http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 3 2011

35

Materiały metodyczne

Agnieszka Wasek

Henryk Wieniawski – skrzypek, kompozytor,
pedagog rodem z Lublina. Scenariusz lekcji

Przestawiamy propozycję zajęć lekcyjnych, podczas których w twórczy i aktywizujący
uczniów sposób można połączyć wiadomości o kompozytorze z wiedzą o instrumen-
tach muzycznych. Praca została nagrodzona w Ogólnopolskim konkursie na scenariusz
zajęć dla ucznia – Wieniawski 2010.

Etap kształcenia:

klasa V szkoły podstawowej.

Wymiar czasu:

45 minut.

Temat:

Henryk Wieniawski – skrzypek, kompozy-
tor, pedagog rodem z Lublina.

Cele kształcenia:

Cel ogólny:

zapoznanie uczniów z osobą i twórczością
Henryka Wieniawskiego.

Cele szczegółowe
Uczeń:

– zna najważniejsze fakty z życia H. Wie-

niawskiego,

– potrafi wymienić kilka tytułów arcy-

dzieł kompozytora,

– uważnie słucha utworów H. Wieniaw-

skiego,

– wie, kto to jest lutnik,

– wie, kto to jest wirtuoz,

– docenia rangę dzieł Wieniawskiego,

– zna budowę skrzypiec,

– potrafi wymienić kilka artykulacyjnych

technik gry na skrzypcach.

Metody:

– pokaz, rozmowa kierowana, gry i zaba-

wy aktywizujące,

– prezentacja multimedialna,

– ćwiczenie przedmiotowe: słuchanie mu-

zyki, analiza muzyki,

– burza mózgów.

Formy:

zbiorowa, indywidualna, grupowa.

Środki dydaktyczne:

skrzypce, odtwarzacz płyt CD, plansza z in-
strumentami smyczkowymi, rzutnik, lap-
top, prezentacja multimedialna, nagrania
muzyczne – Koncert d-moll op. 22, Kujawiak
a-moll, Mazurek – Obertas op. 19 nr 1.

Przebieg lekcji

Czynności organizacyjne

Powitanie uczniów, sprawdzenie listy

obecności.

Zasadnicza część lekcji

1. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy.

Uczniowie losują znaczki-obrazki (za-
łącznik 1), które służą identyfikacji oso-
by z grupą. Zespoły będą rywalizować
podczas zajęć i otrzymywać punkty (za-

36

Wychowanie Muzyczne 3 2011

http://www.wychmuz.pl

Materiały metodyczne

łącznik nr 2). Nauczyciel demonstruje
znaczek, który posłuży do przyznawania
punktów.

2. Nauczyciel pyta uczniów, czy znają

nazwiska jakichś sławnych Polaków.
Uczniowie spontanicznie je wymienia-
ją (np. Mikołaj Kopernik, Jan Paweł II,
Adam Mickiewicz).

Nauczyciel informuje uczestników,

że podczas zajęć poznają słynną postać.
Kogo? Dowiedzą się po rozszyfrowaniu
wiadomości (załącznik 3). Grupa, któ-
ra najszybciej wykonała zadanie i traf-
nie odpowiedziała, że rozwiązaniem
jest „Henryk Wieniawski”, otrzymuje
punkt.

Nauczyciel pyta uczniów, czy znają tę

postać, z czym im się ona kojarzy, a na-
stępnie – po krótkiej rozmowie – wska-
zuje na związek między znaczkami grup
a tematem zajęć.

3. Uczniowie słuchają cz. I Koncertu d-moll

op. 22, a następnie rozmawiają z nauczy-
cielem o  utworze – omawiają go pod
względem charakteru wyrazowego, bar-
wy dźwięku, rodzaju instrumentów, dy-
namiki, tempa. Nauczyciel podaje krót-
ką informację na temat utworu.

