Uniwersytet A
ódzki
Wydział Nauk O Wychowaniu
Instytut Psychologii
Rok I
Semestr I
Wprowadzenie Do Psychologii
[do egzaminu]
Dr Jan Młodkowski
I CYKL WYKA
ADÓW:
PSYCHOLOGIA JAKO WIEDZA, NAUKA I M
DROŚĆ śYCIOWA.
I  WIEDZA
Wiedza - całokształt doświadczenia społecznego
- jest zobiektywizowany, dzięki symbolicznej formie
- stanowi istotną wartość społeczną i państwową, kontrolowaną zwyczajowo
i prawnie.
- jest przez wyspecjalizowane instytucje: gromadzona, przechowywana,
porządkowana, upowszechniana i rozwijana
Typ wiedzy - potoczna
- spekulacyjna
- irracjonalna
- artystyczna
- naukowa
II  CHARAKTERYSTYKA TYPÓW WIEDZY
Kryteria charakterystyki wiedzy
przedmiot  dziedzina rzeczywistości, znajdująca się w centrum zainteresowania poszczególnej
wiedzy
zakres  mo\
liwe do określenia granice zadeklarowanego przedmiotu
główna deklarowana wartość  element szczególnie ceniony, na którym mo\
liwie
konsekwentnie opiera się konstrukcja całej dziedziny
dominujący sposób interpretacji - schemat działań intelektualnych dzięki którym wiedza jest
wykorzystywana do wyjaśnienia świata i nadawania znaczeń jego przejawom,
ale tak\
e do transformacji i rozwoju samej wiedzy oraz sposób włączenia informacji
zewnętrznych do istniejącej wiedzy
przykłady  egzemplifikacje spełniające w mo\
liwie wysokim stopniu poprzednio wymienione
właściwości (i mo\
liwie sugestywnie)
uwagi  tu zostały umieszczone kryteria uzupełniające, wa\
ne, ale specyficzne, tylko
dla niektórych dziedzin
1
Wiedza potoczna
przedmiot: sytuacje i zdarzenia \
ycia codziennego
zakres: osobisty udział, a dzięki temu świadectwo jest dowodem istnienia, czyli kryterium faktu,
wielokrotna powtarzalność zdarzeń, przekraczająca granice monotonii, koncentracji,
uwagi, zainteresowania
główna deklarowana wartość: u\
yteczność rozumiana w sposób pragmatyczny, to znaczy jako
umiejętność wspierająca skuteczność działania, dla którego liczy się efektywność,
osiągnięcie celu przy minimalnych kosztach własnych (wysiłek energetyczny, czas,
środki materialne)
dominujący sposób interpretacji: Na chłopski rozum (common sence):
" odwoływanie się do oczywistości i naoczności
" wyjaśnianie przez atrybuty
" wyjaśnianie przyczynowo-skutkowe przy
powierzchownym pojęciu przyczyny
" uwzględnianie zale\
ności o charakterze jakościowym
" tendencja do poszukiwania dynamiki w przeciwieństwach
" zró\
nicowanie ilościowe w zakresie dopuszczanym przez
język naturalny  konstruuje język jako narzędzie zmysłów
 pojęte jest to, co da się zwerbalizować
" powierzchowna wizja świata bez tendencji
do rozwarstwiania rzeczywistości na istotę i istnienie
" nazwy u\
ywane są na zasadzie supozycji prostej
przykłady: Wieloryb jest rybą, bo \
yje w wodzie.
Pingwin nie jest ptakiem, bo nie lata.
Słońce i Księ\
yc krą\
ą wokół Ziemi, bo to widzimy.
No\
em łatwo się skaleczyć, bo jest ostry.
uwagi:
" tworzy uproszczony obraz świata (nieomal\
e czarno-biały)
" jest ograniczona czasowo i przestrzennie (nie ma skłonności do uogólnień)
" jest pierwotna filogenetycznie
" jest pierwotna ontogenetycznie
" jest egalitarna (nie podlega handlowi)
" jest konkretna (opiera się na zmysłach, daje konkretny obraz świata)
" jest szczątkowo emocjogenna (najczęściej tam gdzie powoduje dyskomfort)
2
Wiedza spekulacyjna
przedmiot: fakty jako przedmioty i zjawiska istniejące realnie, przy czym kryterium istnienia jest
tu raczej umysłowe kryterium konieczności, czyli przekonanie o tym, \
e zjawisko
nie mogłoby zaistnieć, bądz
przebiegać z całą swą specyfikacją, jeśli nie istniałaby,
bądz
nie zostały w nim zaanga\
owane pewne elementy uznane w świetle umysłowej
konstrukcji za niezbędne
zakres: fakty  w zasadzie powtarzalne, dopuszczalne są zjawiska jednostkowe, ale mają mniejszą
moc dowodową
główna deklarowana wartość: u\
yteczność jako kategoria umysłowa. Odpowiednia jednostka
wiedzy staje się u\
yteczna, o tyle o ile jest w stanie przyczynić się do utworzenia
autonomicznej konstrukcji rozwiązującej problem, wyjaśniającej wątpliwość, dającej
poczucie satysfakcji intelektualnej, bądz
choćby redukującej niepewność. Mo\
e być
intelektualne uzasadnienie planów i działań fizycznych
dominujący sposób interpretacji: w znaczeniu dosłownym nie istnieje, schemat myślowy
w pełni dowolny, a konstrukcja umysłowa ma dać satysfakcję intelektualną,
specyfiką jest dowolność stosowanych reguł i sposobów interpretacji, brak
ograniczeń w tym względzie
A skoro dowolność uwzględnia okoliczności, upodobania i cele, bo powstaje sytuacja często
uznawana za rdzeń mechanizmu spekulacji. Stąd zapewne wzięła się nazwa tego typu wiedzy.
przykłady:
" naiwna interpretacja zaćmienia Słońca
(przy wykorzystaniu motywu wielkiego smoka, który je połyka)
" hipotezy Ericha von Danikena
(szukał wyjaśnień niezbadanych sytuacji, najczęściej jego spekulacje dotyczyły
wynalazków które stosowały pradawne cywilizacje, a które jesteśmy w stanie
naśladować dopiero od niedawna (np. nie ulegający korozji metal), najczęściej swoje
spekulacje opierał na istnieniu przyjaznych istot pozaziemskich)
" frenologia
(do II poł. XIX w. część psychologii, zajmująca się losem, przeznaczeniem
(gr. frenos  przeznaczenie), zbli\
ona do wró\
biarstwa)
" koncepcja wolnej woli
" psychoanalityczne interpretacje symboli
uwagi:
" elementy pośredniczące wprowadzone do interpretacji  spekulacja dopuszcza dziwne,
obce elementy (są one rdzeniem, na nich buduje się spekulacje)
" nieempiryczny charakter tych elementów
" powszechny błąd interpretacyjny -  ignotum per ignotum (nieznane przez nieznane)
3
Wiedza irracjonalna
przedmiot: treści i natchnienia objawień, urojeń, dogmatów, intuicji, daimonionów, propagandy,
agitacji, indoktrynacji i forma realizowana przez treść (treści a nie same fakty
i okoliczności)
Zgodnie z definicją wiedzy muszą być one zobiektywizowane, zatem podmiot, w którego
świadomości zaistnieją te treści musi je zwerbalizować i sugestywnie z emfazą, z charyzmą proroka,
często w mistycznym kontekście przekazywać innym. W ten sposób tworzą się klany wyznawców,
sekty, partie, ugrupowania ludzi o wspólnych poglądach.
