Teorie osobowości a

wyjaśnianie zachowań

Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS 2012/13

PSYCHOANALITYCZNE WYJAŚNIENIE

MECHANIZMU PSYCHOPATOLOGII

Czy Dominik musiał zabić Matkę?

stadium

oralne

0-2 lata

usta

konflikt między:
pragnieniami libidalnymi i
sadystycznymi

cel: relacja ufnej
zależności

o

ralno-

inkorporująca

łatwowierność, zależność, chojnośc,
bierność
agresywna, oralno-sadystyczna:
zachłanność, niecierpliwość,
ciekawość, ambicja, zawiść

stadium

analne

2-3 lata

zwieracz
odbytu

konflikt pomiędzy:

kontrolą a jej brakiem

(zatrzymanie stolca)
cel: niezależność

analno-retencyjna:
systematyczność, upór,
nieustępliwość, oszczędność

ekspulsywna

(wydalająca):

porywczość, destrukcyjność,
okrucieństwo

produktywna

(twórcza)

stadium

falliczne

4-5 lat
narządy
płciowe

lęk kastracyjny, zazdrość o
penisa,

kompleks Edypa i Elektry

cel: identyfikacja sex.,
superego

falliczna: zainteresowanie bez
zakłopotania, inicjatywa bez
poczucia winy

falliczno-narcystyczna:
agresywność zuchwałość

3

W której fazie nastąpiła fiksacja

?

Jaki typ osobowości prezentuje

Dominik?

•

ORALNY – roszczeniowa postawa, niecierpliwość, zawiść,

zazdrość, zachłanność, popędliwość, depresja, nieufność,

pesymizm

•

ANALNY – sztywność, dążenie do siły i sprawowania

kontroli, moralność nakazowo-zakazowa, zaabsorbowanie

posiadaniem i przyjemnością, lęk przed uszkodzeniem

ciała lub utrata kontroli, konflikt uległość vs bunt

•

Silna kateksja – obiekt MATKA

•

FALLICZNY

u M. - ekshibicjonizm, dążenie do rywalizacji, do sukcesu,

pragnienie bycia macho, dążenie do męskości, potencji

seksualnej

u K. – naiwność, ekshibicjonizm, skłonność do flirtów,

uwodzicielskość

4

Jak wygląda struktura osobowości

Dominika?

•

Bardzo silne ID

:

•

Zasada funkcjonowania – zasada

przyjemności



poszukiwanie bezpośredniej gratyfikacji popędów

•

Sposób działania – procesy pierwotne



bezpośrednie, motoryczne rozładowanie energii lub

popędu



myślenie życzeniowe



Sny

EGO – podporządkowane zasadzie przyjemności co

ogranicza działanie zasady realizmu

SUPEREGO – prawie nie istnieje lub wiąże się z

treściami reletywizującymi normy

Czy nastąpiło rozwiązanie

kompleksu Edypa?

•

Kompleks Edypa – pragnienie zbliżenia się z rodzicem

płci przeciwnej, który spostrzegany jest jako atrakcyjny

seksualnie. Rodzic tej samej płci odbierany jest jako

rywal, który chce przeszkodzić tym pragnieniom, więc

dziecko kieruje ku niemu wrogość i złość, za co z reszta

spodziewa się odwetu i kary

•

lęk przed kastracja (u chłopców)

•

zazdrość o penisa (u dziewczynek)

Konflikt nie zostaje rozwiązany bo nie ma

obiektu męskiego

•

Rozwiązanie konfliktu polega na identyfikacji z

potencjalnym agresorem i introjekcji norm przez niego

reprezentowanych – tak powstaje superego

6

Teoria psychoanalityczna

•

Lęk obiektywny – powstaje w wyniku

niebezpieczeństwa lub zagrożenia w otoczeniu

zewnętrznym. Ego w wyniku doświadczenia uczy się

unikania zagrażających sytuacji lub uczuć (konflikt

między ego a rzeczywistością)

•

Lęk neurotyczny – rodzi się z opozycji celów id i

ego



lęk nieokreślony – stała obawa, że przydarzy się

coś strasznego



fobia – intensywny, irracjonalny strach



reakcja paniki - nagły, paraliżujący strach

Uwaga: brak lęku moralnego!!!

