Lew Siemonowicz Wygotsky

Лев Семёнович Выготский (ur. 17 listopada1896 w

Orszy - zm. 10 czerwca 1934 w Moskwie) - rosyjski

psycholog i pedagog, profesor w Moskiewskim

Instytucie Psychologii Eksperymentalnej. Twórca

kulturowo-historycznej teorii rozwoju psychiki.

Wygotsky

Steven Toulmin – Wygotsky „Mozart

psychologii”

•

Życie i pracę Lwa Wygotskiego można spróbowad scharakteryzowad na kilka sposobów. Byli tacy, którzy nazywali

go „niezwykłym naukowcem”, inni przypisywali mu miano „jego wysokośd nauczyciel” i wreszcie najsłynniejszy chyba

przydomek nadany mu przez znanego historyka i psychologa Stephena Toulmina — „Mozart psychologii”. Wszystkie

niewątpliwe w pełni zasłużone.

• W styczniu 1924 roku zwołano w St. Petersburgu II Kongres

Psychologiczny. Pośród wielu znamienitych nazwisk zaproszonych

psychologów i naukowców znalazło się także nazwisko Lwa

Wygotskiego, jeszcze nie znanego w szerszych kręgach młodego

nauczyciela, psychologa i społecznika. Przygotował on w swoim

gabinecie psychologii eksperymentalnej trzy artykuły dotyczące jego

badao. To właśnie wtedy krąg najznamienitszych psychologów

dowiedział się o Lwie Wygotskim. Jego błyskotliwe wykłady,

wypowiedzi i uwagi były bardzo nowatorskie, często zaskakujące dla

skostniałych członków zjazdu, ale także bardzo interesujące i przede

wszystkim intrygujące. Po takich gorących wystąpieniach nikt nie

mógł już mied wątpliwości, że Wygotski był prawdziwym odkrywcą,

namiętnym badaczem psychologii i pedagogiki.

Wygotsky

•

W 1926 roku stworzył od podstaw i rozpoczął pracę w Eksperymentalnym

Instytucie Defektologicznym, edukował tam nie tylko współpracowników, ale także

nauczycieli, psychologów w całej Moskwie. Prowadził z nimi nieustanne dyskusje

i konsultacje, stał się niekwestionowanym autorytetem jeśli chodzi o prowadzenie

i rozwój upośledzonych dzieci. Stało się zwyczajem, że prowadził także konsultacje

poglądowe z udziałem dzieci, w których uczestniczyli nie tylko jego studenci, ale

również współpracownicy, wykładowcy, lekarze, nauczyciele z całej Moskwy itd.

Małe sale, gdzie przeprowadzane były konsultacje nie mogły pomieścid coraz

liczniejszego audytorium, dlatego np. latem lekcje te odbywały się pod gołym

niebem. Wygotski przeprowadzał na oczach wszystkich wnikliwą analizę danego

problemu, przedstawiał przyczyny zaburzeo oraz pomysły, jak pomóc je rozwiązad.

Wielu obserwatorów było zadziwionych sposobem, w jaki Wygotski prowadził

rozmowę z upośledzonym dzieckiem. Były to wręcz intymne zwierzenia, jednak

uważny badacz zawsze miał na względzie przede wszystkim dobro dziecka. Jak nikt

inny, potrafił wprowadzid atmosferę zaufania i spokoju, tak by mały człowiek czuł

się dobrze w jego obecności. W konsekwencji dziecko było w stanie otworzyd się

przed psychologiem, tak by ten potrafił mu pomóc, zrozumied. Nikomu

z psychologów i nauczycieli nie udawało się znaleźd takiego kontaktu z dzieckiem

jak właśnie Wygotskiemu.

Psychologia sztuki 1925

•

I zupełnie jak historyk i geolog, którzy najpierw odtwarzają przedmiot swoich badao a
dopiero potem go studiują, tak też psycholog musi korzystad z dowodów rzeczowych samych
dzieł sztuki, i z nich odtwarzad odpowiadającą im psychikę, ażeby móc następnie ją badad i
poznawad prawa nią rządzące. Każde dzieło sztuki jest przy tym traktowane przez psychologa
jako system bodźców zorganizowanych świadomie w celu wywołania reakcji estetycznej.
Analizując strukturę bodźców, odtwarzamy strukturę reakcji …Zupełnie jasne jest, że
odtworzona tą drogę reakcja estetyczna będzie całkowicie bezosobowa, czyli nie będzie
należała do żadnego konkretnego człowieka. Nie będzie też odzwierciedlad żadnego
indywidualnego procesu psychicznego w pełni jego konkretności, ale to tylko będzie jej
zaletą. Ta okolicznośd pozwala nam ustalid naturę reakcji estetycznej w czystym kształcie, bez
przymieszki rozmaitych procesów przypadkowych, którymi obrasata w psychologii
indywidualnej.”

