http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

27

Materiały metodyczne

Temat:
Forma muzyczna – budowa utworu.

Cel główny:

poznanie różnych form utwo-

rów muzycznych.

Cele operacyjne:

Uczeń:
rozumie budowę okresu muzycznego,

t

zna formy muzyczne: A, AB, ABA, ABA-

t

CA (rondo),
potrafi przedstawić za pomocą schematu

t

(kolorowe prostokąty) budowę okresową
piosenki Uciekła mi przepióreczka,
potrafi określić budowę AB w piosence

t

Pierwszy śnieg,
potrafi zaśpiewać piosenkę

t

Pierwszy

śnieg,
potrafi określić za pomocą symboli for-

t

mę utworów: F. Chopin Mazurek D-dur
op. 33 nr 2 (ABA) oraz L. van Beethoven
Dla Elizy (rondo – ABACA),
potrafi rozpoznać

t

Mazurka D-dur

op. 33 nr 2 F. Chopina oraz Dla Elizy
L. van Beethovena.

Maria Korycińska

Konstrukcje budowy okresowej
– scenariusz zajęć

Uczniowie na każdym szczeblu kształcenia powinni dowiadywać się, z czego i jak jest
zbudowana muzyka, powinni być uwrażliwiani na różne elementy dzieła muzyczne-
go, różne jego konstrukcje i struktury. Prezentowany scenariusz przewidziany jest do
realizacji w klasach IV–V szkoły podstawowej i dotyczy najprostszych form budowy
okresowej – A; AB, ABA oraz ronda. Materiały do zajęć można znaleźć w pakietach
edukacyjnych dla szkół podstawowych: wydawnictwa MAC – T. Wójcik, Muzyczny
świat oraz P. Kaja, I wszystko gra, a także wydawnictwa Operon – M. Rykowska i Z. Szał-
ko, Muzyka.

Metody:

podające: pogadanka, wykład;

t

aktywizujące: zabawa dydaktyczna – re-

t

bus, ćwiczenia przedmiotowe, śpiewanie
piosenki.

Środki dydaktyczne:

nuty piosenek:

t

Uciekła mi przepióreczka

oraz Pierwszy śnieg – muz. Karol Urba-
nek, sł. Jerzy Utkin,
nagrania

t

Mazurka D-dur op. 33 nr 2

F. Chopina oraz Dla Elizy L. van Beetho-
vena,
kolorowe magnesy w różnych kształ-

t

tach,
rebus.

t

Przebieg lekcji:

Wprowadzenie do zajęć.

1.

Piszemy na tablicy temat lekcji: „Forma

muzyczna – budowa utworu” i tłumaczymy,
że utwór muzyczny jest zbudowany z róż-
nych części, mniejszych i większych, np. jak
domek z klocków.

28

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Materiały metodyczne

Okres muzyczny – budowa utworu A.

2.

Rozdajemy uczniom nuty piosenki Ucie-

kła mi przepióreczka

1

i prosimy o przyjrze-

nie się zapisowi. Po wysłuchaniu nagrania
muzycznego, posiłkując się nutami piosen-
ki, tłumaczymy budowę okresu muzyczne-
go – analizujemy piosenkę, formę graficznie
przedstawiamy na tablicy.

Każdy takt w piosence to motyw, czyli

najmniejsza cząstka utworu. Rysujemy na
tablicy obok siebie 12 kwadratów jedne-
go koloru (tyle, ile jest taktów i motywów
w piosence).

Kilka motywów tworzy frazę. W pio-

sence mamy cztery frazy trzytaktowe. Rysu-
jemy pod każdymi trzema małymi kwadra-
tami jeden większy prostokąt.

Każde dwie frazy składają się na zda-

nie

(jeszcze większe prostokąty), z których

I zdanie to poprzednik, a II zdanie – na-
stępnik.

Poprzednik i następnik tworzą okres

muzyczny

. Cała piosenka składa się z jed-

nego okresu, posiada budowę jednoczęścio-
wą.

Budowa AB.

3.

Tłumaczymy uczniom, że niektóre

utwory są o wiele dłuższe od poznanej pio-
senki i składają się z kilku (lub kilkunastu)
różnych okresów muzycznych. Często spo-
tykaną formą jest zestawienie dwóch kontra-
stujących części (okresów). W takim przy-
padku budowę utworu określamy jako AB.

Uciekła mi przepióreczka

1

Nuty piosenki są również dostępne na stronie 38 podręcznika P. Kai, I wszystko gra, cz. I, MAC

Edukacja

,

Kielce 2008.

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

29

Materiały metodyczne

Większość współczesnych piosenek opiera
się na schemacie zwrotka–refren; najczęściej
mają one wyraźną budowę AB.

Rozdajemy uczniom nuty i teksty pio-

senki Pierwszy śnieg

2

. Po zaprezentowaniu

piosenki prosimy uczniów o wyznaczenie
jej część A i części B. Zwracamy uwagę na

zakończenie zwrotki, gdzie wprowadzony
jest nowy materiał muzyczny pełniący rolę
łącznika.

