Wprowadzenie do psychologii. Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia 1
Wprowadzenie do psychologii: Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia
Plan
1. Pojęcie szczęścia - jako przedmiot empirycznych badań w psychologii
2. Co jest związane, a co tylko wydaje się być związane z poczuciem szczęścia
3.  Szczęście - złudzenie czy konieczność - J. Czapiński
4. Psychologia zdrowia
1. Co to jest szczęście?
Podejście hedonistyczne: szczęście to przyjemność
" Arystyp: celem życia jest osiągnięcie maksymalnej ilości przyjemności
" Utylitarianizm: Jak najwięcej przyjemności dla jak największej liczby ludzi
Podejście eudajmonistyczne: szczęście to wypełnianie własnej prawdziwej natury lub realizowanie własnych
potencjalności
" Arystoteles: szczęście to rozwój cnoty, czyli robienie tego co warto robić.
Psychologiczna definicja szczęścia
 ...szczęście jest takim nastawieniem wobec życia, które warunkuje aktywne zmaganie się z przeciwnościami losu i dążenie
do ważnych dla podmiotu wartości. Jego przejawem jest odczuwany subiektywnie pozytywny bilans doświadczeń,
znajdujący swój wyraz na poziomie poznawczym (pozytywna ocena jakości własnego życia i perspektyw) i na poziomie
emocjonalnym (przewaga przyjemnych afektów.
J. Czapiński
Szczęście może być traktowane jako wymiar oceny wartości i sensu życia
Hedonistyczna koncepcja dobrostanu w psychologii
" Przyjmność nie ogranicza się tylko do doznań fizycznych
" Przyjemność vs ból (Kahneman, 1999)
" Ludzie maksymalizują użyteczność, wybierają raczej rzeczy przyjemne niż nieprzyjemne, itd..
" Szczęście - subiektywne poczucie dobrostanu SWB (subjective well-being):
" Satysfakcja z życia
" Obecność pozytywnego nastroju
" Brak nastroju negatywnego
Eudajmonistyczna koncepcja szczęścia w psychologii
" Nie wystarczy zaspokoić wszystkie potrzeby, aby człowiek miał poczucie szczęścia.
" Zaspokojenie pewnych potrzeb może nawet być przeszkodą.
" Watterman (1993) - PE - Personal Expressivenes
intensywne i autentyczne życie,
 dążenie do doskonałości, które odzwierciedla osobisty potencjał człowieka .
Personal Well Being - PWB:
Wprowadzenie do psychologii. Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia 2
autonomia, wzrost osobisty, akceptacja siebie, cel w życiu, mistrzostwo, pozytywny związek z innymi
2. Przyczyny (?) szczęścia
Osobowość
DeNeve i Cooper (1997) przeanalizowali 197 badań zbierając wyniki 40 000 dorosłych
Ekstrawersja i ugodowość są pozytywnie skorelowane z subiektywnym poczuciem dobrostanu
Neurotyzm jest negatywnie skorelowany z subiektywnym poczuciem dobrostanu
Ludzie o wyższym SWB oceniają wydarzenia w bardziej pozytywnym świetle, są mniej wrażliwi na negatywne informacje
zwrotne
Shmutte i Ryff (1997) cechy Wielkiej Piątki są związane z różnymi aspektami odczuwania szczęścia:
ekstrawersja akceptacja siebie
sumienność mistrzostwo (mastery)
niski neurotyzm cel w życiu, autonomia
otwartość na doświadczenie wzrost osobisty
ugodowość pozytywne relacje
Poczucie dobrostanu jest związane z rolą społeczną. Jest mniejsze wtedy, gdy aktualnie pełniona rola nie pozwala na
autentyczną ekspresję samego siebie.
Potencjalny wpływ na poczucie szczęścia ma poziom ogólnej aktywności życiowe
radzenie sobie ze stresem
lepsze znoszenie porażek i hamowanie symptomów depresyjnych
większa społeczna sieć wsparcia
Emocje
Ludzie nieustannie są w jakimś stanie emocjonalnym, potrafią w miarę łatwo go określić, częściej jest to stan pozytywny
niż negatywny
Ocena emocjonalna zależy od wielu czynników związanych z badaniem, np. od typu i kolejności pytań w kwestionariuszu
(Schwartz).
Czy na ocenę emocjonalną wpływa raczej intensywność przeżywanych emocji, czy częstość pozytywnych doświadczeń?
