TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 3/7/2006

Galeria Pedagogów: Lew Wygotski opr.

Arkadiusz Förster

str:

1

Galeria Pedagogów

Lew Wygotski

geniusz odkryty
na nowo

Lew Wygotski (1896-1934), wybitny rosyjski

psycholog zmarł na zapalenie płuc przeżywszy

zaledwie 38 lat. Mimo tak krótkiego życia,

dokonał przełomu w psychologii rozwojowej.

Jego teoria do dziś inspiruje psychologów na

całym świecie, choć przez ponad dwadzieścia

lat jego prace były zakazane. W stalinowskiej

Rosji propagowanie swobody myślenia w nauczaniu dzieci było bowiem niemożliwe do

zaakceptowania. Pisma Wygotskiego można było czytać tylko w bibliotece centralnej w

Moskwie uzyskawszy wcześniej dodatkowo zgodę NKWD.

Na szczęście dziś prace Wygotskiego nie tylko można czytać, ale są one jednym z

ważniejszych źródeł inspiracji dla współczesnej psychologii rozwojowej. Świat odkrył

na nowo Wygotskiego dopiero po śmierci Stalina. Aż do końca lat 50

rozpowszechnianie prac Wygotskiego było zakazane, a jego teorię określano jako

„reakcyjną, burżuazyjną pseudo-naukę”. To z tego powodu najważniejsze prace

Wygotskiego takie jak "Myśl i Język" (1932) czy "Psychologia Pedagogiczna" (1926)

musiały czekać na tłumaczenia i publikacje aż do drugiej połowy XX wieku. Wtedy też

ogólnoświatowe zainteresowanie Lwem Wygotskim na nowo zaczyna się rozwijać.

Głębia i zakres jego wizji edukacyjnej zdumiały kręgi akademickie na całym

świecie. Amerykański naukowiec Stephen Toulmin nazwał go „

Mozartem

psychologii

”, a Jerome Bruner napisał, że „teoria rozwoju Wygotskiego jest

równocześnie teorią edukacji”.

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 3/7/2006

Galeria Pedagogów: Lew Wygotski opr.

Arkadiusz Förster

str:

2

Klucz do inteligencji

Wygotski uważał, że prawdziwa edukacja nie polega na samym przyswojeniu określonej

wiedzy, ale na rozwijaniu u dzieci umiejętności uczenia się! Zdolność dziecka do jasnego i

kreatywnego myślenia, planowania, realizowania tych planów i komunikacji jest o wiele

ważniejsza od wiedzy jako takiej. Przyswajanie wiedzy będzie bowiem nieporównywalnie

łatwiejsze, jeśli wiemy jak się uczyć. Wygotski uważał, że można to osiągnąć oddając

dzieciom do użytku "kulturowe narzędzia myślenia i tworzenia". Cóż to takiego te narzędzia?

Otóż kluczem do ludzkiej inteligencji – cechy, która wyróżnia nas od zwierząt – jest zdolność do

stosowania różnego rodzaju narzędzi. Wygotski twierdził, że podobnie jak ludzie stosują

narzędzia zwiększające ich możliwości fizyczne, stworzyliśmy też sobie zestaw narzędzi

intelektualnych, które służą do poszerzania naszych zdolności umysłowych. Narzędzia te to

znaki, symbole i inne elementy, które wykorzystujemy do codziennego komunikowania się i

analizowania rzeczywistości. Wygotski zalicza do tych narzędzi: znaki, symbole, i ich systemy

(przede wszystkim język). Do ćwiczeń zaś wykorzystuje mapy, plany, zapis muzyczny, wykresy,

modele, czyli systemy oparte na obrazie - łatwym do zrozumienia dla dziecka i uniwersalnym,

równocześnie stymulującym użycie języka.

Wygotski wierzył, że celem edukacji jest przedstawienie dzieciom pełnego zakresu takich

narzędzi i pokazanie im, jak je stosować do szybkiego i skutecznego analizowania

rzeczywistości. Stosując je od najmłodszych lat, dzieci automatycznie rozwijają swoje

umiejętności. Im lepiej dziecko potrafi przyswoić sobie ten swoisty język wypracowany przez

ludzkość w ciągu stuleci, tym większe są jego zdolności w danej dziedzinie. Dzieci zaczynają

wtedy planować i organizować swoje działania, otwarcie przedstawiają swój punkt widzenia,

znajdują niestandardowe rozwiązania problemów, wierzą w siebie i swoje własne umiejętności.