zakres: w zasadzie fakty jednostkowe lub rzadko powtarzalne, o charakterze konstrukcji
intelektualnych z reguły z silną komponentą emocjonalną
główna deklarowana wartość: prawda (ale prawda wojująca, zaborcza, zazdrosna, agresywna,
bezkonkurencyjna, np.  jedyna prawda ,  najprawdziwsza prawda ,  Słowo Bo\
e ,
 wiara prawdziwa ,  Prawda oficjalny organ KC KPZR, główny zało\
yciel
i pierwszy redaktor  W. Ulianowicz Lenin)
dominujący sposób interpretacji: zgodna z regułami logiki, czasem ograniczona rygorami
dogmatu, czasem wymuszona instytucjonalnie przez indoktrynację
(inkwizycje, policje polityczne  bli\
sze intencji jest określenie Orwella  policja
myśli
przykłady:
" eschatologia (\
ycie po śmierci)
" cuda (przykład nietypowy, bo są one z  definicji empiryczne)
" koncepcja władcy, guru jako  pomazańca boskiego
" koncepcja rasy u hitlerowców
" komunizm jako nieunikniona faza rozwoju społecznego
uwagi:
" nazwa  irracjonalny nie ma typowych dla języka potocznego akcentów pejoratywnych
" niesprawdzalna empirycznie (poza cudami)
" w prawdzie o intersubiektywnym charakterze, ale słabo zobiektywizowana ze względu
na silne akcenty emocjogenne (emocje mają integrować, przekonywać, są wyrazistym
elementem charakterystyki tego typu wiedzy)
" monopol i wyłączność naprawdę powodują wyjątkowo bezwzględną konkurencję
i drastyczne starcia zwolenników ró\
nych doktryn (np. wojny religijne), niespotykane
na innym gruncie
4
Wiedza artystyczna
przedmiot: świat prze\
yć wewnętrznych człowieka, będących swobodną wizją własnej osoby
i transformacją rzeczywistego otoczenia
zakres: świat prze\
yć ograniczony zasobem doświadczeń, bogactwem i sprawnością posiadanych
funkcji transformacyjnych, pomysłowością i mo\
liwościami wykonawczymi artysty
w postaci zmaterializowanego dzieła.
główna deklarowana wartość: Piękno jest to zało\
one, jak i zarówno bardzo ró\
nie
interpretowana (np. turpizm) wartość.
Piękno jest według wszystkich uznawanych definicji zbiorem wartości estetycznych
i równocześnie deklaracją, \
e muszą one występować w sposób kompleksowy.
Najczęściej wymieniane są: harmonia, proporcjonalność, kanon, oryginalność,
emocjonogenność.
dominujący sposób interpretacji: Dopuszczalne i zarazem cenione są dowolne reguły
interpretacji. Bogactwo środków interpretacyjnych i zarazem towarzysząca temu
niejednoznaczność traktowane są jako wa\
ne kryteria wartości estetycznych.
przykłady: metafory, skojarzenia przez rym, wieloznaczność formy, literatura science fiction
(światy wirtualne)
uwagi:
" aktywność artystyczna jest kulturowo akceptowanym sposobem lansowania wlanego
obrazu świata
" brak jednolitości poglądów na kwestię celu działań artystycznych (czynność tworzenia,
dzieło sztuki, świadomość odbiorcy)
" wa\
ny mechanizm: identyfikacja odbiorcy (podmiotu) z przedmiotem dzieła sztuki
(np. bohaterem fabuły) pozwala na symulowanie uczestnictwa w wirtualnym świecie,
odkrywanie i rozumienie istniejących tam reguł, a przede wszystkim akceptowanie go,
bądz
nie, w wymiarze emocjonalnym
" dzięki powy\
szemu mechanizmowi wiedza artystyczna uczy wra\
liwości i sposobów
wyra\
ania emocji
" wiedza artystyczna wskazuje tak\
e wartości, które w drodze analogii (lub innej  bardziej
wyrafinowanej) mo\
na dostrzec w świecie realnym (np. problem bohatera pozytywnego),
tym samym stanowi skuteczny mechanizm warunkujący rozwój emocjonalny podmiotu
5
Wiedza naukowa
przedmiot: mo\
liwie komponenty i szczegółowy obraz świata i człowieka jako jego elementu
(wyeksponowanego)
zakres: kryteria ograniczające:
(podobieństwo do wiedzy potocznej):
" tylko fakty sensualnie weryfikowalne
o metoda przesunięcia pasma wra\
liwości zmysłu (zmysł odbiera tylko zmysły
o pewnym, odpowiednio silnym paśmie, innych nie odbiera lub odbiera
niedokładnie)
o metoda transformacji energetycznej sygnału (zjawisko musi emitować
energię do jakiej przyzwyczajony jest zmysł)
o metoda dowodzenia ze śladów (istnieją zjawiska niedostępne zmysłom,
ale pozostawiające ślady dostępne zmysłom, myślowo orientujemy się wtedy
w wyglądzie zjawiska  regulacja pasma)
" tylko fakty powtarzalne
" komunikatywność (dająca się wyrazić środkami intelektualnymi)
" obiektywność (dająca się sprawdzić ró\
nymi metodami)
główna deklarowana wartość: Prawda, rozumiana najczęściej w sposób klasyczny
Koncepcje prawdy:
1) klasyczna  zgodność świadectwa ze stanem rzeczywistym
2) koherencyjna  jednorodność poglądów
3) psychologiczna  jednolitość przekonań
4) pragmatywna  mo\
liwość wykorzystania działań, skuteczna
dominujący sposób interpretacji:
" zgodna z regułami logiki tzn. zale\
ność deterministyczna między faktami
"
"
"
jakościowymi zostaje odzwierciedlona poprzez zale\
ności logiczne w ich opisie
i wyjaśnieniu
" zgodna z zasadami statystycznymi dla faktów ilościowych
"
"
"
przykłady:
" Dlaczego mo\
na łatwo skaleczyć się no\
em?
- A
atwo mo\
na skaleczyć się no\
em, poniewa\
jest tępy.
uwagi:
" Funkcje (cele zewnętrzne) wiedzy naukowej
o deskryptywna
- opis werbalny
(opis świata w oparciu o języki (najpierw naturalne)  umiejętność rejestracji
graficznej. Porównywanie, koncentracja na powtarzalnych elementach 
uogólnienia, szybkie wyczerpanie zasobów języka naturalnego, stąd konieczność
rozbudowania go, co interesowało jednak tylko wąską grupę ludzi  stąd
powstanie języków sztucznych, u\
ywanych przez specjalistów; równolegle
powstawał język znaków graficznych, języki sztuczne nabierały własnej składni
(medycyna  łacina, chemia, matma  du\
a precyzja i jednoznaczna budowa,
dzięki logice  języki komputerowe), sztuczne języki cały czas się rozwijają
i działają, w psychologii  słowa pochodzą z języka potocznego, ale mają inne
znaczenie
- przechowywanie eksponatów i rekwizytów
(ludy pierwotne poznawały zbyt wiele nowości, dlatego zamiast je nazywać,
przechowywały eksponaty i rekwizyty, by póz
niej rozwikłać ich tajemnice.
Arystoteles zaleca zachowanie oryginalnych ziół z obcych krajów, by
je zasuszyć. Rekwizyty w psychologii nie mają zastosowania!)
Dwie grupy: bodz
ce wzrokowe (oprócz testów) i definicja przez pokaz -
demonstracja (np. wzorcowe zapachy).
6
- rejestracja obrazów
(obraz stanowi polisensoryczny konkret, utrwalone rozło\
enie w przestrzeni
wielobarwnych plam, istnieją obrazy: dotykowe, smakowe, akustyczne)
- pomiar
(przypisywanie słowom, elementom wartości; najpóz
niejsza forma
i przyśpieszenie rozwoju, psychometria)
 Podoba wam się piękno,
w pięknie kształty,
w kształtach proporcje,
a w proporcjach  liczby.
św. Augustyn
o eksplanacyjna (opisowa, pomaga zrozumieć świat)
Formuła pytania Treść wyjaśnienia Doktryna
dlaczego? wskazanie przyczyny kauzalizm
w jakich okolicznościach? wskazanie zbioru czynników prawnych kondycjonalizm
dzięki jakim właściwościom? wskazanie stałych cech strukturalnych strukturalizm
jaką rolę pełni wyjaśniony element? wskazanie roli funkcjonalizm
jak do tego doszło? rekonstrukcja faz rozwojowych genetyzm
w jakim celu? podanie następstw wyjaśnionego faktu teleologia
przeciwko czemu? podanie zjawisk antagonistycznych dialektyka
w jakim stopniu? wskazanie prawdopodobieństwa probabilistyka
o prognostyczna
- je\
eli zna się ju\
powiązanie lub zale\
ności między elementami rzeczywistości
mo\
na na podstawie stanu rzeczywistego przewidywać (tzn. oczekiwać
z prawdopodobieństwem wyraz
nie większym ni\
oszacowanie zale\
ności
przypadkowej) następstwa i konsekwencje, nieraz nawet oddalone w czasie
Dzięki temu konieczne, ale zidentyfikowane stany przyszłe przestają zaskakiwać,
a często tak\
e obezwładniać emocjonalnie, ponadto dają czas na oswojenie się
z nieuchronnością zdarzeń, oraz przygotowanie ich do wystąpienia.
