ANTYK

Biblia

• Księga Rodzaju – poemat o stworzeniu świata i człowieka

• Psalmy – liryczny utwór o charakterze modlitewno-hymnicznym; mogą być: błagalne, dziękczynne, pochwalne, królewskie, patriotyczno-religijne i mądrościowe;

• Księga Hioba – sens niezawinionego cierpienia, bólu wpisanego w ludzką egzystencję. Hiob zostaje poddany próbie, która wynikła z zakładu Boga i szatana. Problem cierpienia i sprawiedliwości Bożej.

• Pieśni nad Pieśniami – poemat miłosny który jest dialogiem między Oblubienicą i Oblubieńcem; mówi o nawróceniu i powrocie narodu-oblubienicy do łaski po wielu niewiernościach;

• Księga Koheleta – autor zastanawia się nad sensem życia, nad istotą ludzkiej egzystencji (‘Marność nad marnościami i wszystko marność’)

• Apokalipsa św.Jana – wizje wydarzeń towarzyszących końcowi świata i wyjaśniające sens dziejów;

Mitologia

• Iliada (Homer)

  • epopeja

  • spisana pod koniec VI w. W Atenach

  • pisany wierszem

  • ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu;

  • cały utwór napisany jest językiem podniosłym, poważnym;

  • narrator wszechwiedzący, wszechobecny, obiektywny; opisy realistyczne i dokładne, statyczne i dynamiczne;

  • AKCJA : obejmuje 40 dni ostatniego dziesiątego roku oblężenia Troi;

  • BOHATEROWIE :

Achilles – heros, ambitny i niezależny, w walce bezwzględny i okrutny;

Hektor – odważny, waleczny, świetny rycerz i kochający syn; heros, ale jest postacią wzruszającą, zadziwia swoja bohaterską postawą;

Grecy i ich życie – wielki zbiorowy bohater; wojownicy, odważni, waleczni;

• Odyseja (Homer)

  • powstałą ok. roku 800 r.p.n.e

  • opisuje dzieje Odyseusza, króla Itaki, uczestnika wojny trojańskiej

  • Odys – wymyślił podstęp w postaci KONIA TROJAŃSKIEGO, który doprowadził do upadku Troi; naraził się tez Posejdonowi oślepiając jego syna, dlatego tez musiał tułać się przez 10lat po morzach i oceanach nie mogąc dostrzec do Itaki do swojej zony Penelopy

  • Odyseusz uosabia archetyp tułacza;

• Król Edyp (Sofokles)

  • gatunek literacki – dramat (tragedia) – 3jedności – czasu, miejsca i akcji;

  • podstawowa cecha – uwikłanie bohatera w nierozwiązywalny konflikt; fabułę stanowi jeden wątek; 3dzielność dramatu: prolog, epejsjodony i epilog;

  • IRONIA TRAGICZNA – polega na tym, że wszystkie czyny bohatera, wbrew jego woli i świadomości, pchają go do klęski;

  • KATHARSIS – rodzaj duchowego oczyszczenia, jakiego doznaje widz po obejrzeniu przedstawienia;

  • AKCJA : czasy mityczne, Teby, gdzie panuje Król Edyp;

  • BOHATEROWIE :

Edyp –objął tron po Lajosie; mądry, rozsądny władca, kochany przez lud, jednak po kilku latach jego panowania spadają na miasto nieszczęścia; nazywa siebie zakałą, nędznikiem i opuszcza miasto;

Kreon – szwagier Edypa, brak Jokasty; zarzuty Edypa jakoby miał przeciwko niemu spiskować, bardzo go dotykają;

Jokasta – żona Edypa; stara się uspokoić męża, pociesza go; popełnia samobójstwo, gdyż wiedziała co się wydarzy;

Tyrezjasz – on odkrywa prawdę przed Edypem

Chór Teb – zatroskany o los Teb;

Sługa Lajosa – mówi prawdę Edypowi , w którą Edyp nie chciał wierzyć Tyrezjaszowi;

Posłaniec z Koryntu – pasterz , który zaniósł niemowlę na dwór władcy Koryntu (Edypa) i który przybywa by potwierdzić prawdę o pochodzeniu Edypa;

• Antygona (Sofokles)

  • także tragedia, więc ma podobne cechy jak ‘Król Edyp”

  • jej tragizm wynika z KONFLIKTU DWÓCH RÓWNORZĘDNYCH RACJI; mimo, że bohaterowie sami decydują o swoim losie, to jednak każda decyzja, której dokonają, okaże się zła;

