ANTYK

Biblia

●

Księga Rodzaju – poemat o stworzeniu świata i człowieka

●

Psalmy – liryczny utwór o charakterze modlitewno-hymnicznym; mogą być: błagalne, dziękczynne, pochwalne,
królewskie, patriotyczno-religijne i mądrościowe;

●

Księga Hioba – sens niezawinionego cierpienia, bólu wpisanego w ludzką egzystencję. Hiob zostaje poddany
próbie, która wynikła z zakładu Boga i szatana. Problem cierpienia i sprawiedliwości Bożej.

●

Pieśni nad Pieśniami – poemat miłosny który jest dialogiem między Oblubienicą i Oblubieńcem; mówi o
nawróceniu i powrocie narodu-oblubienicy do łaski po wielu niewiernościach;

●

Księga Koheleta – autor zastanawia się nad sensem życia, nad istotą ludzkiej egzystencji (‘Marność nad
marnościami i wszystko marność’)

●

Apokalipsa św.Jana – wizje wydarzeń towarzyszących końcowi świata i wyjaśniające sens dziejów;

Mitologia

●

Iliada (Homer)

●

epopeja

●

spisana pod koniec VI w. W Atenach

●

pisany wierszem

●

ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu;

●

cały utwór napisany jest językiem podniosłym, poważnym;

●

narrator wszechwiedzący, wszechobecny, obiektywny; opisy realistyczne i dokładne, statyczne i
dynamiczne;

●

AKCJA : obejmuje 40 dni ostatniego dziesiątego roku oblężenia Troi;

●

BOHATEROWIE :

Achilles – heros, ambitny i niezależny, w walce bezwzględny i okrutny;
Hektor – odważny, waleczny, świetny rycerz i kochający syn; heros, ale jest postacią
wzruszającą, zadziwia swoja bohaterską postawą;
Grecy i ich życie – wielki zbiorowy bohater; wojownicy, odważni, waleczni;

●

Odyseja (Homer)

●

powstałą ok. roku 800 r.p.n.e

●

opisuje dzieje Odyseusza, króla Itaki, uczestnika wojny trojańskiej

●

Odys – wymyślił podstęp w postaci KONIA TROJAŃSKIEGO, który doprowadził do upadku Troi;
naraził się tez Posejdonowi oślepiając jego syna, dlatego tez musiał tułać się przez 10lat po morzach i
oceanach nie mogąc dostrzec do Itaki do swojej zony Penelopy

●

Odyseusz uosabia archetyp tułacza;

●

Król Edyp (Sofokles)

●

gatunek literacki – dramat (tragedia) – 3jedności – czasu, miejsca i akcji;

●

podstawowa cecha – uwikłanie bohatera w nierozwiązywalny konflikt; fabułę stanowi jeden wątek;
3dzielność dramatu: prolog, epejsjodony i epilog;

●

IRONIA TRAGICZNA – polega na tym, że wszystkie czyny bohatera, wbrew jego woli i świadomości,
pchają go do klęski;

●

KATHARSIS – rodzaj duchowego oczyszczenia, jakiego doznaje widz po obejrzeniu przedstawienia;

●

AKCJA : czasy mityczne, Teby, gdzie panuje Król Edyp;

●

BOHATEROWIE :

Edyp –objął tron po Lajosie; mądry, rozsądny władca, kochany przez lud, jednak po
kilku latach jego panowania spadają na miasto nieszczęścia; nazywa siebie zakałą, nędznikiem i opuszcza
miasto;
Kreon – szwagier Edypa, brak Jokasty; zarzuty Edypa jakoby miał przeciwko niemu
spiskować, bardzo go dotykają;
Jokasta – żona Edypa; stara się uspokoić męża, pociesza go; popełnia samobójstwo,
gdyż wiedziała co się wydarzy;
Tyrezjasz – on odkrywa prawdę przed Edypem
Chór Teb – zatroskany o los Teb;
Sługa Lajosa – mówi prawdę Edypowi , w którą Edyp nie chciał wierzyć
Tyrezjaszowi;
Posłaniec z Koryntu – pasterz , który zaniósł niemowlę na dwór władcy Koryntu
(Edypa) i który przybywa by potwierdzić prawdę o pochodzeniu Edypa;

●

Antygona (Sofokles)

●

także tragedia, więc ma podobne cechy jak ‘Król Edyp”

●

jej tragizm wynika z KONFLIKTU DWÓCH RÓWNORZĘDNYCH RACJI; mimo, że bohaterowie sami
decydują o swoim losie, to jednak każda decyzja, której dokonają, okaże się zła;

●

Wybrane mity

●

Powstanie świata i bogów – świat wyłonił się z chaosu; z niego też wyłoniła się 1-a para bogów: Gaja
– ziemie i Uranos – Niebo; siedzibą bogów jest góra Olimp w której mieszkało 12 głównych bogów;
przywódca był Zeus;

●

Prometeusz – on ulepił człowieka z ‘gliny pomieszanej ze łzami’ i dał mu duszę; z Prometeuszem
najczęściej wiąże się 1-e powstanie człowieka; dalej z miłości do ludzi, podarował im ogień, a tym
wywołał gniew bogów na siebie i został ukarany; postawa bohatera jest określana jako humanitarna,
pełna miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się za niego;

ŚREDNIOWIECZE

●

Bogurodzica

●

polska pieśń religijna, zabytek liryki i języka polskiego;

●

tradycja przypisała autorstwo Św. Wojciechowi

●

czas powstania do dziś trudny do określenia-prawdopodobnie powstała ok. Xw.(1-a część), a ostateczna
wersja z wieku XVw.

●

Uważa się ze jest związana z okresem panowania dynastii Jagiellonów;

●

Według kronik J.Długosza była patriotyczną pieśnią polskiego rycerstwa; służyła jako hymn
koronacyjny królów, jakoby hymn polski; z końcem dynastii została pieśnią kościelną;

●

Bogurodzica inspirowała później poetów romantyzmu;

●

Lament Świętokrzyski

●

inaczej np.: Posłuchajcie, bracia miła

●

utwór anonimowy

●

prawdopodobnie jest to fragment średniowiecznego misterium o męce Pańskiej;

●

jest to pełen bólu monolog cierpiącej Matki Boskiej;

●

Legenda o św. Aleksym

●

opisuje życie i śmierć świętego – wiersz hagiograficzny

●

Aleksy to syn bogatego rodu, który odrzucił wszystkie ziemskie uciechy: majątek, małżeństwo,
wybierając egzystencję żebraka; żyje on modlitwą i jamłużną, żyje w nędzy i poniżeniu w progach
własnego domu;

●

Legenda należy do nurtu literatury PARENETYCZNEJ – której celem jest ukazanie wzoru osobowego
do naśladowania przez odbiorców;

●

Śmierci ascety, towarzyszyły niezwykłe cuda, które miały uświadomić rodzicom i całemu miastu, że
nędzarz, który żył między nimi był święty;

●

Pieśń o Rolandzie

●

najstarszy francuski epos rycerski

●

należy do średniowiecznych pieśniach o chwalebnych czynach, a tematycznie związany z wyprawami
władcy Franków Karola Wielkiego;

●

Roland, jeden z dowódców wojsk władcy, jest głównym bohaterem; jest on symbolem średniowiecznego
rycerza- uosabia jago etos, kodeks honorowy, wierność religii chrześcijańskiej;

●

Śmierć Rolanda na polu bitwy, zostaje ukazana zgodnie ze średniowieczną sztuką umierania; rycerz w
ostatnich chwilach modli się do Boga i do świętych patronów rycerzy, myśli kieruje ku władcy, próbuje
złamać swój miecz, aby nie dostał się w złe ręce, a ku kresu swej wędrówki, na wzgórzu zwraca się
twarzą w stronę ojczyzny; śmierć jego zostaje pomszczona przez cesarza;

●

Dzieje Tristana i Izoldy (oprac. J. Bédier)

●

epos

●

GENEZA : tzw. Miłość dworska – zgodnie z której wzorcem rycerz był gotów poświęcić dla damy serca
wszystko, co miał, nawet rycerski honor;

●

Ogółem – Tristan i Izolda byli sobie przeznaczeni, jednak nie mogli ze sobą spędzić życia; jest to miłość
nieszczęśliwa;

●

BOHATEROWIE :

Tristian – jego imię znaczy ‘ smutek’; jest to ideał rycerza, jednak pod wpływem
miłości do Izoldy łamie zasady honoru i rycerza prawości; był szlachetny, waleczny, honorowy, dzielny
itp.itd., wzór cnót rycerskich, dobry przyjaciel, staje w obronie słabszych i pokrzywdzonych; po wypiciu
napoju miłosnego rycerz totalnie wariuje; łamie wszelkie zasady, oszukuje, staję się okrutny dla tych co
stają mu na drodze spotkania z Kochanką, jest przekonany o swojej niewinności; ma na względzie dobro i
szczęście Izoldy, ale jednocześnie gubi siebie i ją oraz niepotrzebnie krzywdzi inną kobitę;
Izolda Złotowłosa – córka króla Irlandii; przeznaczona na żonę króla Marka w
imieniu którego Tristan zabił smoka; Izolda też wypija napój i pałają do siebie od tego momentu wielką
miłością; mimo uczucia do Tristiana zostaje żoną Marka; jest szaleńczo zakochana co prowadzi do
oszukiwania męża, a także pała wielką zazdrością o Tristana; w imię miłości cierpi chłód i niewygody, a
podczas nieobecności Kochanka pogrąża się w rozpaczy i smutku; tak jak Tristan nie widzi nic złego w

swoim postępowaniu; gdy Tristan już umarł Kochanka układa się przy Ukochanym, modli się i oddaj ducha;
Król Marek – pan zamku Tyntagiel; wuj Tristana, prawy i sprawiedliwy; nie jest
szczęśliwy z Izolda, gdyż wie o miłości żony do Tristana; reprezentuje ideał władcy i seniora: poważny,
stateczny, opanowany, rozsądny, rozważny, kocha Tristana i Izoldę, łatwo im przebacza, dba o swój honor,
sprawiedliwy i dobry pan, który ukrywa swe uczucia;
Morhołt – rycerz irlandzki; przybył do Kornwalii po coroczny haracz (300dziewcząt i
chłopców); poległ w pojedynku z Tristanem, ale ten zranił go zatrutym mieczem; Tristan wypłynął na morze i
dotarł do Irlandii, gdzie Izolda, znająca zioła i leki, wyleczyła rycerza;
Izolda o Białych Dłoniach – irlandzka królewna, która została żoną Tristana, była
bardzo nieszczęśliwa, gdyż odkryła, że mąż jej nie kocha. Zemściła się, mówiąc umierającemu Tristanowi,
ze Izolda nie przyszła się z nim pożegnać (a co było nieprawdą), a pod wpływem tej wieści Tristan zmarł nie
pożegnawszy się z Ukochaną;
Kaherdyn – przyjaciel Tristana, który oddał mu za żonę swoją siostrę;
●

AKCJA : wczesne średniowiecze; akcje rozgrywają się w wielu miejscach (np. Kornawalia, czy
Tyntagiel)

●

Boska Komedia (Dante Alighieri)

●

synteza kultury średniowiecza i zapowiedź renesansu

●

autor wykorzystał motyw wędrówki w zaświatach, by jednocześnie zabrać głos w sprawach ziemskich;
podejmuje również dyskusję na temat dobra i zła, ludzkiej kondycji w świecie oraz tajemnicy bytu w
zaświatach; symboliczna wędrówka ma głęboki, alegoryczny sens;

●

przewodnikiem Dantego po zaświatach (piekle i czyśćcu) jest duch Wergiliusz;

●

poemat składa się z trzech części: Piekła, Czyśćca i Raju; każda z nich odróżnia się swoistym nastrojem,
kolorytem, ich mieszkańcy są zindywidualizowani;

●

z księgi PIEKŁO – emanuje nastrój grozy i ponurej tajemnicy; opisy mąk piekielnych obfitują w obrazy
budzące grozę i przerażenie; podział na 9 okręgów;

●

w CZYŚĆCU – który znajduje się na wzgórzu Jerozolimy, pokutują dusze mniej grzeszne; podobnie jak
piekło jest podzielony na 9 rejonów;

●

do RAJU – Wirgiliusz nie ma prawa wstępu; odtąd Dantemu towarzyszy Beatrycze, autentyczna
niespełniona miłość poety; wizja raju to odtworzenie kosmosu opisanego przez starożytnego uczonego
Ptolemeusza, który wszechświat też dzieli na 9 sfer; najwyższa jest siedziba Boga, mająca kształt białej
róży, mistycznego kwiatu;

●

dzieło Dantego charakteryzuje wizyjność i symbolizm, połączenie realistycznych opisów z poetyką snu i
fantastyką; przesycone jest filozofią i mistycyzmem;

RENESANS

●

Makbet (W.Szekspir)

●

jest to utwór historyczny z dziejów średniowiecznej Szkocji; dramat

●

CZAS AKCJI : obejmuje całe panowanie Makbeta czyli 1039-1056 (17lat); w czwartym akcie miejscem
akcji jest Anglia, zaś w reszcie utworu Szkocja;

●

BOHATEROWIE :