 Savoir pour prevoir,
Prevoir pour prevenir.
(Wiedzieć, aby przewidywać,
Przewidywać, aby zapobiegać.)
August Comte
o pragmatyczna
- przewidując następstwa i konsekwencje stanów bie\
ących mo\
na równocześnie
ocenić ich przydatność dla własnych celów, bądz
zagro\
enie dla własnych dą\
eń.
Ponadto mo\
na wydedukować z istniejących teorii determinanty owych stanów
bie\
ących. Zatem istniejąca wiedza podpowiada, które właściwości stanów
poprzedzających nale\
y wzmocnić, a które zablokować, aby sprzyjało
to oczekiwanej teraz
niejszości, bądz
zamierzonej przyszłości. Podpowiada tak\
e
jak zrobić to skutecznie.
7
Scjentyzm:
-) natura ruchu i jego ramy przestrzenno  czasowe
-) stosunek do poszczególnych typów wiedzy
-) rozpowszechnienie światopoglądu naukowego
-) zmiana nastawienia z teorii na praktykę
o reinterpretacja istniejącej wiedzy
o znaczące osiągnięcia techniczne
o powstawanie dyscyplin praktycznych (stosowanych)
o normalizacja miar, normalizacja procesu technologicznego
o istotne zmiany w organizacji pracy
-) wpływ na upowszechnianie kształcenia i samokształcenia
-) przyczyny i konsekwencje klęski scjentyzmu
8
II CYKL WYKA
ADÓW:
ZWI
ZKI PSYCHOLOGII Z RÓśNYMI DZIEDZINAMI WIEDZY
Psychologia na tle kryteriów klasyfikacji wiedzy
1  Wszystkie typy wiedzy w ró\
nym stopniu i na ró\
ne sposoby interesują się człowiekiem
i dzięki temu psychologia jest spokrewniona z ka\
dym z nich
2  Psychologia interesuje się wszystkimi typami wiedzy jako produktem ludzkiej aktywności.
Są one z
ródłem pośrednich wiadomości o naturze i mo\
liwościach człowieka.
3  Rozwiązania i pokrewieństwo czasem są dla psychologii korzystne i podnoszą jej presti\
,
zwiększają u\
yteczność; innym razem  wręcz przeciwnie  godzą w dorobek psychologii,
generują wątpliwości, co do kompetencji i redukują jej autorytet.
4  Psychologię uwa\
a się za wiedzę naukową i chce być za taką uwa\
ana, ale od czasu
ortodoksyjnego behawioryzmu nie jest skłonna płacić za to ka\
dej ceny. Obecnie próbuje swoje
związki z innymi typami wiedzy wykorzystać dla rozszerzenia swych kompetencji, podkreślenia
odrębności i dla inspiracji.
Psychologia + Wiedza spekulacyjna
1) Korzystanie (czasem) ze spekulatywnych sposobów poszukiwania hipotez.
2) Szansa na psychologiczne badania  spekulatywnych skłonności natury człowieka
Psychologia + Wiedza irracjonalna
1) Wspólne obszary zainteresowań faktami o charakterze nie empirycznym
-) wspólne zainteresowanie koncentrujące się na istocie, naturze, tradycji, specyfice itd.
człowieczeństwa, ale zdecydowanie odmienne rozstrzygnięcia tych samych problemów
-) tworzenie i rozpowszechnianie wiedzy irracjonalnej jest wa\
nym z
ródłem informacji
o irracjonalnych aspektach ludzkiego zachowania
-) obopólne próby zawłaszczenia wspólnych terenów badań i dyskredytowania
opozycyjnych kompetencji  z
ródłem konfliktu jest wspólne i zarazem
monopolistyczne traktowanie prawdy jako wartości dominującej
2) Powinowactwo i antynomia ideologiczne psychologii
-) psychologia pastoralna
-) tortury psychiczne (inkwizycje, cele więzienne, 16 sposobów prowadzenia śledztwa)
-) Borys Tiepkow  Psychologia:  11 cech człowieka radzieckiego :
zaanga\
owanie ideowe
patriotyzm
kolektywizm
humanizm socjalistyczny
komunistyczny stosunek do pracy
obowiązkowość i odpowiedzialność
gotowość do przezwycię\
ania trudności
męstwo
przedsiębiorczość
skromność
dziarskość i optymizm
[ jednostka  zerem , celem \
ycia  dobro przyszłych pokoleń, wzorce
osobowe bohaterów pracy, Pawka Morozow, socrealizm, człowiek z marmuru]
9
-) T. Tomaszewski  Wstęp do psychologii:  Najwy\
szy ju\
czas, aby tezy marksizmu
przenikały teksty psychologiczne, a nie były w nich zawarte w wyodrębnionych
fragmentach
-) Reykowski  Metodologiczne problemy psychologii współczesnej
-) 1936  eliminacja psychologii jako nauki bur\
uazyjnej z uczelni w ZSRR;
1952  w Polsce
-) Niemcy hitlerowskie:
postępy psychologii pracy, organizacji, zarządzania, propagandy + wojny
psychologiczne
psychologia rasistowska i eugenika (Francis Gallon, Artur de Gobineue, Erich
Jaensch)
badania z wykorzystaniem więz
niów: utrzymywanie sprawności umysłowej
w groz
nych dla prze\
ycia warunkach, wykonywanie wyroków śmierci środkami
psychologicznymi
-) Przykłady ideologicznych nadu\
yć psychologii PRL-u
ekspertyzy przyśpieszające obowiązek szkolny
tzw. nowy system bodz
ców w początkach lat 70tych
zagadnienie  świętości \
ycia (samobójstw, przerywania cią\
y i eutanazji) 
zwiększenie ilości ludności przydatnej zawodowo
koncepcja osobowości altruistycznej Reykowskiego
-) III Rzeczpospolita
ekspertyzy opóz
niające wiek emerytalny
Psychologia + Wiedza artystyczna
1) Wiedza artystyczna potrafi w sposób  humanitarny generować tany emocjonalne,
których badaniem zajmuje się psychologia
2) Inspiruje się licznych badań psychologicznych, szczególnie nad twórczością,
indywidualnością, samodzielnością, etc.
3) Istnieje pole wspólne w postaci psychologii sztuki
Psychologia + Wiedza naukowa
1) Staranne definiowanie faktów interesujących psychologię, pod kątem kryteriów
obowiązujących naukę
2) Podporządkowanie procesu badawczego i oceny rezultatów wymaganiom metodologii
3) Inwestowanie w rozwój metodologii i twórcza adaptacja jej osiągnięć do specyfiki i
potrzeb psychologii
4) Tolerancyjny stosunek, ale zarazem wyraz
ne określenie granic z pozanaukowymi typami
wiedzy
10
III CYKL WYKA
ADÓW:
PSYCHOLOGIA NA TLE KRYTERIÓW TYPOLOGII NAUKOWEJ
Wiedza naukowa
Nauki formalne Nauki empiryczne
Fizyczne
Humanistyczne
(o przyrodzie nieo\
ywionej)
(o aktywności ludzi, jej
specyfice i kulturalnych
Biologiczne
następstwach)
(o przyrodzie o\
ywionej)
Społeczne
" psychologia
(o przebiegu i efektach
ludzkich interakcji)
" filologia
" historia
działy
" etnografia
dziedziny
" socjologia
" dyscypliny
" ekonomia
Funkcja deskryptywna
aspekt teoretyczny
Funkcja eksplanacyjna
(nauka  akademicka )
Wiedza naukowa
Funkcja prognostyczna
aspekt praktyczny
Funkcja pragmatyczna
(nauka  stosowana )
Podstawowe właściwości nauk praktycznych:
- cel: jak nale\
y działać i jakie stosować środki, by uzyskać po\
ądany stan
- działanie diagnostyczne
- działanie korekcyjne
Psychologia
Teoretyczna Stosowana
Deklarowany cel budowa teorii algorytmy działań
Centrum zainteresowań aktywność psychosomatyczna sytuacje typowe dla ludzkich
działań
Zakres uogólnień maksymalny ograniczony problem
Próba badawcza reprezentacyjna wyczerpująca
11
Psychologia ogólna vs. Psychologia ró\
nic indywidualnych
Ka\
dy byt autonomiczny zawiera (składa się):
elementy trwałe, specyficzne, elementy niespecyficzne dla kategorii,
występujące we wszystkich istniejące tylko i przejściowo
egzemplarzach danej kategorii w niektórych egzemplarzach
Arystoteles treść forma
św. Tomasz istota (essentio) istnienie (exsistento)
I. Kant noumeny fenomeny
W ró\
nych systemach filozoficznych często nadawano ró\
ne nazwy tym samym rzeczom.
