenia
Teoria postaci - twórczość do umiejętność domykania figury
Podejście psychoanalityczne - teoria inkubacji Wallasa (1926): 4
fazy procesu twórczego: przygotowanie, inkubacja, olśnienie,
weryfikacja
Egzotyczne podejście do twórczości:
40 różnych dychotomii (Nęcka, 1992): myślenie boczne i pionowe
(de Bono), proces pierwotny i wtórny (Freud), intuicja i
rozumowanie logiczne (Arieti), przetwarzanie prawo i lewo
półkulowe (Gowan).
Koncepcja interakcji twórczej - E. Nęcka
 Twórcza interakcja to proces ciągłego i wzajemnego oddziaływania dwóch
elementów: (1) celu aktywności twórczej oraz (2) nieustannie pojawiających
się struktur próbnych, stanowiących próbę osiągnięcia celu.
Strategie twórcze: np. strategia czujności, strategia zarodka
Operacja wykonawcze: np. dedukcja, indukcja, metaforyzowanie, abstrakcja
Model genploracji - Finke, Ward i Smith
Przedtwórcza
Wytwarzanie
ekspansja i
struktur
interpretacja
przedtwórczych
Ograniczenia
nakładane
na wytwór
Aspekt społeczno - kulturowo - historyczny
genius loci? zeitgeist?
Csikszentmihalyi (1988):
Domena Pole twórczości
Osoba
Systemowe ujęcie twórczości Sternberg
koncepcja inwestycyjna
Twórczość to jak granie na giełdzie
Premia za ryzyko
Koncepcja Transgresji - J. Kozielecki
transgresja - przekraczanie granic
motywacja hubrystyczna - dążenie do
potwierdzenia własnej wartości
Procesy twórcze
Wgląd: nagłość rozwiązania,
przerwa inkubacyjna,
zmiana struktury problemu
Przykład problemu, którego rozwiązanie z reguły następuje w wyniku wglądu:
 Jak posadzić 10 drzew w czterech rzędach po cztery drzewa w
każdym rzędzie?
Simon: wgląd to 1) oswajanie problemu (uczenie się struktury problemu i
upraszczanie reprezentacji), 2) selektywne zapominanie
Davidson i Sternberg: wgląd to selektywne kodowanie, porównywanie i
kombinowanie
Uwaga
wykorzystywanie incydentalnych wskazówek (Mendelshon,
1976)
uwaga intensywna i ekstensywna (A. Kolańczyk)
tendencja do gorszego funkcjonowania osób twórczych w
sytuacji wymagającej ignorowanie pewnych bodz
ców (cech
bodz
ca) (Nęcka, gorsze rozwiązywanie testu Stroopa).
Wyobraz
nia
Eksperymenty Finkego i współpracowników (1990)
Wymyśl coś co by wyglądało interesująco i mogło być użyteczne z
następujących przedmiotów:
Kategoryzowanie i pojęcia:
" Otwarcie granic kategorii - kategorie rozmyte
" Poszerzenie pola semantycznego
" Redefinicja obiektu
" Synteza pojęciowa
" Zmiana kontekstu
" Rewolucja pojęciowa
Myślenie
aktywne podejście do problemu - modyfikacja struktury
problemowej
użycie analogii - powielenie struktury (D. Gentner)
przezwyciężenie sztywnych nawyków i nastawień
Twórczość a różnice indywidualne
Inteligencja: hipoteza progu (IQ > 110 albo IQ > 120)
Badanie Wallacha i Kogana (1965) - twórczość,
inteligencja, osobowość dzieci szkolnych
Style poznawcze: niezależność od pola, refleksyjność, intuicja
Sternberg: samorząd umysłu
Osobowość: otwartość, wytrwałość, niezależność
Eysenck: obniżona skuteczność mechanizmu hamowania
poznawczego - twórczość albo psychotyczność
(chłód emocjonalny, zachowania aspołeczne,
niekonwencjonalność)
Paradoksalna struktura osobowości (McMullan, 1976):
autonomiczna motywacja samoistna + dążenie do osiągnięć
i uznania
Pierwsza litera P - Person:
Barron & Harrington (1981)
duże znacznie doświadczeń estetycznych,
szerokie zainteresowania,
zainteresowanie złożonymi sytuacjami
dużo energii
niezależność sądu
autonomia
intuicja,
pewność siebie
umiejętność godzenia sprzeczności
Druga litera P - Proces:
Csikszentmihalyi (2003):
Selekcja
Pole Dziedzina
Innowacja Socjalizacja
Osoba
Trzecia litera P - Press:
Harry Murray (1938)
Dostosowanie jednostki do środowiska
wzmacnianie twórczości:
atmosfera wolności, autonomii, pozytywne wzorce, zasoby
(czas), zachęty, atmosfera braku krytycyzmu, środowisko
ceniące innowacje
hamowanie twórczości:
biurokracja, brak autonomii z zasobów, niewłaściwe normy,
zarządzanie typu projektowego, informacje zwrotne, presja
czasowa, rywalizacja, nierealistyczne oczekiwania.
Co należy umieć
Do egzaminu wystarczy wiedza z ostatniego rozdziału drugiego tomu
podręcznika pod redakcję J. Strelaua oraz informacje przedstawione na
wykładzie.
Należy umieć podać trzy definicje twórczości
Co to znaczy, że twórczość jest procesem niedeterministycznym
Trzeba wiedzieć co to jest triada kryteriów twórczości wg E. Nęcki
Na czym polegają i jakie są wyniki dwóch rodzajów badań dotyczących
twórczości
Trzeba umieć tylko te teorie twórczości, które przedstawione zostały na
wykładzie - dokładniej zostały one omówione w książce
Polecam do przeczytania:
E. Nęcka (2001) Psychologia twórczości. Gdańsk: GWP.
E. Nęcka (2005) Trening twórczości. Gdańsk: GWP.
J. Kozielecki (1999). Banach - Geniusz ze Lwowa. Wydawnictwo akademickie
Żak.