• Wybrane mity

  • Powstanie świata i bogów – świat wyłonił się z chaosu; z niego też wyłoniła się 1-a para bogów: Gaja – ziemie i Uranos – Niebo; siedzibą bogów jest góra Olimp w której mieszkało 12 głównych bogów; przywódca był Zeus;

  • Prometeusz – on ulepił człowieka z ‘gliny pomieszanej ze łzami’ i dał mu duszę; z Prometeuszem najczęściej wiąże się 1-e powstanie człowieka; dalej z miłości do ludzi, podarował im ogień, a tym wywołał gniew bogów na siebie i został ukarany; postawa bohatera jest określana jako humanitarna, pełna miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się za niego;

ŚREDNIOWIECZE

• Bogurodzica

  • polska pieśń religijna, zabytek liryki i języka polskiego;

  • tradycja przypisała autorstwo Św. Wojciechowi

  • czas powstania do dziś trudny do określenia-prawdopodobnie powstała ok. Xw.(1-a część), a ostateczna wersja z wieku XVw.

  • Uważa się ze jest związana z okresem panowania dynastii Jagiellonów;

  • Według kronik J.Długosza była patriotyczną pieśnią polskiego rycerstwa; służyła jako hymn koronacyjny królów, jakoby hymn polski; z końcem dynastii została pieśnią kościelną;

  • Bogurodzica inspirowała później poetów romantyzmu;

• Lament Świętokrzyski

  • inaczej np.: Posłuchajcie, bracia miła

  • utwór anonimowy

  • prawdopodobnie jest to fragment średniowiecznego misterium o męce Pańskiej;

  • jest to pełen bólu monolog cierpiącej Matki Boskiej;

• Legenda o św. Aleksym

  • opisuje życie i śmierć świętego – wiersz hagiograficzny

  • Aleksy to syn bogatego rodu, który odrzucił wszystkie ziemskie uciechy: majątek, małżeństwo, wybierając egzystencję żebraka; żyje on modlitwą i jamłużną, żyje w nędzy i poniżeniu w progach własnego domu;

  • Legenda należy do nurtu literatury PARENETYCZNEJ – której celem jest ukazanie wzoru osobowego do naśladowania przez odbiorców;

  • Śmierci ascety, towarzyszyły niezwykłe cuda, które miały uświadomić rodzicom i całemu miastu, że nędzarz, który żył między nimi był święty;

• Pieśń o Rolandzie

  • najstarszy francuski epos rycerski

  • należy do średniowiecznych pieśniach o chwalebnych czynach, a tematycznie związany z wyprawami władcy Franków Karola Wielkiego;

  • Roland, jeden z dowódców wojsk władcy, jest głównym bohaterem; jest on symbolem średniowiecznego rycerza- uosabia jago etos, kodeks honorowy, wierność religii chrześcijańskiej;

  • Śmierć Rolanda na polu bitwy, zostaje ukazana zgodnie ze średniowieczną sztuką umierania; rycerz w ostatnich chwilach modli się do Boga i do świętych patronów rycerzy, myśli kieruje ku władcy, próbuje złamać swój miecz, aby nie dostał się w złe ręce, a ku kresu swej wędrówki, na wzgórzu zwraca się twarzą w stronę ojczyzny; śmierć jego zostaje pomszczona przez cesarza;

• Dzieje Tristana i Izoldy (oprac. J. Bédier)

  • epos

  • GENEZA : tzw. Miłość dworska – zgodnie z której wzorcem rycerz był gotów poświęcić dla damy serca wszystko, co miał, nawet rycerski honor;

  • Ogółem – Tristan i Izolda byli sobie przeznaczeni, jednak nie mogli ze sobą spędzić życia; jest to miłość nieszczęśliwa;

  • BOHATEROWIE :

Tristian – jego imię znaczy ‘ smutek’; jest to ideał rycerza, jednak pod wpływem miłości do Izoldy łamie zasady honoru i rycerza prawości; był szlachetny, waleczny, honorowy, dzielny itp.itd., wzór cnót rycerskich, dobry przyjaciel, staje w obronie słabszych i pokrzywdzonych; po wypiciu napoju miłosnego rycerz totalnie wariuje; łamie wszelkie zasady, oszukuje, staję się okrutny dla tych co stają mu na drodze spotkania z Kochanką, jest przekonany o swojej niewinności; ma na względzie dobro i szczęście Izoldy, ale jednocześnie gubi siebie i ją oraz niepotrzebnie krzywdzi inną kobitę;

