Pogrom pszczó∏

W poszukiwaniu nast´pców

ginàcej pszczo∏y miodnej

O

d kilku dziesi´cioleci pszczo∏y
w USA wymierajà. Przyczyny
sà ró˝ne: pestycydy, utrata na-

turalnych siedlisk i – najgroêniejsza –
roztocze. Maleƒkie roztocze tchawko-
we i wi´ksze z rodzaju Varroa os∏abiajà
i w koƒcu niszczà ca∏e kolonie. Liczba
kolonii pszczó∏ hodowlanych spad∏a
z oko∏o 6 mln w latach czterdziestych
do 3 mln w roku 1996. Jak twierdzi Ha-
chiro Shimanuki z Laboratorium Bada-
nia Pszczó∏ amerykaƒskiego Departa-
mentu Rolnictwa z rojów dzikich
pszczó∏ miodnych nie pozosta∏o dos∏ow-
nie nic. Wymieranie pszczo∏y miodnej
sk∏oni∏o niektórych entomologów do
szukania innych gatunków mogàcych
przenosiç ∏adunek py∏ku.

Pszczo∏y miodne (Apis mellifera) co

roku zapylajà jab∏onie, migda∏owce
i inne roÊliny uprawne wartoÊci prawie
10 mld dolarów – to dzia∏alnoÊç o wie-
le bardziej po˝yteczna ni˝ jednoczesna
produkcja wartego 250 mln dolarów
miodu. Jak dotàd nie odnotowano wi´k-
szego spadku plonów, poniewa˝ wielcy
producenci wynajmujà roje od w´drow-
nych pszczelarzy, latem przenoszàcych
si´ ze swoim ∏adunkiem na pó∏noc, a zi-
mà na po∏udnie. (Migracja ta jednak
umo˝liwia pszczo∏om z ró˝nych rojów
wymieszanie, co prawdopodobnie przy-
czynia si´ do rozprzestrzeniania epi-
zoocji. W Kanadzie, gdzie transport
pszczó∏ jest ograniczony, niebezpie-
czeƒstwo zara˝enia jest minimalne.)
Najwi´ksze szkody poniosà w∏aÊciciele
ma∏ych sadów i przydomowych wa-

rzywników, którzy liczà na zapylenie
swoich upraw przez dzikie pszczo∏y.

Do zwalczania roztoczy pszczelarze

u˝ywajà obecnie Êrodków chemicznych.
„WolelibyÊmy nie stosowaç preparatów
owadobójczych” – mówi William Bru-
ce z Departamentu Rolnictwa. W nad-
miarze mog∏yby one doprowadziç do
wytworzenia przez roztocze odporno-
Êci na pestycydy, co ju˝ si´ sta∏o w cz´-
Êci Europy.

Innym rozwiàzaniem jest hodowla

pszczó∏ miodnych naturalnie odpornych
na roztocze. Takie owady oczyszczajà
si´ wzajemnie z tych paso˝ytów, wy-
rzucajà z gniazda poczwarki przez nie
zaatakowane lub majà krótsze cykle roz-
wojowe, co ogranicza mo˝liwoÊç roz-
mna˝ania si´ roztoczy. Roger Hoopin-
garner z Michigan State University,
który selekcjonuje pszczo∏y pod tym kà-
tem, uzyska∏ par´ kolonii, w których
roztocze w ogóle nie wyst´pujà. Takich
„higienicznych” pszczó∏ nie da si´ jed-
nak w najbli˝szym czasie rozpowszech-
niç, poniewa˝ wspomniane po˝àdane
cechy ich zachowania nie zawsze sà
przekazywane potomstwu.

Wykorzystanie rodzimych zapylaczy,

nie atakowanych przez roztocze Varroa,
mog∏oby przyspieszyç sukces. Apis jest
w rzeczywistoÊci towarem z importu,
przywiezionym przez wczesnych osad-
ników. (Roztocze przyby∏y w latach
osiemdziesiàtych naszego stulecia.) „Dla
owocowania niektórych upraw, takich
jak ˝urawiny, du˝o wi´ksze znaczenie
majà trzmiele – mówi Suzanne W. T. Ba-
tra z Departamentu Rolnictwa. – Nie
kr´cà si´ bez sensu i nie siadajà na in-
nych roÊlinach.” Pszczo∏y miodne lata-
jà daleko i w ró˝nych kierunkach – swo-
bodnie rozdzielajà swoje ∏aski.