Psychologia ogólna
- tworzy wizję abstrakcyjną człowieka, umieszczając w niej tylko te elementy, które się
powtarzają
starzenia się i starości
wychowania i nauczania
uczenia się i zdolności,
zainteresowań
prenatalna
handlu
i inne&
reklamy
transportu
kosmiczna
Psychologia
kliniczna
in\
ynieryjna
rozwoju
stresu
przemysłowa
Psychologia
upośledzeń
bezrobocia
Psychologia
pracy
umysłowych
słu\
by wojskowej
zdrowia
psychopatologia
doboru zawodowego
Psychologia
psychoterapia
i inne&
Psychologia
lekarska ró\
nic
ogólna
i inne&
indywidualnych
Psychologia
społeczna
nieprzystosowania
Psychologia
Psychofizjologia
penitencjarna
sztuki
zarządzania
propagandy
estetyki
psychoneurologia
małych grup
filmu
psychofarmakologia
organizacji
literatury
psychologia zwierząt
kulturowa
twórczości
psychologia poznawcza
sądowa
i inne&
i inne&
i inne&
Komentarz: poszczególne dziedziny mogą się łączyć z obiema rodzajami psychologii  ścisła
współpraca między psychologami poszczególnych dziedzin mo\
e pomóc
w rozwiązywaniu problemów.
12
Specyfika badań w naukach psychologicznych:
1) człowiek jednocześnie przedmiotem i podmiotem badania
2) powrót do subiektywnej sfery badanych faktów
3) badanie pośrednie
4) badanie wieloczynnikowe
5) powszechne stosowanie pomiaru
Człowiek jednoczenie przedmiotem i podmiotem badań:
 Poznaj sam siebie (pytia w delfickiej świątyni)
 Człowiek mową wszechrzeczy (Pitagoras)
 Aby poznać drugiego człowieka trzeba zjeść z nim beczkę soli (przysłowie semickie)
 trudno poznać drugiego człowieka, często jest to wręcz niemo\
liwe
 Mózg ludzki nie został stworzony po to by sam się badał (C. F. von Weizsacker)
 nie umiemy zbadać siebie, choć próbowali tego XIX-wieczni psychologowie:
Ebbingons  O pamięci (opis funkcjonowania pamięci)
 Logika jest niepokonana, gdy\
aby z nią wygrać nale\
y u\
yć logiki (P. Boutroux)
Obiektywność faktów naukowych Subiektywność faktów psychicznych
Koncepcja obiektywizacji:
fakty intersubiektywne
fakty obiektywne fakty subiektywne
Intersubiektywność
- prze\
ycia i emocje są podobne u pewnej grupy osób
13
Badanie bezpośrednie
Jest zawsze jakąś formą introspekcji, musi zatem podzielić podstawowe zarzuty przeciwko
introspekcjonizmowi, a przede wszystkim nie mo\
na udowodnić, czy badana osoba:
" trafnie i konsekwentnie identyfikuje stany swych prze\
yć
" zdaje sobie sprawę z niektórych prze\
yć (podświadomość, tłumienie)
" rzetelnie informuje o swoich prze\
yciach:
o w sposób zamieniony (kłamstwo, pozorowanie, fasadowość)
o w sposób mimowolny (wpływ konwencji kulturowych np. wstyd)
Badanie pośrednie
Ignoruje treść zeznania introspekcyjnego. Informacje o stanach psychicznych badanego czerpie
z somatycznych, behawioralnych, fonetycznych, mimicznych itd. wskaz
ników, objawów,
symptomów itd. Takie podejście wymaga dysponowania wiedzą teoretyczną, która uzasadnia
istnienie związków między stanami prze\
yć i ich obserwowanymi wskaz
nikami, a rzy okazji
przyporządkowuje im nazwy.
Wskaz
niki w badaniach psychologicznych:
nazwa
POJ
CIE PSYCHOLOGICZNE
poziom analizy teoretycznej
wskaz
nik
FAKT PSYCHOLOGICZNY
poziom badania empirycznego
indicatum
FAKT PSYCHICZNY
poziom rzeczywistości
Fakty psychiczne:
1 & istnieją w czasie
2 & są nie identyfikowalne przestrzennie
3 & są zale\
ne od materialnego podło\
a
4 & intymne
5 & intencjonalne
6 & dynamiczne
7 & latentne
8 & posiadają właściwości teleologiczne
9 & mogą występować w formie symbolicznej
10 & mogą być świadome
Fakty psychologiczne:
- mają charakter fizyczny
- mają charakter empiryczny
- mogą tworzyć dające się identyfikować związki z faktami psychologicznymi, dla których
stają się wskaz
nikami w procesie badania
14
W ramach psychologii empirycznej:
- badamy fakty psychologiczne
- poznajemy fakty psychiczne
(resarch  investigation)
Wskaz
niki w badaniach psychologicznych:
- introspekcjonizm
- behawioryzm
- psychoanaliza
Badanie wieloczynnikowe
Badanie jednoczynnikowe (tylko jedna zmienna niezale\
na główna), chocia\
jeszcze często
stosowane, jest nieefektywne poniewa\
:
" przy powszechnej konieczności zbadania kilku zmiennych niezale\
nych (czynników
sprawczych) trzeba badanie sukcesywnie powtarzać
" powtarzanie na tych samych osobach, aby łatwiej kontrolować zmienne uboczne,
grozi zakłóceniem trafności wewnętrznej
" eliminuje mo\
liwość ujawnienia i zbadanie wpływu interakcji
" interpretacja bazuje na logice indukcji, szczególnie kanonach Milla
Badanie wieloczynnikowe - równocześnie wszystkie zmienne niezale\
ne, wówczas:
" sytuacja badania staje się bardziej naturalna, bli\
sza sytuacjom \
yciowym
" ujawniają się interakcje
" ale: powa\
nie wzrastają trudności organizacyjne, np.: wyraz
nie wzrasta ilość osób
badanych
" ale: występuje konieczność stosowania zaawansowanej statystyki, przede wszystkim
analizy wariancji
Powszechne stosowanie pomiaru
opis werbalny
przechowywanie eksponatów i rekwizytów
funkcja deskryptywna
tworzenie i przechowywanie obrazów
wiedzy naukowej
pomiar
Pomiar jest czynnością konsekwentnego przyporządkowywania liczb badanym obiektom,
bądz
ich właściwościom, zgodnie ze zbiorem zasad tworzących tzw. skalę pomiarową.
Rezultaty pomiaru w sposób naturalny poddają się transformacjom matematycznym
i uogólnieniom statystycznym.
Pomiar sprzyja osiąganiu celów wewnętrznych nauki: ścisłości, ogólności, wysokiej
informacyjnej zawartości. Stosowanie pomiaru jest dowodem metodologicznego zaawansowania
dyscypliny.
15
System skal Stevensa (1951)
Obejmuje 4 skale (nominalna, porządkowa, przedziałowa, ilorazowa) wyraz
nie zró\
nicowane
konstrukcyjnie i funkcjonalnie:
Istotną jego cechą było wyeksponowanie skal słabych. Dzięki tej skali psychologia osiągnęła
pewne przyśpieszenie, oraz przesunięcie metodologiczne w kierunku nauk przyrodniczych.