Izolda Złotowłosa – córka króla Irlandii; przeznaczona na żonę króla Marka w imieniu którego Tristan zabił smoka; Izolda też wypija napój i pałają do siebie od tego momentu wielką miłością; mimo uczucia do Tristiana zostaje żoną Marka; jest szaleńczo zakochana co prowadzi do oszukiwania męża, a także pała wielką zazdrością o Tristana; w imię miłości cierpi chłód i niewygody, a podczas nieobecności Kochanka pogrąża się w rozpaczy i smutku; tak jak Tristan nie widzi nic złego w swoim postępowaniu; gdy Tristan już umarł Kochanka układa się przy Ukochanym, modli się i oddaj ducha;

Król Marek – pan zamku Tyntagiel; wuj Tristana, prawy i sprawiedliwy; nie jest szczęśliwy z Izolda, gdyż wie o miłości żony do Tristana; reprezentuje ideał władcy i seniora: poważny, stateczny, opanowany, rozsądny, rozważny, kocha Tristana i Izoldę, łatwo im przebacza, dba o swój honor, sprawiedliwy i dobry pan, który ukrywa swe uczucia;

Morhołt – rycerz irlandzki; przybył do Kornwalii po coroczny haracz (300dziewcząt i chłopców); poległ w pojedynku z Tristanem, ale ten zranił go zatrutym mieczem; Tristan wypłynął na morze i dotarł do Irlandii, gdzie Izolda, znająca zioła i leki, wyleczyła rycerza;

Izolda o Białych Dłoniach – irlandzka królewna, która została żoną Tristana, była bardzo nieszczęśliwa, gdyż odkryła, że mąż jej nie kocha. Zemściła się, mówiąc umierającemu Tristanowi, ze Izolda nie przyszła się z nim pożegnać (a co było nieprawdą), a pod wpływem tej wieści Tristan zmarł nie pożegnawszy się z Ukochaną;

Kaherdyn – przyjaciel Tristana, który oddał mu za żonę swoją siostrę;

• AKCJA : wczesne średniowiecze; akcje rozgrywają się w wielu miejscach (np. Kornawalia, czy Tyntagiel)

• Boska Komedia (Dante Alighieri)

  • synteza kultury średniowiecza i zapowiedź renesansu

  • autor wykorzystał motyw wędrówki w zaświatach, by jednocześnie zabrać głos w sprawach ziemskich; podejmuje również dyskusję na temat dobra i zła, ludzkiej kondycji w świecie oraz tajemnicy bytu w zaświatach; symboliczna wędrówka ma głęboki, alegoryczny sens;

  • przewodnikiem Dantego po zaświatach (piekle i czyśćcu) jest duch Wergiliusz;

  • poemat składa się z trzech części: Piekła, Czyśćca i Raju; każda z nich odróżnia się swoistym nastrojem, kolorytem, ich mieszkańcy są zindywidualizowani;

  • z księgi PIEKŁO – emanuje nastrój grozy i ponurej tajemnicy; opisy mąk piekielnych obfitują w obrazy budzące grozę i przerażenie; podział na 9 okręgów;

  • w CZYŚĆCU – który znajduje się na wzgórzu Jerozolimy, pokutują dusze mniej grzeszne; podobnie jak piekło jest podzielony na 9 rejonów;

  • do RAJU – Wirgiliusz nie ma prawa wstępu; odtąd Dantemu towarzyszy Beatrycze, autentyczna niespełniona miłość poety; wizja raju to odtworzenie kosmosu opisanego przez starożytnego uczonego Ptolemeusza, który wszechświat też dzieli na 9 sfer; najwyższa jest siedziba Boga, mająca kształt białej róży, mistycznego kwiatu;

  • dzieło Dantego charakteryzuje wizyjność i symbolizm, połączenie realistycznych opisów z poetyką snu i fantastyką; przesycone jest filozofią i mistycyzmem;

RENESANS

• Makbet (W.Szekspir)

  • jest to utwór historyczny z dziejów średniowiecznej Szkocji; dramat

  • CZAS AKCJI : obejmuje całe panowanie Makbeta czyli 1039-1056 (17lat); w czwartym akcie miejscem akcji jest Anglia, zaś w reszcie utworu Szkocja;

  • BOHATEROWIE :