Klucz do zrozumienia

Głównym założeniem najsławniejszej pracy Wygotskiego jest wzajemne powiązanie myśli i

języka. W trakcie zabawy małe dzieci na bieżąco komentują przecież rozwój akcji: „A teraz

pociąg jedzie dookoła wieży i uderza w wieżę, och nie – wieża się rozpada...”. Wygotski nazwał

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 3/7/2006

Galeria Pedagogów: Lew Wygotski opr.

Arkadiusz Förster

str:

3

to monologiem zewnętrznym. Z czasem monolog zewnętrzny staje się monologiem

wewnętrznym, przybierającym formę myśli. Tym samym opanowana przez dziecko mowa, staje

się podstawową strukturą jego myślenia. Oznacza to, że rozwój myśli jest w dużym stopniu

determinowany zdolnościami językowymi dziecka. Zaś zasób słownictwa dziecka zależy w

największej mierze od jego codziennych doświadczeń. Reasumując jedną z najważniejszych

funkcji edukacji powinno być wspieranie rozwoju bogatego i efektywnego języka

mówionego dziecka.

Wygotski twierdził, że to nauczyciel odgrywa kluczową rolę w edukacji dziecka. Nauczyciel

powinien tak kierować zajęciami, by nakłaniać dziecko do podejmowania zadań

przekraczających nieco jego obecne możliwości. Dzięki takiej zdrowej inspiracji dzieci mogą

wykonywać zadania wykraczające poza ich umiejętności, czego bez pomocy nauczyciela nie

mogłyby dokonać.

Zabawa jest nauką

W swoim ostatnim wykładzie „Zabawa i Rozwój Psychologiczny Dziecka” Wygotski podkreślał

znaczenie zabawy w najmłodszym wieku: „Zabawa tworzy <strefę bliskiego rozwoju> dziecka.

To właśnie w trakcie zabawy dziecko zawsze zachowuje się ponad swój wiek, wychodzi poza

swoje codzienne zachowania, jest twórcze i kreatywne. Można powiedzieć, że w zabawie

przerasta się o głowę. Związek pomiędzy zabawą a rozwojem należy porównać do związku

pomiędzy nauką a rozwojem.”

W teorii Wygotskiego zabawa odgrywała w procesie edukacji podstawową rolę. W czasie

zabawy bowiem dzieci są bardzo mocno zaangażowane w wyobrażone sytuacje, w których z

jednej strony przyjmują określone role, z drugiej strony zaś same wyznaczają obowiązujące w

niej zasady. Kiedy na przykład bawią się „w rodzinę”, przyjmują określone role, które z góry

determinują ich działania. Zabawa taka prowadzi zatem do większego poziomu samokontroli

dzieci, gdyż wszystkie działania dzieci są określone przez zasady gry, które same sobie

przecież stworzyły. Gdy dzieci angażują się w zabawę, ich skupienie i zaangażowanie w

spełnienie zadania jest znacznie większe, niż wtedy gdy przychodzi im wykonywanie działań "o

charakterze akademickim", czyli wymyślanych przez nauczyciela.

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 3/7/2006

Galeria Pedagogów: Lew Wygotski opr.

Arkadiusz Förster

str:

4

Klucz do nauki

Renesans teorii Lwa Wygotskiego znalazł odzwierciedlenie nie tylko w pracach naukowych

innych psychologów i pedagogów. Przez kilka ostatnich lat w Anglii i Rosji trwały prace nad

przełożeniem pomysłów Wygotskiego na konkretny program edukacyjny, który można by

realizować w codziennej pracy edukacyjnej z najmłodszymi dziećmi. Program taki, nazwany

"Key to Learning" – "Klucz do nauki" nie tylko powstał, ale pierwsze przedszkola w Anglii

realizują go już od kilku lat, a oceny wystawiane mu przez specjalistów są pełne entuzjazmu i

uznania. Dowodem tego jest fakt, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy ponad 100 przedszkoli w

Wielkiej Brytanii zdecydowało się na stosowanie programu we własnej placówce.

Program "Klucz do uczenia" zaczynają stosować pierwsze polskie przedszkola i inne placówki

zajmujące się wczesną edukacją.

Bodrova, E., & Leong, D. J. (1996).

Tools of the Mind

: The Vygotskian Approach to Early

Childhood Education. Englewood Cliffs, New Jersey: Merrill, an imprint of Prentice Hall.

Luria, A.R. (1976). Cognitive Development: Its Cultural and Social Foundations. Cambridge,

Massachusetts: Harvard University Press.

Van der Veer, R., & Valsiner, J. (1991). Understanding Vygotsky: A Quest for Synthesis. Oxford:
Blackwell.

Vygotsky, Lev (1986). Thought and Language. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.

Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes.
Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.