Wspólnie z uczniami śpiewamy piosen-

kę, wyraźnie zwracając uwagę na zróżnico-
wanie jej charakteru: w części A – jest ona
śpiewna, kołysząca; w części B – bardziej

Pierwszy śnieg (muz.: Karol Urbanek, sł.: Jerzy Utkin)

2

Nuty piosenki pochodzą z podręcznika dla klas 4–6 M. Rykowskiej i Z. Szałko, Muzyka, Wy-

dawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2008, s. 189.

30

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Materiały metodyczne

skoczna, zadzierzysta, co należy też pod-
kreślić odpowiednim akompaniamentem.
W śpiewie uczniowie mogliby towarzyszyć
nauczycielowi podczas refrenu, który jest ła-
twiejszy do zapamiętania i zaśpiewania.

1.

Za oknem jest biało, już śniegiem zawiało
miasteczka, miasta i wsie.
Gawrony na śniegu jak wojsko w szeregu,
a niedźwiedź w zimowym śnie.

Miś śni o miodzie –
– gdzie on jest, gdzie?

Refren

Sypie śnieg, pierwszy śnieg,
chwycił mróz, zima już,
za nami jesienne dni.

Sypie śnieg, pierwszy śnieg.
Trudno – cóż – czapkę włóż.
Na szybach szron już się szkli.

2.

Włóż ciepłe ubranie – bo pora już na nie;
weź czapkę i gruby szal.
Panowie i panie – czekają już sanie,
By pomknąć przed siebie w dal.

Ach, jak wspaniale
tak gnać w tę dal.

Budowa ABA.

4.

Prezentujemy uczniom Mazurka D-dur

op. 33 nr 2 Fryderyka Chopina. Podczas
trwania utworu na tablicy, za pomocą ko-
lorowych magnesów, pokazujemy uczniom
poszczególne części.

Zapraszamy do tablicy ochotnika, który

podczas ponownego słuchania utworu bę-
dzie wskazywać poszczególne jego części.
W tym czasie reszta klasy sprawdza, czy
uczeń robi to prawidłowo.

Budowa ABACA (rondo).

5.

Prezentujemy uczniom Dla Elizy Ludwi-

ga van Beethovena; prosimy klasę, by pomo-
gła nam oznaczyć poszczególne części kom-
pozycji (przyczepiamy do tablicy magnesy
obrazujące formę ABACA).

Na tablicy wieszamy rebus i prosimy

uczniów, aby rozwiązali go, wykorzystując
nazwy solmizacyjne nut. Rozwiązaniem re-
busu jest słowo rondo. Tłumaczymy, że ron-
dem określa się utwór o budowie ABACA,
gdzie powtarzające się części A to refreny;
a części B i C to kuplety.

Dzielimy tablicę na 3 części i podpisu-

jemy je wielkimi literami alfabetu: A, B, C.
Zapraszamy do tablicy trzech ochotników.
Pierwsza osoba staje przy części A, druga
przy B, a trzecia przy C. Podczas ponowne-
go słuchania utworu uczniowie będą mie-
li za zadanie wychwycić, kiedy zmieniają
się poszczególne części utworu. Jeśli trwa
część A – pierwszy uczeń na swojej części
tablicy rysuje wymyślone przez siebie figury
geometryczne; jeśli część B – robi to drugi
uczeń; a jeżeli słychać część C – rysuje trze-
cia osoba. Reszta klasy kontroluje rysują-
cych uczniów.

Podsumowanie lekcji.

6.

Prosimy, aby każdy uczeń powiedział

jedno zdanie o tym, co zapamiętał z zajęć.
Podsumowujemy wypowiedzi.

Zadajemy pracę domową: zadanie 2, 3 ze

strony 39 oraz 6 ze strony 41

3

.

3

Zadania pochodzą z podręcznika P. Kai, I wszystko gra, cz. I, MAC Edukacja.

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

31

Materiały metodyczne

Zadanie 2.

Zastanów się, jak z rozsypanych poniżej fraz ułożyć zdania tak, aby powstał prawidłowy

okres muzyczny. Zapisz go na pięciolinii. Powstałą melodię zagraj na flecie lub dzwonkach.

Zadanie 3.

Ułóż z poniższej rozsypanki słownej tekst tak, aby powstał prawidłowy okres muzycz-

ny. Następnie zapisz go pomiędzy kreskami taktowymi. Do tekstu dopisz rytm. Przeczytaj
powstałe zdanie zgodnie z zapisanym przez siebie rytmem.

Zadanie 6.

Przy pomocy rysunków, na przykład zwierząt, chmur, grzybów, ptaków itp., przedstaw

formy AB i ABA.

tańczyć dziś,

Kiedy chmura

tak wysoko,

Mogę solo

albo z wami

a w kałuży

z parasolem,

płynie liść.

4

4

4

4