Makbet – wódz wojsk szkockich; mężny, odważny, umie podejmować szybkie i trafne decyzje, ma opinie honorowego żołnierza i nieskazitelnego szlachcica; Makbet bardzo chce zostać królem, co wykorzystuje jego żona, nakłaniając go do zbrodni, jego kuzyna Dunkana – króla; mimo to jednak Makbet nie potrafi powstrzymać rządzy władzy i dopuszcza się tego haniebnego czynu; zbrodnia ciągnie za sobą kolejne zbrodnie..a Makbet popada w końcu w obłęd, ma halucynacje; mimo to Makbet cały czas ma wolną wole i to od niego zależy jaką decyzje podejmie i co będzie dalej; wybiera jednak szlak zbrodni, co i jego samego prowadzi do śmierci; jego śmierć nie jest tylko karą dla niego samego, ale także wyzwoleniem od jego obsesji i ostatecznym zakończeniem pasma zbrodni; zginął z ręki Makdufa;

Lady Makbet – charakteryzują ją wyjątkowo silne namiętności; jest kobietą zdecydowaną, wie czego chce; równie silnie kocha jak i nienawidzi; jako żona jest czuła, troskliwa, opiekuńcza, bardzo lojalna wobec męża; głęboko przeżywa swoje niespełnione macierzyństwo- śmierć jej dziecka zostaje niewyjaśniona; perspektywa zostania królową całkowicie ją zaślepia; najpierw nakłania męża do zbrodni, później go chroni, ewidentnie jest silniejsza psychicznie, zachowuje zimną krew i opanowanie; jednak szaleństwo jakie ją dotyka jest jeszcze gorsze od Makbeta; jest ono wynikiem osobistych klęsk, niespokojnej natury, samotności, tragicznego macierzyństwa, tłumienia uczuć i popędów, które w końcu dają o sobie znać; popełnia samobójstwo, ginie jako samotna i nieszczęśliwa kobieta;

Czarownice – ukazują się Makbetowi i Bankowi (przyjaciel którego Makbet też zabija) i przepowiadają pierwszemu królewską władzę, a drugiemu spłodzenie królów; są dziwaczne, wychudzone, odrażające, mają długie brody, nawet nie wiadomo czy na pewno to były kobiety; właśnie w tych czasach odbywały się polowania na czarownice co wykorzystał Szekspir, a przecież słów czarownic nie można było nie traktować poważnie; przepowiadają przyszłość lecz bardzo niejasno, ujawniając w tym swoja przewrotność, złośliwość i zwodniczość; ich słowa są wieloznaczne dlatego można je różnie interpretować; można je uważać za symbol zła drzemiącego w Makbecie lub drzemiącego na świecie;

• Żywot człowieka poczciwego (M.Rej)

  • wydany pod koniec życia pisarza utwór jest częścią większego traktatu ‘Zwierciadło’ (1567-1568)

  • ten gatunek służył zobrazowaniu wzorców moralnych do naśladowania – tu ideału szlachcica ziemianina;

  • utwór ten został starannie przygotowany, jakby z założenia autora miał zostać świadectwem jego życia i pracy;

  • składa się z 3 ksiąg – każda to oddzielny etap życia : młodość, lata dojrzałe i starość;

  • 1-a księga : jest o wychowaniu

  • 2-a księga : obraz człowieka jako istoty społecznej

  • 3-a księga : podsumowuje ostatni etap życia ludzkiego

  • bohater jest w 3-ch perspektywach : człowiek – świat, czł – społeczeństwo, czł- własne ja;

  • pouczający charakter utworu podkreślają liczne rady;

  • jeden z najbardziej znanych fragmentów jest opis życia na wsi w czterech porach roku;

• Fraszki (J.Kochanowski)

  • fraszka – drobny utwór poetycki, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle, błyskotliwej idei;

  • w tych krótkich wersach autor zawarł filozofię życia pozwalając dopatrzyć się sensu w tym co może wydawać się absurdalne z pozoru;

  • podkreślił wartości takie jak: umiar, przyjaźń, cnota, radość życia, miłość, wiara;

  • możemy je podzielić na : religijne, filozoficzne, patriotyczne, obyczajowe, biesiadne i miłosne;

  • z fraszek wyłaniamy mądrość życiową;

  • PRZYKŁADY :

    • ‘ Do gór i lasów’ – autobiograficzna; wspomnienia poety z odbytych podróży, wizerunki poety; zwraca się w formie apostrofy do gór i lasów;

    • ‘ Do fraszek ‘ – deklaracja ideowo-artystyczna poety; mówi, iż celem fraszek jest wymienianie i unaocznianie ludzkich wad i złych występków;