Makbet – wódz wojsk szkockich; mężny, odważny, umie podejmować szybkie i
trafne decyzje, ma opinie honorowego żołnierza i nieskazitelnego szlachcica; Makbet bardzo chce zostać
królem, co wykorzystuje jego żona, nakłaniając go do zbrodni, jego kuzyna Dunkana – króla; mimo to jednak
Makbet nie potrafi powstrzymać rządzy władzy i dopuszcza się tego haniebnego czynu; zbrodnia ciągnie za
sobą kolejne zbrodnie..a Makbet popada w końcu w obłęd, ma halucynacje; mimo to Makbet cały czas ma
wolną wole i to od niego zależy jaką decyzje podejmie i co będzie dalej; wybiera jednak szlak zbrodni, co i
jego samego prowadzi do śmierci; jego śmierć nie jest tylko karą dla niego samego, ale także wyzwoleniem
od jego obsesji i ostatecznym zakończeniem pasma zbrodni; zginął z ręki Makdufa;
Lady Makbet – charakteryzują ją wyjątkowo silne namiętności; jest kobietą
zdecydowaną, wie czego chce; równie silnie kocha jak i nienawidzi; jako żona jest czuła, troskliwa,
opiekuńcza, bardzo lojalna wobec męża; głęboko przeżywa swoje niespełnione macierzyństwo- śmierć jej
dziecka zostaje niewyjaśniona; perspektywa zostania królową całkowicie ją zaślepia; najpierw nakłania męża
do zbrodni, później go chroni, ewidentnie jest silniejsza psychicznie, zachowuje zimną krew i opanowanie;
jednak szaleństwo jakie ją dotyka jest jeszcze gorsze od Makbeta; jest ono wynikiem osobistych klęsk,
niespokojnej natury, samotności, tragicznego macierzyństwa, tłumienia uczuć i popędów, które w końcu dają
o sobie znać; popełnia samobójstwo, ginie jako samotna i nieszczęśliwa kobieta;
Czarownice – ukazują się Makbetowi i Bankowi (przyjaciel którego Makbet też zabija)
i przepowiadają pierwszemu królewską władzę, a drugiemu spłodzenie królów; są dziwaczne, wychudzone,
odrażające, mają długie brody, nawet nie wiadomo czy na pewno to były kobiety; właśnie w tych czasach
odbywały się polowania na czarownice co wykorzystał Szekspir, a przecież słów czarownic nie można
było nie traktować poważnie; przepowiadają przyszłość lecz bardzo niejasno, ujawniając w tym swoja
przewrotność, złośliwość i zwodniczość; ich słowa są wieloznaczne dlatego można je różnie interpretować;
można je uważać za symbol zła drzemiącego w Makbecie lub drzemiącego na świecie;

●

Żywot człowieka poczciwego (M.Rej)

●

wydany pod koniec życia pisarza utwór jest częścią większego traktatu ‘Zwierciadło’ (1567-1568)

●

ten gatunek służył zobrazowaniu wzorców moralnych do naśladowania – tu ideału szlachcica ziemianina;

●

utwór ten został starannie przygotowany, jakby z założenia autora miał zostać świadectwem jego życia i
pracy;

●

składa się z 3 ksiąg – każda to oddzielny etap życia : młodość, lata dojrzałe i starość;

●

1-a księga : jest o wychowaniu

●

2-a księga : obraz człowieka jako istoty społecznej

●

3-a księga : podsumowuje ostatni etap życia ludzkiego

●

bohater jest w 3-ch perspektywach : człowiek – świat, czł – społeczeństwo, czł- własne ja;

●

pouczający charakter utworu podkreślają liczne rady;

●

jeden z najbardziej znanych fragmentów jest opis życia na wsi w czterech porach roku;

●

Fraszki (J.Kochanowski)

●

fraszka – drobny utwór poetycki, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle,
błyskotliwej idei;

●

w tych krótkich wersach autor zawarł filozofię życia pozwalając dopatrzyć się sensu w tym co może
wydawać się absurdalne z pozoru;

●

podkreślił wartości takie jak: umiar, przyjaźń, cnota, radość życia, miłość, wiara;

●

możemy je podzielić na : religijne, filozoficzne, patriotyczne, obyczajowe, biesiadne i miłosne;

●

z fraszek wyłaniamy mądrość życiową;

●

PRZYKŁADY :

●

‘ Do gór i lasów’ – autobiograficzna; wspomnienia poety z odbytych podróży, wizerunki poety;
zwraca się w formie apostrofy do gór i lasów;

●

‘ Do fraszek ‘ – deklaracja ideowo-artystyczna poety; mówi, iż celem fraszek jest wymienianie i
unaocznianie ludzkich wad i złych występków;

●

‘ O żywocie ludzkim ‘ – tematyka filozoficzna; to refleksja nad absurdem życia w tonie
ironicznym;

●

‘ Na nabożną ‘ – poetycka kpina z dewocji i ludzkiej obłudy;

●

‘ Na dom w czarnolesie ‘ – wielka apostrofa o bezpośrednim zwrocie do Boga; prosi o
błogosławieństwo dla podmiotu lirycznego; autor prezentuje swoją własną hierarchię wartości;

●

‘ Na lipę ‘ – fraszka refleksyjna; pod tytułową lipą kryją się myśli samego autora; przesłanie –
ciesz się drobnymi przyjemnościami, bo to często one decydują o sensie życia;

●

we fraszkach ukazany jest obraz życia w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej;

●

Pieśni (J.Kochanowski)

●

jest to gatunek liryki, korzeniami sięgające do antyku;

●

WYRÓŻNIAMY : patriotyczne, refleksyjne, filozoficzno-refleksyjne, erotyczne, religijne, biesiadne,
historyczne, pochwalne i żałobne;

●

Pierwsze wydanie pieśni ukazało się dopiero po śmierci poety w 1586;

●

PRZYKŁADY :

●

Hymn ‘ Czego chcesz od nas Panie...’ – w utworze artysta kreśli renesansową wizję boga jako
doskonałego architekta, a także dobrego ojca do którego człowiek zwraca się z prośbą o opiekę;

●

Pieśń XIV ks. II (‘Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie..’) – słowa są skierowane do władców
i wszystkich tych którzy stoją na czele narodu; jest ku ich przestrodze; mają troszczyć się o
wszystkich ludzi i zajmować się państwem, a nie myśleć o swoich prywatnych sprawach;

●

Pieśń IX ks. I (‘Chcemy być sobie radzi..’) – o charakterze refleksyjnym; pisze, iż przyjęcie
stosownej filozofii życia może uchronić człowieka przed zbłądzeniem i pozwala wypełnić swoje
przeznaczenie; promuje Carpe Diem;

●

Pieśń V ks. II (‘Pieśń o spustoszeniu Podola’) – to patriotyczny utwór inspirowany
autentycznym wydarzeniem historycznym – najazd tatarski na Podole; autor usiłuje obudzić
sumienia rodaków; apeluje o poświęcenie dla ojczyzny, chce doprowadzić do tego by lud
zapobiegł jeszcze większym nieszczęściom, które mogą spotkać kraj;

●

Pieśń świętojańska o Sobótce – jest to cykl (12 pieśni) przede wszystkim jednak poematem o
pieśni, która przechowuje zakazy i nakazy oraz potrafi człowieka pocieszyć i zabawić; jest to
pochwała życia wiejskiego, ukazanego jako swoista Arkadia – sielska natura, uczciwe życie
prostego ludu, urodzajność sadów i ogrodów, dostatek zagród, a w domu dobra żona, gromadka
dzieci i pokolenie dziadków – wielka miłość J;

●

Treny (J.Kochanowski)

●

jest to cykl 19 żałobnych wierszy poświęcony zmarłej córce poety Urszulce (1578)

●

autor pisze przede wszystkim o bólu i kryzysie wyznawanych przez siebie wartości, szydzi z mądrości,
która według niego miała go uchronić przed rozpaczą; dostrzega on chaos i niesprawiedliwość panującą
na świecie;

●

rozpaczliwie szuka zmarłej, by ostatecznie zwątpić w jej istnienie, a także istnienie Boga;

●

treny Kochanowskiego to dramat filozofa, chrześcijanina i ojca;

●

ostatni tren XIX przynosi uspokojenie; jest on napisany w konwencji snu w którym widzi zmarłą córkę
na rękach także zmarłej żony; otrzymuje tu napomnienie od żony by znał umiar w rozpamiętywaniu
swojego cierpienia i znosił swój los po ludzku;

BAROK

●

Świętoszek (Molier)

●

wydarzenie rozgrywa się w latach 60. XVII w. ,w Paryżu w domu francuskiego mieszczanina, Orgona;
autor zachował w tej komedii jedność czasu i miejsca akcji;

●

BOHATEROWIE :

Świętoszek (Tartuffe) – mężczyzna w średnim wieku, prawdopodobnie o mało
atrakcyjnym wyglądzie, ale posiada niebywałą umiejętność przekonywania, a także ma niepospolity tupet;
jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny i jest obłudnikiem; rozbija rodzinę Orgona i doprowadza do nędzy;
potrafi on wybierać osoby które wie, że mu ulegną; doskonale udaje osobę pobożną; w rzeczywistości
jest dewotem i hipokrytą; jest to człowiek przewrotny, mistrz mistyfikacji, genialny oszust i bezwzględny
niegodziwiec;






Orgon – przeciętny francuski mieszczanin; do czasu kiedy nie pojawił się Świętoszek
jest szczęśliwym ojcem rodziny, kochającym mężem, mądrym i uczciwym człowiekiem, który dba o swoich
bliskich; Świętoszek sprawił iż poglądy Orgona drastycznie uległy zmianie; w tym momencie okazuje
się ufnym, naiwnym i zbyt łatwowiernym; Tartuffe ma na niego nieograniczony wpływ; Orgon zaczyna
go traktować jako najważniejszą osobę w życiu; daje się zaślepić; pozwala sobą manipulować; pragnie
by ktoś przedstawił mu właściwy, doskonały ‘program życiowy’; Tartuffe staje się dla niego mistrzem i
nauczycielem; pod koniec komedii Orgon powraca do swojej pierwszej roli, ale to nie on głównie się do tego
przyczynił;
Pani Pernelle – to matka Orgona; jako najstarsza w rodzinie cieszy się dużym
szacunkiem; jest uciążliwą dewotką, która wykorzystuje swój autorytet w złych celach; tak samo pod
wpływem Tartuffe staje się fanatyczna, zaślepiona i bezkrytyczna;
Elmira – wzorowa żona, piękna, zadbana, pełna wdzięku, która docenia wartość
własnego małżeństwa; nie daje się uwieść Świętoszkowi; odkrywa szybko zamiary Tatruffe i dąży do
zdemaskowania jego niecnych zamiarów; jest odważna, sprytna, przebiegła; ma swój honor i kieruje się
zasadami; troszczy się o dzieci tym bardziej, gdyż wie do czego chce doprowadzić mąż (wydać córkę
Mariannę za Tartuffe);
Damis – syn Orgona; kocha, szanuje ojca ale także widzi zaślepienie ojca i otwarcie
przeciw temu się buntuje; w efekcie ojciec go wydziedzicza; to właśnie Damis odkrywa zamiary wobec
Elmiry i natychmiast podejmuje decyzję o zemście;
Marianna – córka Orgona; zakochana w Walerym, dlatego decyzja ojca o ożenku jest
dla niej niezrozumiała i bolesna; traci szacunek i zaufanie do ojca; widzi, iż nie jest już dla niego ważna;
nienawidzi Tartuffe i dlatego też nie ma oporów przez otwartą walką z nim;
Doryna – pokojówka Elmiry; wzór służącej – wierna, uczciwa, dba o dobro rodziny;
zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe i otwarcie z niego drwi; potrafi zdemaskować jego
obłudę i szydzić z udawanej pobożności; jej zdanie liczy się w domu Orgona; mówi wprost i ma większą
siłę przekonywania niż Elmira; ma tupet i nie waha się przed wyrażaniem swoich myśli – próbuje odwieść
Orgona od pomysłu małżeństwa; stara się opiekować wszystkimi domownikami, jest mądra i szlachetna;

●

Wiersze, sonety (Jan Andrzej Morsztyn)

●

‘ Do trupa ‘ :

●

jest to sonet

●

oparty na pomyśle, który polega na zestawieniu sytuacji w jakiej

znajduje się człowiek żyjący z sytuacją osoby zmarłej;

●

to monolog osoby żyjącej – zakochanej, do zmarłego –

tytułowego trupa;

●

jak to w sonetach bywa da się go podzielić na dwie części : 1)

– podmiot liryczny porównuje stan duszy zakochanego do stanu w jakim znajduje się nieboszczyk; 2) –
różnice między nimi; końcową myślą jest paradoksalne stwierdzenie, że sytuacja zmarłego jest lepsza bo
on nic nie czuje, a zakochany dalej cierpi;

●

‘ Niestatek’ :

●

wiersz zbudowany na zasadzie kontrastu;

●

występuje tu anafora (powtórzenie tego samego wyrazu

lub wyrażenia, na początku wersu) jest to słowo – „prędzej”; autor wylicza szereg paradoksów, aby
ostatecznie zaskoczyć czytelnika puentą (iż najmniej prawdopodobne na świecie jest to, że kobieta
będzie wierna)

●

‘ Do Panny’ :

●

tematem jest obojętność dziewczyny, która jest powodem

zmartwienia podmiotu lirycznego;

●

spiętrzając osobliwe porównania (hiperbola), próbuje oddać

twardość jej serca;

●

formalną zasadą porządkującą jest anafora – tu powtarzanie

podobnie brzmiących wyrazów na początku każdego wersu;

●

Wiersze (Daniel Naborowski)

●

‘Marność’ :

●

wyraża przekonanie o marności doczesnego świata (motyw z

księgi Koheleta);

●

w kontraście znajduje się zawołanie do podmiotu lirycznego do

korzystania z ziemskich rozkoszy;

●

autor dochodzi do wniosku, że jeśli zachowuje się w tym

wszystkim umiar, nie jest to postawa godna potępienia;

●

autor głosi, że gdy się żyje zgodnie z własnym sumieniem,

można ocalić duszę i przestać się obawiać śmierci;

●

‘Krótkość żywota’ :

●

kolejny utwór barokowy w którym widoczna jest fascynacja

upływem czasu, nicością, śmiercią;

●

nawiązuje do średniowiecznego motywu – memento mori;

●

autor głosi, iż nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza,

wszystko przemija, a człowiek według podmiotu lirycznego, okazuje się być przechodniem w świecie,
który trwa wiecznie;

OŚWIECENIE

●

Satyry i hymn ( Ignacy Krasicki)

●

SATYRY :

●

‘ Pijaństwo’ :

●

znakomite studium psychologiczne człowieka

uzależnionego, próbującego za każdym razem się usprawiedliwiać; to krytyka jednej z głównych polskich wad;

●

odtwarza sarmacką kulturę picia i wskazuje na jej

najważniejsze cechy: szukanie nawet najmniejszej okazji do wypicia, brak umiaru, alkohol – lekarstwo na
wszystko, przeradzanie się dyskusji politycznych przy kieliszku w bójki;

●

pod koniec następuje pochwała trzeźwości;

●

‘Żona modna’ :

●

zaliczana do utworów obyczajowych;

●

powiada o szlachcicu ziemianina, któremu zachciało się

żony z miasta;