Podejście eudajmonistyczne:
ważne jest nie tyle to, by przeżywać pozytywne emocje, ale to, aby przeżywać emocje w pełni i autentycznie
Ludzie o większej tendencji do represji mają niższe wyniki na skalach mierzących SWB
Wiek
żadnych konkretnych związków między wiekiem a poczuciem szczęścia
Płeć
Kobiety mają większą skłonność do zamartwiania się i depresji
Brak różnic jeżeli chodzi o pozytywne miary szczęścia
Wprowadzenie do psychologii. Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia 3
Miejsce zamieszkania
H.D. Thoreau -Walden - okazuje się, że ani Thoreau, ani J.J. Rousseau nie mieli racji - nie ma związku między miejscem
zamieszkania a poczuciem szczęścia.
Status społeczno - ekonomiczny
Czapiński:  Nie tyle wzrost wyznaczników prestiżu społecznego powoduje wyższe poczucie szczęścia ile ich spadek
(bezwzględny lub względny) obniża zadowolenie z życia i zwiększa symptomy depresji czy pesymizm.
E.Diener, R. Biswas-Diener: podsumowanie badań na temat związków między szczęściem a statusem:
" Ludzie w bogatszych krajach są szczęśliwsi niż ludzie w biedniejszych krajach.
" W zamożnych krajach wzrost bogactwa nie wiąże się ze wzrostem SWB
" Różnice w zamożności i statusie wewnątrz danego kraju tylko w niewielkim stopniu są skorelowane z SWB
" Wzrost osobistej zamożności z reguły nie jest związany ze wzrostem poczucia szczęścia
" Ludzie, którzy bardziej pożądają bogactwa i pieniędzy z reguły są mniej szczęśliwi
Małżeństwo i dzieci
Osoby w związku małżeńskim są przeciętnie bardziej zadowolone z życia - stan cywilny wyjaśnia 2% wariancji
Ludziom przybywa mniej szczęścia w związku niż ubywa po  wyjściu z niego.
Lepiej oceniają swoje życie osoby zadowolone ze związku niż niezadowolone (większość jest zadowolona)
Brak dzieci nie jest przyczyną nieszczęścia (oczywiście nie dotyczy to przypadków tragicznych).
W Polsce przez całe lata 90 małżeństwo było głównym czynnikiem wpływającym na ocenę zadowolenia z życia.
Zdrowie fizyczne
" wyjaśnia od 4 do 16% wariancji, przeciętnie korelacja - 0,35
" lepszym predyktorem jest ocena subiektywna niż obiektywna
" W Polsce słabe zdrowie jest głównym z
ródłem nieszczęścia
" Raczej nie dotyczy to oceny własnego stanu zdrowia (wymieniane w Polsce na 8 miejscu)
Wydarzenia życiowe
 Złudzenia patetyczne - nieszczęścia innych są oceniane jako mniej traumatyczne przez  aktorów niż przez świadków
Często obniżone poczucie szczęścia nie jest rezultatem nieszczęść życiowych, ale może być ich przyczyną.
Kultura
Mieszkańcy krajów bogatych są ogólnie bardziej zadowoleni z życia niż mieszkańcy krajów ubogich.
Veenhoven, 1984 - co koreluje z poczuciem szczęścia w różnych krajach
Liczba spożywanych dziennie kalorii na osobę
Wydatki państwa na publiczną służbę zdrowia, szkolnictwo, emerytury i zasiłki dla bezrobotnych
Poziom represyjności państwa
wolność prasy
niepokoje społeczne
stopień rozwoju demokracji
Raczej trudno o konkluzywne wnioski
Inni ludzie - potrzeba poczucia związku
Wprowadzenie do psychologii. Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia 4
Poczucie przywiązania
Simpson (1990) Samo poczucie przywiązania jest dostatecznie dobrym wskaz
nikiem poczucia szczęścia
Poczucie intymności
Nezlek (2000) Liczy się nie tyle liczba związków co ich jakość.
Reis i inni (2000) Zachodzące z dnia na dzień zmiany w poczuciu przywiązania i intymności w największym stopniu
wpływają na fluktuacje poczucia szczęścia.
Pozytywne relacje z innymi mają także dodatni wpływ na zdrowie fizjologiczne
3.  Szczęście: złudzenie czy konieczność?
J. Czapiński: Cebulowa teoria szczęścia
" Szczęście to pozytywna postawa wobec życia, pierwotna, niezależna od okoliczności i od indywidualnej biografii
" Poczucie nieszczęścia jest zależne od przypadłości życia
" Poczucie nieszczęścia jest (u ludzi zdrowych) stanem przejściowym
Poczucie szczęścia jest zjawiskiem powszechnym:
Badania kwestionariuszowe
Badani z reguły uznają, że  teraz są bardziej szczęśliwi niż  zwykle
Dzieci rysują więcej twarzy uśmiechniętych niż smutnych
Poczucie szczęścia Polaków w roku 2000 (badania Janusza Czapińskiego)
Wola życia:
86% nigdy nie myślało o samobójstwie
70% deklaruje zdecydowaną chęć życia
Ogólny dobrostan
Ocena całego dotychczasowego życia wzrosła o 7 pkt w okresie 1997 - 2000
Poczucie szczęścia spadło o 8 pkt w okresie 1997 - 2000.