•

Lęk moralny (przeżywany jako wstyd lub poczucie

winy) – rezultat konfliktu między impulsami id a

superego

7

Jakie Mechanizmy obronne stosował

Dominik?

nieświadome sposoby EGO

na radzenia sobie z lękiem

8



Wyparcie



Zaprzeczenie



Reakcja

upozorowana



Projekcja



Przemieszczanie



Sublimacja



Izolacja



Intelektualizacja



Racjonalizacja



Anulowanie



Regresja



Identyfikacja z

agresorem

9

STRUKTURA

DYNAMIKA

WZRASTANIE

I ROZWÓJ

PATOLOGIA

ZMIANA

Id, edo, superego

nieświadomość,

przedświadomość,

świadomość

Instynkty:

seksualny i agresji,

lęk i mech. obronne

Strefy erogenne;

oralne, analne,

falliczne stadia rozwoju;

kompleks Edypa

Seksualność dziecięca,

fiksacja i regresja,

konflikt, objawy

Przeniesienie,

rozwiązanie konfliktu;

„Gdzie było id, tam niech będzie ego”

rozwinięcie w stosunku do

terapeuty

postaw i uczuć zakorzenionych w

dawnym stosunku pacjenta do

rodziców

HOLISTYCZNE WYJAŚNIENIE

PSYCHOPATOLOGII

Czy Dominik musiał zabić Matkę?

Wrażliwe rozwojowo okresy -

dominanty

•

Pojęcie dominanty oznacza, że w jednym z obszarów

zmiany rozwojowe są szczególnie liczne i znaczące, że

pociągają za sobą zmiany w pozostałych obszarach.

•

ERA I –do 1 r.ż. w pierwszych miesiącach po porodzie

pojawiają się okresy krytyczne dla rozwoju mózgu kiedy

dziecko potrzebuje stymulacji lub odpowiednich

doświadczeń aby jego mózg rozwijał się prawidłowo

•

ERA II – do 10 – 12 r.ż. główną dominantą w tym okresie

jest zróżnicowane bezpieczne środowisko jako podstawa do

rozwoju społecznego (kompetencje emocjonalne i

społeczne)

•

ERA III – zaczyna się około 10 – 12 r.ż i trwa około 10 lat

podstawa rozwój kompetencji w tym odpowiedzialności i

kompetencji społecznych

•

ERA IV – dorosłość korzystanie z wcześniej zdobytych

doświadczeń i rozwój

Koncepcja rozwoju wg Wygotskiego

Koncepcja psychopatologii rozwojowej

Cicchettiego i Rogoscha (2002)

•

Model wyjaśniający zaburzenia uwzględnia

czynniki ryzyka i zasoby odpornościowe oraz

interakcje między nimi, które mogą facylitować

lub hamować mechanizmy zdrowia lub zaburzeń

psychicznych

•

Odrzuca zasadę determinizmu na rzecz :

•

Ekwifinalności

– te same zaburzenia mogą być

konsekwencją interakcji różnych czynników

ryzyka i zasobów

•

Ekwipotencjalności

– splot podobnych czynników

ryzyka i zasobów może prowadzić do różnych

zaburzeń

•

Należy badać ścieżki rozwoju zdrowia i zaburzeń

TRAUMA A PAMIĘĆ

18

wzgórze

Pierwotna

kora

czuciowa

Szlak

podwzgórzowo -

przysadkowy

Zachowanie

emocjonalne

Jądro boczne

---------------------

---

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

---------------------

---

Jądro centralne

Formacja

HIPOKAMPA

Kora

węchomózgowia

Asocjacyjna

kora

czuciowa

Autonomiczny

układ nerwowy

bodziec

ISO

PB

BBR

PK

PP

pełniejsze

przetwarzani

e

warunkowanie,

ograniczona

zdolność

przetwarzania,

impulsy

nieprzetworzone

świadomie

19

CIAŁO MIGDAŁOWATE

analiza i integracja

złożonych bodźców

sensorycznych 

pobudzenie

emocjonalne

boczne pola ulęgają

długotrwałemu

wzmocnieniu

synaptycznemu, co

utrwala

połączenia

neuronów i

prowadzi do

uczenia się

(łączenie bodźca z

lękiem)