●

po ślubie okazało się że żona hołduje nade wszystko

najnowszej modzie i życiu ponad stan

●

autor śmieje się z głupoty męża, który spełnia

wszystkie zachcianki żony, ale także wytyka kobietom Polkom, rozrzutność i bezmyślne papugowanie
zagranicznych wzorców;

●

‘Do króla’ :

●

forma przypomina naganę, choć w rzeczywistości

jest pochwałą króla, będącego w opinii szlachty człowiekiem zbyt mądrym, zbyt młodym, nie pochodzącym z
królewskiego rodu i Polakiem; król S.August Poniatowski;

●

to typ satyry politycznej na przeciwników króla, a która

obniża małość i głupotę ich argumentów; podmiot liryczny – sarmata;

●

‘Świat zepsuty’ :

●

autor dokonuje diagnozy współczesności – cnotę

przodków przeciwstawia upadkowi obyczajów, wskazując konkretne przykłady;

●

ukazuje : upadek wartości, fascynacja pozornymi

wartościami, brak zasad moralnych, niedowiarstwo i bezbożność..itp.;

●

satyra ma formę monologu;

●

autor dostrzega jedyną szanse w ratunku dla ojczyzny –

powrót do źródeł, przeszłości i wartości, którym hołdowali przodkowie;

●

satyra skomponowana jest na zasadzie kontrastu obrazu

przodków, a obrazem współczesnego pokolenia;

ROMANTYZM

●

Cierpienia Młodego Wertera (Johann Wolfgang Goethe)

●

powstała w roku 1774 w Niemczech – okres preromantyczny (tzw. Okres burzy i naporu);

●

składa się z dwóch części; pierwsza to rok 1771, a druga to końcówka 1771 do grudnia 1772;

●

miejscem akcji jest gł Waldheim;

●

jest to powieść Epistolarna – czyli powieść w formie listów; narracja tu jest pierwszoosobowa; tu jest to
ciąg chronologicznie ułożonych listów Wertera do przyjaciela;

●

WERTERYZM – przesadna, wybujała uczciwość, postrzegania świata przez pryzmat marzeń i poezji,
brak konkretnego, zdecydowanego działania; poczucie bezsensu egzystencji, dążenie do samozagłady i
najczęściej na koniec działań bohatera jest samobójstwo;

●

BOHATEROWIE :

Werter – młody mężczyzna, traktuje miłość swobodnie; upatruje szczęście w
samotności; na początku bohater snuje filozoficzne myśli, ale da o sobie znać jego ‘buntownicza krew’ ; w tym spokojnym
stanie ducha poznaje Lottę; nagle Werter doznaje olśnienia, że owa dziewczyna jest tą jego boską kochanką, bliźniaczą
duszą; tak zaczęła się jego silna, odurzająca miłość – miłość romantyczna; Werter jest nieprzytomnie szczęśliwy; przełom
w jego wielkiej miłości następuje wtedy, gdy przyjeżdża Albert – narzeczony Lotty; poznaje teraz piekło romantycznej
miłości; z bólu wyjeżdża, ale powraca, gdyż nie potrafi żyć bez ukochanej; jego życie stało się bardzo intensywne;
ciągle rozpaczał, rozpamiętywał, raz godzi się z losem, a zaraz znów buntuje się przeciwko niemu; w końcu jako typowy
kochanek romantyczny popełnia samobójstwo;
/\
||

rządzą nim uczucia; nadwrażliwy; przesadnie skłonny do

wzruszeń; żyje marzeniami; często ucieka od świata;

Lotta – narzeczona Alberta; młodziutka dziewczyna; niezależna, umie odważnie
wygłaszać swoje sądy, oczytana, wrażliwa; subtelna, delikatna, szczera i uczciwa; ma wszystkie cechy romantycznej
kochanki;
Albert – postać nadzwyczajnie pozytywna; kocha Lottę dojrzałą i ugruntowaną
miłością; jest opiekunek i przyjacielem; nie przeżywa porywów;

●

Nie-boska komedia (Z.Krasiński)

●

dramat powstał w 1833 roku, a wydany został 2lata później – anonimowo;

●

DRAMAT ROMANTYCZNY – luźna struktura, zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności,
przemieszanie scen realistycznych z wizyjnymi świadczące o przeplatania się dwóch światów; łączenie
różnych rodzajów literackich (epiki, liryki i dramatu);

●

Można podzielić na dwie części : pierwsza – tzw dramat rodzinny; druga – dramat społeczny;

●

TYTUŁ : nawiązuje do Boskiej komedii Dantego; interpretuje się go jako określenie historii – nie-
boskiego dzieła ludzi lub komedii dziejącej się wbrew woli Boga;

●

PROBLEMATYKA : najważniejszy jest tu konflikt społeczno-polityczny między arystokracją, a ludem,
który prowadzi do rewolucji; drugi problem to status poety niedoskonałego, romantycznej wersji poety
przeklętego, jakim jest hrabia Henryk (Mąż); zaś problem trzeci to historia nieszczęśliwego małżeństwa
bohatera;

●

BOHATEROWIE :

Hrabia Henryk (Mąż) – to typowy bohater romantyczny; wybitnie uzdolniony
poeta, który ma poczucie wyższości, pogardza innymi, jest pyszny, a to wady które prowadzą do klęski;
poszukuje idealnej kochanki; daje się zwieść Dziewicy, która okazuje się być wcieleniem Szatana; widząc
tragedie jaka spotkała jego rodzinę – żona popadła w obłęd – postanawia wyrzec się poezji; jednak będzie
ona go dalej prześladować, gdyż syn Orcio będzie poetą; w III części Henryk jest działaczem społecznym,
przywódcą arystokracji; zna wady swojej warstwy, a mimo to obejmuje przywództwo; przeżywa osobiste
tragedie – śmierć żony, chorobę synka i jego też później śmierć; widząc zwycięstwo rewolucjonistów
popełnia samobójstwo; bohater do końca pozostaje wielką indywidualnością;
Pankracy – przywódca rewolucjonistów; człowiek z ludu bez przeszłości;
jest silnym, konsekwentnym i upartym człowiekiem i dzięki temu jest przywódcą; jest niezależny, ma
świadomość swojej wielkości i też dlatego jest samotny; jego niezłomna wiara w rewolucje załamuje się

po zwycięstwie; na gruzach starego świata przeżywa falę skruchy i mówi o konieczności zmazania zbrodni
poprzez stworzenie raju na ziemi; to jednak nie zmazuje jego win; Pankracy dlatego tez zostaje pokonany
przez Chrystusa Zbawiciela;
Orcio – syn Męża; poetycki geniusz, co staje się jego przekleństwem; bohater o
słabej konstrukcji psychicznej, stoi na pograniczu świata duchów i rzeczywistości żywych; cierpi jego dusza
ale i ciało gdyż popada w ślepotę; dziecko symbolizuje ideał poety;

Rewolucjoniści :

Leonard – jego pseudoreligijny rytuał podsyca chęć zabijania i żądzę przelewu
krwi..pełni role ‘kapłana Wolności’ ; zastępca Pankracego;
Gen.Bianchetti – przywódca wojskowy, który uważa siebie za największego
geniusza;

●

TREŚĆ :

Cz. 1 -> mąż, zostaje wystawiony na pokusy wyobraźni; porzuca żonę, goni za widmem kochanki;
doprowadza do obłędu żonę swoja obojętnością, a później i śmierci; zostaje ukarany jej śmiercią, a także
kalectwem syna Orcio;
Cz. 2 -> ukazanie przeznaczenia Orcia jako prawdziwego poety; Hrabia nabiera cech bohatera
tragicznego, nabiera cech ludzkich, a co zostało wywołane kalectwem syna;
Cz. 3 -> hrabia zostaje przywódcą okopów Świętej Trójcy, obozu arystokracji; w pałacu hrabiego
dochodzi do spotkania Hrabiego i Pankracego; hrabia wątpi w możliwość stworzenia przez ludzi raju na
ziemi;
Cz. 4 -> dochodzi do ostatniej walki między arystokratami, a rewolucjonistami; Orcio ginie trafiony
kulą, hrabia popełnia samobójstwo z okrzykiem „poezjo bądź mi przeklęta”; Pankracy i Leonard dokonują
krwawego sądu nad reszta arystokracji, wydając wyroki śmierci; w chwili triumfu Pankracy (wódz) odczuwa
dziwny niepokój, lęk i zwątpienie, doznaje wyrzutów sumienia, gdy ukazuje mu się Chrystus – mściciel;
wstrząśnięty tą wizją umiera na rękach Leonarda ze słowami „Galileuszu, zwyciężyłeś” ;

●

Dziady cz. III (A.Mickiewicz)

●

powstały wiosną 1832 roku w Dreźnie; Adam nie wziął wtedy udziału w powstaniu listopadowym(1830-
1831) i Dziady są pewnego rodzaju zadośćuczynieniem narodowi;

●

AKCJA : 1832; miejsca: Wilno, Warszawa, okolice Lwowa, a w prologu opisywana jest podróż do
bohatera do Petrsburga;

●

SYNKRETYZM RODZAJOWY – można znaleźć elementy liryki, epiki i dramatu;

●

MESJANIZM – jest to zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnie roli (:tu) Polski w dziejach
świata;

●

PROMETEIZM – scena Wielka Improwizacja, jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu,
Konrada, wzniesionego w imię ludzkości; czyli bunt prometejski;

●

BOHATEROWIE :

Konrad – wyjątkowo wrażliwy i bogaty jeśli chodzi o życie wewnętrzne; przeżywa
stany uniesień, wówczas improwizuje, co jest wspomniane w scenie więziennej; gorący czciciel Marii
co ratuje go przed potępieniem; gł cecha ujawnia się w Małej Improwizacji – pycha, której symbolem
jest kruk; jest poetą romantycznym, tworzy prawdziwą i żywą poezję; jest wieszczem narodowym
– przepowiednikiem; pragnie władzy tyrańskiej; pragnie rządzić uczuciami i duszami dlatego poniesie
klęskę; znosi on znamiona bohatera bajronicznego –> zbuntowany, niezależny, ma poczucie wyższości i
wyjątkowości, niepokorny, woli ginąć, niż się podporządkowywać; to jego cechą jest prometejski bunt (patrz
wyżej);
Ks.Piotr – bernardyn, odważny patriota, odwiedza więźniów, podnosi ich na
duchu; najważniejszą jego cechą jest pokora; pomaga Konradowi podnieść się z upadku; jest przenikliwy i
stanowczy; przepowiada Konradowi wolność i udziela wskazówek co do jego przyszłej roli;
Młodzież uwięziona przez carską policję – autor podkreśla ich niewinność; więźniowie
są jednak świadomi jakie wyroki na nich spadną, a nie maja możliwości obrony; to ludzie odważni, szlachetni
i gotowi oddać życie za ojczyznę;

●

TREŚĆ :
Prolog – Wilno, 1 listopada 1823; w więzieniu; gł bohater ma wizję senną; po przebudzeniu
dokonuje się w nim przemiana, której wyrazem jest zmiana imienia z Gustaw na Konrad; scena ma
znaczenie symboliczne : nadszedł czas przemiany z kochanka romantycznego poszukującego kobiety,
na ‘kochanka’ ojczyzny;
Scena I - scena więzienna; Mickiewicz przywołał swoich przyjaciół filomatów i filaretów;
najważniejsze jednak jest opowiadanie Sobolewskiego o zesłanych na Sybir uczniach i studentach ze
Żmudzi (elementy mesjanizmu) oraz wampiryczna pieśń zemsty Konrada;
Scena II – improwizacja; poeta Konrad wygłasza Wielką Improwizację, w której żąda władzy
nad ludźmi; oskarża on również Boga o nieczułość na los Polski i cierpienie ludzi; gdy wątpiąc w
sprawiedliwość Boga, posuwa się niemal do bluźnierstwa, pada zemdlony, a szatan triumfuje;
Scena III – ks. Piotr odprawia egzorcyzmy nad Konradem; zwycięża księdza nie szatan, który
wyjednuje Konradowi wybaczenie w sądzie archaniołów;
Scena IV – widzenie Ewy; Lwów – dziewczyna modli się za duszę uwięzionego poety Konrada;

Scena V – widzenie ks. Piotra; Bóg w widzeniu zsyła księdzu wielką wizję cierpień i
zmartwychwstania Polski; symbolika tej sceny jest oparta na biblijnych scenach Męki Pańskiej;
Polska ma odgrywać rolę Mesjasza (mesjanizm polski), by swym cierpieniem odkupić inne narody; jej
wyzwolicielem ma być tajemniczy mąż – „a imię jego czterdzieści i cztery” ;
Scena VI – sen Senatora; diabły męczą go w śnie, zsyłając mu sen o niełasce cesarskiej;
Scena VII – (salon warszawski) – porucznik Piotr Wysocki dokonuje oceny narodu polskiego;


Scena VIII – (bal u Senatora) – ukazuje senatora Nowosilcowa i jego otoczenie; przedstawiono tu
kontrast między tą grupą a patriotami; najważniejszym wątkiem tej sceny jest wątek Rollinsona i jego
matki; scena kończy się spotkaniem ks. Piotra z Konradem;
Scena IX – to noc Dziadów; 1824 rok; Guślarz próbuje na prośbę kobiety wywołać ducha, który
przed laty ukazał się jej w noc Dziadów; był to duch człowieka żyjącego; ponieważ milczał, kobieta
rozpoznaje go wśród więźniów więzionych w kibitce; ma ona ranę na piersi i na czole – to Konrad;

●

Pan Tadeusz (A. Mickiewicz)

●

CZAS POWSTANIA : 1832-1834; wydanie w Paryżu w 1834;

●

AKCJA : kilka dni lata 1811, noc i dzień wiosny 1812 roku; Litwa, dworek w Soplicowie i Dobrzynie;

●

TŁO HISTORYCZNE : jest nim kampania napoleońska; wyraźny kult Bonapartego w który Polacy
widzieli nadzieję odzyskania niepodległości;

●

TEMAT : zgodny z założeniami romantycznego historyzmu (ukazanie przeszłości, historia walk o
wolność) i regionalizmu (obraz przyrody, kultury, obyczajów regionu - :tu Litwy)

●

GENEZA :

●

sytuacja wygnańca

●

rozgoryczenie sprawami wewnątrz emigracji

●

tęsknota za krajem

●

chęć ocalenia pamięci o kraju lat dziecinnych

●

marzenie o wyzwoleniu ojczyzny i powrocie do niej

●

pragnienie stworzenia epopei narodowej

●

WĄTKI :

