Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
8 lutego 2012, 09:00 Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 49495 razy
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć?
Jesteś fotografem, ale chciałbyś spróbować
swoich sił w realizowaniu filmów? Jesteś
wideofilmowcem, który poszukuje alternatywy dla
tradycyjnych cyfrowych kamer wideo? A może
uważasz się za prawdziwego człowieka-orkiestrę 
fotografa, filmowca, reżysera, scenarzystę,
montażystę i oświetleniowca w jednym i
pragniesz używać w swojej pracy sprzętu, który w
pełni zaspokajałby Twoje aspiracje? Niezależnie
od przyczyn, jeżeli interesuje Cię filmowanie
aparatem typu lustrzanka, nasz nowy cykl
artykułów może być dla Ciebie dokładnie tym,
czego szukasz. W pierwszym odcinku znajdziesz podstawowe informacje na temat rejestrowania ujęć
filmowych aparatami DSLR i SLT. Zapraszamy!
Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego
Filmowanie aparatem: Praca kamerÄ… - vademecum
Filmowanie aparatem: Język filmu
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i jej rola w filmie
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju  montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch
Witamy w naszym nowym cyklu artykułów kierowanych do osób zainteresowanych wykorzystaniem
lustrzanki cyfrowej do realizacji wysokiej jakości ujęć filmowych. Filmowanie lustrzanką w ciągu
ostatnich lat  praktycznie od premiery pierwszego modelu aparatu DLSR przystosowanego do
rejestracji sekwencji wideo  przeżywa okres niesłabnącej popularności. Stało się realną alternatywą dla
korzystania z tradycyjnych i cyfrowych kamer i to zarówno przez amatorów wideofilmowania, jak i
profesjonalnych filmowców (niezależnie od tego, czy wywodzących się z branży ślubnej, reporterskiej,
telewizyjnej czy kinowej). Niestety wraz z upowszechnieniem się sprzętu pozwalającego tworzyć filmy o
jakości dostępnej dotąd tylko dla zawodowców dysponujących naprawdę pokaz
nym budżetem, nie
zwiększyła się świadomość "fotofilmowców" na temat różnic pomiędzy wykonywaniem zdjęć i
realizowaniem filmów, ani też nie rozpropagowała się wiedza związana z filmowaniem. W efekcie ci,
którzy znakomicie radzą sobie z wykonywaniem zdjęć, po przełączeniu aparatu w tryb wideo najczęściej
nie potrafiÄ… odnalez
ć się w nowej roli. Dla takich właśnie osób powstał nasz nowy cykl zatytułowany
"Filmowanie aparatem".
1 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Filmowanie za pomocą lustrzanki cyfrowej nie jest już tak abstrakcyjnym i niedorzecznym pomysłem, jak wydawało się jeszcze
kilka lat temu. Teraz aparaty tego typu używane są nawet przez profesjonalistów do realizowania określonego typu ujęć oraz
przez niezależnych filmowców, dla których zakup kamery filmowej jest poza zasięgiem możliwości finansowych. (Fot. Sony)
Zaczniemy od podstaw, czyli od omówienia kwestii technicznych związanych z rejestrowaniem
materiału filmowego aparatami DSLR i SLT, czyli cyfrowymi lustrzankami. Wprowadzenie to jest
niezbędne, abyśmy w kolejnych dziewięciu odcinkach tego cyklu nie musieli bez przerwy wracać do
tych tematów oraz  powiedzmy to wprost  aby przestało nad nami wisieć widmo rozmaitych mitów,
jakimi przez lata zdążył obrosnąć przemysł cyfrowych technik wideo. Dołożymy wszelkich starań, aby
wprowadzenie to nie tylko nie było nudne, ale też by zachęciło Was do pozostania z nami przez
najbliższych kilka tygodni.
Skąd taka popularność?
Aby zrozumieć fenomen rosnącej popularności cyfrowych lustrzanek z opcją filmowania, należy cofnąć
się w czasie o około 5 lat, kiedy takie aparaty pozostawały jeszcze w sferze dość odległych marzeń oraz
znajdowały się na deskach projektowych w najbardziej tajnych laboratoriach potentatów fotografii.
Triumfy wśród amatorów filmowania święciły wówczas mniej lub bardziej rozbudowane wideokamery
(zarówno oferujące standardową jakość obrazu, jak i High Definition) oraz aparaty cyfrowe wyposażone
w tryb wideo. Te pierwsze pozwalały już na całkiem wiele, choć ciągle jeszcze cechowało je sporo wad.
Największą z nich były bardzo niewielkie rozmiary przetwornika obrazu, z którymi wiązało się wiele
niedogodności (głównie dotyczących wysokiej głębi ostrości  do tego tematu jeszcze niejednokrotnie
wrócimy  ale nie tylko). Niestety modele o matrycach większych niż 1/3 lub 1/2.8 cala (w bardziej
zaawansowanych modelach stosowano układ pryzmatyczny zawierający trzy takie przetworniki, z
których każdy rejestrował inną składową barwną) kosztowały wówczas fortunę i były kierowane
właściwie tylko do osób i firm zajmujących się realizacją filmów fabularnych oraz materiałów dla
telewizji.