Z biegiem czasu koncepcja została upowszechniona i bezrefleksyjnie zaanektowana przez prawie
wszystkie dyscypliny humanistyczne.
Najwa\
niejszy problem praktyczny: stosowanie pomiaru w sposób świadomy. Nadają się one
do pomiaru zjawisk niepoznanych całkowicie. Koncepcja została przygotowana specjalnie dla
psychologii.
nominalna
porządkowa (rangowa)
Skala
przedziałowa (interwałowa)
ilorazowa (stosunkowa)
Właściwości skali pomiarowej dotyczą:
" istnienia (lub nie) wektora  kierunku i charakteru uporządkowania
" jednostki pomiarowej - czyli wzorca elementarnie odpowiadającego jednostce podziałki,
czyli wielokrotnościom wzorca
" zera  stanowiącego jednostronną granicę skali
Kryteria charakterystyki skali:
1) nazwa
2) funkcje
3) opis właściwości
4) kategorie zastosowania liczb
dopuszczalne operacje (logiczne, arytmetyczne, statystyczne)
Funkcje Zliczanie Porządkowanie Pomiar
Nazwa skali (ustalanie liczebności) (ustalanie kolejności) (ustalanie wielkości)
Nominalna +
Porządkowa + +
Przedziałowa + + +
Ilorazowa + + +
Nazwa skali Opis właściwości
Nominalna A B C D E F G
(mo\
liwe grupowanie)
Porządkowa c e d a b g f
(wektor)
Przedziałowa C < e d < a < b < g f
(jednostka podziałowa)
Ilorazowa C < e d < a < b < g f
0 ((skala z jednej strony zamknięta)
W psychologii nie wiadomo, co oznacza np. pamięć zerowa, emocja zerowa. Skala
ilorazowa jest prawie nie u\
ywana, jednak psychologowie starają się jej u\
ywać np. przy pomiarze
czasu.
16
Nazwa skali Kategoria zastosowania liczb
Nominalna liczbowe symbole konwencjonalnie porządkujące
Porządkowa liczby naturalnie rangujące
Przedziałowa liczby naturalne
Ilorazowa liczby rzeczywiste
Nazwa skali Dopuszczalne operacje logiczne i arytmetyczne
Nominalna równość, nierówność, to\
samość, zliczanie elementów w podgrupach,
proporcja, procenty, podziały logiczne
Porządkowa badanie relacji  większy ni\
 ,  mniejszy ni\

Przedziałowa sumowanie, ró\
nicowanie (porównywanie przedziałów)
Ilorazowa mno\
enie, dzielenie (porównywanie stosunków)
Nazwa skali Przykłady
Nominalna nr telefonów, nr samochodów, nr zawodników na boisku, odpowiedzi w teście
projekcyjnym, klasyfikacja profili psychologicznych, typologia charakteru,
temperamentu, zachowania
Porządkowa numeracja porządkowa na początku listy, rangi, wyniki surowe testów, kwestionariuszy
Przedziałowa czas względny (kalendarz), temperatura, skale standaryzowane, skala Tharstonea
Ilorazowa temperatura, długość, masa, czas bezwzględny (np. czas reakcji), skale psychofizyczne
(jasności, głośności itp.)
Ogólne zasady korzystania ze skal:
1) Ka\
dorazowo dopuszczane jest wykonywanie przeznaczonych dla wykorzystywanej skali
lub skal od niej słabszych
2) Staraj się pracować na najsilniejszej skali przysługującej posiadanym symbolom
3) Wykorzystywanie skali słabszej ni\
właściwości danych pomiarowych wią\
e się z utratą
części informacji zawartych w wynikach
17
IV CYKL WYKA
ADÓW:
EWOLUCJA PRZEDMIOTU PSYCHOLOGII
Cztery fazy ewolucji:
I. okres koncepcji związanych z duszą
(kończy się wraz ze średniowieczem)
Zasadnicze fazy
II. okres koncepcji procesów psychicznych
ewolucji przedmiotu
(po 200 latach po średniowieczu, początek renesansu, trwa
psychologii
przez oświecenie do końca XIX w.)
III. okres badań zachowania
(2,3,4 dziesiątek ka\
dego stulecia)
IV. okres koncepcji człowieka działającego
(połowa zeszłego stulecia)
Faza I
Przedmiotem refleksji człowieka nad samym sobą byłą antropologia. Obserwował siebie, ludzi
otaczających i przyrodę: * nie wszystkie obiekty są ruchome (włącznie z nim) np. kamień, rusza
się tylko, gdy będzie kopnięty, to nie jest ruch spontaniczny, rośliny poruszają się.
Arystoteles: mówił o tym, co ten ruch powoduje  dusza, rozwarstwił duszę na:
*)
-) czuciową (dzięki niej odbieramy wra\
enia; była przypisywana wszystkim istotom
lub przez innym przedmiotom czującym - pantychizm)
-) animalną (generowanie ruchu)
-) myślącą (wewnętrzne przetwarzanie obrazów)
Jak wyodrębnić duszę i jej warstwy?
Ludwik Foejerbach  I połowa XIX w., filozof amator, idaefix  szukał wyjaśnień
jak człowiek wymyślił Boga, wg niego dusza jest materialną cząstką Boga, którą dostaje
człowiek, wygenerował kilka sytuacji w których w umyśle człowieka mógł powstać Bóg
(np. we wspólnocie pierwotnej szanowano ludzi starszych, przejmowali oni dominującą
pozycję, rozszerzali swoją wiedzę; któryś z nich powiedział, umierając:  Przy ostatnim moim
tchnieniu wyjdzie ze mnie coś niewidzialnego  dusza i będzie obserwować wasze
postępowanie. Ja będę was karał za pomocą ducha, je\
eli mi się sprzeciwicie  tak powstała
hipoteza na temat istnienia duszy; okazało się, \
e ludzie byli w stanie w to uwierzyć), koncepcje
te z czasem przejęły poglądy religijne (systemy).
Schyłek I fazy  w średniowieczu rewelacyjnie funkcjonowały systemy religijne, które
wymagały ludzi im oddanych, wykształconych. Edukacja dla wtajemniczonych w klasztorach,
którzy zrozumieli, \
e edukacja pogłębia władzę w społeczeństwie. Systemy religijne były
skłonne słu\
yć edukacją dla innych, nowych państw. Tworzyli oni administrację, bo umieli
pisać i liczyć. W zamian za wspieranie państw otrzymywali monopol na pewne dziedziny
wiedzy: wiedzy o Bogu (teologię). Z biegiem czasu problematyka duszy została poddana
monopolizacji na rzecz systemów religijnych. Monopol strze\
ony był w zakresie póz
nego
średniowiecza w sposób dość ostry (palenie na stosach itp.). Struktury religijne były na tyle
silne, \
e zniechęciły innych ludzi do refleksji na temat duszy. Następuje około 200- letnia
przerwa (XII  XIV w.) w myśleniu o duszy i Bogu.
18
Faza II Faza IV
Przykłady typowych problemów badawczych
& kobieta w cią\
y
pamięć  wyobraz
nia & osoba w więzieniu
temperament  emocje & w warunkach inwalidztwa
wyobraz
nia  myślenie & w warunkach rywalizacji
rozró\
nianie barw  emocje & w konflikcie z przeło\
onym
popęd  koncentracja uwagi & przy braku motywacji
lęk a marzenia senne & przy braku zdolności
& przy braku kompetencji
& przy wstręcie do od\
ywania się
Przykład definicji
- zdolność dostrzegania związków - zdolność skutecznego działania w nowych sytuacjach
AKTYWNOŚĆ (zdolność układu [organizmu] do przechowywania i wydatkowania energii)
DZIAA
ANIE = AKTYWNOŚĆ + cel
CZYNNOŚĆ = DZIAA
ANIE + organizacja
Czynność jest ukierunkowaną na osiągnięcie celu strukturą operacji (ruchów fizycznych i aktów
psychicznych), kształtującą się stosownie do warunków w takich sposób, aby mo\
liwość
osiągnięcia celu była utrzymana mimo zmieniających się okoliczności.
cel wynik
Oczekiwania związane z koncepcją czynności
szansa zbudowania uniwersalnej teorii aktywności człowieka (czynność jako rdzeń teorii)
nadzieja na integrację dyscyplin psychologicznych (czynność wspólnym mianownikiem,
a poszczególne dyscypliny rozpatrują ją w ró\
nych, specyficznych dla siebie sytuacjach.