●

miłosny – Tadeusz z Zosią

●

spór o zamek – Sędzia i Hrabia

●

działalność księdza Robaka

●

JĘZYK : archaizmy, gwara kresowa; utwór napisany 13-zgłoskowcem (7+6), parzyście rymowany;

●

OBYCZAJOWOŚĆ : ukazane zostały znikające już (podkreślenie przez słowo klucz ‘ostatni’) obyczaje
Polski szlacheckiej; odchodzące pokolenie to: Sędzia, Podkomorzy, Gerwazy, Protazy, Wojski,
Dobrzyński; zaś głównie, nowe poglądy i wartości młodego pokolenia, reprezentuje Tadeusz, a z nim
Zosia;

●

BOHATEROWIE :

Tadeusz - dwudziestoletni chłopak, który przybywa do Soplicowa z Wilna; bratanek
Sędziego, syn Jacka Soplicy; Zosia jest jego pierwszą miłością; jest wierny, uczciwy; został wychowany
w tradycji patriotycznej; wraz z Zosią tworzą wzorcową polską parę nowych czasów; urodzony w czasie
powstania kościuszkowskiego, stąd też jego imię;
Zosia – wychowanka Telimeny; córka Ewy Horeszkówny;
Jacek Soplica – brat Sędziego, ojciec Tadeusza i jego opiekun, który z daleka śledzi
los syna i Zosi, córki jego Ukochanej Ewy; w młodości przeżył wielki zawód miłosny, unieszczęśliwił potem
matkę Tadeusza, której nie kochał, zabił Stolnika i został przez to ogłoszony zdrajcą; to wszystko wywołało
u Jacka wewnętrzną przemianę; stał się pokorny i przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął
się służby dla kraju; cieszy się wśród szlachty ogromnym autorytetem; w roli emisariusza przygotowuje
powstanie na Litwie; Gerwazy przebacza mu zabójstwo Stolnika, na łożu śmierci Jacka; pozostaje on w
pamięci jako narodowy bohater;
Sędzia Soplica – gospodarz Soplicowa, brat Jacka, gorący patriota; w posiadłości
zachowuje staropolskie obyczaje i tradycje;
Telimena – niemłoda, ale jeszcze piękna opiekunka Zosi; mieszkanka Petersburga;
szuka męża, jest bezkrytyczna, skoro uwodzi Tadzia, potem wiąże matrymonialne nadzieje z Hrabią, a w
końcu bierze ślub z Rejentem;
Gerwazy i Protazy – pierwszy to stary sługa Horeszków, drugi to sługa Sopliców; pałają
do siebie nienawiścią ale w XI księdze godzą się;
Jankiel – Żyd; dzierżawca dwóch karczem; człowiek ogólnie lubiany i poważany; wielki
patriota; wielki artysta znany ze swych talentów muzycznych; jego ulubienicą jest Zosia i dlatego dla niej gra
na koniec utworu;
Wojski Hreczech, Rejent i Asesor – typowi staropolscy szlachcice, przyjaciele Sędziego;
Szlachta dobrzyńska – mieszkańcy Dobrzyna; zubożała szlachta, zmuszona do pracy na
roli, ale zachowująca godność; ludzie porywczy, odważni, większość z żołnierską przeszłością; przywódcą
ich jest Maciej Dobrzyński;

●

Kordian (J.Słowacki)

●

CZAS I MIEJSCE POWSTANIA : rok 1833 w czasie pobytu poety w Genewie; dramat drukiem ukazał
się 1834;

●

WYMOWA :utwór uważany jest za próbę rozrachunku Słowckiego z moralnymi i politycznymi
problemami pokolenia; oraz za próbę pojęcia polemiki ideowo-artystycznej z Mickiewiczem;

●

AKCJA : początkowo noc sylwestrowa 1799roku(Przygotowanie) , a dalej to już rok 1823; miejsca to
m.in.: Londyn, Dover, willa włoska, Rzym, Mont Blanc i Warszawa;

●

PROBLEMATYKA : to przede wszystkim bezwzględna krytyka przywódców powstania listopadowego
i ocena samego powstania, a także polemika z romantycznymi mitami narodowymi; utwór przedstawia
również historię dojrzewania oraz wizerunek psychologiczny młodego chłopaka, bohatera tytułowego;

●

BOHATEROWIE :

Kordian – początkowo to 15-letni chłopiec, który odczuwa apatię, nudę, niechęć
do życia które według niego jest bezsensowne i pozbawione celu; przeżywa nieszczęśliwą miłość do Laury,
która jest starsza od niego i która lekceważy jego uczucia; popada on w skrajnie odmienne nastroje co
powoduje popełnienie samobójstwa, ale nieudanego; później Kordian to już wędrowiec, który zdobywa
kolejne doświadczenia; traci on złudzenia, dojrzewa; zaczyna się formować polski patriota który będzie
walczył o wolność ojczyzny; pod koniec II aktu Kordian przeżywa wewnętrzną przemianę, w improwizacji
na górze Mont Blanc; ma poczucie własne wyjątkowości; w III akcie podejmuje rolę spiskowca, który chce
zabić cara, ale jest za słaby psychicznie do tego; przeżywa głębokie załamanie; w końcu pragnie złożyć swoje
życie w ofierze ojczyźnie (zostaje na niego wydany wyrok śmierci); dalszych losów nie znamy..Słowacki nie
dokończył dalszej części trylogii..;
Grzegorz – stary, oddany sługa, przerażony stanem Kordiana (na początku); kocha
go jak syna;
Doktor – odwiedza chłopaka w szpitalu dla obłąkanych, jego zachowanie wskazuje
na to, że to szatan; jego wizyta odbiera Kordianowi ostatnią nadzieję i poczucie wartości jego działalności
patriotycznej;
Wielki Książę Konstanty – autor przedstawia go jako postać skomplikowaną
psychologicznie; to tyran, morderca, człowiek niezrównoważony psychicznie – popada w szaleńczy gniew; a
jednocześnie to wielki entuzjasta odwagi i sprawność wojska polskiego;

●

TREŚĆ :

Akt I – 15-letni chłopiec czyta ‘Cierpienia...” snując rozważania o celu i sensu istnienia;
następnie słucha opowieści, które opowiada mu stary sługa i żołnierz Grzegorz; rozczarowanie i zawód
miłosny popychają go do nieudanego samobójstwa;
Akt II – już rok 1828; Kordian podróżuje po Europie; w Londynie po raz pierwszy na jego
drodze staje szatan; akt kończy monolog na szczycie góry Mont Blanc; podejmuje decyzje powrotu do kraju i
podjęcia działalności spiskowej;
Akt III – akcja toczy się w maj, w Warszawie 1829 roku; czas koronacji Mikołaja I na króla
Polski; Kordian podejmuje próbę zamordowania cara, jednak kończy się fiaskiem, gdyż zostaje pokonany
przez Strach, Imaginację i Widmo; następnie zostaje wtrącony do więzienia i skazany na śmierć; stoi przed
plutonem egzekucyjnym, gdy przybywa goniec z ułaskawieniem, jednak dowódca plutonu go nie widzi;
scena nie zostaje rozstrzygnięta – nie wiemy czy padł strzał;

●

Wiersze (J.Słowacki)

●

‘Testament Mój’

●

utwór liryczny będący poetycką stylizacją testamentu

●

zawiera elementy : pożegnanie ze światem i najbliższymi, rachunek sumienia i nad własnym życiem,
dyspozycje dotyczące pogrzebu, życzenia skierowane do najbliższych lub potomności;

●

GENEZA : utwór powstał na przełomie 1839/1840, czyli 9lat przed śmiercią; treść i nastrój mają
związek z osobistymi przeżyciami poety w tym czasie;

●

TYTUŁ : jest wyrazem romantycznego indywidualizmu poety (zaimek dzierżawczy ‘mój’);

●

INTERPRETACJA :

●

podmiot liryczny utożsamiamy z Słowackim po zwrotach w pierwszej osobie i
elementach autobiograficznych;

●

widoczne są ból i osamotnienie, poczucie niezrozumienia i obojętności współczesnych
oraz pustka uczuciowa – gł w przedostatniej zwrotce;

●

oprócz odczuć osobistych pojawiają się myśli patriotyczne, które podkreślają, że
ojczyzna dla poety to wartość najwyższa;

●

w wierszu pojawiają się motywy, które są przekonaniem autora o mocy i boskiej sile
jego własnej poezji;

●

poezja więc ma moc duchowej odnowy, doskonalenia odbiorców;

●

dostrzegamy w nim typowo romantyczną autokreację podmiotu lirycznego, który myśli
o śmierci;

●

Hymn (‘Smutno mi, Boże’)

●

napisany w czasie romantycznej podróży poety na wschód

●

jest to podniosły gatunek hymnu, skierowany do Boga, którego podmiot liryczny czyni powiernikiem
swoich smutków;

●

poeta mówi o losie wygnańca-pielgrzyma, który utracił dom, ojczyznę i skarży się na samotność i
przemijanie;

●

nostalgia podmiotu lirycznego kontrastuje z pięknem orientalnego krajobrazu;

●

wspomnienie ojczyzny nie pozwala cieszyć mu się tym co go otacza

●

Bóg nie jest tu daleki, wręcz przeciwnie, cierpliwie słucha skarg poety;

●

Grób Agamemnona

●

to fragment Pieśni VIII poematu dygresyjnego ‘Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu’ ;

●

Słowacki pisał to pod wrażeniem budowli jaką zobaczył w Mykenach

●

Podmiot liryczny nawiązuje do mitycznej i historycznej przeszłości Greków; porównuje ją z Polską po
klęsce listopadowej;

●

Ukazuje on dwa obrazy ojczyzny : 1) – niewolnicy, ‘służebnicy cudzej’ ; 2) – Polska swych marzeń i
wizji, z anielską duszą, silnej, nieśmiertelnej i zwycięskiej;

●

Wiersze (A. Mickiewicz)

●

Oda do młodości

●

powstała w 1820

●

jest to manifest programowy młodego pokolenia, tu pokolenia romantyków, a jednocześnie jest to wyraz
ścierania się dwóch światopoglądów: oświeceniowego i romantycznego;

●

ODA – to utwór pochwalny lub dziękczynny, utrzymany w patetycznym, wzniosłym stylu, mówiący o
sprawach ważnych;

●

To przeciwstawienie starych ludzi oświecenia i młodych romantyków;

●

Dla autora młodość to potęga, głosi on postulat odkrywania nowych, niezbadanych dotąd sfer i wartości;
istotny jest tu motyw wznoszenia się, wzlatywania nad zwykłą codzienną szarość; poeta wzywa
wszystkich młodych do jednoczenia się i wspólnego wysiłku w dążeniu do szczęścia;

●

Uważa, że młodzi tylko razem mogą osiągnąć zamierzony cel – ruszyć w posadach bryłę świata i pchnąć
ją na nowe tory;

●

Za przeszkodę autor uważa świat starych – ludzie bez perspektyw, egoiści; w ich świecie dominuje
ciemnota, zacofanie i egoizm; poeta uważa, że oni już tu nie żyją tylko wegetują;

●

Młodzi ludzie mogą stworzyć nowy, lepszy świat;

●

Romantyczność

●

jest to ballada otwierająca tomik ‘Ballad i romansów”

●

wymierzony jest przeciwko klasykom

●

BOHATEROWIE : Karusia, Lud, Poeta-narrator, Starzec i Duch Jasieńki;

●

AKCJA : na ulicach miasteczka;

●

TREŚĆ : obłąkanej i w rozpaczy Karusi po śmierci ukochanego wydaje się, że widzi ducha Jasieńki,
cieszy się na jego widok i rozmawia z nim; prosty lud ogląda tą scenę i wierzy dziewczynie tak jak
narrator ballady; jedynie Starzec ostro gromi Karusię za „opowiadanie dub smalonych”, czym prezentuje
postawę trzeźwego realisty;

●

Sonety krymskie

●

jest to cykl 18 sonetów, które powstały w czasie pobytu autora na Krymie; związane z zesłaniem w głąb
Rosji; pierwsze wydanie w Moskwie w 1826;

●

są przykładem romantycznego orientalizmu, połączonego z historiozofią romantyczną i mistycyzmem;

●

Pielgrzym reprezentuje Europę, zaś Mirza reprezentuje orient – dwa odmienne światy i światopoglądy :
Pielgrzym – mistyczny, Mirza – realistyczne spojrzenie mędrca wschodu;

●

Sonety są refleksją nad przemijaniem człowieka i cywilizacją oraz trwałością natury, nad kondycją
pielgrzyma tęskniącego za ojczyzną(Stepy Akermańskie), nad bezsilnością człowieka w starciu z
naturą(Burza), nad wyborem własnej drogi życiowej;

●

Synonimy wolności : koń i szalona jazda przez stepy – niestety ‘donikąd’ , gdyż na Krym nie dobiega
głos ojczyzny;

●

Wiersze (Cyprian Kamil Norwid)

●

Fortepian Szopena

●

utwór z roku 1863; pozornie to wspomnienie ostatnich dni Chopina, a tak naprawdę jest to poetycka
refleksja nad istotą sztuki;

●

w liryku występują motywy biblijne i antyczne oraz motyw mitologiczny, podkreślający tragizm walki
dobra i zła;

●

sztuka Chopina, porównywana do liry Orfeja, ma moc oczyszczającą;

●

pojawią się również motyw ścieżki, zamieniającej się w tworzącą koło wstęgę;

●

bruk o który zabija się fortepian, to symbol przyziemnej rzeczywistości, klęski, nędzy i śmierci, choć
jednocześnie zwrot do ‘późnego wnuka’ jest zapowiedzią zmartwychwstania i zwycięstwa wartości
reprezentowanych przez sztukę doskonałą;

●

jest to jeden z najtrudniejszych do interpretacji wierszy, gdyż jest możliwość wieloraka interpretacji;

●

Bema pamięci żałobny rapsod

●

wiersz z roku 1851, napisany w rocznicę śmierci gen Józefa Bema, uczestnika powstania listopadowego,
walk we Francji, Portugalii, Węgrzech;

●

jest to rapsod, pozagrobowa lamentacja, pożegnanie wielkiego wodza i bohatera;