WydajnoÊç innych owadów nie zo-

sta∏a jednak jeszcze zbadana. Bardzo
ma∏o wiadomo o 3500 (co najmniej) ga-

14 Â

WIAT

N

AUKI

Sierpieƒ 1997

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 16

Równe taksolowi?

W grudniu ub. r. Samuel J. Danishefsky
i jego wspó∏pracownicy ze Sloan-Kettering
Institute for Cancer Research
zsyntetyzowali epotilon-A, substancj´
przeciwnowotworowà wytwarzanà
przez bakterie. Obecnie wyprodukowali
jej pochodnà o jeszcze silniejszym
dzia∏aniu terapeutycznym – epotilon-B.
Obydwa zwiàzki sà substancjami
naturalnymi, podobnie jak taksol,
dobrze znany lek przeciwnowotworowy
otrzymywany przedtem z kory cisu.
Wywierajà one równie˝ analogiczne
do taksolu dzia∏anie biologiczne:
zabijajà komórki nowotworowe
przez stabilizacj´ mikrotubul –
organelli szkieletowych odpowiedzialnych
za utrzymanie kszta∏tu komórki.

Skarga liÊci

Przemawianie do roÊlin mo˝e si´ wydawaç
sensowne, ale co sàdziç o s∏uchaniu ich?
Fizycy z Uniwersytetu w Bonn starajà si´

odkryç, dlaczego
tak wiele sadzonek
geranium (bodziszka)
umiera co roku podczas
transportu znad
Morza Âródziemnego
do Niemiec. W tym celu
pos∏ugujà si´ czu∏ym
„aparatem s∏uchowym”.
Laser wzbudza
czàsteczki etylenu
(gazu wydzielanego
przez roÊliny nara˝one
na stres, na przyk∏ad
susz´ czy zimno),
a powsta∏e fale
uderzeniowe wzmacnia

rurka rezonansowa. Wzmo˝one wydzielanie
etylenu wywo∏uje g∏oÊniejsze dêwi´ki.
Opisane urzàdzenie powinno pomóc
w wyjaÊnieniu, co niepokoi
zielonych „przesiedleƒców”.

Niebezpieczne zwiàzki

W Nowym Jorku z ràk partnerów ginie
w domu tyle samo kobiet, ile traci ˝ycie
w wyniku napadów rabunkowych,
o pod∏o˝u seksualnym i innych razem
wzi´tych. (Zaledwie 6% zamordowanych
m´˝czyzn to ofiary swoich partnerek.)
Pracownicy resortu opieki zdrowotnej
dokonali przeglàdu wszystkich przypadków
zabójstw dokonanych w latach 1990–1994
na kobietach od szesnastego roku ˝ycia.
By∏o to jedno z pierwszych badaƒ tego typu.
SpoÊród kobiet zamordowanych
przez w∏asnych m´˝ów co trzecia
usi∏owa∏a odejÊç. W co czwartym
wypadku morderstwa przypisywanego
przyjacielowi kobiety Êwiadkami zbrodni
by∏y dzieci; niektóre traci∏y te˝ przy tym
˝ycie lub odnosi∏y rany. Badanie wykaza∏o
równie˝, ˝e podczas gdy m´˝czyêni
ginà zwykle od strza∏ów z broni palnej,
przyczynà Êmierci kobiet cz´Êciej
bywa pobicie i poparzenie.

DAVID CARRIERE

Tony Stone Worldwide

ENTOMOLOGIA

ROZTOCZ VARROA, „je˝d˝àcy” na grzbiecie pszczo∏y miodnej,

spustoszy∏ jej kolonie.

SCOTT CAMAZINE

Photo Researchers, Inc.