2 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Kamery filmowe i telewizyjne z przetwornikami o rozmiarach większych niż 1/3 cala przez wiele lat były konstrukcjami bardzo
drogimi i odznaczały się sporymi gabarytami. Przykładowo telewizyjna kamera wyposażona w matrycę formatu 2/3 cala potrafiła
ważyć wraz z akumulatorem i nośnikiem ponad 6 kg, mimo że powierzchnia układu rejestrującego obraz była dwukrotnie
mniejsza niż spotykana w aparatach systemu Cztery Trzecie i Mikro Cztery Trzecie oraz prawie czterokrotnie mniejsza niż w
lustrzankach małoobrazkowych. (Fot. Sony)
Aparaty kompaktowe z funkcją wideo były znacznie tańsze, a przy tym oferowały coraz lepszą jakość
obrazu (zwłaszcza w nielicznych, ale jednak obecnych na rynku modelach o przetworniku większym niż
popularne w tej klasie cenowej 1/1.8 cala) oraz nierzadko wysoką rozdzielczość. One też miały jednak
swoje wady spowodowane tym, że funkcja wideo była w nich traktowana przez producentów raczej jako
mało istotny dodatek aniżeli coś ważnego. Z reguły filmowiec nie miał więc możliwości wpływania na
parametry ekspozycji rejestrowanego obrazu, a niekiedy nawet nie mógł bez przerywania filmowania
zmienić ogniskowej obiektywu. Długość pojedynczej sekwencji wideo również była ograniczona i zwykle
nie przekraczała kilku bądz
kilkunastu minut.
Zarówno w przypadku kompaktowych kamer wideo, jak i aparatów z opcją filmowania, najpoważniejszą
niedogodnością był brak możliwości stosowania wymiennej optyki. Podobnie jak w przypadku kamer
cyfrowych o większych matrycach światłoczułych, ceny modeli kamer były bardzo wysokie i wykraczały
poza możliwości budżetowe przeciętnego amatora filmowania. Nikt wówczas nie przewidywał nadejścia
epoki aparatów bezlusterkowych łączących wszystkie zalety kompaktów z możliwością stosowania
wymiennych obiektywów. Istniały jednak lustrzanki wyposażone w tryb Live View  a skoro możliwe
było oglądanie obrazu podglądowego poprzez rejestrującą go bez przerwy matrycę, to dlaczego nie
można byłoby takiego obrazu zapisać na karcie pamięci. W roku 2008 pojawiła się taka możliwość, choć
pierwsze modele lustrzanek wyposażonych w tryb wideo odznaczały się dość ograniczoną
funkcjonalnością. Jest to już historią i funkcje modeli obecnie znajdujących się w sprzedaży są już
zdecydowanie bardziej rozbudowane.
3 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Możliwość stosowania w aparacie/kamerze wymiennej optyki pozwala producentom konstruować obiektywy mniejsze, oferujące
znacznie lepszą jakość obrazu oraz jaśniejsze. Wszystko to dzięki temu, że obiektyw o węższym zakresie ogniskowych (lub
wręcz stałoogniskowy) odznacza się prostszą konstrukcją i z reguły lepszymi parametrami niż tzw. hiperzoomy o przełożeniu
ogniskowych wynoszÄ…cym 10x lub nawet 20x, montowane powszechnie w kompaktowych kamerach wideo. (Fot. Sony)
Przewaga lustrzanki nad kamerÄ… wideo
Na czym polega przewaga lustrzanki wyposażonej w funkcję filmowania nad cyfrową kamerą wideo?
Dwie najważniejsze zalety już wymieniliśmy: są to duże (zwłaszcza w porównaniu z tradycyjnie
stosowanymi w kamerach kompaktowych układami) rozmiary przetworników obrazu oraz możliwość
stosowania wymiennej optyki (choć aby być precyzyjnym, należy wspomnieć, że od pewnego czasu na
rynku obecne też są kamery kompatybilne z systemami popularnych aparatów bezlusterkowych, które
również odznaczają się tymi cechami - np. Sony NEX-VG10 czy jego następca NEX-VG20). Ten pierwszy
element oznacza możliwość łatwiejszego uzyskania niskiej głębi ostrości  cechy obrazu tak bardzo
pożądanej u kreatywnych fotografów i filmowców. W wielu przypadkach stosowanie większego układu
światłoczułego pozwala też urządzeniu rejestrować obraz o wyższej jakości i wierniejszej kolorystyce niż
w produktach z matrycą mniejszą. Związane jest to z ilością światła, która pada na element rejestrujący
(im jest go więcej, tym lepiej) oraz z faktem, że optyka aparatu lub kamery też odznacza się swoją 
ograniczoną właściwościami szkła, z którego jest wykonana  rozdzielczością i obraz uzyskiwany z
małego przetwornika, powiększony do konkretnych rozmiarów nie zawsze jest tak szczegółowy, jak ten
sam obraz, ale rzutowany na przetwornik większy. Jest to czysto fizyczna zależność.