    • ‘ O żywocie ludzkim ‘ – tematyka filozoficzna; to refleksja nad absurdem życia w tonie ironicznym;

    • ‘ Na nabożną ‘ – poetycka kpina z dewocji i ludzkiej obłudy;

    • ‘ Na dom w czarnolesie ‘ – wielka apostrofa o bezpośrednim zwrocie do Boga; prosi o błogosławieństwo dla podmiotu lirycznego; autor prezentuje swoją własną hierarchię wartości;

    • ‘ Na lipę ‘ – fraszka refleksyjna; pod tytułową lipą kryją się myśli samego autora; przesłanie – ciesz się drobnymi przyjemnościami, bo to często one decydują o sensie życia;

  • we fraszkach ukazany jest obraz życia w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej;

• Pieśni (J.Kochanowski)

  • jest to gatunek liryki, korzeniami sięgające do antyku;

  • WYRÓŻNIAMY : patriotyczne, refleksyjne, filozoficzno-refleksyjne, erotyczne, religijne, biesiadne, historyczne, pochwalne i żałobne;

  • Pierwsze wydanie pieśni ukazało się dopiero po śmierci poety w 1586;

  • PRZYKŁADY :

    • Hymn ‘ Czego chcesz od nas Panie...’ – w utworze artysta kreśli renesansową wizję boga jako doskonałego architekta, a także dobrego ojca do którego człowiek zwraca się z prośbą o opiekę;

    • Pieśń XIV ks. II (‘Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie..’) – słowa są skierowane do władców i wszystkich tych którzy stoją na czele narodu; jest ku ich przestrodze; mają troszczyć się o wszystkich ludzi i zajmować się państwem, a nie myśleć o swoich prywatnych sprawach;

    • Pieśń IX ks. I (‘Chcemy być sobie radzi..’) – o charakterze refleksyjnym; pisze, iż przyjęcie stosownej filozofii życia może uchronić człowieka przed zbłądzeniem i pozwala wypełnić swoje przeznaczenie; promuje Carpe Diem;

    • Pieśń V ks. II (‘Pieśń o spustoszeniu Podola’) – to patriotyczny utwór inspirowany autentycznym wydarzeniem historycznym – najazd tatarski na Podole; autor usiłuje obudzić sumienia rodaków; apeluje o poświęcenie dla ojczyzny, chce doprowadzić do tego by lud zapobiegł jeszcze większym nieszczęściom, które mogą spotkać kraj;

    • Pieśń świętojańska o Sobótce – jest to cykl (12 pieśni) przede wszystkim jednak poematem o pieśni, która przechowuje zakazy i nakazy oraz potrafi człowieka pocieszyć i zabawić; jest to pochwała życia wiejskiego, ukazanego jako swoista Arkadia – sielska natura, uczciwe życie prostego ludu, urodzajność sadów i ogrodów, dostatek zagród, a w domu dobra żona, gromadka dzieci i pokolenie dziadków – wielka miłość ;

• Treny (J.Kochanowski)

  • jest to cykl 19 żałobnych wierszy poświęcony zmarłej córce poety Urszulce (1578)

  • autor pisze przede wszystkim o bólu i kryzysie wyznawanych przez siebie wartości, szydzi z mądrości, która według niego miała go uchronić przed rozpaczą; dostrzega on chaos i niesprawiedliwość panującą na świecie;

  • rozpaczliwie szuka zmarłej, by ostatecznie zwątpić w jej istnienie, a także istnienie Boga;

  • treny Kochanowskiego to dramat filozofa, chrześcijanina i ojca;

  • ostatni tren XIX przynosi uspokojenie; jest on napisany w konwencji snu w którym widzi zmarłą córkę na rękach także zmarłej żony; otrzymuje tu napomnienie od żony by znał umiar w rozpamiętywaniu swojego cierpienia i znosił swój los po ludzku;

BAROK

• Świętoszek (Molier)

  • wydarzenie rozgrywa się w latach 60. XVII w. ,w Paryżu w domu francuskiego mieszczanina, Orgona; autor zachował w tej komedii jedność czasu i miejsca akcji;

  • BOHATEROWIE :

Świętoszek (Tartuffe) – mężczyzna w średnim wieku, prawdopodobnie o mało atrakcyjnym wyglądzie, ale posiada niebywałą umiejętność przekonywania, a także ma niepospolity tupet; jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny i jest obłudnikiem; rozbija rodzinę Orgona i doprowadza do nędzy; potrafi on wybierać osoby które wie, że mu ulegną; doskonale udaje osobę pobożną; w rzeczywistości jest dewotem i hipokrytą; jest to człowiek przewrotny, mistrz mistyfikacji, genialny oszust i bezwzględny niegodziwiec;