Koncepcja czynności
jest paradygmatem współczesnej psychologii
PARADYGMAT  zasada, która potrafi ujednolicić badania w obrębie jakiejś dyscypliny (czasem
dziedziny, bądz
kategorii nauki), zintegrować istniejące teorie, a tak\
e otwiera
nowe mo\
liwości poznania.
19
wegetatywne  dotyczą narządów wewnętrznych
lokomocyjne  umo\
liwiają przemieszczenia organizmu względem
zewnętrznych punktów odniesienia
Typologia
manipulacyjne  przemieszczenia elementów otoczenia względem organizmu
czynności
powodowane przez jego wyspecjalizowane narządy
sygnalizacyjne  generowanie symboli słu\
ących porozumiewaniu się
umysłowe  zło\
one z operacji psychicznych i słu\
ące reprezentacji
otoczenia, planowaniu i kontroli działań
modalna
przedmiotowa
Analiza
struktury
funkcjonalna
czynności
formalna
Struktura modalna  ma charakter podmiotowy, stanowi kategorialny wykaz elementarnych
operacji (motorycznych lub psychicznych) wykonywanych w ramach
konkretnej czynności.
Struktura modalna mo\
e ujawnić ró\
nice pomiędzy ludz
mi w zakresie
składu wykonywanych operacji, mo\
e ułatwić dokonanie wyboru
najbardziej optymalnego wariantu czynności dla określonego zadania.
Mo\
e ujawnić wzajemne zastępowanie (kompensację) niektórych
narządów lub procesów.
Struktura przedmiotowa  jest mo\
liwie szczegółową charakterystyką dynamiki operacji,
najczęściej motorycznych, uwzględniającą ich fizyczne parametry
uwarunkowane właściwościami obiektu będącego przedmiotem
czynności.
Na przykład: siła, szybkość, zasięg, okresowość, rytmiczność
Struktura funkcjonalna  stanowi zbiór operacji, wyró\
nianych ze względu na role, które pełnią
w stosunku do generalnego celu czynności.
Na przykład: wykonawcze, przygotowawcze, pomocnicze, kontrolne,
korekcyjne.
Wśród pomocniczych: uchwycenie, przemieszczenie (przesunięcie,
przeniesienie, przerzucenie), poło\
enie, uło\
enie, upuszczenie,
odrzucenie, oparcie
Struktura formalna  jest planem czynności uwzględniającym poszczególne ruchy lub operacje
i ich wzajemne chronologiczne i przestrzenne powiązania
20
predyspozycje
doświadczenie
Determinanty
motywacja
czynności
sytuacja
obraz sytuacji
Predyspozycje  względnie trwałe właściwości organizmu i psychiki, które ró\
nicują osobników
wewnątrz gatunku pod względem właściwości ilościowych.
Pod względem genetycznym są dziedziczne lub wrodzone (ukształtowane
w okresie \
ycia płodowego).
Podobne są u rodzeństwa, szczególnie bliz
niąt: prawie identyczne są u bliz
niąt
jednojajowych.
Zdolności, temperament, odporność na choroby, siła fizyczna
Doświadczenie  zbiór właściwości psychofizycznych , wysoce zindywidualizowanych
ze względu na osobiste losy ludzi i odmienne okoliczności. Jednak\
e
upodobniają się w tramach wspólnot kulturowych.
Mają wyłącznie charakter nabyty. Celowe nabywanie doświadczenia to proces
uczenia się. Ale większa część zgromadzonego doświadczenia to niezamierzony
skutek uboczny ró\
nych czynności.
Mechanizmem administrującym doświadczeniem jest pamięć.
Motywacja  mechanizm kształtujący cel, inicjujący czynność i zabezpieczający dla niej bazę
energetyczną.
Opiera się na:
potrzebach  stanach zaburzonej równowagi, objawiających się brakami
obiektów, stanów bądz
informacji niezbędnych do zachowania \
ycia,
zdrowia i sprawności
motywach  powtarzalnych, zoptymalizowanych schematach działań
zaspokajających potrzeby
zadaniach  zamierzonych sposobach redukcji rozbie\
ności między
diagnozą stanu rzeczywistego a wizją stanu po\
ądanego
Sytuacja  ogół czynników reprezentujących środowisko, dynamicznych, posiadających naturę
fizyczną, ale tak\
e stanowiących relacje między elegantami składowymi.
Czynniki sytuacji oprofilowują mo\
liwości działania swoją materialną naturą.
W konkretnych przypadkach mają charakter facylitujący albo destrukcyjny.
Obraz sytuacji  psychiczna reprezentacja sytuacji rzeczywistej. Powstaje dzięki zmysłowemu
odbiorowi sygnałów emanowanych przez zjawiska fizyczne sytuacji
i ukształtowanych dzięki percepcji. Pełna reprezentacja zawiera tak\
e informacje
wyabstrahowane z sygnałów.
Jest zarówno warunkiem detekcji celu, bazą dla organizacji i czynnikiem kontroli
jej przebiegu.
21
V CYKL WYKA
ADÓW:
PRZETWARZANIE INFORMACJI JAKO NACZELNY PARADYGMAT
WSPÓA
CZESNEJ NAUKI.
Przedmioty
i procesy fizyczne
Wszystko, co istnieje
Sygnał
Granica subcepcji
Informacja
Granica percepcji
Granica abstrahowana
Sygnały  zjawiska dysponujące energią, które mogą pobudzić zmysły
- odpowiedni rodzaj, czyli taki, który dzaiła na receptory
- odpowiednia ilość, \
eby przekroczyć granicę pasma wra\
liwości
próg bólu  granica, po przekroczeniu której zmysły przestają
odbierać w sposób normalny;
próg wra\
eń (próg absolutny)  granica, po której bodziec jest
odbierany
Abstrahowanie  pobieranie sygnału informacji
Granica subcepcji  posiadamy wiedzę o zjawiskach, które są bliskie granicy percepcji (między
obiema granicami) np. pamiętamy, \
e ktoś się do nas uśmiechnął, ale szybko
zapominamy (bodziec okołoprogowy)
Zbiór bodz
ców  reakcji automatyczna na nic
Informacja jest:
- treścią sygnału
- znaczenie sygnału
- u\
ytecznością sygnału
- wiadomością o aktualnie zachodzącej zmianie
- komunikatem o rozpoznawalnym zjawisku (sygnale)
- czynnikiem decydującym o organizacji sygnału
- czynnikiem warunkującym istnienie sygnału
Sygnał jest:
- nośnikiem informacji
22
Ilość informacji  strategia połówkowa
pomarańczowy
niebieski
brązowy
zielony
krok 1
\
ółty
czarny
krok 2
czerwony
krok 3
złocisty
Szukamy barwy czerwonej
Krok 1: Czy poszukiwana barwa mieści się w górnej połówce?
- Nie, czyli musi być w dolnej.
Krok 2: Czy jest w górnej części dolnej połowy?
- Nie, czyli jest w dolnej.
Krok 3: Czy jest w górnej części?
- Tak.
Wielkość prawdziwego zbioru
2 4 8 16
Zapis dwójkowy 2 2*2 2*2*2 2*2*2*2
Zapis potęgowy 21 22 23 24
Zapis logarytmiczny log22 log24 log28 log216
Wartość logarytmu 1 2 3 4
Uogólnienie formuły:
Ilość koniecznych kroków = log2 + wielkość zbioru
np. log28 = 3
Ilość informacji = ilość koniecznych kroków
I = log2N (zało\
enie: ka\
dy element w zbiorze N jest równie prawdopodobny)
Informacja jest czynnikiem organizującym zbiór elementów stanowiących jej nośnik. Zbiór
pozbawiony informacji jest niezorganizowany, nieuporządkowany, chaotyczny, bezpostaciowy.
Taki stan zbioru nazywamy entropią.
1
Informacja =
entropia
Jednostką informacji jest bit (binowy digit)
entropia
1 bit =
2
Ka\
dy bit informacji redukuje nieuporządkowanie zbioru (układu elementów) o połowę:
I = log2N je\
eli I = 1 bit to N = 2
23
Ile bitów posiada informacja zawarta w jednym słowie?