Zadowolenie z życia było w roku 2000 najniższe od 1994
Czy reformy w Polsce udały się
Rok 1997 Rok 2000
Tak 10,4% 7,7%
Nie 30 % 47%
Zadowolenie z poszczególnych aspektów życia
" W roku 2000 większość satysfakcji cząstkowych była niższa niż w latach poprzednich dorównując nawet do okresu 1992 -
1993, gdzie zaobserwowano wartości najniższe po 1998
" W szczególności spadło zadowolenie z: warunków mieszkaniowych, z miejsca zamieszkania, z poziomu dostępnych dóbr i
usług, z przyjaciół
" Nie uległo pogorszeniu zadowolenie z własnego zdrowia i ze stanu własnych osiągnięć.
Trzy rzeczy, z których Polacy 2000 byli najbardziej zadowoleni:
Dzieci (1,91), Małżeństwo (2,09), Stosunki z najbliższymi (2,25)
Trzy rzeczy, z których Polacy 2000 byli najmniej zadowoleni:
Perspektywy na przyszłość (4,03), Obecne dochody rodziny (4,19), Sytuacja w kraju (4,62)
Wprowadzenie do psychologii. Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia 5
Badanie Sokołowskiego (1990)
Szczęśliwy aktor na filmie:
" żyje w bezpiecznych warunkach
" czuje się wolny
" cieszy się dobrym zdrowiem
" dobrze wypełnia swoją rolę społeczną
" jest przedsiębiorczy
" cieszy się uznaniem kolegów
" ma wielu przyjaciół
" ma dużo pieniędzy
" pełen jest uczucia miłości
" ma bogate życie wewnętrzne
" jest uczciwy
" jest inteligentny
4. Psychologia zdrowia
Zimbardo: Optymalne czy pełne zdrowie obejmuje oprócz fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego, duchowego,
społecznego i środowiskowo wymiaru zdrowia także zdolność pełnego i aktywnego funkcjonowania.
Shelley E. Taylor (1986)  Psychologia zdrowia jest działem psychologii zajmującym się poznaniem wpływu czynników
psychologicznych na to, że ludzie pozostają zdrowi, określeniem ich znaczenia w powstawaniu chorób oraz ich roli w
kształtowaniu zachowania ludzi, kiedy zachorują .
Tematy, którymi zajmuje się psychologia zdrowia:
" modele teoretyczne dotyczące funkcjonowania człowieka w zdrowiu i w chorobie
" promocje zdrowia rozumianego pozytywnie i profilaktyka (zachowania prozdrowotne i zachowania antyzdrowotne)
" analiza interakcji: pacjent - lekarz - służba zdrowia: system opieki medycznej, itd..
" Funkcjonowanie pacjenta w sytuacji stresu i w sytuacji choroby
Światowa Organizacja Zdrowia - obszary działania promocyjnego:
Budowanie polityki prozdrowotnej
Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu
Wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia
Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu
Reorientacja służby zdrowia
Bibliografia i co należy umieć
Wykład ten jest jednym z wykładów "w zbliżeniu" i w zasadzie większość podawanych informacji nie znajduje się ani w
jednym, ani w drugim podręczniku. Wyjątkiem jest punkt ostatni dotyczący psychologii zdrowia - wystarczą informacje
przedstawione w podręczniku Zimbardo.
Do pozostałej części wystarczającym z
ródłem informacji jest wykład. Na egzamin trzeba umieć określić na czym polegają
psychologiczne badania poczucia szczęścia w podejściu hedonistycznym i eudajmonistycznym oraz na czym polega
cebulowa teoria szczęścia J. Czapińskiego.
Wprowadzenie do psychologii. Wykład 2_11: Psychologiczne badania poczucia szczęścia 6
Warto przeczytać:
Zdecydowanie warto przeczytać prace Janusza Czapińskiego dotyczące szczęścia (można jakikolwiek artykuł ze słowem
szczęście w tytule). W szczególności polecam artykuły w książkach:
M. Kofta, T. Szustrofa (red.) (2001) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: PWN
M. Lewicka, J. Grzelak (red.) (2001) Jednostka i społeczeństwo. Gdańsk: GWP.