Henryk Wieniawski zaczął pisać ten kon-

cert prawdopodobnie w  końcu 1855  roku.
Pierwsze

wykonanie

miało

miejsce

w 1862 roku, a opublikowano go w 1870 roku.
W tym w pełni dojrzałym utworze wirtuoze-
ria pozostaje nieco na drugim planie, domi-
nuje zaś liryzm i melodyjność. Jest to dzisiaj
jeden z  najczęściej wykonywanych roman-
tycznych koncertów skrzypcowych, chociaż
za życia kompozytora bardziej popularnym
był jego pierwszy, wirtuozowski, bardzo trud-
ny technicznie Koncert skrzypcowy fis-moll.

4. Uczeń przebrany za Henryka Wieniaw-

skiego odgrywa scenkę, w  której opo-
wiada o życiu skrzypka.

Nazywam się Henryk Wieniawski. Uro-

dziłem się 10 lipca 1835 r. w  Lublinie przy
ul. Rynek 17. Przyszedłem na świat w bardzo
utalentowanej rodzinie: mój starszy brat –
Julian – był pisarzem, młodszy – Józef – pia-
nistą, na fortepianie grała też matka, która
była moją pierwszą nauczycielką. Większość
życia spędziłem w Rosji, ale czułem się bar-
dzo związany z  Lublinem. W  wieku 8 lat
wyjechałem na studia muzyczne do Paryża,
które ukończyłem w wieku 11 lat z I nagro-
dą. Jako wirtuoz skrzypiec debiutowałem,
gdy miałem 13 lat, i w tym też czasie skom-
ponowałem pierwsze utwory. Odbyłem wie-
le podróży zagranicznych, zjeździłem całą
Europę, byłem też w  Stanach. Dziś uważa-
ny jestem za jednego z  najwybitniejszych
skrzypków świata. Napisałem wiele utworów
skrzypcowych z  towarzyszeniem fortepianu
lub orkiestry, koncerty, polonezy, fantazje,
mazurki, kujawiaki.

Przebrany uczeń wychodzi, a nauczyciel

snuje opowieść – uczniowie słuchają infor-
macji o życiu kompozytora i wirtuoza.

O Henryku Wieniawskim za życia i  po

śmierci mówiono wyłącznie dobrze. Według
biografów skrzypek nie zachowywał się jak
gwiazda. Chętnie za to dawał nauki młod-
szym muzykom, nie biorąc za to ani grosza.
Miał też swoje słabości. Przede wszystkim
był ogromnym łasuchem, co stało się przy-
czyną poważnej nadwagi. Pod koniec jego
krótkiego życia otyłość sprawiła, że musiał
dawać koncerty na siedząco. Na dodatek
dosłownie „zagrywał się na śmierć”. Pod-
czas amerykańskiego tournée z  pianistą
Antonem Rubinsteinem dał 215 koncertów
w  ciągu ośmiu miesięcy! Odbył liczne po-
dróże koncertowe. Był nadwornym solistą
orkiestry carskiej w Petersburgu i Brukseli.
Wieniawski zapisał się w  pamięci potom-
nych nie tylko jako wirtuoz dysponujący
fenomenalną techniką, ale też wielki liryk,
często zwany „poetą skrzypiec”. To ostatni
wirtuoz skrzypiec, który przeszedł do histo-
rii muzyki również jako kompozytor. Dziś
uważany jest za jednego z najwybitniejszych
skrzypków świata.

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 3 2011

37

Materiały metodyczne

Nauczyciel objaśnia pojęcie wirtuoz.