Orgon – przeciętny francuski mieszczanin; do czasu kiedy nie pojawił się Świętoszek jest szczęśliwym ojcem rodziny, kochającym mężem, mądrym i uczciwym człowiekiem, który dba o swoich bliskich; Świętoszek sprawił iż poglądy Orgona drastycznie uległy zmianie; w tym momencie okazuje się ufnym, naiwnym i zbyt łatwowiernym; Tartuffe ma na niego nieograniczony wpływ; Orgon zaczyna go traktować jako najważniejszą osobę w życiu; daje się zaślepić; pozwala sobą manipulować; pragnie by ktoś przedstawił mu właściwy, doskonały ‘program życiowy’; Tartuffe staje się dla niego mistrzem i nauczycielem; pod koniec komedii Orgon powraca do swojej pierwszej roli, ale to nie on głównie się do tego przyczynił;

Pani Pernelle – to matka Orgona; jako najstarsza w rodzinie cieszy się dużym szacunkiem; jest uciążliwą dewotką, która wykorzystuje swój autorytet w złych celach; tak samo pod wpływem Tartuffe staje się fanatyczna, zaślepiona i bezkrytyczna;

Elmira – wzorowa żona, piękna, zadbana, pełna wdzięku, która docenia wartość własnego małżeństwa; nie daje się uwieść Świętoszkowi; odkrywa szybko zamiary Tatruffe i dąży do zdemaskowania jego niecnych zamiarów; jest odważna, sprytna, przebiegła; ma swój honor i kieruje się zasadami; troszczy się o dzieci tym bardziej, gdyż wie do czego chce doprowadzić mąż (wydać córkę Mariannę za Tartuffe);

Damis – syn Orgona; kocha, szanuje ojca ale także widzi zaślepienie ojca i otwarcie przeciw temu się buntuje; w efekcie ojciec go wydziedzicza; to właśnie Damis odkrywa zamiary wobec Elmiry i natychmiast podejmuje decyzję o zemście;

Marianna – córka Orgona; zakochana w Walerym, dlatego decyzja ojca o ożenku jest dla niej niezrozumiała i bolesna; traci szacunek i zaufanie do ojca; widzi, iż nie jest już dla niego ważna; nienawidzi Tartuffe i dlatego też nie ma oporów przez otwartą walką z nim;

Doryna – pokojówka Elmiry; wzór służącej – wierna, uczciwa, dba o dobro rodziny; zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe i otwarcie z niego drwi; potrafi zdemaskować jego obłudę i szydzić z udawanej pobożności; jej zdanie liczy się w domu Orgona; mówi wprost i ma większą siłę przekonywania niż Elmira; ma tupet i nie waha się przed wyrażaniem swoich myśli – próbuje odwieść Orgona od pomysłu małżeństwa; stara się opiekować wszystkimi domownikami, jest mądra i szlachetna;

• Wiersze, sonety (Jan Andrzej Morsztyn)

  • ‘ Do trupa ‘ :

  • jest to sonet

  • oparty na pomyśle, który polega na zestawieniu sytuacji w jakiej znajduje się człowiek żyjący z sytuacją osoby zmarłej;

  • to monolog osoby żyjącej – zakochanej, do zmarłego – tytułowego trupa;

  • jak to w sonetach bywa da się go podzielić na dwie części : 1) – podmiot liryczny porównuje stan duszy zakochanego do stanu w jakim znajduje się nieboszczyk; 2) – różnice między nimi; końcową myślą jest paradoksalne stwierdzenie, że sytuacja zmarłego jest lepsza bo on nic nie czuje, a zakochany dalej cierpi;

    • ‘ Niestatek’ :

  • wiersz zbudowany na zasadzie kontrastu;

  • występuje tu anafora (powtórzenie tego samego wyrazu lub wyrażenia, na początku wersu) jest to słowo – „prędzej”; autor wylicza szereg paradoksów, aby ostatecznie zaskoczyć czytelnika puentą (iż najmniej prawdopodobne na świecie jest to, że kobieta będzie wierna)

    • ‘ Do Panny’ :

  • tematem jest obojętność dziewczyny, która jest powodem zmartwienia podmiotu lirycznego;

  • spiętrzając osobliwe porównania (hiperbola), próbuje oddać twardość jej serca;