4 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Jesteś miłośnikiem dzikich zwierząt i chciałbyś nakręcić własny film prezentujący życie ptactwa wodnego lub zwierząt leśnych? W
takiej sytuacji będzie Ci potrzebny jasny obiektyw o długiej ogniskowej  taki jak choćby widoczny na zdjęciu powyżej
SAL300F28 o ogniskowej 300 mm i jasności f/2.8. Niestety konstrukcji takiej nie spotkasz w praktycznie żadnej kamerze
kompaktowej, a nawet jeżeli, to będzie ona rejestrowała obraz charakteryzujący się ostrością o kilka klas niższą aniżeli ta
profesjonalna "stałka". (Fot. Sony)
Jeżeli chodzi o optykę, to praktycznie wszystkie zalety stosowania wymiennych obiektywów zamiast
jednego, wbudowanego w korpus powinny być dla Was dość oczywiste. W typowych cyfrowych
kamerach wideo stosuje się konstrukcje o dużym lub bardzo dużym przełożeniu ogniskowych
(popularnie nazywanym zoomem), co w połączeniu z koniecznością rzutowania obrazu na bardzo mały
element światłoczuły powoduje, że tak uzyskany obraz odznacza się niską ostrością i obecnością wielu
wad, takich jak aberracje chromatyczne i dystorsje. Ponadto tego typu "szkło" przy normalnym dla
lustrzanek zakresie ogniskowych z wielu względów nie może być zbyt jasne (w kamerach stosuje się
obiektywy o tak naprawdę bardzo krótkich ogniskowych ze względu na bardzo duży współczynnik tzw.
pozornego mnożnika ogniskowej). Filmowiec korzystający ze sprzętu o wymiennej optyce może sobie
natomiast dobrać używane przez siebie obiektywy do własnych potrzeb, nie przejmując się
rozwiązaniami technicznymi narzuconymi przez producenta. Ma również (co niestety często jest
pomijane) możliwość szybkiej, wygodnej i precyzyjnej zmiany ogniskowej oraz punktu ostrości za
pomocą pierścieni.
To jednak nie wszystko. Lustrzanka cyfrowa jest znacznie mniejsza od kamery wideo wyposażonej w
matrycę i optykę o analogicznych rozmiarach. Sprawia to, że aparat DSLR można wcisnąć tam, gdzie
duża kamera filmowa lub reporterska żadną miarą się nie zmieści (choć wspomniane już wcześniej
kamery bazujące na bezlusterkowcach miałyby szanse). Wykorzystał to już w 2010 roku Greg Yaitanes,
reżyser m.in. kultowego serialu Dr House, który podczas realizacji finałowego odcinka szóstej serii
wykorzystał tę cechę (oraz głębię ostrości mniejszą niż w stosowanych przy realizacji serialu kamerach
telewizyjnych) podczas kręcenia kilku dość kłopotliwych scen. I wreszcie lustrzanki cyfrowe są  co
zapewne jest dla Was oczywiste  znacznie tańsze od profesjonalnych i półprofesjonalnych kamer
wideo, a jednocześnie zapisują obraz o doskonałej jakości jakości oraz typowej dla aparatów DSLR i
STL plastyce obrazu i niskiej głębi ostrości. A nawet jeżeli w tym zestawieniu wez
mie siÄ™ pod uwagÄ™
stosunkowo umiarkowaną cenę kamer opartych na bezlusterkowcach, to może się okazać, że wiele
modeli przystosowanych do filmowania lustrzanek wraz z obiektywami może być dwu- a nawet
trzykrotnie tańsza.
Dlaczego lustrzanka?
Formaty zapisu obrazu ruchomego
Osoba, która do tej pory zajmowała się tylko fotografowaniem, a teraz zaczyna filmować, styka się z
wieloma nieznanymi jej aspektami technicznymi swojego nowego hobby. Najważniejsze z nich dotyczą
5 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
formatu obrazu ruchomego rejestrowanego przez kamery i aparaty cyfrowe i tym właśnie problemem
zajmiemy się w następnych dwóch rozdziałach  z uwzględnieniem specyficznych rozwiązań
stosowanych w nowoczesnych lustrzankach cyfrowych. Tam, gdzie fotograf spotyka siÄ™ tylko z wyborem
rozdzielczości obrazu i formatu (JPEG, RAW i okazjonalnie TIFF), filmowiec musi się zmierzyć ze
znacznie większą liczbą danych do przyswojenia.
Menu wyboru jakości materiału filmowego rejestrowanego przez lustrzankę zawiera sporo niezbyt zrozumiałych dla
początkujących opcji i określeń. Są one jednak bardzo ważne z perspektywy jakości rejestrowanego obrazu.
Formaty  nie zawsze rozumiana różnica pomiędzy kontenerem a kodekiem
Sekwencja wideo może być przez aparat zapisana w jednym z licznych formatów, które często są ze
sobą mylone. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest nie do końca znane rozróżnienie pomiędzy tzw.
kontenerem (czyli formatem zapisu materiału audio-wideo) oraz kompresorem (z reguły obrazu, choć
kompresuje się też dz
więk) zwanego kodekiem.