Wirtuoz

– wybitny instrumentalista,

mistrz danego instrumentu. Muzyk zdolny
pokonać najbardziej skomplikowane proble-
my techniczne gry, charakteryzuje go dosko-
nały słuch i wyczucie rytmu

5. Uczniowie słuchają kolejnego utworu

H. Wieniawskiego – Kujawiaka a-moll.

6. Nauczyciel sprawdza, czy młodzież zro-

zumiała i  zapamiętała informacje do-
tyczące H. Wieniawskiego. Służy temu
zabawa Prawdy i nieprawdy o Wieniaw-
skim. Każda z  grup otrzymuje dwie
tabliczki z  napisami Prawda i  Nie-
prawda. Nauczyciel czyta określone
stwierdzenia, a grupy podnoszą odpo-
wiednie tabliczki. Wybrani uczniowie,
na prośbę prowadzącego, uzasadniają
swoje decyzje. Następnie nauczyciel
przedstawia właściwe odpowiedzi, ko-
ryguje lub potwierdza zdanie uczniów
(załącznik 4). Grupa, która wskaże pra-
widłową odpowiedź, otrzymuje punkt.

7. Uczniowie słuchają Mazurka – Obertasa

op. 19 nr 1.

8. Nauczyciel informuje uczniów, że Henryk

Wieniawski żył niespełna 45 lat, zmarł
31 marca 1880 r. w Moskwie. Przypomina,

że w roku 2010, w związku ze 175. rocz-
nicą urodzin kompozytora, została
wywieszona tablica pamiątkowa przy
ul. Rynek 17, gdzie artysta przyszedł na
świat. Dowodem na to, że Wieniawski był
wspaniałym kompozytorem, skrzypkiem,
wirtuozem i pedagogiem znanym na ca-
łym świecie, jest ranga i renoma Między-
narodowych Konkursów Skrzypcowych
im. H. Wieniawskiego. Pierwszy konkurs
odbył się w Warszawie w 1935 r., a kolejne
od 1952 r. są organizowane regularnie co
pięć lat w Poznaniu. W ramach XIV Mię-
dzynarodowego Konkursu Skrzypcowe-
go im. Henryka Wieniawskiego muzycy
będą rywalizować w Poznaniu w dniach
8–23  października 2011  r. Ciekawostką
jest, że niemalże równolegle odbywają
się Międzynarodowe Konkursy Lutnicze
im. H. Wieniawskiego.

9. Nauczyciel pyta uczniów, czy pamiętają,

kto to jest lutnik, a następnie prezentuje
skrzypce i szczegółowo omawia ich bu-
dowę. Objaśnia też artykulacyjne tech-
niki gry na skrzypcach – legato, portato,
pizzicato.

Pudło skrzypiec składa się z dwóch lek-

ko wypukłych płyt, wierzchnia często jest
wykonana z  drewna świerkowego, dolna
z  jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia
w kształcie litery C i połączone są boczkami,
również z  drewna jaworowego. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe
w  kształcie litery f, zwane również efami.
Górną płytę wzmacnia belka przebiegają-
ca pod struną G. Od wewnątrz płytę górną
i  dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany
duszą (przenosi drgania z  płyty górnej na
dolną). Do pudła rezonansowego przymo-
cowana jest szyjka, na niej znajduje się gryf
(bezprogowa podstrunnica), a całość kończy
komora kołkowa z  główką zwykle w  cha-
rakterystycznym kształcie ślimaka. Cztery
struny, podparte na podstawku (zwanym
też mostkiem), napinane są za pomocą koł-

Henryk i Józef Wieniawscy

38

Wychowanie Muzyczne 3 2011

http://www.wychmuz.pl

odpowiedniego naciągnięcia włosia. Dobór
drewna, jego jakość, ustawienie duszy, rodzaj
użytego kleju i lakieru zasadniczo wpływają
na brzmienie skrzypiec. Skrzypce konstruuje
się różnej wielkości: największe mają 58,4,
a najmniejsze 33 centymetry.

Podsumowanie lekcji

10. Grupy sumują punkty, najlepszy zespół

zostaje nagrodzony brawami i gratula-
cjami, a wszyscy uczestnicy otrzymują
drobne upominki.