•

Psychologia sztuki ss. 68-69

Główne tematy

• 1) Teoria rozwoju wyższych funkcji

psychicznych.

• 2) Problem stosunku myślenia i mowy.

Krytyka

• Krytyka stanu psychologii: podział na dwie

psychologie: opisową i przyrodniczą
(fizjologiczną). Początki w filozofii Kartezjusza,
ale kontynuacje w psychologii XIX wieku.

Postulat

• Stworzenie takiej psychologii, która byłaby w

stanie dokonad przyczynowego wyjaśnienia
funkcjonowania wyższych struktur
psychicznych. Psychologia taka nie mogła
odwoływad się jedynie do biologii, gdyż
ograniczenia takiego podejścia były oczywiste,
nie mogła odwoływad się do praw rozwoju
ducha, ponieważ prowadziło to negacji
naukowego wyjasnienia.

Wyższe funkcje psychiczne jako

uwewnętrznienie

• Wygotski wprowadza pojęcie „zapośredniczenie”. Tym,

co zapośrednicza procesy psychiczne są znaki.
Wprowadzenie znaku między bodziec a reakcję
zasadniczo zmienia obraz tego związku, wprowadza do
psychiki obszary o charakterze społecznym i
kulturowym.

• „W rzeczywistości bardziej prawidłowo byłoby postawid

tezę odwrotną. Jesteśmy świadomi siebie ponieważ
jesteśmy świadomi innych i na mocy tej samej metody
jesteśmy świadomi innych ponieważ jesteśmy tak samo
vis-a-vis siebie, jak inni są vis-a-vis nas.”

Pierwsze to, społeczne (kulturowe)

• Dawniej psycholodzy starali się z

indywidualnego zachowania się ludzi
wyprowadzid zachowanie się społeczne…Takie
ujęcie zagadnienia jest oczywiście
dopuszczalne, kieruje jednak ono uwagę na tę
stronę zachowania, która jest genetycznie
wtórna. Pierwszoplanowym zagadnieniem
analizy powinno byd pokazanie, w jaki sposób
reakcje indywidualne powstają z form życia
zbiorowego.

Kultura i psychika

• „Kultura niczego nie tworzy, modyfikuje tylko

elementy dane przez naturę, dostosowując je
do celów człowieka.” (Wybrane… s. 134-135)

Wyższe i niższe funkcje psychiczne

• „Wyższe funkcje psychiczne nie tworzą drugiej

warstwy nad procesami elementarnymi, lecz są
nowymi systemami psychicznymi, które kryją w
sobie złożone wzajemne stosunki elementarnych
procesów, funkcjonujących w nowym systemie
według nowych praw. W ten sposób każda wyższa
funkcja psychiczna stanowi twór wyższego rzędu
zdeterminowany specyficznym złączeniem się
szeregu bardziej elementarnych funkcji w nowej
całościowej strukturze.” (Wybrane…s.136)

Ontogeneza i filogeneza

• „Trudno przyjąd z góry, że społeczeostwo nie tworzy ponadorganicznych

form zachowania. Trudno oczekiwad, że posługiwanie się narzędziami,

różniące się w zasadniczy sposób od przystosowania organicznego, nie

doprowadzi do powstania nowych funkcji, nowego zachowania. Ale to

nowe zachowanie, powstające w historycznym okresie rozwoju ludzkości,

które w odróżnieniu od form rozwijających się biologicznie, nazywamy

umownie zachowaniem się wyższego typu, musiało posiadad swój własny

odrębny proces rozwojowy, swoje odrębne korzenie i drogi. W ten sposób

powracamy znów do ontogenezy. W rozwoju dziecka reprezentowane są

(nie powtórzone) oba rodzaje rozwoju psychicznego, które w izolowanej

postaci znajdujemy w filogenezie biologiczny i historyczny lub inaczej:

naturalny i kulturowy rozwój zachowania się. W ontogenezie oba te

procesy mają swoje analogie (nie paralele). Oto podstawowy, kardynalny

fakt, wyjściowy punkt całej naszej pracy: istnieją dwie odmienne linie

psychicznego rozwoju dziecka, odpowiadające dwóm liniom

filogenetycznego rozwoju zachowania się.”