Obecnie na czoło formatów zapisu obrazu wideo w amatorskich i półprofesjonalnych kamerach wideo oraz w lustrzankach
cyfrowych wysuwa się AVCHD. Format ten, wspierany i rozwijany m.in. przez Sony i Panasonika w wersji 2.0 doczekał się m.in.
oficjalnej obsługi progresywnego trybu zapisu obrazu w 1080 liniach z prędkością 50 i 60 klatek na sekundę.
Istnieje wiele (nawet bardzo wiele) formatów cyfrowego zapisu ruchomego, cyfrowego obrazu. W
cyfrowych lustrzankach najczęściej stosowane są QuickTime (pliki z rozszerzeniem .mov), MPEG-4
(rozszerzenie .mp4), Audio Video Interleaved (rozszerzenie .avi) oraz zdobywający coraz większą
popularność AVCHD (format o dość złożonej strukturze na karcie pamięci, której najważniejszym
elementem są pliki z rozszerzeniem .mts). W każdym z tych plików zapisane są ścieżki wideo i audio
(najczęściej po jednej, choć wiele z tych formatów przewiduje możliwość powiązania większej ich liczby
6 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
 np. filmu z kilkoma niezależnymi ścieżkami dz
więkowymi). Każdy format ma swoje specyfikacje
narzucające pewne ograniczenia  w przypadku plików AVI jest to m.in. objętość, która nie może
przekroczyć 2 gigabajtów.
Zarówno obraz, jak i dz
więk zawarty w obrębie danego kontenera może być kompresowany na różne
sposoby, z wykorzystaniem tzw. kodeków, czyli standardów kompresji odznaczających się różną
skutecznością oraz oferowaną jakością końcowego materiału. O tym, jakie one są, jaki obraz można
nimi zakodować, jaka może być maksymalna przepływność danych (ang. bitrate  ten termin
objaśniony jest w następnym rozdziale), decyduje specyfikacja samego standardu. Przykładowo, format
AVCHD w pierwotnej wersji nie pozwalał zapisać materiału w formacie 1080p z prędkością 50 lub 60
klatek na sekundę (podobnie jak nie obsługiwał go standard Blu-Ray), lecz jego wersja 2.0 już to
umożliwia. Sprawia to, że aparaty obsługujące tę nowszą wersję standardu, takie jak Sony A65, przy
próbie wyboru stosownej jakości i formatu zapisu wyświetlają ostrzeżenie przed brakiem
kompatybilności ze strony niektórych urządzeń.
Bitrate  parametr określający jakość obrazu i dz
więku oraz objętość pliku
Z pojęciami kodeka i kompresji nieodłącznie związany jest termin bitrate, tłumaczony na język polski
niekiedy jako "przepływność danych". Oznacza on ni mniej ni więcej tylko stopień kompresji danych.
Odnosi się on zarówno do obrazu i dz
więku, jednak producenci aparatów opisując bitrate w swoich
urządzeniach z reguły mają na myśli kompresję samego obrazu (w sytuacji, gdy dz
więk zapisywany
jest bez kompresji) lub sumy kompresji obrazu i dz
więku. Bitrate wyraża się w liczbie bitów
przypadających na sekundę materiału filmowego, a więc np. pięciominutowy film zapisany z bitrate
wynoszącą 24 Mbit będzie miał ok. 900 megabajtów objętości (na jeden bajt przypada 8 bitów, a
megabajt to 1024 kilobajty, czyli 1 048 576 bajtów). Większa wartość bitrate oznacza lepszy obraz (ale
tylko przy zastosowaniu tego samego kodeka, ponieważ przy tej samej bitrate i innym kodeku materiał
wideo może wyglądać zupełnie inaczej) oraz większą objętość plików na karcie pamięci.
7 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Z określeniem "bitrate" spotka się prędzej czy póz
niej każdy, kogo interesuje tworzenie cyfrowego wideo  i to zarówno na
etapie początkowym tworzenia filmu, jak i jego montażu czy zapisie gotowej produkcji w pamięci dyskowej komputera. Nawet
używając popularnego kodeka DivX proszeni jesteśmy o podanie docelowej przepływności strumienia obrazu.
Często spotkać się można z określeniem "zmienna przepływność danych", czyli VBR (ang. variable
bitrate). Oznacza to, że bitrate w zależności od sytuacji jest zmniejszana lub zwiększana w celu
uzyskania jak najlepszej jakości obrazu przy optymalnie niewielkich rozmiarach materiału wideo. Jest to
możliwe, ponieważ obraz statyczny lub pozbawiony drobnych szczegółów nie wymaga do opisania aż
takiej ilości danych, co obraz szybko zmieniający się i z tego powodu możliwe jest znaczne ograniczenie
objętości nagrania bez utraty jakości. Przy zastosowaniu mechanizmu VBR przewidywana wielkość
bitrate możliwa jest do obliczenia tylko w przybliżeniu, a dla gotowego pliku podaje się wartość
uśrednioną.