[Je\
eli alfabet składa się z 32 liter to jedna litera zawiera informację = log232 bitów = 5]
- Ilość liter w wyrazie * 5 bitów = ilość informacji w słowie
[Pod warunkiem, \
e ka\
dy element w zbiorze N  czyli litera w alfabecie, jest tak samo
prawdopodobny]
Ile bitów posiada informacja zawarta w 1 stronie maszynopisu?
Znormalizowany maszynopis:
30 wierszy na stronie i 60 znaków (wraz ze spacjami) w ka\
dym wierszu
( 30 *60 znaków *6 bitów ) = 10800
Jaka jest pojemność informacyjna nieruchomego obrazu  na ekranie czarno-białego telewizora?
575 widocznych pozornych linii na ekranie
766 punktów świetlnych w ka\
dej linii
8 poziomów szerokości ka\
dego punktu  3 bity
(575*766*3 bity) = 1 300 000 = 1,3 Mb
Piksel  wyodrębniony element obrazu stanowiący zarazem punkt na ekranie monitora
Ptak
Krajobraz
Niebo
Ziemia
Drzewo
24
Przykłady pojemności informacyjnej nośników:
Karty perforowane  202
Tekst maszynowy  103
Tekst drukowane  103,5
Taśma magnetyczna  104
Fotografia  107
Mikrofilm  108
Mózg człowieka  1011
Substancja genetyczna  1019
Struktura kryształów  1022
Prawdopodobieństwo wystąpienia liter w alfabecie:
A  0,085
I  0,083
O  0,078
Z  0,058
Wzór na ilość informacji w zbiorze, którego elementy nie są jednakowo prawdopodobne
musi uwzględniać dodatkowo sumę indywidualnych współczynników prawdopodobieństwa
wystąpienia ka\
dego elementu.
W rzeczywistych obszarach wizualnych mamy sąsiadujące ze sobą obszary identycznych
pikseli, czyli powierzchnia optycznie identyczna. Skoro informacja dotyczy zmiany lub
zró\
nicowania to na takich obszarach nie ma informacji, a jej zawartość w obrazie jest faktycznie
znacznie mniejsza ni\
przedstawiają to podane przykłady. Nale\
y je zatem traktować jako
sposoby obliczania maksymalnej pojemności informacyjnej odpowiednio skonstruowanego
obrazu.
Sygnał niosący informację trwa w czasie, pozwalając na zró\
nicowany okres przesyłania
(pobierania) informacji.
Jednostka przesyłania informacji to bod (bd  jednostka ta ró\
nicuje dynamikę)
1 bd  1bit/s.
Czasem sygnał zawiera więcej informacji ni\
mo\
na skutecznie wykorzystać. Tę nadwy\
kę
nazywa się redundancją (informacją redundantną).
Informacja redundantna = informacja u\
yteczna + redundancja
25
Kategoria informacyjna we współczesnej psychologii
- fascynacja cybernetyką
- konstatacja, \
e człowiek pobiera, przetwarza, przechowuje, generuje i nadaje informacje
- tendencja do uto\
samiania procesu psychologicznego z procesem przetwarzania informacji
- nadzieja na rozpowszechnienie mo\
liwości pomiaru aktywności psychicznej wykorzystującej
jednostkę bit
- nadzieja na płaszczyznę wspólnych i porównywalnych badań ró\
nych faktów
psychologicznych
postać (forma)
Psychologiczny
kod (język)
opis informacji
alfabet (słownik)
POSTAĆ INFORMACJI
Kryteria charakterystyki Figuralna Symboliczna Semantyczna
Nośnik Obraz Znak Pojęcie
Charakter znaczenia Naturalny Konwencjonalny Naturalny
Forma Zmysły, pamięć Asocjacje Abstrakcje
Przetwarzanie Wyobraz
nia Język Myślenie
Wyniki przetwarzania Wyobra\
enie Zdanie sąd
Kod  jeden z wariantów istniejących w obrębie postaci zawierający informację ekwiwalentną
z pozostałymi kodami
Alfabet - zbiór znaków, z których mo\
liwe jest tworzenie kombinacji o znaczeniach odrębnych
od samych znaków
Przykłady kodów: konwencje zmysłowe (np. kod wizualny, słuchowy)
Przetwarzanie informacji polega najczęściej na:
- zmianie postaci tzw. transformacji (ten sam obiekt mo\
na sobie wyobrazić, a potem o nim
pomyśleć)
- zmianie kodu tzw. przekodowanie (ten sam obiekt wyobrazić w ró\
nych modalnościach
zmysłowych)
- zmianie alfabetu, czasem zwana konwencją (tą samą informację mo\
na wyrazić innym
znakiem w obrębie tej samej modalności)
Przykłady wykorzystania teorii informacyjnej w psychologii:
- ujednolicenie pomiaru przetwarzanej informacji
26
Test Tuluse  Pieron
Zadrukowana tak cała kartka. Test polega na wykreślaniu wszystkich znaków jednego typu.
Ilość przetworzonej informacji mo\
na wyrazić w bitach (1 obiekt  3 bity) lub bodem.
Test Landolta (tzw. pierścienie)
Około 16 elementów. Ka\
dy z pierścieni ma miejsce otwarte. Nada się nimi zmęczenie.
Pacjent czyta pierścienie bez otworu. Jego zmęczenie mo\
na wyrazić w bitach lub bodach
(wówczas korzystamy z ilości błędów)
27
Prawo Hick a
700
600
500
400
300
200
1 2 3 4
Ilość przetwarzanych informacji
[w bodach]
Dynamika przetwarzania informacji w świadomości
wymienianie kolejnych liczb wprost - 140/160 bd
wymienianie kolejnych liczb wspak - 100/120 bd
wymienianie co trzeciej liczby wprost - 80/90 bd
rozpoznawanie figur geometrycznych - 60/70 bd
czytani ze zrozumieniem - 40/50 bd
nowe struktury semantyczne - 2/3 bd
Oszacowanie globalnej ilości odbieranej i przetwarzanej informacji
sygnały sygnały
wejściowe wyjściowe
eksteroreceptory świadomość efektory
109 bd 102 bd 107bd
28
Czas reakcji [w ms]
VI CYKL WYKA
ADÓW:
PRZEGL
D METOD WSPÓA
CZESNYCH BADAC
PSYCHOLOGICZNYCH.
stanowisko metodologiczne
procedura badawcza
metoda badania
technika badania
narzędzie badawcze
Stanowisko metodologiczne
- zbiór zało\
eń o charakterze filozoficznym, mającym często charakter
światopoglądowy, dotyczących natury badanych faktów i mo\
liwości ich rozpoznania
Stanowisko metodologiczne określa procedury. Rozstrzyga wątpliwości czy np. sensowne jest psychologiczne
badanie osób bez kontaktu z nimi, czy mo\
na planować badanie zdarzeń przyszłych, czy mo\
liwość
poznawania ludzkiej (tak\
e własnej) psychiki dostępna jest człowiekowi itp.
Wybór stanowiska metodologicznego jest wyborem modelu świata i języka opisu rzeczywistości.