20

Poziom stresu a aktywacja ciała

migdałowatego

21

HIPOKAMP

konsolidacja

informacji w

pamięci jawnej

testowanie

rzeczywistości i

hamowanie ciała

migdałowatego,

kontekst w

procesie

zapamiętywania

22

Poziom stresu a aktywacja

hipokampa

23

Psychiczna reprezentacja emocji

T. Maruszewski i E. Zdankiewicz-Ścigała

KODY

OBRAZOWE

skrypty

KODY

ABSTRAKCYJNE

pojęcia

KODY

WERBALNE

schematy

wizualizacja

werbalizacja

24

Kodowanie traumy

Uwolnione w trakcie traumy emocjonalnej

hormony stresu, głównie noradrenalina

powodują nadmierne utrwalenie

pamięci urazu i towarzyszących mu

okoliczności.

25

Kodowanie traumy c.d.

Dla wielu badaczy zaburzenia

występujące po doświadczeniu traumy

takie jak: koszmary senne, odtwarzanie

traumy oraz pobudzenie w odpowiedzi na

czynniki przypominające okoliczności

urazu stanowią przejaw zaburzenia

prawidłowych procesów uczenia się i

pamięci.

26

Kodowanie traumy c.d.

PTSD można interpretować jako rezultat

nadmiernej konsolidacji pamięci urazu

pod wpływem stresu. Skutkiem

ubocznym nadmiernej konsolidacji jest

to, że często kontekst traumy ulega

uogólnieniu, co oznacza, że wraz z

upływem czasu coraz większa liczba

czynników środowiskowych i

psychicznych może wywołać odtwarzanie

pamięci urazu wraz z towarzyszącymi mu

pobudzeniem, poczuciem bezradności i

lękiem.

27

28

Relacja między emocjami a pamięcią

Trójkąt emocje-pamięć

Stan emocjonalny

podczas kodowania

Stan emocjonalny

podczas wydobywania

Emocjonalna

treść pamięci

PRZYPOMINANIE ZALEŻNE OD

NASTROJU

PAMIĘĆ ZDARZEŃ TRAUMATYCZNYCH

(VAN DER KOLK, 1995

)

•

obrazy, doznania, stany emocjonalne i

zachowanie – kodowanie obrazowe

(lęk blokuje semantyzację)

•

niezmienna (nie ulega zmianom w czasie)

•

wysoce zależna od stanu

•

nie może być przywoływana wedle woli

•

automatycznie przywoływana w

specyficznych okolicznościach

•

brak czasu konsolidacji

29

• w czasie urazu mniejszy przepływ krwi w polu Broki

(lewa kora czołowa i środkowa kora skroniowa) –
hamowanie ośrodków mowy utrudnia kodowanie świadome
w epizodycznej pamięci jawnej oraz narrację

• większy w prawej półkuli – np. ciele migdałowatym,

korze oczodołowo-czołowej, płat czołowy, kora zakrętu
przedniego

• hipokamp i kora nie nadają kontekstu wspomnieniom

emocjonalnym i somatycznym w sieciach pamięci
autobiograficznej

• silnym stanom emocjonalnym towarzyszy

obniżenie zdolności do tworzenia opisów słownych
tych stanów

Rauch i in. (1994)

30

Osoby z PTSD charakteryzują się słabszą

pamięcią werbalną, gorszą koncentracją

uwagi i wolniejszym tempem przetwarzania

informacji w porównaniu do osób bez PTSD

Samuelson i in. (2006)

Straumatyzowani pacjenci (z PTSD i bez PTSD)

produkują więcej fałszywych wspomnień. Im

większe natężenie symptomów PTSD, tym

większa liczba takich wspomnień

Zoellner i in. (2000)

Pacjenci z PTSD wykazują gorsze

funkcjonowanie uwagi, pamięci i słabsze

uczenie się, niż osoby bez PTSD, niezależnie od

poziomu Intelektualnego

Vasterling i in. (2002)

31