●

w obrzędzie występują motywy antyczne, średniowieczne, a sam pogrzeb jest stylizowany na pogrzeb
pogański, pogańskiego wodza;

●

finał utworu to zapowiedź zwycięstwa idei, o którą walczył Bem;

●

utwór jest napisany heksametrem polskim, co nadaje mu powagi i patetyzmu;

POZYTYWIZM

●

Zbrodnia i Kara (F.Dostojewski)

●

powstała w latach 1865-1866;

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: to lipiec 1865 roku, dwa tygodnie; miejsce to Petersburg, który w powieści
staje się samodzielnych bohaterem;

●

BOHATEROWIE:

Raskolnikow(Rodion Romanowicz) – główny bohater; student który porzucił uczelnie
ze względów finansowych; wszystkie problemy są skoncentrowane wokół zbrodni którą popełnił i kary
za to przez jego własne sumienie; buntował się przeciwko niesprawiedliwemu porządkowi świata, cierpiał
wiedząc, że matka i siostra żyją w biedzie, by móc zaoszczędzić na jego naukę; uważał ze musi zrobić
wszystko by nie dopuścić do małżeństwa Duni (siostry) z Piotre Pietrowiczem Łużynem, bo myślał że chce to
zroboić tylko dlatego, ze jest bogaty; wpadł na pomysł zabicia starej lichwiarki Alony Iwanowny; uważał ze
dokonanie tej zbrodni jest moralnie usprawiedliwione, gdyż usuwa się ze społeczeństwa „jednostkę wszawą”;
po usłyszeniu pewnej rozmowy studenta z oficerem, utwierdziło go to o przekonaniu o słuszności własnej
decyzji; zaczął w końcu drobiazgowo planować zbrodnię; mogło by się wydawać, że był on człowiekiem
złym, ale tak nie było; jest to osoba wrażliwa na ludzką krzywdę; zabicie Alony i przypadkiem też jej siostry
Lizawiety, wywarło ogromny wpływ na jego psychikę; popadł on w ciężką chorobę, która trwała 4dni, stracił
przytomność, majaczył; przez ten cały czas był niezwykle pobudzony emocjonalnie; wyraźnie było widać, że
przeżywa to co uczynił; przez cały czas bał się, że wszystko się wyda; w końcu już nie wytrzymał i poddał się
– przyznał się do winy; został on skazany na 8lat katorgii na Syberii; podczas 1roku żałował, że nie popełnił
samobójstwa, ale później docenił poświęcenie i oddanie Soni, która razem z nim została zesłana; kiedyś w
końcu padł płaczem do jej nóg a ona w jego oczach ujrzała miłość i to właśnie ona ich wskrzesiła;
Sonia Marmieładow – córka Marmieładowa z pierwszego małżeństwa; z powodów
finansowych musiała zostać prostytutką; cechowała ją religijność, niewinność, czystość duchowa, skłonność
do poświęceń; miała ogromny wpływ na Raskolnikowa, który dzięki niej przyznał się do zbrodni;
Dunia – siostra Rodiona; była kobietą dumną, rozumną, rozsądną i szlachetną, a także
niezwykle piękną; kochał się w niej Swidrygajłow i Razumichin (przyjaciel brata); bardzo kochała brata, była
gotowa do poświęceń, rozumieli się bez słów, wspomagali się wzajemnie; po zesłaniu brata wyszła ona za
Razumichina, a w tym czasie korespondowała z bratem i podtrzymywała go na duchu; kierowała się w życiu
prawdą i zasadami moralnymi, obce jej były przesądy i uprzedzenia o czym może świadczyć jej stosunek do
Soni;
Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikow – wdowa, matka Rodiona i Duni; bardzo
kochała swoje dzieci; dużą nadzieje wiązała z małżeństwem Duni z Łużynem, jednak gdy się dowiedziała
o prawdziwej jego naturze cieszyła się z zerwanych zaręczyn; w czasie śledztwa i ogłoszenia wyroku
popadła w chorobę nerwową, ogarnęła ją apatia i przygnębienie, to znów histeria, radość, często płakała; na
łożu śmierci powiedziała słowa po których można wnioskować, ze domyślała się więcej niż wszyscy inni
przypuszczali;
Piotr Pietrowicz Łużyn – 45-letni mężczyzna; narzeczony Duni; był to skąpy, zły i
ograniczony człowiek; Dunia chciała za niego wyjść by polepszyć warunki życia bratu i matce; żądał od Duni
zerwania kontaktów z bratem; był przebiegły i podstępny, podrzucił Soni pieniądze by potem oskarżyć ja o
kradzież; Dunie chciał sobie całkowicie podporządkować;
Siemon Zacharowicz Marmieładow – był starszym ubogim człowiekiem, nałogowym
alkoholikiem; jego żona to Katarzyna Iwanowna; Sonia jego córka z pierwszego małżeństwa była źle
traktowana przez Katarzynę; ubolewał ze nie zapewnił córce odpowiedniego wykształcenia; w końcu sam

ojciec brał od Soni pieniądze na alkohol; doprowadził do upadku rodzinę, nie mógł znaleźć pracy a jak już ją
miał to zaraz ją rzucał, a co najgorsze zdawał sobie z tego sprawę; umarł w wyniku obrażeń odniesionych w
wypadku ulicznym – został stratowany przez konie;
Katarzyna Iwanowna Marmieładow – żona Siemona, macocha Soni; była chora na
gruźlicę; po śmierci męża żyła sama z dziećmi w biedzie; była nerwowa i wybuchowa, stopniowo popadała w
obłęd; po dwóch latach od śmierci męża dostała krwotoku i umarła;
Alona Iwanowna – 60-letnia lichwiarka; bogaciła się na krzywdzie innych ludzi; była
nieufna; wykorzystywała swoją siostrę, która biła i zabierała wszystko co zarobiła; ofiara Raskolnikowa;
Lizawieta – przyrodnia siostra Alony; 35lat; od rana do wieczora pracowała dla Alony;
była kobietą uczciwą, cichą, łagodną i cierpliwą, z pokorą traktowała zachowanie siostry; stała się również
ofiarą Raskolnikowa;
Arkadiusz Swidrygajłow – przyjechał do Petersburga odwiedzić Raskolnikowa i by
dać Duni pieniądze, które przepisała jej jego żona przed śmiercią; chciał nawet więcej dać Duni by nie
wychodziła za Łużyna; w młodości był szulerem, nieustannie popadał w kłopoty i długi; był niestały
w uczuciach, kapryśny; raz wyznawał swoje uczucia do Duni, chciał pomóc w ratowaniu Rodiona, to
znów opowiadał o miłości do narzeczonej; mieszkał w Petersburgu obok Soni; po śmierci macochy Soni
zajął się pogrzebem i zaopiekował dziećmi; pewną sumę dał też Soni by nie musiała iść na ulicę, dlatego
też dla Marmieładowów stał się dobroczyńcą, ofiarując pieniądze których nie chciała Dunia; odtrącony
przez Dunie popełnił samobójstwo – próbował nawet ją zgwałcić by osiągnąć cel; jest to postać o bardzo
skomplikowanych charakterze, istniało w nim obok siebie dobro i zło; był nikczemny, rozpustny i lubieżny,
zdradzał żonę i nie miał z tego powodu wyrzutów sumienia; był cyniczny, szukał silnych wrażeń, nudził się,
nie widział sensu i celu życia, nie wierzył w ludzką dobroć i szlachetność;
Porfiry Pietrowicz – ok. 35lat; prawnik i sędzia śledczy; prowadził sprawę zabójstwa
Alony; niezwykle inteligentny i przebiegły, znakomity psycholog; rozmowa Pietrowicza z Rodionem była
pełna niedomówień, ciekawych stwierdzeń i podchwytliwych pytań; za pomocą dedukcji, logiki, pytań i
rozmów, rozwiązał zagadkę śmierci Alony i doprowadził do tego że Rodion się przyznał; wydaje się że
rozumiał psychikę Rodiona, sugerował mu, że jak sam się przyzna do winy, może uzyskać łagodniejszy
wyrok;
Dymitr Prokopowicz Razumichin – młody student, przyjaciel Rodiona; opiekował się nim,
czuwał wytrwale przy jego łóżku; od pierwszego wejrzenia zakochał się w Duni – pomagał też jej i matce;
później został mężem Duni;
Zosimow – młody lekarz; bezinteresownie i ofiarnie zajmował się Rodionem; przyjaciel
Razumichina;
●

jest to powieść polifoniczna, gdyż jest możliwość różnej interpretacji wydarzeń oraz w ocenie zachowań
i postaw bohaterów;

●

jest to również nowoczesna powieść psychologiczne; to powieść o ludzkiej duszy i sumieniu;

●

Dostojewski próbuje udowodnić, kreacją Raskolnikowa, że człowiek pozostaje tajemnicą nie tylko dla
innych, ale także samego siebie;

●

Raskolnikow dzieli ludzi na: nadludzi i podludzi; ci pierwsi według niego powinni mieć prawo
decydowania o tych drugich i dla dobra ogółu likwidować ludzi pokroju lichwiarki; bohater nie może
sobie darować, że się w pełni nie sprawdził, że nie należy do nadludzi, gdyż za wiele w nim wahań,
rozterek i kłębiących się myśli;

●

Mendel Gdański (Maria Konopnicka)

●

nowela

●

AKCJA : czasy współczesne dla Konopnickiej w ciągu kilku dni, w Warszawie;

●

BOHATEROWIE :

Mendel Gdański – zasymilowany Żyd, urodzony w Gdańsku; ma 67lat, a od 27lat
prowadzi warsztat introligatorski; ma 5dorosłych dzieci; sam wychowuje wnuka – Kubę – syna zmarłej córki Lilii; jest to
człowiek spokojny, uczciwy, prawy, przywiązany do warszawy; nie rozumie nasilających się represji wobec Żydów; kocha
wnuka i cierpi, gdy ten jest szykanowany
Kuba - wnuk Mendla; wiek szkolny; w trakcie zamieszek zostaje zraniony w głowę
kamieniem;
Student – staje w obronie Mendla i jego wnuka; potem pielęgnuje chorego Kubę;

●

po wystąpieniu antysemistów niszczących sklepy, warsztaty i mieszkania żydowskie, ‘umiera serce’
bohatera do miasta, które uważał za swoje; rozczarował się do ludzi wśród których mieszkał;

●

Gloria victis (Eliza Orzeszkowa)

●

utwór z roku 1905; autorka powraca w nim do powstania styczniowego z roku 1863;

●

MIEJSCE AKCJI : lasy Horeckie na Polesiu litewskim;

●

Nietypowe jest to w opowiadaniu, że narratorami są; drzewa leśne i wiatr;

●

BOHATEROWIE :

Upersonifikowane elementy natury – wiatr, świerk, dąb, brzoza, róża, dzwonki; to
świadkowie walk powstańców; Dąb – narrator opowiada na prośbę wiatru historię mogiły;

Tarłowki – 20-letni chłopak; żołnierz; narrator określa go jako naturalistę (tj.
przyrodnika); wyjechał z rodzinnego miasta i zamieszkał z siostrą; w powstaniu walczy dzielnie, ratuje życie
wodza; ginie w czasie walki;
Jagmin – dowódca jazdy, piękny, dumny młodzieniec, przyjaciel Tarłowskiego;
Aniela – siostra Tarłowkiego;

Romuald Traugutt – przywódca powstania, postać historyczna;

●

Nad Niemnem ( Eliza Orzszkowa)

●

to pozytywistyczna powieść realistyczna

●

AKCJA : dwadzieścia lat po powstaniu i trwa kilka miesięcy; miejsce to Korczyn własność Benedykta
Korczyńskiego, zaścianek Bohatyrowicze i Olszynka (dworek Kirłów);

●

GŁOSZONE IDEAŁY :

●

hasła pracy u podstaw

●

hasła pracy organicznej

●

emancypacja kobiet

●

językiem ezopowym (ze względu na cenzurę) wspomina powstanie, którego symbolem jest mogiła w
nadniemeńskim lesie;

●

motyw bohaterów, tym razem pracy, pojawia się w opowieści o Janie i Cecylii, założycielach rodu
Bohatyrowiczów;

●

powieść jest schematyczna, a bohaterowie podzieleni są na postacie czarne i białe, przy czym kryterium
oceny jest praca i miłość ojczyzny;

●

są również ukazane różne warstwy społeczne: arystokracja, szlachta, uboga szlachta zagrodowa i chłopi;

●

opisy przyrody zajmują sporą część powieści, przyroda jest tłem, na którym rozgrywają się przeżycia
bohaterów;

●

Kamizelka (Bolesław Prus)

●

nowela

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : Warszawa, jedna z kamienic, a w niej mieszkanie narratora – obserwatora
sąsiadów oraz mieszkanie pani i pana – małżeństwa, którego los stał się tematem noweli;

●

BOHATEROWIE :

Małżeństwo – młodzi ludzie, ona nauczycielka, on dobry urzędnik; bardzo się
kochają, starają nie przysparzać sobie cierpienia, kiedy okazuje się że pan jest śmiertelnie chory;
Narrator – kolekcjoner wspomnień, których symbolami stają się przedmioty;
tytułowa kamizelka przypomina mu o pięknej, głębokiej miłości człowieka do człowieka;
Żyd – handlarz; sprzedaje narratorowi kamizelkę;

●

w całym utworze nie pada słowo o miłości, ale widoczna jest ona w relacjach bohaterów;

●

nie ma w tej noweli całkowicie patosu i sentymentalnych wyznań;

●

małżonkowie wzajemnie się okłamują nie chcąc robić sobie przykrości;

●

motywem przewodnim jest tytułowa kamizelka;

●

narracja pełni kilka funkcji:

●

występuje jako postać dokonująca autoprezentacji

●

jako twórca nowelistycznej anegdoty

●

jednak również należy do świata przedstawionego, zna bohaterów i odtwarza ich szare życie;

●

Lalka ( Bolesław Prus)

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : okres od początku 1878 roku do października 1979roku; w Pamiętniku
starego subiekta przywołane są wydarzenia Wiosny Ludów (1848), a także powstanie styczniowe(1863);
gł. w Warszawie, a także w Zasławku i w Paryżu. Dokąd na pewien czas wyjeżdża Wokulski;

●

BOHATEROWIE (główni) :