• (Narzędzie i znak… s. 92)

Gest wskazywania jako przykład

rozwoju wyższej funkcji psychicznej

• Przykładem rozwoju wyższej funkcji psychicznej może byd

powstanie gestu wskazywania. Na początku gest ten jest po

prostu nieudanym ruchem chwytnym skierowanym ku

przedmiotowi. Druga faza rozwoju gestu wskazywania

pojawia sie wtedy, gdy matka przychodzi dziecku z pomocą

interpretując jego ruch jako właśnie gest wskazywania.

Dopiero w trzeciej fazie dziecko wiążąc swój ruch z całą

obiektywną sytuacją zaczyna interpretowad go jako właśnie

wskazywanie. Dla rozwoju wyższych funkcji psychicznych

niezbędny jest więc dialog z innym, z dorosłym, który jest w

stanie zinterpretowad sytuację i nadad ruchowi znaczenie

symboliczne, którą to interpretację przejmuje z kolei

dziecko. Dlatego dla Wygotskiego decydujące znaczenie ma

opanowanie języka przez dziecko.

Myślenie i mowa

• ….stosunek słowa do myśli to przede

wszystkim nie rzecz, lecz proces, to ruch od
myśli do słowa i przeciwnie od słowa do
myśli…

(Wybrane… 432)

Problem mowy i myślenia centralny

dla Wygotskiego

• Kulturowe zachowanie różni się od biologicznego

użyciem narzędzi; narzędziami służącymi do

opanowywania własnych procesów psychicznych są

bodźce-środki. Słowo jest uniwersalnym bodźcem

środkiem, może byd stosowane zarówno do

komunikacji, jak i do opanowywania własnych

procesów psychicznych. W wyniku procesów rozwoju

zmienia się zarówno forma funkcji psychicznych, jak i

stosunki między funkcjami. Główne miejsce wśród

funkcji psychicznych zajmuje myślenie, stąd problem

myślenie a mowa staje się centralny w teorii

Wygotskiego.

• A.A. Smirnow- Rozwitije… ss. 170-174

Znaczenie

• Znaczenie stanowi jednośd myślenia i mowy, jak też

uogólnienia i porozumiewania się. Słowo zawiera w

sobie element myślenia, ponieważ dotyczy całej grupy,

klasy przedmiotów, a nie pojedynczych rzeczy.

Znaczenie słowa odnosi się więc zawsze do

uogólnienia, jest aktem myślenia. Z drugiej strony

mowa jest środkiem komunikacji, to jest jej pierwotna

funkcja. Tej funkcji mowy nie można odrywad od

uogólniania. Przekazywanie komuś swych stanów

psychicznych zakłada zawsze odnoszenie ich do

pewnych ogólnych kategorii. Wszystko to sprawia, że

znaczenie skupia w sobie zarówno funkcje

komunikacyjne, jak i poznawcze mowy.

Pojęcia

Trzy fazy tworzenia pojęd:
• 1)Przewaga spostrzegania synkretycznego, ekspansja znaczenia

jakiegoś znaku na przedmioty powiązane przypadkowo w akcie

spostrzegania.

• 2) Myślenie kompleksowe. Decydują w tym przypadku oglądowe

cechy przedmiotów, dzięki nim łączone są one w grupy.

(pseudopojęcia).

• 3) Pojęcia naukowe. Pojęcia naukowe tworzone są inaczej niż

pojęcia spontaniczne.” …spontaniczne pojęcia dziecka rozwijają się

od dołu ku górze, od cech bardziej elementarnych i niższych ku

wyższym, a pojęcia naukowe rozwijają się od góry ku dołowi, od

cech bardziej skomplikowanych i wyższych ku bardziej

elementarnym i niższym.” (Wybrane… s. 373)

Rozwój mowy u dziecka. Polemika z

Piagetem.

• Krytyka tezy Piageta, że rozwój przebiega od

autyzmu do mowy uspołecznionej.

• Wygotski: „Pierwotną funkcją mowy jest funkcja

przekazu, więzi społecznej, wpływu na otoczenie
zarówno ze strony dziecka, jak i dorosłego. W ten
sposób pierwotna mowa dziecka jest czysto
społeczna, nie można nazwad jej uspołecznioną,
ponieważ z tym słowem wiąże się przedstawienie
czegoś z początku nie społecznego, czegoś, co
staje się takim w procesie zmiany i rozwoju.”

Mowa egocentryczna

• Wygotski: mowa społeczna-mowa

egocentryczna-mowa wewnętrzna.

• Piaget: autystyczne myślenie występująco

poza mową-mowa egocentryczna i
egocentryczne myślenie – mowa społeczna i
logiczne myślenie.