Rozdzielczość i prędkość zapisu oraz proporcje boków piksela
Kolejnymi (i najważniejszymi z punktu widzenia większości wideofilmowców) parametrami
rejestrowanego materiału filmowego są rozdzielczość i prędkość zapisu filmów. Te parametry są
stosunkowo najłatwiejsze do zrozumienia, zwłaszcza dla fotografów cyfrowych. Rozdzielczość w
kontekście obrazu wideo to wymiary pojedynczej klatki obrazu podawane w pikselach. Dla obrazu o
wysokiej rozdzielczoÅ›ci (ang. High Definition) ważne sÄ… dwa formaty: 1280×720 piksele (zwany też
niekiedy HD-Ready) oraz 1920×1080 pikseli (czyli Full HD). Dla porównania rozdzielczość obrazu DVD
w formacie PAL wynosiÅ‚a zaledwie 720×576 pikseli, a w formacie NTSC jeszcze mniej, bo 640×480
pikseli.
Zapis obrazu, w którym materiał na nośniku odznacza się innymi proporcjami boków kadru od docelowych, nosi nazwę zapisu
anamorficznego (nazwa pochodzi od techniki nanoszenia takiego obrazu na taśmę filmową  technika ta powszechnie
stosowana była w kinematografii od bardzo wielu lat). Zapis anamorficzny stosuje się obecnie rzadziej niż kiedyś, lecz w
standardzie DVD nadal jest to najlepszy sposób uzyskania prawdziwego obrazu panoramicznego. Na ilustracji: kadr z
panoramicznego filmu animowanego zapisanego na płycie DVD i wyświetlonego przy ustawionych zwyczajnych (kwadratowych)
pikselach. (Fot. Blender Foundation)
Pewne zamieszanie pojawia się wówczas, gdy próbujemy spojrzeć na obraz wideo pod kątem proporcji
8 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
długości jego boków. Okazuje się bowiem, że np. format DVD PAL wcale nie zapewnia kadru o
proporcjach 4:3 (jakimi się odznacza), lecz nieco bardziej zbliżone do kwadratu. Z kolei w wielu
lustrzankach i kamerach wideo rejestrujÄ…cych obraz HD spotyka siÄ™ nie tylko formaty sugerujÄ…ce
proporcje kadru 16:9, ale też inne, znacznie węższe (np. 1440×1080 stosowane czÄ™sto w plikach z
rozszerzeniem .mp4). Co ciekawe, materiał taki odtworzony na komputerze lub kompatybilnym z
danym formatem telewizorze wyświetli go w proporcjach 16:9. O co tu chodzi?
Rozwiązanie tej zagadki jest dosyć proste  otóż kamera lub lustrzanka nie zawsze rejestruje obraz
wideo zapisujÄ…c go za pomocÄ… kwadratowych pikseli. Sztuczka ta jest stosowana od bardzo dawna i
wiąże się z faktem, że oko ludzkie jest znacznie mniej wyczulone na spadek rozdzielczości poziomej
obrazu aniżeli pionowej  z tego względu redukcja tej pierwszej nie jest tak bardzo zauważalna i
możliwe jest zakodowanie obrazu o wysokim poziomie detali za pomocą mniejszej ilości danych.
Materiał taki do montażu (i niekiedy również odtworzenia) wymaga jedynie programu obsługującego
tego typu rozdzielczości i metody zapisu, ponieważ w innym wypadku zobaczymy na ekranie kadr
nienaturalnie ściśnięty.
Filmy kinowe od wielu lat są rejestrowane i odtwarzane z prędkością 24 klatek na sekundę. Jednym z pierwszych
poważniejszych odstępstw od tej reguły może być Hobbit w reżyserii Petera Jacksona, do realizacji którego wykorzystano
kamery filmujące z prędkością 48 kl./s. (Fot. James Fisher)
Drugim z omawianych w tym rozdziale parametrów rejestrowanego przez aparat materiału filmowego
jest prędkość zapisu, zwana też niekiedy (poprawność tego określenia budzi wiele kontrowersji)
klatkarzem, a w języku angielskim framerate. Sens jest jeszcze prostszy: sekwencja filmowa składa się
z nieruchomych kadrów, a im więcej jest ich w jednostce czasu, tym płynniejszy ruch widzimy na
ekranie. Poniżej 10 klatek na sekundę odbieramy tak naprawdę tylko ciąg nieruchomych obrazów,
powyżej 20 klatek na sekundę obraz wydaje się nam stosunkowo płynny. I byłoby to proste, gdyby nie
nasze przyzwyczajenia oraz godne podziwu nagromadzenie mitów w tym temacie.
