2007 05 14 Uzasadnienie TK do Ustawy lustracyjnej

Jaka lustracja - fragmenty ustnego
uzasadnienia wyroku TK ws. ustawy
lustracyjnej

dokument - uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, skróty od redakcji

2007-05-12, ostatnia aktualizacja

2007-05-14 12:50:47.0

Jerzy Stępień prezes Trybunału Konstytucyjnego: Lustracja nie może być wykorzystywana do
wymierzenia kary ani jako zemsta

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego maj

moc powszechnie obowi

zuj

i s

ostateczne. Orzeczenie TK wchodzi

ycie z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Uruchomiona została ju

procedura przekazywania tre

ci sentencji

tego wyroku do redakcji Dziennika Ustaw.

yjemy w czasach przekazu elektronicznego, sentencja ma tak

e posta

elektroniczn

, nic nie stoi na przeszkodzie,

eby odpowiedni organ Kancelarii Prezesa Rady Ministrów wszcz

czynno

ci zmierzaj

ce do niezwłocznego, podkre

lam - niezwłocznego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw wyroku

Trybunału Konstytucyjnego. Niezwłocznego, to znaczy bez zb

dnej zwłoki. Naruszenie tej normy konstytucyjnej musi

rodzi

okre

lone w konstytucji skutki.

Konstytucja weszła w

ycie 17 pa

dziernika 1997 r., od tamtego momentu mamy niezmieniony porz

dek

konstytucyjny. Ale w tym niezmienionym porz

dku konstytucyjnym wielokrotnie uchwalane były b

to całe ustawy

lustracyjne, b

zmiany do tych ustaw w formie nowelizacji, wszystko to działo si

w przestrzeni konstytucyjnej

wyznaczonej przez konstytucj

z 2 kwietnia 1997 r.

Procedura lustracji rozumiana jako prawem okre

lony mechanizm badania zwi

zków i zale

ci osób zajmuj

cych

lub ubiegaj

cych si

o najwy

sze stanowiska pa

stwowe albo zajmuj

cych inne stanowiska publiczne, z którymi wi

ąż

szczególnie wysoki stopie

odpowiedzialno

ci i zaufania społecznego, co do zasady nie mo

e budzi

tpliwo

ci,

zarówno z punktu widzenia zgodno

ci z konstytucj

, zwłaszcza wyra

w art. 2 koncepcj

demokratycznego

stwa prawnego, jak i z punktu widzenia standardów mi

dzynarodowych.

rodki demonta

u dziedzictwa po byłych totalitarnych ustrojach komunistycznych daj

pogodzi

z ide

demokratycznego pa

stwa prawa, ale tylko wtedy, gdy pozostaj

c w zgodzie z wymaganiami pa

stwa opartego na

dach prawa b

skierowane przeciwko niebezpiecze

stwom gro

żą

cym podstawowym prawom człowieka oraz

procesowi demokratyzacji.

Likwiduj

c spu

cizn

po totalitarnych systemach komunistycznych, demokratyczne pa

stwo oparte na rz

dach prawa

musi stosowa

rodki formalno-prawne takiego pa

stwa. Nie mo

e stosowa

adnych innych

rodków, poniewa

wówczas nie byłoby lepsze od totalitarnego re

imu, który ma zosta

całkowicie zlikwidowany.

Demokratyczne pa

stwo oparte na rz

dach prawa dysponuje wystarczaj

cymi

rodkami, aby zagwarantowa

sprawiedliwo

ci stanie si

zado

ść

, a winni zostan

ukarani. Nie mo

e ono jednak i nie powinno zaspokaja

żą

dzy

zemsty, zamiast słu

sprawiedliwo

ci. Musi respektowa

prawa człowieka i podstawowe swobody, jak prawo do

nale

ytego procesu, prawo do wysłuchania czy prawo do obrony, oraz stosowa

je tak

e wobec tych osób, które same

ich nie stosowały, gdy były u władzy.