  • formalną zasadą porządkującą jest anafora – tu powtarzanie podobnie brzmiących wyrazów na początku każdego wersu;

• Wiersze (Daniel Naborowski)

  • ‘Marność’ :

  • wyraża przekonanie o marności doczesnego świata (motyw z księgi Koheleta);

  • w kontraście znajduje się zawołanie do podmiotu lirycznego do korzystania z ziemskich rozkoszy;

  • autor dochodzi do wniosku, że jeśli zachowuje się w tym wszystkim umiar, nie jest to postawa godna potępienia;

  • autor głosi, że gdy się żyje zgodnie z własnym sumieniem, można ocalić duszę i przestać się obawiać śmierci;

    • ‘Krótkość żywota’ :

  • kolejny utwór barokowy w którym widoczna jest fascynacja upływem czasu, nicością, śmiercią;

  • nawiązuje do średniowiecznego motywu – memento mori;

  • autor głosi, iż nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza, wszystko przemija, a człowiek według podmiotu lirycznego, okazuje się być przechodniem w świecie, który trwa wiecznie;

OŚWIECENIE

• Satyry i hymn ( Ignacy Krasicki)

  • SATYRY :

• ‘ Pijaństwo’ :

• znakomite studium psychologiczne człowieka uzależnionego, próbującego za każdym razem się usprawiedliwiać; to krytyka jednej z głównych polskich wad;

• odtwarza sarmacką kulturę picia i wskazuje na jej najważniejsze cechy: szukanie nawet najmniejszej okazji do wypicia, brak umiaru, alkohol – lekarstwo na wszystko, przeradzanie się dyskusji politycznych przy kieliszku w bójki;

• pod koniec następuje pochwała trzeźwości;

• ‘Żona modna’ :

• zaliczana do utworów obyczajowych;

• powiada o szlachcicu ziemianina, któremu zachciało się żony z miasta;

• po ślubie okazało się że żona hołduje nade wszystko najnowszej modzie i życiu ponad stan

• autor śmieje się z głupoty męża, który spełnia wszystkie zachcianki żony, ale także wytyka kobietom Polkom, rozrzutność i bezmyślne papugowanie zagranicznych wzorców;

• ‘Do króla’ :

• forma przypomina naganę, choć w rzeczywistości jest pochwałą króla, będącego w opinii szlachty człowiekiem zbyt mądrym, zbyt młodym, nie pochodzącym z królewskiego rodu i Polakiem; król S.August Poniatowski;

• to typ satyry politycznej na przeciwników króla, a która obniża małość i głupotę ich argumentów; podmiot liryczny – sarmata;

• ‘Świat zepsuty’ :

• autor dokonuje diagnozy współczesności – cnotę przodków przeciwstawia upadkowi obyczajów, wskazując konkretne przykłady;

• ukazuje : upadek wartości, fascynacja pozornymi wartościami, brak zasad moralnych, niedowiarstwo i bezbożność..itp.;

• satyra ma formę monologu;

• autor dostrzega jedyną szanse w ratunku dla ojczyzny – powrót do źródeł, przeszłości i wartości, którym hołdowali przodkowie;

• satyra skomponowana jest na zasadzie kontrastu obrazu przodków, a obrazem współczesnego pokolenia;

ROMANTYZM

• Cierpienia Młodego Wertera (Johann Wolfgang Goethe)

  • powstała w roku 1774 w Niemczech – okres preromantyczny (tzw. Okres burzy i naporu);

  • składa się z dwóch części; pierwsza to rok 1771, a druga to końcówka 1771 do grudnia 1772;

  • miejscem akcji jest gł Waldheim;

  • jest to powieść Epistolarna – czyli powieść w formie listów; narracja tu jest pierwszoosobowa; tu jest to ciąg chronologicznie ułożonych listów Wertera do przyjaciela;

  • WERTERYZM – przesadna, wybujała uczciwość, postrzegania świata przez pryzmat marzeń i poezji, brak konkretnego, zdecydowanego działania; poczucie bezsensu egzystencji, dążenie do samozagłady i najczęściej na koniec działań bohatera jest samobójstwo;

  • BOHATEROWIE :