Przyzwyczajenie, o którym piszę związane jest z faktem, że materiał filmowy w kinie rejestrowany jest z
prędkością ok. 24 kl./s i z taką też prędkością odtwarzany, natomiast to, co widzimy w telewizji i co
rejestrują kamery telewizyjne i reporterskie wyświetlane jest z prędkością 50 (w Stanach
Zjednoczonych 60) kl./s. Różnice są zauważalne do tego stopnia, że jeżeli film kinowy "upłynnimy"
generując mu cyfrowo klatki pośrednie pomiędzy rzeczywistymi (funkcję taką oferują niektóre
telewizory), to odbierzemy coś takiego negatywnie, ponieważ film kinowy (nawet jeżeli jest to
hollywoodzka superprodukcja) zamieni siÄ™ dla nas w coÅ› podobnego do produkcji telewizyjnej. Z
drugiej strony wydarzenia dynamiczne, takie jak sport, zdecydowanie lepiej prezentujÄ… siÄ™ przy
większej prędkości zapisu i dla nich 50 lub 60 kl./s będzie wartością optymalną.
9 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Wydarzenia sportowe najlepiej jest rejestrować z prędkością 50 lub 60 klatek na sekundę. Zapewnia to odpowiednią płynność
obrazu, znakomicie sprawdzającą się w przypadku dynamicznych relacji i reportaży. (Fot. Rollingroscoe)
Wybór prędkości zapisu powinien więc odpowiadać tematowi i klimatowi realizowanego przez nas filmu.
Jeżeli chcemy upodobnić go do produkcji fabularnej, wybierzmy 24 lub 25 kl./s (w zależności od tego,
jakim trybem aparat dysponuje), natomiast jeżeli zależy nam na jak najpłynniejszym obrazie,
powinniśmy wybrać prędkość 50 klatek na sekundę. Wielu miłośników kina jest nieco bardziej
restrykcyjnych i zwraca uwagę na to, że tylko prędkość 24 kl./s gwarantuje prawdziwie "kinowy" klimat
 osobiście uważam to jednak za pewną przesadę. Prędkość ta (spotykana dość rzadko i przede
wszystkim w bardziej zaawansowanych modelach aparatów oraz kamer) ma tak naprawdę znaczenie
tylko wówczas, gdy zależy nam na końcowym montażu z dokładnie taką prędkością  na potrzeby
nagrania na płycie DVD, Blu-Ray czy przeniesienia na taśmę filmową. Powiedzmy jednak sobie
szczerze: kto z nas kiedykolwiek będzie zamierzał dokonać transferu nagrania na nośnik celuloidowy nie
będąc zawodowym producentem filmowym?
Przeplot (interlace), czyli kłopotliwe dziedzictwo telewizji
W materiałach reklamowych kamer i lustrzanek, tabelach parametrów technicznych oraz w menu
konkretnych modeli często można napotkać nazwy formatów obrazu zapisane w postaci liczbowo-
znakowej: 480p, 720p, 1080i, 1080p i inne. O ile znaczenie liczby jest nam już dobrze znane (opisuje
rozdzielczość pionową obrazu, czy też  używając tradycyjnej terminologii  liczbę tworzących go linii),
o tyle znaczenie liter "i" oraz "p" nie jest już oczywiste.
10 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Większość obecnie sprzedawanych kamer High Definition oraz lustrzanek rejestrujących obraz w tym formacie obsługuje
standard Full HD, co oznacza, że sÄ… one w stanie nagrywać progresywnie materiaÅ‚ o rozdzielczoÅ›ci 1920×1080. Dość czÄ™sto
jednak zapis w trybie 1080 linii z prędkością 50/60 klatek na sekundę odbywa się w takiej sytuacji z przeplotem, dlatego nawet
kupując sprzęt oznaczony podobnym symbolem, należy bacznie przyglądać się jego specyfikacji technicznej.
Litery te stanowią skrót od dwóch sposobów zapisu obrazu filmowego i telewizyjnego, mających swoje
korzenie jeszcze w czasach, gdy rodziła się telewizja. Tryb p, czyli progresywny (ang. progressive) to po
prostu nagranie składające się z całych obrazów  klatek. Kiedy jednak powstawały pierwsze telewizory
i tworzono pierwsze kanały TV zorientowano się, że stworzenie kineskopów wyświetlających na raz tak
wielką liczbę linii, jaka była potrzebna do stworzenia naturalnie wyglądającego obrazu i nadawanie ich z
prędkością kilkudziesięciu klatek na sekundę będzie bardzo kosztowne, dlatego zdecydowano się na
pewną sztuczkę: obraz wyświetlany był wprawdzie 50 razy na sekundę (w USA 60 razy na sekundę 
różnica ta związana była z odmienną częstotliwością prądu w gniazdkach w Europie i Ameryce
Północnej), przy czym na przemian wyświetlane były linie parzyste i nieparzyste (tzw. półpola lub
półobrazy) przesunięte wobec siebie subtelnie. Dla oka ludzkiego tworzyło to wrażenie bardzo
szczegółowego obrazu, a z technicznego punktu widzenia pozwoliło zmniejszyć częstotliwość
wyświetlania pojedynczej linii obrazu o połowę. Zabieg ten nazwano zapisem i emisją obrazu z
przeplotem (ang. interlace).