Pa

stwo oparte na rz

dach prawa mo

e równie

broni

przed odrodzeniem si

zagro

totalitarno-

komunistycznych, poniewa

dysponuje odpowiednimi

rodkami, które nie s

sprzeczne z prawami człowieka i rz

dami

prawa, a opieraj

na wykorzystaniu zarówno wymiaru sprawiedliwo

ci w sprawach karnych i

rodków

administracyjnych. Oznacza to,

e nie jest dopuszczalne uchwalanie i stosowanie przepisów karnych działaj

cych z

moc

wsteczn

Z drugiej strony dozwolone jest stawianie przed s

dem i karanie wszystkich osób za wszelkie czyny lub zaniedbania,

które w czasie, gdy zostały popełnione, nie stanowiły przest

pstwa zgodnie z prawem krajowym, ale były uznawane za

przest

pstwo zgodnie z ogólnymi zasadami prawa przyj

tymi przez cywilizowane narody.

Ponadto, je

eli działania danej osoby wyra

nie naruszały prawa człowieka, twierdzenie,

e wykonywała ona rozkazy,

nie wyklucza ani bezprawnego charakteru czynu, ani indywidualnej winy. W konsekwencji ustawa lustracyjna mo

stosowana wył

cznie indywidualnie, a nie zbiorowo. Teorie

lepych bagnetów ju

dawno odło

yli

my do lamusa

historii.

W przypadku post

powania wobec osób, które nie popełniły

adnych przest

pstw podlegaj

cych

ciganiu na drodze

dowej, ale piastowały wysokie stanowiska w totalitarnych re

imach komunistycznych i wspierały je, wówczas celem

regulacji prawnej jest odsuni

cie od sprawowania władzy osób, co do których nie ma pewno

ci,

e b

sprawowały j

zgodnie z zasadami demokracji, poniewa

nie wykazały si

one zaanga

owaniem na ich rzecz ani wiar

w nie w

przeszło

ci, a obecnie nie s

zainteresowane ani nie maj

motywacji, aby je sobie przyswoi

Takie

rodki mog

zgodne z zasadami funkcjonowania demokratycznego pa

stwa prawa, je

eli spełnionych jest

tych kilka kryteriów. Win

maj

charakter indywidualny, a nie zbiorowy, nale

y udowodni

w ka

dym indywidualnym

przypadku, co wskazuje wyra

nie na konieczno

ść

indywidualnego, a nie kolektywnego stosowania ustaw

Strona 1 z 3

Jaka lustracja - fragmenty ustnego uzasadnienia wyroku TK ws. ustawy lustracyjnej

2010-06-09

http://wyborcza.pl/2029020,79328,4126167.html?sms_code=

lustracyjnych.

Oznacza to tak

e nale

y zagwarantowa

prawo do obrony. Domniemanie niewinno

ci do czasu udowodnienia winy

oraz prawo odwołania si

do s

du. Celem lustracji jest ochrona nowo narodzonej demokracji.

Lustracja powinna koncentrowa

na zagro

eniach dla podstawowych praw człowieka i procesu demokratyzacji. Nie

jest natomiast celem lustracji karanie osób, które s

uznawane za winne, poniewa

to jest zadanie oskar

ycieli

posługuj

cych si

prawem karnym.

Celem zastosowania

rodków lustracyjnych nie mo

e by

- powtórzmy to jeszcze raz - nigdy zemsta i nie mo

zezwala

na nadu

ywanie prowadzonego na ich podstawie procesu lustracji dla celów politycznych lub społecznych.

***

Ustawa lustracyjna zgodna z zasadami pa

stwa prawa musi spełnia

co najmniej nast

puj

ce warunki.

Po pierwsze, lustracja mo

e słu

jedynie wyeliminowaniu lub znacznemu zmniejszeniu zagro

enia dla demokracji,

jakie stwarza osoba poddawana lustracji, wykorzystuj

c okre

lone stanowiska w celu anga

owania si

w działania

naruszaj

ce prawa człowieka lub blokowania procesu demokratyzacji.