Stanisław Wokulski – gł bohater; 40lat; kupiec; uczestnik powstania styczniowego;
po powrocie z Syberii zawiedzony widokiem warszawy, rozgoryczony brakiem pamięci o powstaniu,
rozpaczliwie poszukuje sensu życia; szlacheckiego pochodzenia, wdowiec; właściciel sklepu, nieszczęśliwie
zakochany w Izabeli Łęckiej; dla niej zdobył majątek, zakładał spółkę do handlu ze wschodem i powiększa
majątek; bezskutecznie stara się o miłość ukochanej, którą traktuje jak typowy romantyk; zdobywa ja
natomiast jak pozytywista, oplatając siecią finansowych intryg, uzależniając od siebie finansowo jej ojca;
później gdy zaczyna sobie zdawać sprawę, że Izabela bawi się jego miłością, chce popełnić samobójstwo –
ratuje go Wysocki;
Ignacy Rzecki – przyjaciel i pracownik Wokulskiego; uczestnik Wiosny Ludów
na Węgrzech; zgorzały zwolennik Napoleona(twierdzi że teraz brak ludziom ideałów), stary kawaler; z
nostalgią wspomina doświadczenia żołnierskie; auto pamiętnik a którego dowiadujemy się o przeszłości jego
i Woklulksiego; obowiązkowy, systematyczny; nie znosi opuszczać Warszawy;
Julian Ochocki – 28lat; wykształcony wynalazca; chciałby pracować naukowo, ale nie
widzi możliwości realizacji swoich marzeń, jest rozczarowany tym, że społeczeństwo nie jest zainteresowane
rozwojem nauki; nie interesują go kobiety; uchodzi za dziwaka;

Tomasz Łęcki – zubożały arystokrata; ojciec Izabeli Łęckiej; niemal zupełnie stracił
majątek prowadząc rozrzutny tryb życia;
Izabela Łęcka - córka Tomasza, ukochana Wokulskiego; nawet jej przez myśl nie
przechodzi, że mogłaby wyjść za kogoś takiego jak on – zwykły kupiec w jej mniemaniu; jest
próżna, bezmyślna i bardzo naiwna; ma się za mądrą, piękną i wykształconą; rzeczywistość boleśnie
weryfikuje wyobrażenia jej o samej sobie i o świecie;

●

Trzecio-osobowy narrator, który jest obiektywny, wszechwiedzący i całkowicie panuje nad światem
przestawionym – narracja odautorska;

●

występuje również narrator pierwszoosobowy, subiektywny – w Pamiętnikach Rzeckiego;

●

ramę kompozycyjną stanowią dwie sceny w których Rzecki bawi się lalkami; pierwszy raz uświadamia
sobie, że życie jest głupstwem, zaś drugi raz, pod koniec powieści, patrzy na wirujące lalki i widzi w
nich ludzi, których postrzega jako marionetki i krótko po tym umiera;

●

bogactwo motywów literackich o :

●

miłość

●

przyjaźń

●

wielkich miastach : Warszawa, Paryż;

●

o społeczeństwie XIX wiecznym

●

bohater który jest jednocześnie romantykiem i pozytywistą

●

miłość do Napoleona

●

bogactwie i wiedzy

●

polityce

●

walce narodowowyzwoleńczej

●

biznesie

●

samotności wśród tłumu

●

przedstawienie społeczeństwa Warszawy w XIX wieku :

●

biedota (studenci, Wysocki[woźnica wspomagany przez Wokluskiego], upadłe dziewczyny,
rzemieślnicy)

●

polskie mieszczaństwo (radca Węgrowicz, Szprot – agent handlowy)

●

Niemcy (Minclowie)

●

Inteligencja (Ochocki)

●

Ludzie interesu (Wokulski)

●

Arytokracja (Łęccy, książę, marszałek, baronostwo Krzeszowscy, hrabia Liciński, baron Dalski)

●

Żydzi (Schlangbaumowie, Szuman)

●

‘Lalka’ jako powieść realizmu krytycznego :

●

realizacja programu pracy u podstaw

●

realizacja programu pracy organicznej

●

ideały postępu, nauki, powszechnej oświaty

●

hasło równouprawnienia kobiet

●

hasło asymilacjo Żydów (szowinizm i nacjonalizm)

●

postulat laicyzacji obyczajów, swobody (moralność zastąpiona prawem kasy; brak czystości
obyczajów, uczciwości, szlachetności)

●

Potop (Henryk Sienkiewicz)

●

cel powieści – pokrzepienie serc; chciał przypomnieć wielkie momenty narodowej historii, aby podnieść
na duchu zniewolony kraj;

●

TYTUŁ : to nawiązanie bezpośrednie z wydarzeniem historycznym – najazd Szwedów na
Rzeczpospolitą w 1655 roku; została zalana potężną ilością wojska, które w krótkim czasie opanowało
cały kraj – stąd ‘potop’ ;

●

GATUNEK : powieść historyczna, ale połączona cechami romansu;

●

CECHY POWIEŚCI SIENKIEWICZA :

●

fabuła awanturnicza : szybkie zwroty akcji, ucieczki, porwania, nieoczekiwane rozwiązania

●

wątek miłosny

●

wielkie opisy batalistyczne

●

humor

●

kreacje bohaterów – honorowi patrioci, stać ich na poświęcenie, brawurowi, bezkompromisowi;

●

przesłanie powieści – kult dla wielkiej przeszłości narodowej

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : lata 1655-1657; obejmuje ona praktyczne teren całego kraju;

●

Główny wątek skupia się wokół winy i pokuty Andrzeja Kmicica;

●

Obok postaci fikcyjnych czy na wpół fikcyjnych pojawiają się osoby znane z historii Polski : król Jan
Kazimierz, Stefan Czarniecki, bracia Janusz i Bogusław Radziwiłłowie;

●

BOHATEROWIE (główni) :

Andrzej Kmicic – główny bohater; tzw bohater dynamiczny – czyli taki który
się zmienia wewnętrznie podczas całego utworu; młody, odważny szlachcic-zawadiaka; jest żołnierzem,
ale skory do romantycznych porywów; w trakcie trwania akcji przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną;
ze szlacheckiego warchoła i zabijaki -> w szlachetnego, honorowego patriotę; wcześniej uważany za
awanturnika i zdrajcę, a teraz gotów oddać życie w obronie króla; znaczną rolę w jego życiu odgrywa religia;
tak też swą przemianę zaczyna od spowiedzi u księdza Kordeckiego i aktywnym udziałem w obronie Jasnej
Góry; w powieści został naznaczony hańbiącym piętnem zdrajcy dlatego zmazanie tego ‘tytułu’ będzie trwało
do końca powieści; przez cały czas jednak Kmicic zostaje wierny Oleńce i wypełnia jej warunek: stara się
swoim działaniem sprawić, żeby ludzie, których skrzywdził, wybaczyli mu; pod nazwiskiem Babinicz walczy
ze Szwedami;
Oleńka Billewiczówna – wnuczka Herakliusza Billewicza; zobowiązana przez
niego do wyjścia z Kmicica lub zostania zakonnicą; młoda, piękna i odważna dziewczyna; zakochuje się
od pierwszego widzenia w Kmicicu, ale jest na tyle odważna by powiedzieć mu wszystko na temat jego
hulaszczego życia; jest uczciwa, szczera i stała w uczuciach; czeka na ukochanego do końca;
Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele – posiada wszystkie pozytywne cechy
staropolskiego sarmaty: wesoły, dowcipny, odważny, potrafi przewodzić, choć nie jest najlepszy jako
żołnierz; jest wielkim optymistą, nigdy się nie załamuje, uważa, że z każdej sytuacji jesy wyjście; gorący
patriota;
Janusz Radziwiłł – książę; doświadczony dowódca; niezmiernie bogaty,
dumny, wywyższający się ponad wszystko; jest zdrajcą; ufa, że Karol Gustaw ofiaruje mu panowanie w
Rzeczpospolitej; nie czuje się niczyim poddanym; jest uosobieniem najgorszych wad polskich magnatów;

MŁODA POLSKA

●

Jądro Ciemności ( Joseph Conrad)

●

GENEZA : utwór ma ścisły związek z biografią autora; miał okazję obserwować stosunki panujące w
koloniach, handel wyniszczający plemiona murzyńskie, barbarzyństwo jakiego dopuszczali się biali na
tych terenach; i autor podjął ten temat, ale stał się on punktem rozważań nad stosunkami międzyludzkimi
oraz refleksji na temat zawiłości ludzkiej psychiki;

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : czasy współczesne autorowi; opowiadanie ma kompozycję klamrową: na
początku i na końcu opisano sytuacje jak kilku przyjaciół siedzi na zakotwiczonym statku w Tamizie;
akcja właściwa to opowiadanie o jednym z nich – Charlie Marlow – wydarzenia z jego niedalekiej
przeszłości; i wydarzenia tych opowiadań rozgrywają się w Beligijskim Kongu (rzeka w której górę
płyną);

●

BOHATEROWIE:

●

ze statku :

Narrator – nieokreślony, niewiele o nim wiadomo;
„Dyrektor różnych towarzystw” – gospodarz i kapitan jachtu, bardzo lubiany przez
wszystkich zgromadzonych na pokładzie;
Prawnik – starszy człowiek, miał mało ‘cnót’ i dlatego dysponował jedyną na
pokładzie poduszką i kołdrą;
Charlie Marlow – jest narratorem opowiadania o wyprawie w górę Konga i spotkaniu
z Kurtzem;

●

z opowiadania Marlowa :

Freslewen – kapitan, który zginął na terenie stacji, kiedy usiłował
skatować jednego z Murzynów, Marlow zastąpił go jako kapitan parowca obsługującego stacje;
Lekarz z Brukseli – powiedział że Marlow jest zdolny do służby ale
ostrzegał go przed zmianami w psychice spowodowanymi życiem na terenie gdzie nie istnieje prawo
i człowiek obcuje z niczym nieograniczoną wolnością; pasjonata ludzkiej psychiki;
Księgowy na stacji siedziby rządowej – z uwielbieniem mówił o Kurtzu,
kierownikiem na jednej ze stacji na brzegu Konga, skąd przychodziło najwięcej kości słoniowej; w
czasie podróży na tą stację okazał tchórzostwo i bezmyślność;
Murzyni zatrudnieni na parowcu przez Marlowa – ludożercy, oddani
pracownicy, nie zaatakowali ku zdziwieniu Marlowa, białych na statku, choć byli bardzo silni i było
ich więcej i doskwierał im głód;
Kurtz – kierownik jednej ze stacjo handlowych; posiadał wielki autorytet;
do stacji centralnej dotarła wiadomość, że zachorował, dlatego szybko wyruszono mu z pomocą;
Młody Rosjanin – towarzyszył Kurtzowi, kiedy ten już był chory,
starał się aby nadeszła pomocy, gdy Kurtz miał nadzieje, że dzicy nie dopuszczą parowca do jego
stacji; był zafascynowany Kurtzem; w utworze to symbol rzetelnej pracy, która daje satysfakcję i

wewnętrzny spokój
Narzeczona Kurtza – przeświadczona o wielkości narzeczonego;
wierząca, że był prawym, szlachetnym mężczyzną, człowiekiem o niepospolitym umyśle, wielkiej
osobowości, który bardzo ją kochał; Marlow oddał jej listy otrzymane przed śmiercią od Kurtza,
przed śmiercią Kurtza;

●

TYTUŁ – jego symboliczne znaczenia :

●

zło panoszące się na terenach zajmowanych przez białych

●

zło do którego jest zdolny człowiek, ciemna strona ludzkiej psychiki;

●

tereny obce, niznane, ciemne miejsca na mapie ludzkiego poznania;

●

Chłopi (Władysław Stanisław Reymont)

●

za Chłopów w 1924 roku dostał Reymont nobla;

●

BUDOWA UTWORU: jest to tetralogia, tzn. składa się z trzech tomów; kolejne tomy to kolejne pory
roku zaczynając od zimy;

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: we wsi Lipka; jest to okres 10 miesięcy ostatniego dziesięciolecia XIX
wieku;

●

TREŚĆ UTWORU: obraz gromady lipieckiej, obyczajów i obrzędów wyznaczających życie chłopów,
analiza wpływu rytmu przyrody na rytm życia człowieka;

●

JĘZYK POWIEŚCI: stylizacja gwarowa;

●

BOHATEROWIE (główni):

Maciej Boryna – najbogatszy gospodarz w Lipcach; posiada wielki autorytet;
wiedzie prym w gospodarstwie; jest pewny siebie, uparty, sam podejmuje wszystkie decyzje dotyczące
gospodarstwa i rodziny; dla Boryny podstawą oceny człowieka jest jego pracowitość; jest to mądry,
doświadczony, znający życie człowiek; odważny i konsekwentny, uparty i porywczy; bierze ślub z Jagną –
najpiękniejsza dziewka we wsi :) ;
Antek Boryna – syn Maćka; ojciec rodziny, ale zły mąż i ojciec; traktuje żonę
Hankę jak osobę kolejną do pracy w polu; nadrzędną rolę w jego życiu odgrywa przyroda i biologia; jest
wytrwały i uparty; ma wielkie nadzieje na posag ojca, ale ten wszystko przepisuje Hance;
Jagna – córka Dominikowej; wyróżnia się na tle społeczności; jest osobą dziwną
i zagadkową; bardzo wrażliwa i całkowicie podporządkowana naturze; siłą nadrzędnaą w jej życiu jest
popęd płciowy; jest artystką; żyje we własnym świecie, jest samotna. niezrozumiana – BOHATERKA
MŁODOPOLSKA (odrzuca życie w gromadzie); w końcu Jagna nieszczęśliwa i upokorzona, zostaje usunięta
ze wsi;
Dominikowa – matka Jagny; faworyzuje córkę która jest jej całkowicie
podporządkowana; hetera :P..
Hanka – żona Antka; przechodzi wielką przeminę z zahukanej, cichej, pokornej
staje się odważną silną, świadomą swoich praw kobietą; dzięki swojej przemianie, zresztą bardzo widocznej,
otrzymuje oszczędności po Maćku;

●

CECHY MAŁOPOLSKIE W CHŁOPACH:

●

miłość dzika, namiętna, fatalna, rujnująca życie;

●

śmiałe sceny erotyczne;

●

motyw kazirodztwa

●

chłopomania, zainteresowanie kulturą ludową, dostrzeganie w chłopach potęgi i siły;