Technika nadawania materiału telewizyjnego z przeplotem okazała się tak skuteczna, że przetrwała do
dzisiaj i została włączona w standard High Definition jako alternatywa dla zapisu progresywnego. W ten
sposób powstały tryby 720p, 1080i oraz 1080p oferujące coraz to lepszą jakość wyświetlanego obrazu
(mimo iż technicznie pojedynczy kadr w trybie 1080i ma tylko 540 linii). Zapis z przeplotem sprawdza
się oczywiście tylko w połączeniu z wysoką prędkością rejestracji obrazu, dlatego też zestaw dostępnych
w aparacie trybów zapisu wideo prezentuje się następująco: 720/25p, 720/50p, 1080/50i, 1080/25p
oraz coraz częściej również 1080/50p.
11 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Obraz zapisany z przeplotem wyświetlany na monitorze komputera przy użyciu nieodpowiedniego programu bądz
też wrzucony
bez odpowiedniej konwersji do serwisu YouTube lub podobnego odznacza siÄ™ wyraz
nymi, szpecÄ…cymi go paskami, widocznymi
szczególnie mocno w scenach dynamicznych. Taki efekt powstaje po złożeniu w jeden kadr dwóch nie do końca dopasowanych
półpól. (Fot. Mikus; Wikipedia)
Obraz zapisany z przeplotem może stanowić potencjalnie użyteczną alternatywę w sytuacji, gdy zależy
nam na wysokiej rozdzielczości obrazu i dużej prędkości zapisu, a nasz aparat nie oferuje trybu
1080/50p. Jest to jednak sposób zapisu uboższy w porównaniu z zapisem progresywnym, a
jednocześnie nieco kłopotliwy w montażu  zwłaszcza gdy nie dysponujemy odpowiednim
oprogramowaniem. Nie warto więc z niego korzystać, o ile nie ma ku temu wyraz
nej potrzeby.
Ustawienia aparatu w trybie filmowania
Format, w jakim aparat zapisuje materiał wideo oraz parametry nagrań to tylko dwa z wielu ważnych
elementów, o których decyduje używany przez nas sprzęt. Nie wszystkie jednak są dla nas  fotografów
i wideofilmowców w jednym  istotne. Jedna rzecz nie zmienia się, gdy przychodzi do wykonywania
wysokiej jakości zdjęć i ujęć filmowych: możliwości w zakresie kontroli ekspozycji.
Sterowanie ekspozycjÄ… w trybie filmowania
Jak już wspominałem wcześniej, niestety nie wszystkie urządzenia służące do rejestracji obrazu wideo 
zarówno kamery, jak i aparaty cyfrowe  udostępniają użytkownikom pełną kontrolę nad parametrami
ekspozycji. W przypadku aparatów DSLR jest to na szczęście coraz rzadsze (wszystkie nowoczesne
lustrzanki umożliwiają kontrolę nad ekspozycją podczas filmowania), natomiast w stosunkowo nielicznej
jeszcze rodzinie aparatów SLT problem ten w ogóle nie występuje.
12 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
W aparacie Sony SLT-A65 część funkcji kontroli ekspozycji w trybie wideo dostępna jest tylko po wyłączeniu układu
autofocusu. Jest to związane z zasadą jego działania w aparatach z nieruchomym lustrem i układem ostrzenia opartym na
detekcji kontrastu.
Kontrola ta realizowana jest w rozmaity sposób. Często aparat zapamiętuje ustawienia ekspozycji w
momencie przejścia w tryb wideo lub rozpoczęcia nagrywania, kiedy indziej natomiast udostępnia w
tym trybie możliwość wyboru mechanizmów kontroli ekspozycji, takich jak tryb preselekcji czasu,
przysłony bądz
też manualny. Warto jednak zauważyć, że nie zawsze tryby te są w równym stopniu
dostępne  przykładowo w aparatach SLT tryby inne niż automatyczny wymagają od użytkownika
wyłączenia układu AF. Jest to spowodowane faktem, iż autofocus tych aparatów nie mógłby
funkcjonować prawidłowo przy zbyt mocno przymkniętej przysłonie  z tego samego powodu przy
włączonym autofocusie w trybie Program Auto nie jest ona przymykana lub w przypadku jasnych i
bardzo jasnych obiektywów aparat ustawia ją na f/3.5.
Należy też pamiętać, że rozpoczęcie filmowania dezaktywuje wszystkie narzędzia aparatu, które do
działania wymagają wykonania kilku zdjęć bądz
też skomplikowanej obróbki obrazu  takich jak tryb
HDR, narzędzia efektowe itd. Jest to spowodowane faktem, iż materiał filmowy musi być rejestrowany,
obrabiany przez procesor aparatu i zapisywany na karcie z nieprzerwaną prędkością. Na pozór jest to
oczywiste, jednak wielu użytkowników o tym zapomina.
Do czego to może się przydać?