Lustracja nie mo

e by

wykorzystywana do wymierzenia kary ani jako forma zapłaty za winy czy zemsta, kar

wymierza

jedynie za popełnione w przeszło

ci czyny przest

pcze na podstawie obowi

zuj

cego kodeksu karnego

oraz zgodnie z procedurami i gwarancjami

cigania karnego.

Lustracja powinna ogranicza

do stanowisk, których piastowanie przez osob

lustrowan

stwarzałaby istotne

zagro

enie dla praw człowieka lub demokracji. Chodzi tu o urz

dy pa

stwowe obsadzane w drodze nominacji, które

ążą

ze znacznym zakresem odpowiedzialno

ci za tworzenie lub wdra

anie praktyk dotycz

cych bezpiecze

stwa

wewn

trznego. Czy takie urz

dy pa

stwowe, w których [jest] mo

liwo

ść

wydania rozkazu popełnienia czynów

gwałc

cych prawa człowieka, jak np. organy

cigania, słu

ba bezpiecze

stwa, słu

by wywiadowcze, s

downictwo,

prokuratura.

Lustracji nie mo

na stosowa

do stanowisk w organizacjach prywatnych ani półprywatnych, poniewa

w takich

organizacjach istnieje ograniczona struktura stanowisk, które stwarzaj

zagro

enie dla praw człowieka i procesu

demokratyzacji.

Zakaz piastowania urz

du na podstawie lustracji powinien obowi

zywa

przez racjonalnie okre

lony czas. Nie

powinno si

nie docenia

liwo

ci pozytywnych zmian w postawie człowieka,

rodki lustracyjne powinny przesta

obowi

zywa

z chwil

ugruntowania si

systemu demokratycznego pa

stwa. Ma to znaczenie zarówno z punktu

widzenia stosunków wewn

trznych w pa

stwie, jak i postrzegania pa

stwa jako pa

stwa demokratycznego przez

społeczno

ść

dzynarodow

Piastowania urz

du mo

na zakaza

osobom, które wydawały rozkaz popełnienia, popełniały lub w znacznym stopniu

wspomagały popełnianie czynów powa

nie naruszaj

cych prawa człowieka. Je

eli dana organizacja dopuszczała si

[takich] narusze

, nale

y uzna

e jej członek, pracownik lub współpracownik brał w nich udział, je

eli był w tej

organizacji wysokim funkcjonariuszem, chyba

e mo

e wykaza

, i

nie uczestniczył w planowaniu takiej polityki,

praktyk lub czynów, kierowaniu nimi ani wprowadzaniu ich w

ycie.

Nikogo nie mo

na poddawa

lustracji wył

cznie za powi

zania z jak

kolwiek organizacj

lub działalno

ść

na rzecz

jakiejkolwiek organizacji, która była legalna w momencie istnienia takich powi

lub prowadzenia takich działa

wyj

tkiem sytuacji przedstawionej wy

ej. Ani te

za prywatne opinie albo przekonania.

Lustracj

na przeprowadza

jedynie w odniesieniu do czynów, zatrudnienia lub przynale

ci organizacyjnej

datuj

cej si

od 1 stycznia 1980 r. do czasu upadku dyktatury komunistycznej, poniewa

jest mało prawdopodobne, by

ktokolwiek, kto nie dopu

cił si

naruszenia praw człowieka w ci

gu ostatnich ponad 25 lat, miał to uczyni

obecnie.

Ten termin nie dotyczy oczywi

cie narusze

prawa człowieka

ciganych na podstawie prawa karnego.

Lustracja

wiadomych współpracowników jest dopuszczalna w odniesieniu do osób, które spełniaj

przesłanki

współpracy ustalone regulacjami ustawowymi oraz orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego.

Poddanie okre

lonej osoby procesowi lustracji musi by

zwi

zane z zapewnieniem tej osobie pełnej ochrony

przewidzianej w ramach wła

ciwego przewodu.