●

naturalizm, impresjonizm i symbolizm epoki;

●

Wesele (Stanisław Wyspiański)

●

GENEZA – autora zainspirowało rzeczywiste wesele na którym sam się znajdował, a osoby z niego
uczynił bohaterami dramatu; odbywa się ono w Bronowiczach;

●

Dramat składa się z trzech aktów, z których każdy z nich reprezentuje inny gatunek dramatyczny:

Akt I – komedia realistyczna, społeczno-obyczajowa; są tu zawarte dialogi gości
weselnych (chłopów z panami miasta); autor łączy liryzm scen z ostrą satyrą;
Akt II – dramat fantastyczny, psychologiczny, symboliczny; pełne napięcia dialogi ukazują
marzenia i niepokoje, mity narodowe i kompleksy; uczestnikom wesela zaczynają ukazywać się zjawy;
Chochoł i Wernyhora (2 zjawy), maja najwięcej na rozwój wydarzeń dalszej części dramatu;
Akt III – dramat narodowy;
●

BOHATEOWIE:

Postacie realistyczne:
Gospodarz – do niego przybywa Wernyhora i wręcza mu złoty róg, który ten
nieumyślnie daje Jaśkowi; cieszy się ogólnie autorytetem, ale autor akcentuje jego prostotę; jest jednak
niezdecydowany i brak mu konsekwencji w działaniu; zabawne a nie pasujące do niego jest to, że jest
całkowicie podporządkowany żonie; jednak w pełni rozumie wielkość i godność polskiego chłopa;
Gospodyni –; siostra Panny Młodej; wzorowa gospodyni, a decyzje podejmuje wraz z
mężem;
Pan Młody - poeta; jego wesele z chłopką można traktować jako przykład młodopolskiej
ludomanii(chłopomanii); nie rozumie praw i obyczajów panujących na wsi; popada w sztuczną egzaltację;

Panna Młoda – młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku; jest rezolutna i pełna dystansu
do tego co się dzieje wokół;
Poeta – brat Gospodarza; młodopolski poeta; w jego wierszach panują nastroje
pesymistyczne; podstawową jego wadą jest sztuczność i bierność; zatracił szczerość uczuć, prawdziwość,
autentyczność przeżyć;
Dziennikarz – ma pobłażliwy stosunek do chłopów; uważa się za męczennika i skarży się
Stańczykowi, który mu się ukazuje; jest bezkrytyczny; ma się za poważnego, pełnego autorytetu osobnika, a
tak naprawdę jest błaznem;
Rachela – córka karczmarza; jest uosobieniem poezji; przeczuwa niezwykłe wydarzania i
niespodziewane wypadki, które będą miały miejsce; znalazła się na weselu, gdyż miała wewnętrzną potrzebę,
a zaproszona nie była;
Żyd – karczmarz; ojciec Racheli; przychodzi na wesele choć wie, że nie jest mile
widziany, gdyż wiele z osób są mu dłużne pieniądze; jest rzeczowy i konkretny;

Postacie fikcyjne:

Chochoł – symbolizuje idee odrodzeńcze, możliwość podźwignięcia się z upadku,
zmartwychwstania; z drugiej strony symbolika jest związana z ideą upadku, bierności; to on na koniec gra
hipnotyczną melodię, do której w ostatniej scenie wszyscy goście weselni tańczą;
Stańczyk – nadworny błazen Zygmunta Starego, znany z przenikliwości; ukazuje się
Dziennikarzowi; wytyka mu bierność, zakłamanie, fałsz; jest symbolem mądrości politycznej;
Rycerz – Zawisza Czarny; symbol potęgi nie tylko fizycznej ale i duchowej; ukazuje się
Poecie; chce go porwać do czynu;
Wernyhora – legendarny poeta-wieszcz; ukazuje się Gospodarzowi z „Rozkazem-
Słowem”, co oznacza rozkaz powstania; daje Gospodarzowi wskazówki co do przygotowania powstania;

●

W weselu przedstawiony jest obraz różnic istniejących pomiędzy modelami życia i tendencjami
panującymi w społeczeństwie polskim,. Podzielonym na mieszczan i chłopów;

●

Chłopi – mają świadomość swej przynależności narodowej i gotowi są do podjąć walkę o odzyskanie
niepodległości; brak im tylko przywódcy;

●

Inteligenci – mają sielankowy i nieprawdziwy obraz polskości;

●

SYMBOLE:

●

złoty róg – symbol walki o wolność;

●

krąg taneczny – błędne koło; niemoc, niegotowość, niezdolność do działania;

●

wiejska chata – symbol Polski;

●

Ludzie bezdomni (Stefan Żeromski)

●

TYTUŁ POWIEŚCI: metaforyczne – pozbawieni rodzin i bliskich, ludzie wielkich idei;

●

MIEJSCA AKCJI: Paryż (czasem), Warszawa, Cisy, Sosnowiec; dzielnice nędzy; noclegownie dla
bezdomnych itp.; XIX wiek;

●

TYP POWIEŚCI: nowy typ powieści modernistyczno-realistycznej; luźna kompozycja, poszarpana
fabuła, zastosowanie różnych narracji; impresjonizm, ekspresjonizm, dekadentyzm, symbolizm;

●

BOHATEROWIE(główni):

Doktor Tomasz Judym – młody chirurg, syn ubogiego, uzależnionego od alkoholu
ojca szewca; to idealista, który ma niezłomną wolę i silny charakter; na pierwszym miejscu stawia dobro dla ludzi
najuboższych; nie jest postacią w pełni pozytywną; ma kompleks niższości, kompleks człowieka ubogiego; kieruje się
emocjami, a nie rozsądkiem; ewidentnie przecenia swoje siły; w ostatniej scenie wygląda jak na człowieka zmęczonego i
załamanego; symbolem jego wnętrza w ostatniej scenie jest rozdarta sosna;
Joasia Podborska – szczera, wrażliwa i bezpośrednia; nie jest szczęśliwa, gdyż właśnie
straciła rodziców i dom rodzinny; jest samodzielna; delikatna i bardzo kobieca; obdarza Judyma szczerą i gorącą miłością;
czuje się bezdomna przez to że nie ma własnego miejsca w świecie; nie potrafi zrozumieć jego decyzji, ale się jednak nie
sprzeciwia;
Są jeszcze Korzecki, Leszczykowski, Chobrzański i inni;

●

SYMBOLICZNE ZNACZENIE BEZDOMNOŚCI BOHATERÓW:

●

bezdomny jest gł. bohater Tomasz Judym – rodzaj bezdomności ideowej;

●

bezdomność Wiktora (brata Tomasza) – on opuszcza dom rodzinny i wyrusza w świat szukając
lepszego życia; bezdomność o podłożu politycznym i ekonomiczno-społecznym;

●

bezdomność Joasi – wynikająca ze śmierci rodziców i wyniesienia się od wujów;

●

bezdomność Wacława (brat Joasi) – nie ma możliwości powrotu do ojczyzny; jego śmierć z
dala od Polski jest symbolem bezdomności całego narodu, poddanego represjom po upadku
powstania styczniowego;

●

bezdomność Leszczykowskiego – bezdomność polityczna;

●

bezdomność Korzeckiego – duchowa; wynika z zagubienia i samotności

●

Hymn DIES IRAE (Jan Kasprowicz)

●

Dies irae, czyli Dzień gniewu; uważa się go za najważniejszy i najdoskonalszy hymn J.K;

●

TEMAT: koniec świata i Sąd Ostateczny;

●

Utwór przesycony symboliką biblijną, a szczególnie apokaliptyczną;

●

Obrazy przedstawione w hymnie zwiastują nadchodzącą katastrofę, kres cywilizacji, koniec ludzkości;

●

Podmiot liryczny – mówi w imieniu całej ludzkości; według niego to Bóg jest odpowiedzialny za całą
nędzę i marność świata;

●

Pytania – o winę człowieka, o odpowiedzialność za grzech;

●

Wiersz „Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę..” (Kazimierz Przerwa-Tetmajer)

●

jeden z najbardziej znanych Jego erotyków

●

ukazuje on miłość jako idealne uczucie – romantyczne, czyste, jako coś zmysłowego co daje możliwość
ucieczki od ostatecznej rzeczywistości;

●

drugi człowiek jest źródłem pożądania, ale jako pożądanie chwilowego zapomnienia;

●

według autora rozkosz może być tylko momentem, po którym wszystkie przygnębienia i smutki wrócą ze
zdwojoną siłą;

●

ukazane są również obawy, że rozkosz ta stanie się niewystarczająca, że nie będzie w stanie zaspokoić
żądzy istnienia, odpoczynku; jedynym stałym stanem który gwarantuje bezpieczeństwo jest śmierć
(ostatnie wersy);

20-LECIE MIĘDZYWOJENNE

●

Ferdydurke (Witold Gombrowicz)

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: prawdopodobnie w roku 1937 lub wcześniej; akcja pierwszej części rozgrywa
się w czasie jednego dnia w szkole; część druga to głównie wydarzenia dziejące się na stancji, gdzie
mieszka Józio, w domu Młodziaków; zaś część trzecia dzieje się w ziemiańskim dworku ciotki Józia;
wydarzenia obejmują dwa dni; pod koniec Józio porywa Zosię i obydwoje uciekają;

●

BOHATEROWIE:

Józio Kowalski – trzydziestolatek, który ma za sobą debiut literacki; nieżyczliwe
przyjęcie jego twórczości spowodowało w nim chęć wrócenia do niedojrzałości; pojawiający się nagle
profesor Pimko zabiera go do szkoły by poddać go procesowi „upupienia”; bohater zachowuje rolę
obserwatora; Józio nie potrafi przeciwstawić się silniejszej osobowości Pimki; staje się staromodnym
młodzieńcem zakochanym w nowoczesnej Zucie; gdyż rodzice Zosi i ona sama go odrzucają stara się
wyzwolić; udaje mu się w końcu obnażyć nieautentyczność Młodziaków i zmusić ich do wyjścia z formy;
pod koniec jednak ucieka z córką gospodarza – Zosią; i wpada w sidła miłości;
Profesor T.Pimko – belfer, który ubezwłasnowolnia Józia i porywa go do szkoły; jest
biegły w „upupianiu” i w „zdrabnianiu”; uczniów chce utrzymać w stanie niewinności i niedojrzałości; celem
działania profesora jest zatrzymanie dzieci w fazie dzieciństwa; doskonale manipuluje młodzieżą jednak w
końcu pada spiskowi Józia; sam jest zakochany w młodej Zucie; zostaje skompromitowany jako przyjaciel
Młodziaków i autorytet nauczycielki;
Zuta Młodziakówna – 16lat; wysportowana; bezczelna i nowoczesna; nikt nie zmusza
jej do nauki ani nikt nie próbuje jej wychowywać; doprowadza swój wizerunek do perfekcji;
Joanna i Witold Młodziakowie – rodzice Zuty; całe ich życie jest sztuczne,
podporządkowane przyjętej konwencji;
Miętus – szkolny kolega Józia; klnie, pije, „chodzi na kobiety”; szukając jedynie
własnej autentyczności, czyli postępując zgodnie z prawami młodości, narusza feudalny porządek i hierarchię
wartości;
●

POJĘCIA WPROWADZONE PRZEZ GOMBROWICZA:

●

formy – konwencje i schematy którym ulega człowiek;

●

gęby – jest ona doprawiana człowiekowi przez otoczenie;

●

upupienia – popadnięcie w niedojrzałość;

●

Granica ( Zofia Nałkowska)

●

powstała w latach 1932-1935

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: akcja rozgrywa się w czasach współczesnych autorki, w Warszawie;

●

BOHATEROWIE:

Zenon Ziembiewicz – jest to gł. bohater powieści; jest bardzo skomplikowaną
i niejednoznaczną postacią; syn Waleriana, podupadłego szlachcica; był zdolny i ambitny; pierwszą
jego miłością, a później żoną była Elżbieta Biecka: często odwiedzał dom Cecylii Kolichwskiej, która
wychowywała Elżbietę; podczas wakacji w Boleborzy nawiązał romans z Justyną Bogutówną; będąc już
w małżeństwie z Elżbietą nie potrafił zakończyć znajomości z Justyną, a ta zaszła w ciążę; a Zenon dał jej
pieniądze na aborcję; później zostaje prezydentem miasteczka; a jego kariera zawodowa nie była dzięki
niemu samemu, a dzięki znajomościom; jako prezydent chciał jak najlepiej, ale nie liczył się z realiami w
jakich musiał żyć; Zenon żył ciągle w ‘kompleksie boleborzańskim’ co nie pozwalało mu w pełni być takim
jakim chciał być; szukając usprawiedliwienia swoich czynów obciążył Elżbietę własnym poczuciem winy i

odpowiedzialności; na koniec ginie w akcie samobójczym;

Justyna Bogutówna - jej kontakt z wykształconymi ludźmi oraz wrodzona
wrażliwość uczyniły ją bohaterką delikatną, spokojną i prostoduszną; w swej naiwności wierzyła, że na takiej
podstawie zbuduje wspólne życie z Zenonem; po usunięcia ciąży stała się osobą chorą psychicznie; bez
wątpienia jest ofiarą dramatu ale to wszystko tylko przez Zenona..przez to jak załatwił wszystkie sprawy;
jednak jej zachowanie i całkowity wygląd kształtuje wiele czynników;
Elżbieta Biecka – matka ją zostawiła po wtórnym wyjściu za mąż, wiec
wychowywała się u ciotki Kolichowskiej; kochała Zenona, ale jak dowiedziała się o dziecku Zenona które
ma się narodzić, uciekła do Warszawy; wyszła jednak za mąż za Zenona i pomagała mu wspierać Justynę; z
czasem coraz trudniej było jej żyć w tej dwuznacznej sytuacji;

●

Nałkowska czyni z tej powieści – powieść psychologiczną, która zmusza czytelników do zadawania
sobie pytań, do myślenia;

●

GRANICE SYMBOLICZNE W POWIEŚCI:

●

granica ekonomiczno-społeczna – podział ludzi ze względu na przynależność do różnych
warstw społecznych;

●

granica moralna – po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiego człowieka;
tutaj Zenon;

●

granica odporności psychicznej – po przekroczeniu człowiek przestaje być sobą; Zenon i
Justyna;

●

granica psychologiczna – granica autopoznania; kres ludzkich możliwości odkrywania tajemnic
własnej osobowości, psychiki;