KtoÅ› mniej obeznany z tematem (lub filmujÄ…cy do tej pory jedynie kompaktowymi cyfrowymi kamerami
wideo) mógłby w tym momencie spytać: "ale po co mi pełna kontrola nad ekspozycją? Czy nie
wystarczy po prostu zwykłe narzędzie korekty ekspozycji?". Odpowiedz
na takie pytanie brzmiałaby 
wystarczy, o ile nie chcesz rozwinąć kreatywności i wykorzystać w pełni możliwości, jakie daje
filmowanie lustrzanką. Oto, do czego mogą nam posłużyć te narzędzia (w tym miejscu opisujemy je
jedynie skrótowo, ponieważ dokładniej zostaną przybliżone w jednym z kolejnych odcinków cyklu,
poświęconemu kompozycji obrazu filmowego).
13 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Dobrą wskazówką, do czego mogą się filmowcowi przydać mechanizmy kontroli ekspozycji, mogą być samouczki i poradniki
dostępne w oprogramowaniu aparatów DSLR i SLT.
Kontrola głębi ostrości  jednym z najważniejszych czynników decydujących o głębi ostrości jest -
jak wiadomo - stopień otwarcia przysłony. W cyfrowych kamerach wideo (których obiektywy potrafią
być niekiedy bardzo jasne) spłycenie pola ostrości jest niestety szczególnie utrudnione z uwagi na
mikroskopijne wręcz rozmiary matryc, a co za tym idzie bardzo wysoką głębię ostrości obrazu.
Kontrola stopnia rozmycia szybko przemieszczających się obiektów  wprawdzie film
rejestrowany jest ze stałą prędkością 24, 25 lub 50 klatek na sekundę, ale sama regulacja długości
naświetlania pojedynczej klatki może mieć niebagatelne znaczenie podczas filmowania scen
dynamicznych. Przy zbyt długim czasie obiekty te będą rozmyte, natomiast przy zbyt krótkim będą
poruszały się nie płynnie, lecz skokowo. Ponadto ustawianie czasów ekspozycji dłuższych niż prędkość
rejestracji materiału filmowego również może doprowadzić do bardzo ciekawych i dość nietypowych
efektów wizualnych  w pewnych sytuacjach bardzo pożądanych.
Kontrola czułości ISO  pełni ona tę samą rolę, co w kamerach wideo pełni kontrola stopnia
wzmocnienia sygnału wizyjnego (Gain). O ile jednak w prostszych kamerach stanowi ona tak naprawdę
"przedłużenie przysłony" (jest podnoszona bez naszego udziału w momencie, gdy warunki
oświetleniowe nie pozwalają na uzyskanie odpowiedniego naświetlenia nawet mimo w pełni otwartego
otworu względnego obiektywu), natomiast pełna regulacja wzmocnienia możliwa jest tylko w modelach
bardziej zaawansowanych i profesjonalnych, o tyle w przypadku filmowania aparatami DSLR i SLT
najczęściej mamy nad tym elementem ekspozycji pełną kontrolę. Pozwala to skompensować sobie brak
światła również w sytuacji, gdy zależy nam np. na utrzymaniu przymkniętej przysłony i krótkich czasów
ekspozycji.
14 z 15 2015-08-15 20:20
Filmowanie aparatem: Co musisz wiedzieć? http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-co-musisz-wiedziec-...
Ujęcie portretowe z małą głębią ostrości  taki kadr jest bardzo trudny do uchwycenia kompaktową kamerą wideo, natomiast
banalny do zarejestrowania cyfrową lustrzanką. Aby jednak mieć pełną kontrolę nad stopniem rozmycia tła, musimy mieć wpływ
na stopień otwarcia przysłony w obiektywie. (Fot. Marcin Woz
niak)
Praktycznych zastosowań narzędzi kreatywnej kontroli ekspozycji w trybie filmowania jest mnóstwo.
Omówimy je w przyszłości bliżej, teraz jednak ważne jest, abyście zrozumieli, dlaczego nie warto z nich
rezygnować i dlaczego lustrzanka cyfrowa z trybem wideo może stanowić pod wieloma względami
wspaniały zamiennik bardzo zaawansowanej kamery.
Podsumowanie
W tym wprowadzającym odcinku naszego cyklu "Filmowanie aparatem" to już wszystko. Wiecie już,
jakie możliwości w zakresie rejestracji obrazu ruchomego mają nowoczesne aparaty DSLR i SLT oraz
macie pewne pojęcie na temat tych parametrów sprzętu, jakie mogą być dla Was ważne w momencie,
gdy zechcecie wykonać pierwsze ujęcie filmowe. Jeżeli jednak jeszcze nie dysponujecie lustrzanką z
trybem wideo, to nie spieszcie się z zakupem, ponieważ w kolejnej, drugiej części tego cyklu zajmiemy
się kompletowaniem "sprzętu skrojonego na miarę", czyli wyposażenia filmowca. Głównymi punktami
tego odcinka będą wybór aparatu oraz obiektywów. Do zobaczenia!
Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego
Filmowanie aparatem: Praca kamerÄ… - vademecum
Filmowanie aparatem: Język filmu
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i jej rola w filmie
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju  montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch
www.swiatobrazu.pl
15 z 15 2015-08-15 20:20