11. Prowadzący dziękuje zebranym za pracę

i proponuje zadanie domowe w postaci
logogryfu (załącznik 5).

ków umieszczonych w  komorze kołkowej.
Skrzypkowie bardzo często w otwory zacze-
pienia strun (w strunniku) zakładają jeszcze
mikrostroiki (śrubki służące do dokładnego
dostrajania skrzypiec). Strunnik zaczepiony
jest żyłką (zazwyczaj plastikową) do guzika
umieszczonego w  dolnej części skrzypiec.
Smyczek to sprężysty pręt, najlepiej z drewna,
na który naciąga się włosie (najlepiej natural-
ne, przygotowane z końskiego ogona). Z jed-
nej strony włosie jest umieszczone w główce
smyczka (szpic), a u dołu – w żabce (zwykle
jest drewniana – wykonana z hebanu lub in-
nego gatunku twardego drewna – ale może
być też plastikowa lub z kości słoniowej). Na
końcu żabki znajduje się śrubka służąca do

Materiały metodyczne

Załącznik nr 1.

Identyfikatory grup

Załącznik nr 2. Punkty do zdobycia podczas zajęć

Załącznik nr 3. Szyfr do odgadnięcia

Wiadomość do odczytania:

grupa skrzypek

grupa nauczyciel

grupa kompozytor

grupa koncertmistrz

A

B

Ć

E

F

H

J

L

M

Ń

Ó

Q

S

T

V

X

Z

Ż

Ą

C

D

Ę

G

I

K

Ł

N

O

P

R

Ś

U

W

Y

Ź

H

E

N

R

Y

K

W

I

E

N

I

A

W

S

K

I

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 3 2011

39

Materiały metodyczne

Zał

ącznik nr 4. Pytania do zabawy Prawdy i nieprawdy o Wieniawskim

Czy to zdanie jest prawdziwe?

Właściwa odpowiedź

(nauczyciel koryguje wypowiedzi uczniów)

1. H. Wieniawski zdobył wykształce-

nie za granicą.

Prawda

W wieku 8 lat udał się z matką na studia muzyczne
do Paryża, które ukończył z I nagrodą, mając 11 lat.

2. H. Wieniawski był wspaniałym

wirtuozem skrzypiec i fortepianu

Nieprawda

H. Wieniawski był wspaniałym skrzypkiem,
kompozytorem i  pedagogiem, jako wirtuoz
skrzypiec debiutował w wieku 13 lat – na fortepia-
nie nie koncertował.

3. H. Wieniawski został nazwany

„poetą skrzypiec”.

Prawda

Często określano go „poetą skrzypiec”. Był ostat-
nim wirtuozem skrzypiec, który przeszedł do hi-
storii muzyki również jako kompozytor.

4.

H. Wieniawski uważany jest za jed-
nego z najwybitniejszych skrzyp-
ków świata.

Prawda

Zapisał się w dziejach muzyki jako jeden z najwy-
bitniejszych wirtuozów skrzypiec oraz jako wspa-
niały kompozytor muzyki skrzypcowej.

5.

M i ę d z y n a r o d o w y K o n k u r s
Skrzypcowy im. H. Wieniawskiego
odbywa się co pięć lat w Krakowie.

Nieprawda

Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Hen-
ryka Wieniawskiego odbywa się od roku 1952, co
pięć lat, w Poznaniu.

Zał

ącznik nr 5. Logogryf

1

A

L

T

O

W

I

O

L

I

S

T

A

2

S

T

R

U

N

A

3

A

L

T

Ó

W

K

A

4

W

I

O

L

O

N

C

Z

E

L

A

5

P

I

Z

Z

I

C

A

T

O

6

S

M

Y

C

Z

E

K

1. Muzyk grający na altówce.

2. Źródło dźwięku w instrumentach smyczkowych.

3. Instrument przypominający skrzypce, ale nieco większy i o niższym brzmieniu.
4. Instrument smyczkowy o ciepłym, miękkim brzmieniu.
5. Sposób gry na skrzypcach polegający na szarpaniu strun.
6. Służy do wydobywania dźwięków ze strun instrumentów smyczkowych.