***

Wskazane wy

ej zasady rzutuj

na szczegółowe zasady rozwi

legislacyjnych w tym zakresie.

Przede wszystkim istniej

materie, w których konstytucja wyznacza ustawodawcy znacznie cia

niejsze ramy jego

politycznej swobody regulowania ustawowego, a niemal ka

da regulacja ustawowa wymaga starannej oceny z punktu

widzenia dopuszczalno

ci i ustanowienia i zawartych w niej tre

ci.

Odnosi si

to w pierwszym rz

dzie do normowania klasycznych, osobistych i politycznych praw człowieka i obywatela,

Strona 2 z 3

Jaka lustracja - fragmenty ustnego uzasadnienia wyroku TK ws. ustawy lustracyjnej

2010-06-09

http://wyborcza.pl/2029020,79328,4126167.html?sms_code=

Tekst pochodzi z serwisu Wyborcza.pl -

www.wyborcza.pl

bo zało

eniem konstytucyjnym jest tu pozostawienie jednostce maksymalnej swobody, a wszelkie regulacje

ograniczaj

ce te prawa i wolno

ci musz

odpowiada

wymaganiom ustanowionym zwłaszcza w art. 31 konstytucji:

"Wolno

ść

człowieka podlega ochronie prawnej, ka

dy jest obowi

zany szanowa

wolno

ść

i prawa innych. Nikogo nie

wolno zmusza

do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Ograniczenia w zakresie korzystania z

konstytucyjnych wolno

ci i praw mog

ustanowione tylko w ustawie, i tylko wtedy, kiedy s

konieczne w

demokratycznym pa

stwie dla jego bezpiecze

stwa lub porz

dku publicznego, b

dla ochrony

rodowiska, zdrowej

moralno

ci publicznej, albo wolno

ci i praw innych osób. Ograniczenia te nie mog

narusza

istoty wolno

ci i praw".

To jest wła

nie wyra

ana w naszym porz

dku konstytucyjnym zasada proporcjonalno

ci.

W przypadku lustracji przedmiotem badania zgodno

ci z konstytucj

jest kwestia, czy wybór konstytucyjnych warto

nie ma arbitralnego charakteru, a zwłaszcza, czy nale

ycie uwzgl

dnia ochron

konstytucyjnych wolno

ci praw

jednostki oraz czy okre

lona w ustawie procedura odpowiada wymaganiom demokratycznego pa

stwa prawnego.

Celem ustawy lustracyjnej nie jest, wbrew rozpowszechnionemu pogl

dowi, ocena i nast

pnie stwierdzenie

prawdomówno

ci osób składaj

cych o

wiadczenia lustracyjne. Zasadniczym celem ustawy jest ujawnienie pracy lub

słu

by w organach bezpiecze

stwa pa

stwa lub współpracy z nimi w latach '44-90 b

ustalenie braku takiej pracy,

słu

by lub współpracy. Celem takiej regulacji jest zapewnienie jawno

ycia publicznego, eliminacja szanta

u faktami

z przeszło

ci, które mog

uznane za kompromituj

ce, i poddanie tych faktów społecznemu os

dowi. Natomiast

przedmiotem post

powania lustracyjnego jest prawdziwo

ść

wiadczenia lustracyjnego.

Jednym ze

rodków prowadz

cych po

rednio do celu jest sankcja w postaci zakazu pełnienia pewnych funkcji i

stanowisk na okre

lony czas w przypadku zło

enia nieprawdziwego o

wiadczenia lustracyjnego. Chodzi wi

c o to, aby

osoby b

ce w przeszło

ci funkcjonariuszami, pracownikami i współpracownikami organów bezpiecze

stwa pa

stwa

ujawniały w imi

transparentno

ycia publicznego fakt słu

by, pracy lub współpracy, a tak

e o usuni

cie

niebezpiecze

stwa zwi

zanego na przykład z szanta

em.