Procedura badawcza
- zbiór zasad dotyczących mo\
liwości i specyfiki prowadzenia badania
psychologicznego ze względu na relację czasową  wystąpienia badanego zjawiska 
planowanie i realizacja badania
1. przeszłość  procedura retrospektywna (model ex post facto)
2. teraz
niejszość  procedura symultaniczna (model korelacyjno  regresyjny)
3. przyszłość  procedura prospektywna (model eksperymentalny)
Metoda
- sposób osiągania jakiegoś celu
Metoda badania
- zespół czynności, które nale\
y wykonać i procesów, które muszą się odbyć,
aby mo\
na było uzyskać uzasadnione i sprawdzone twierdzenie o badanych faktach
Metody stosowane w psychologii:
1. heurystyczne  słu\
ą do gromadzenia wiedzy o faktach
2. diagnostyczne - słu\
ą do rozpoznania stanu rzeczy
3. terapeutyczne  słu\
ą do działań zmieniających stan rzeczy
29
Narzędzie badawcze
- materialna konstrukcja (werbalna lub techniczna) wymuszająca swą strukturą
specyficzny, jednoznaczny i konsekwentny tok postępowania podczas realizacji
badania
Narzędzia badawcze oraz sposoby posługiwania się bywają często ujednolicone. To znaczy, \
e wszyscy,
którzy się nimi posługują są zobowiązani  pod rygorem niewa\
ności wyniku  po postrzegania:
- szczegółowych dyrektyw posługiwania się konkretnym narzędziem
- korzystania ze specyficznego sprzętu, wykonanego identycznie, bez względu na producenta
- identycznego testu instrukcji, podobnie przedstawionego
- tych samych, szczegółowych reguł interpretacji wyników
Spełnienie tych warunków nazywamy wystandaryzowaniem narzędzia. Wówczas posiada ono w swej
nazwie nazwę metody+nazwisko konstruktora+ewentualnie informację o wersji
obserwacja
rozmowa
Metody badań
kwestionariusz
stosowane
we współczesnej
test
psychologii
eksperyment
analiza wytworów
Metody badań we współczesnej psychologii
specyficzne  właściwe tylko dla psychologii, jeśli nawet niegdyś zapo\
yczone z innych
dyscyplin, to szczegółowe i wszechstronnie dopasowane do warunków
i potrzeb badania psychologicznego; mają charakter poufny, a ich
kompetentne i legalne stosowanie wymaga specjalistycznego
wykształcenia i uprawnień zawodowych
niespecyficzne  opracowane w szczegółach przez inne dyscypliny, często stosowane
w ró\
nych dziedzinach nauki, a w psychologii stosowane bez
konieczności adaptacji
logiczne
statystyczne
fizjologiczne
informatyczne
30
procedura procedura procedura
retrospektywna symultaniczna prospektywna
kierunek
upływu
czasu
metody: metody: metody:
- do rekonstrukcji przyczyny: " obserwacja " eksperyment
" rozmowa " test
" kwestionariusz " rozmowa
" analiza wytworów " kwestionariusz
- do diagnozy skutku:
" obserwacja
" test
" analiza wytworów
Obserwacja
- sposób systematycznego uzyskiwania informacji (w kodzie figuralnym) obejmujący 3 fazy:
1. spostrzeganie
(celowe, polisensoryczne, konsekwentne, dyskretne)
2. rejestracja
(pełna, ciągła, zamaskowana)
3. interpretacja (przejście na kod symboliczny)
(szczegółowa, subtelna, konsekwentna)
Celem obserwacji jest rekonstrukcji determinant zmian (tak\
e psychicznych) obserwowanych
obiektów.
techniki
systematyczna
selektywna
metoda
migawkowa
Obserwacja
uczestnicząca
chronometra\
owa
chronocyklografia
& & & & & & &
31
Środki techniczne wspierające profesjonalne doświadczenie obserwatora:
1) np.: lornetka, zasłona, lusterko, szyba jednostronnie przepuszczalna, światło, okulary
maskujące
2) np.: arkusz obserwacyjny, zeszyt obserwacyjny, stoper, mikrofon + & , aparat
fotograficzny, kamera + czujnik ruchu, sterowanie kamerą, therbligi (Gilberth) i inne
systemy kodowania
3) np.: sprzęt mikserski umo\
liwiający spowolnione odtwarzanie rejestracji,
oprogramowanie komputerowe umo\
liwiające analizę dynamiki i wychwytywanie
sekwencji, skalowanie
techniki
rozmowa bezpośrednia
metoda
Rozmowa
wywiad
Rozmowa
- polega na zbieraniu informacji przez stawianie pytań otwartych + selektywnej obserwacji
rozmówcy
Rozmowa bezpośrednia ma miejsce wówczas, kiedy pytania stawiamy podmiotowi naszego
badania, a wywiad  osobom trzecim. Za ka\
dym razem zakres tematyczny pytań i strategia
postępowania są nieco inne. Odpowiedzi wymagają rejestracji. W rozmowie bezpośredniej
\
ądana jest ciągła rejestracja multimedialna [pytanie, odpowiedz
, ew. komentarz, intonacja,
czas zwłoki, mimika, pantomimika]. W wywiadzie na ogół wystarcza robienie notatek, w miarę
mo\
liwości dosłownych. Odejście od dosłowności jest niekontrolowanym początkiem
interpretacji, która ma charakter jakościowy. Jej zasadnicza część ma za zadanie  jak
zazwyczaj  znalezienie psychologicznego wyjaśnienia zarejestrowanych faktów oraz powinna
być wykonana z pewną zwłoką i niekoniecznie przez osobę zadającą pytania.
W metodzie rozmowy narzędzia mają charakter zbiorów pytań. Zbiory te mogą być
w ograniczonym zakresie (uzale\
nionym od treści odpowiedzi i doświadczenia psychologa)
modyfikowane w trakcie badania pod względem kompletności, kolejności oraz szczegółowości
i subtelności sformułowań.
O standaryzacji narzędzi mo\
na mówić w ograniczonym zakresie, w stosunku do stabilnego
powtarzania badania na kolejnych osobach w obrębie jednego problemu.
o faktach
[obrazach faktów]
Podstawowe kategorie
informacji zawarte
o opiniach
w odpowiedziach na pytania
ówczesnych
o ocenach
aktualnych
32
prosty
dynamiczny
techniki
skalujący
metoda
psychometryczny
selekcyjny
Kwestionariusz
biograficzny
komputerowy
ankieta
& & & & & &
& & & & & &
Kwestionariusz
- sztywny zbiór pytań diagnostycznych, przedstawianych osobie badanej do indywidualnego
wykonania
wariant pytania
technika występowanie skali
zamknięty otwarty
k. psychometryczny
k. biograficzny
ankieta
Kwestionariusze (zwłaszcza psychometryczne) zawierają często:
- pytania buforowe
- pytania paralelne
- skale kłamstwa
Skala
- ujednolicony sposób kodowania informacji o natę\
eniu objawu będącego przedmiotem
pytania
skala graficzna
skala numeryczna 1 2 3 4 5 6 7
skala przymiotnikowa 1 2 3 4 5 6 7
zupełnie bardzo czasami trudno często z reguły stale
nie dotyczy rzadko powiedzieć odczuwam
33
plamy
techniki
obrazy
psychometryczny
niedokończone zadania
metoda
grupowy
Test
niedokończone opowiadania
projekcyjny
psychodrama
scenotest
& & & & &
Test
- zbiór zadań, których proces rozwiązywania w ujednoliconych warunkach staje się próbką
zachowania i podlega ocenie łącznie z uzyskanym wynikiem rozwiązania
Testy (a szczególnie psychometryczne) podlegają ocenie z względu na następujące kryteria:
trafność  zgodność faktycznego przedmiotu badania konkretnego narzędzia
z deklarowanymi intencjami jego autora [istnieje kilka kryteriów jego trafności]
rzetelność  stabilność uzyskiwanych wyników przy powtarzaniu badań
standaryzacja  stopień ujednolicenia warunków i okoliczności powtarzanych badań
normalizacja  istnienie du\
ego, ujednoliconego zbioru wyników pomiarów,
stanowiącego odniesienie dla porównań
obiektywizacja  zbiór zasad postępowania interpretacyjnego uniezale\
niający rezultat
od osoby dokonującej interpretacji
techniki
laboratoryjny
metoda
Eksperyment
naturalny
granie roli
symulacyjny
w transie
& & & & &
Eksperyment
- wywołanie lub modyfikacja przebiegu zjawiska kontrolowanych warunkach dla celów
badania
Eksperymentator
- manipuluje czynnikami determinującymi badane zjawisko
- kontroluje czynniki tworzące sytuację badania
- eliminuje czynniki zakłócające proces badania
- mierzy zachodzące zmiany
Analiza wytworów:
- wykorzystujemy: korespondencje, pamiętniki, dzienniki, blogi, prace szkolne, dokumenty
typu CV, rękodzieła i inne prace artystyczne, itp.
- mo\
emy się wspierać: dokumentami pozostającymi w związku z podmiotem naszego
badania sporządzanymi przez instytucje i ró\
ne osoby, np. dokumentacja medyczna,
opinie, świadectwa, itp.
34