●

granica filozoficzna – pytanie o możliwość poznania ostatecznej prawdy;

●

Przedwiośnie (Stefan Żeromski)

●

powieść ta jest wyrazem rozczarowania pisarza rozwojem sytuacji w Polsce po odzyskaniu
niepodległości;

●

powieść ukazała się w 1924 roku w Warszawie;

●

BOHATEROWIE:

Jadwiga Baryka – kobieta spokojna, uległa wobec męża i bezgranicznie mu wierna;
patriotka tęskniąca bardzo za rodzinnymi stronami; okazuje wielką siłę woli i samozaparcie;
Seweryn Baryka – uparty, niezłomny, goniący za dobrobytem i wygodą; w głębi duszy
też odczuwa tęsknotę;
Cezary Baryka - gł. bohater; syn Seweryna i Jadwigi; początkowo bardzo
rozpieszczony; patriota mający problem z wyborem właściwej drogi realizacji swojego patriotyzmu;
Hipolit Wielosławski – młody dziedzic Nawłoci; energiczny i pełen fantazji; przyjaciel
Cezarego; Cezary uratował mu Zycie;
Antoni Lulek – anemiczny i chorowity mężczyzna; przeciwników ruchów
narodowowyzwoleńczych; fanatyczny ideowiec komunistyczny; miał duży wpływ na psychikę i przekonania Cezarego;

●

autor daje do zrozumienia, że w Polsce potrzebne są zmiany, ale że nie mogą się odbywać pod wpływem
jakichś doktryn politycznych czy narzuconych z zewnątrz obcych wzorców;

●

Ballada „Dusiołek” (Bolesław Leśmian)

●

można zauważyć elementy fantastyczne – Dusiołek – groźna zmora, dokuczająca bezbronnym ludziom;

●

Bajdała – wędrowny gawędziarz – to powiązanie z tradycją ludową;

●

Wiersz ten jest żartobliwą formą przedstawienia przygody chłopa Bajdały;

●

Wymowa wiersza ma charakter filozoficzny;

●

Bunt Bajdały jest protestem przeciwko istnieniu zła; zwraca się on do Boga z pretensjami, że stworzył
grzech i zło – co symbolizuje zmora;

●

Wiersz jest regularny (11strof, a każda ma 4wersy);

●

W utworze występuje stylizacja na gwarę ludową;

●

Wiersz „Miłość” (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska)

●

tu zakochana kobieta zwraca się bezpośrednio do ukochanego mężczyzny; boleśnie przeżywa rozstanie;

●

w czwartym wersie niespodziewanie pojawia się puenta;

●

miłość i obecność ukochanego porównuje do powietrza, a paradoksalnie bez których potrafi jednak żyć;
jest to jednak życie niepełne;

LITERTURA WSPÓŁCZESNA

●

Dżuma (Albert Camus)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: akcja osadzona jest na początku lat 40` XX wieku: wszystko toczy się w
granicach miasta Oran;

●

Jest to powieść paraboliczna o wymowie uniwersalnej i ponadczasowej, literacko ujmuje filozofię
egzystencjalizmu;

●

Powieść ukazuje odwieczne odczucie absurdu życia przez człowieka;

●

BOHATEROWIE:

Doktor Bernard Rieux – altruista; ma duże poczucie obowiązku, sprawiedliwości i
odpowiedzialności; niewierzący;
Othon – sędzia śledczy;
Raymond Rambert – młody dziennikarz;
Jean Tarrou – znajomy i przyjaciel doktora; sprzeciwiał się odbieraniu życia innym
ludziom;
I Inni – Michel, ojciec Paneloux, Joseph Grand, Cottard;

●

UNIWERSALNE PRZESŁANIA POWIEŚCI:

●

bez względu na wszystko należy walczyć ze złem;

●

powinno się zawsze stawać po stronie pokrzywdzonego;

●

nie wolno wyrażać zgody na żadne racje uzasadniające śmierć;

●

człowiek powinien dążyć do tego by być coraz doskonalszym;

●

trzeba mieć świadomość, że zło nigdy nie zanika;

●

Inny świat (Gustaw Herling-Grudziński)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: to okres II W.Ś; miejsca, to wszystkie więzienia i łagry radzieckie w których był
Grudziński;

●

BOHATEROWIE:

Narrator – a zarazem bohater główny; utożsamiany jest z autorem, który opisuje
swoje losy: warunki pobytu w więzieniach, pracę w obozie, wędrówkę przez Związek Radziecki; w
wypowiedziach dominuje rzeczowa relacja; nie ujawnia emocji; stara się zachować do tego wszystkiego co
przeżył dystans; z tłumu więźniów wyłania osoby które wyróżniły się próbą ocalenia w sobie resztek ludzkiej
godności;
Rusto Karinen – bohater drugoplanowy; fin z pochodzenia; podjął on nieudaną
próbę ucieczki z łagier; jednak była wyrazem nie pogodzenia się z niewolą i dowodem odwagi i resztek
niezależności; był siedem dni wolny póki go znów nie złapano; jego czyn oceniano jako heroiczny i czerpano
z niego siły do przetrwania; rozdział ‘Zabójca Stalina’;
Michaił Aleksiejewicz Kostylew – też bohater drugoplanowy; dobrowolnie sprawiał sobie
ból, bu nie pracować dla państwa, którego nienawidził; autor poświęcił mu rozdział ‘Ręka w Ogniu’; do
końca zachował niewzruszoną postawę – popełnił samobójstwo, oblewając się wrzątkiem;
Natalia Lwowna – b. Drugoplanowa; czerpała siłę z czytania zakazanej ksiązki
F.Dostojewskiego ‘Zapiski z martwego domu’; uważała, iż jedyną formą uwolnienia się od zniewolenia jest
wybór śmierci; ocalała swe człowieczeństwo, tęskniąc za wolnością i zachowując tożsamość;

●

‘Inny świat’ to próba ukazania procesu niszczenia człowieka przez system sowieckich obozów pracy, a
jednocześnie, rozpaczliwej walki jednostki o zachowanie własnej godności;

●

chcąc przeżyć, trzeba było przyjąć zasady zupełnie inne od tych, jakie obowiązywały na wolności.
Trzeba było stać się człowiekiem złagrowanym, a więc akceptującym prawa rządzące w zniewolonej i
zdegradowanej rzeczywistości;

●

Zdążyć przed Panem Bogiem (Hanna Krall)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych; 1-a to wydarzenia
związane z wybuchem powstania w żydowskim getcie w Warszawie (rok 1943); 2-a to wydarzenia
współczesne (rok 1976); ogólnie jest to zapis rozmowy Hanny z Markiem Edelmanem;

●

ZNACZENIE TYTUŁU: ma on znaczenie symboliczne; chodzi tu o to, że zadaniem lekarza jest ubiec,
odbierającego życie Pana Boga; jest to również pewien sposób oszukania Boga, a wtedy można dać
szansę pacjentowi na przedłużenie jego istnienia;

●

BOHATEROWIE:

Mordechaj Anielewicz – to postać autentyczna; był to komendant powstania w getcie
żydowskim w Warszawie, który popełnił samobójstwo w 1943r.;
Marek Edelman – to rozmówca autorki; narrator i główny bohater reportażu; w latach
wojny pracował jako goniec szpitalny; w 1943 był jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim, jedynym
który przeżył; po wojnie został kardiochirurgiem; w utworze występuje w podwójnej roli jako lekarz, ale i jako uczestnik
powstania; mówiąc o tym wszystkim siebie usuwa w cień, a innym osobom nadaje większe znaczenie;
Michał Klepfisz – także postać autentyczna; członek Żydowskiej Organizacji Bojowej;
utrzymywał on kontakt z żołnierzami AK; za jego pośrednictwem przekazywali oni gettu broń; zasłyną bohaterską
śmiercią – zasłonił sobą karabin maszynowy, by inni mogli się przedostać w bardziej bezpieczne miejsce i odeprzeć
niemiecki atak;
Profesor – postać autentyczna; słynny chirurg z Radomia; po wojnie dokonywał bardzo
trudnych operacji na sercu; Edelman mówi o nim z wielkim szacunkiem i uznaniem;
Jurek Winkler – postać autentyczna; przedstawiciel Żydowskiej Organizacji Bojowej
po stronie polskiej; przynosił z getta wiadomości, które przekazywał do Londynu i USA, był także łącznikiem między
walczącymi Żydami, a AK; tuż przed wybuchem powstania został aresztowany i torturowany, ale nikogo nie wydał, a
następnie uciekł; to on dał sygnał do samobójstwa 8maja 1943r. W bunkrze, aby nie wpaść żywcem w ręce Niemców;

zostawił po sobie zeszyt z wierszami, których fragmenty przytacza Hanna;

●

Opowiadania (Tadeusz Borowski)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: okres II W.Ś; Oświęcim; okupowana przez Niemców Warszawa;

●

PROBLEMATYKA OPOWIADAŃ: najważniejszym problemem jest wpływ obozu koncentracyjnego na
psychikę i kodeks etyczny człowieka;

●

W świecie obozu można zauważyć: motyw kata i ofiary, masowość śmierci, brak granicy między dobrem
a złem, odwrócony dekalog, odwrócone toposy;

●

OPOWIADANIA:

●

Proszę Państwa do gazu

- obraz matek wyrzekających się własnych dzieci, by przeżyć; jedynie młoda Żydówka by
zachować godność sama wchodzi do samochodu wiozącego do komory gazowej; oraz starsza , siwa
kobieta wzięła na ręce nieżywe niemowlęta, do których żadna z „matek” nie chciała się przyznać,
mimo że ceną takiej postawy jest śmierć;
●

Pożegnanie z Marią

- obraz okupowanej Warszawy, której mieszkańcy, dramatycznie poszukują namiastki
normalnego świata, dyskutując o filozofii, miłości, literaturze; w wojennej codzienności jednak
zatracają ludzką wrażliwość i zapominają o moralności charakterystycznej dla świata tradycyjnych
wartości;

●

U nas w Auschwitzu

- to przewrotny opis oświęcimskiego obozu jako iluzji normalnego życia, ujęty w listach
adresowanych przez Tadeusza do dziewczyny, poznanej jeszcze przed osadzeniem w obozie;
bohater nie może rozumieć dziwnego zniewolenia człowieka przez człowieka i niewytłumaczalną
bierność ludzi prowadzonych na śmierć; bo z jednej strony tu grają w piłkę, a kawałek dalej ludzie
są prowadzeni do gazu; obraz „ludzi, którzy szli” to obsesyjny motyw prześladowczy oświęcimskiej
wizji Borowskiego;

●

Bitwa pod Grunwaldem

- jest to jedno z opowiadań ukazujących rzeczywistość obozu po wyzwoleniu; Niemców
zastąpili Amerykanie, którzy by wprowadzić dyscyplinę zakazali wychodzenia z obozu; jednak
jedna Żydówka, jakby nieświadoma konsekwencji, wychodzi za ogrodzenie i ginie od strzału
strażnika; jej śmierć jednak nie wywołuje poruszenie wśród inny więźniów, gdyż już nad to silnie
zostali porażeni złem; natomiast wywołuje to szok u Amerykańskiego oficera – dla niego to tragedia
– śmierć niewinnej dziewczyny; w końcu przybył z innego świata, normalnego świata;

●

Tango (Sławomir Mrożek)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: akcja rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów;

●

BOHATEROWIE:

Artur – syn Eleonory i Stomila; jest energiczny, zdecydowany, nawet władczy; nie
jest jednak zdolny do głębokich uczuć, co staje się jedną z przyczyn jego klęski; jest to buntownik; nie
może się pogodzić ze światem, nie wyraża aprobaty dla chaosu i zaniku wartości; podejmuje samotnie
wysiłki, by naprawić świat; jak wielu podobnych mu bohaterów nie wiem co zrobić by osiągnąć swój cel;
gdy tylko Artur wychodzi z domu..cała rodzinka znów robi co jej się podoba; jego wysiłki w groteskowej
rzeczywistości też stają się parodią wysiłków wielkiego buntownika; na koniec przepłaca to wszystko
życiem;
Ala – kuzynka Artura, zarazem jego narzeczona; wyzwolona i pozbawiona zasad
obyczajowych; uważa że Artur żeni się z nią tylko dla formy i dlatego zdradza go z Edkiem; gdy Artur się o
tym dowiaduje staje się to też jedną z przyczyn jego śmierci;
Edek – cham, przeciwstawienie inteligenta; symbolizuje totalitaryzm: nazizm,
komunizm; jest to przedstawiciel kultu siły i terroru;
Eleonora – matka Artura, a żona Stomila i kochanka Edka; lekkomyślna,
nieodpowiedzialna, amoralna;
Eugenia – babcia Artura; nie przyjmuje zupełnie tradycyjnej roli babci; gdy Artur
wysyła ja by położyła się na katafalku dzidka i pomyślała o śmierci – ona naprawdę umiera, a nikt nie zwraca
na to uwagi;
Eugeniusz – brat babki; niepewny, niezdecydowany; niby chce pomagać Arturowi, ale
gdy ten umiera, w zupełności poddaje się przemocy Edka i tańczy z nim tango;
Stomil – ojciec Artura; artysta; ideolog buntu; w zupełności nie rozumie rozterek syna;
niezdolny do żadnego czyny, wierzy dalej w posłannictwo sztuki;

●

TANGO TO OSTRZEŻENIE PRZED:

●

skutkami kryzysu wartości we współczesnym świecie;

●

totalitaryzmem, który rodzi się w czasach moralnego upadku, braku wartości i zaniku
autorytetu;

●

kryzysem rodziny, znajdującym swe przełożenie na kryzys w państwie i ogólny moralny chaos
charakterystyczny dla współczesności;

●

tango odczytywane jest jako groteskowa i parodystyczna próba ukazania problemu roli i miejsca
intelektualisty we współczesnym świecie;

●

jest to także parodia dramatu rodzinnego;

●

jest tu charakterystyczne przeciwstawienie sobie dwóch osób, dwóch charakterów: inteligenta Artura i
chama Edka;

●

dramat można również odczytać jako przypowieść o niszczeniu ludzi wybitnych, zagubionych w
rzeczywistości, lecz jednak usiłujących odbudować świat wartości moralnych i etycznych, ale jak widać
bez pożądanego skutku;