Dlatego te

istotne jest ustalenie przede wszystkim faktu słu

by, pracy czy współpracy, a nie samego kłamstwa danej

osoby. Sama współpraca nie zamyka

adnemu obywatelowi drogi do pełnienia funkcji publicznych, za

post

powaniu lustracyjnym kontrolowana jest wył

cznie prawdomówno

ść

osób, które pełni

lub pełni

takie funkcje

zamierzaj

. Negatywne konsekwencje dla zainteresowanych poci

ga zatem nie współpraca, lecz zło

enie

niezgodnego z prawd

wiadczenia.

Charakter post

powania lustracyjnego zbli

onego do post

powania karnego wynika z zapewnienia osobie lustrowanej

wszelkich gwarancji procesowych, na przykład stosowania zasady in dubio pro reo , to znaczy niedaj

cych si

usun

ąć

tpliwo

ci nie mo

na interpretowa

na niekorzy

ść

osoby poddawanej procesowi oraz prawa do obrony. Szczególne

znaczenie ma zasada domniemania niewinno

ci, na u

ytek post

powania lustracyjnego rozumiana jako domniemanie

prawdziwo

ci o

wiadcze

we wszystkich etapach tego post

powania.

Konstytucyjnie niedopuszczalne jest wznowienie na niekorzy

ść

osoby lustrowanej post

powania lustracyjnego, mimo

e zostało ono zako

czone prawomocnym orzeczeniem wydanym zgodnie z obowi

zuj

procedur

. Naruszeniem

konstytucji jest mo

liwo

ść

wznowienia post

powania zako

czonego prawomocnym orzeczeniem, niezale

nie od

ewentualnych narusze

procedur obowi

zuj

cych w post

powaniu lustracyjnym, bowiem wprowadza on stan

permanentnej niepewno

ci osoby lustrowanej, a tym samym w sposób niekonstytucyjny ogranicza jej wolno

ść

Dlatego uzna

nale

y za minimalny warunek dopuszczalno

ci wznowienia post

powania lustracyjnego na niekorzy

ść

osoby lustrowanej okre

lenie terminu, w jakim post

powanie takie mo

e nast

. Ograniczenia wolno

ci jednostki

wynikaj

cego z zakwestionowanego przepisu nie mo

na uzna

za obiektywnie usprawiedliwione, skoro osoba

zainteresowana ju

raz poddała si

lustracji zgodnie z obowi

zuj

cym prawem, a s

d lustracyjny po przeprowadzeniu

post

powania dowodowego zgodnie z obowi

zuj

procedur

orzekł prawomocnie o zgodno

ci z prawem

wiadczenia.

Trybunał Konstytucyjny podkre

la,

aden interes pa

stwa nie mo

e sankcjonowa

i usprawiedliwia

zachowania w

urz

dowych dokumentach i zbiorach danych informacji nieprawdziwych, niepełnych czy zebranych w sposób

sprzeczny z ustaw

Ze wzgl

du na podwójny charakter gromadzonych dokumentów i danych, b

cych nie tylko informacjami o osobie,

lecz tak

e dokumentami o charakterze historycznym, zawieraj

cym wiedz

o rodzajach i metodach działania organów

bezpiecze

stwa totalitarnego pa

stwa nie mo

e wchodzi

w gr

ich usuni

cie - i takie stanowisko znajduje

uzasadnienie w art. 31 ust. 3 konstytucji. To jest odpowied

na argument,

e dokumenty nale

y zabetonowa

albo nie

nale

y ich betonowa

, bo i tak wyciekaj

. To s

dokumenty historyczne. Ale nie mog

słu

innym celom ni

te, które

maj

nas chroni

przed nadu

yciami demokracji, nadu

yciami przeciwko demokracji w przyszło

ci.

dokument - uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, skróty od redakcji

Strona 3 z 3

Jaka lustracja - fragmenty ustnego uzasadnienia wyroku TK ws. ustawy lustracyjnej

2010-06-09

http://wyborcza.pl/2029020,79328,4126167.html?sms_code=