Werter – młody mężczyzna, traktuje miłość swobodnie; upatruje szczęście w samotności; na początku bohater snuje filozoficzne myśli, ale da o sobie znać jego ‘buntownicza krew’ ; w tym spokojnym stanie ducha poznaje Lottę; nagle Werter doznaje olśnienia, że owa dziewczyna jest tą jego boską kochanką, bliźniaczą duszą; tak zaczęła się jego silna, odurzająca miłość – miłość romantyczna; Werter jest nieprzytomnie szczęśliwy; przełom w jego wielkiej miłości następuje wtedy, gdy przyjeżdża Albert – narzeczony Lotty; poznaje teraz piekło romantycznej miłości; z bólu wyjeżdża, ale powraca, gdyż nie potrafi żyć bez ukochanej; jego życie stało się bardzo intensywne; ciągle rozpaczał, rozpamiętywał, raz godzi się z losem, a zaraz znów buntuje się przeciwko niemu; w końcu jako typowy kochanek romantyczny popełnia samobójstwo;

/\

||

rządzą nim uczucia; nadwrażliwy; przesadnie skłonny do wzruszeń; żyje marzeniami; często ucieka od świata;

Lotta – narzeczona Alberta; młodziutka dziewczyna; niezależna, umie odważnie wygłaszać swoje sądy, oczytana, wrażliwa; subtelna, delikatna, szczera i uczciwa; ma wszystkie cechy romantycznej kochanki;

Albert – postać nadzwyczajnie pozytywna; kocha Lottę dojrzałą i ugruntowaną miłością; jest opiekunek i przyjacielem; nie przeżywa porywów;

• Nie-boska komedia (Z.Krasiński)

  • dramat powstał w 1833 roku, a wydany został 2lata później – anonimowo;

  • DRAMAT ROMANTYCZNY – luźna struktura, zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności, przemieszanie scen realistycznych z wizyjnymi świadczące o przeplatania się dwóch światów; łączenie różnych rodzajów literackich (epiki, liryki i dramatu);

  • Można podzielić na dwie części : pierwsza – tzw dramat rodzinny; druga – dramat społeczny;

  • TYTUŁ : nawiązuje do Boskiej komedii Dantego; interpretuje się go jako określenie historii – nie-boskiego dzieła ludzi lub komedii dziejącej się wbrew woli Boga;

  • PROBLEMATYKA : najważniejszy jest tu konflikt społeczno-polityczny między arystokracją, a ludem, który prowadzi do rewolucji; drugi problem to status poety niedoskonałego, romantycznej wersji poety przeklętego, jakim jest hrabia Henryk (Mąż); zaś problem trzeci to historia nieszczęśliwego małżeństwa bohatera;

  • BOHATEROWIE :

Hrabia Henryk (Mąż) – to typowy bohater romantyczny; wybitnie uzdolniony poeta, który ma poczucie wyższości, pogardza innymi, jest pyszny, a to wady które prowadzą do klęski; poszukuje idealnej kochanki; daje się zwieść Dziewicy, która okazuje się być wcieleniem Szatana; widząc tragedie jaka spotkała jego rodzinę – żona popadła w obłęd – postanawia wyrzec się poezji; jednak będzie ona go dalej prześladować, gdyż syn Orcio będzie poetą; w III części Henryk jest działaczem społecznym, przywódcą arystokracji; zna wady swojej warstwy, a mimo to obejmuje przywództwo; przeżywa osobiste tragedie – śmierć żony, chorobę synka i jego też później śmierć; widząc zwycięstwo rewolucjonistów popełnia samobójstwo; bohater do końca pozostaje wielką indywidualnością;

Pankracy – przywódca rewolucjonistów; człowiek z ludu bez przeszłości; jest silnym, konsekwentnym i upartym człowiekiem i dzięki temu jest przywódcą; jest niezależny, ma świadomość swojej wielkości i też dlatego jest samotny; jego niezłomna wiara w rewolucje załamuje się po zwycięstwie; na gruzach starego świata przeżywa falę skruchy i mówi o konieczności zmazania zbrodni poprzez stworzenie raju na ziemi; to jednak nie zmazuje jego win; Pankracy dlatego tez zostaje pokonany przez Chrystusa Zbawiciela;

Orcio – syn Męża; poetycki geniusz, co staje się jego przekleństwem; bohater o słabej konstrukcji psychicznej, stoi na pograniczu świata duchów i rzeczywistości żywych; cierpi jego dusza ale i ciało gdyż popada w ślepotę; dziecko symbolizuje ideał poety;

Rewolucjoniści :

Leonard – jego pseudoreligijny rytuał podsyca chęć zabijania i żądzę przelewu krwi..pełni role ‘kapłana Wolności’ ; zastępca Pankracego;

Gen.Bianchetti – przywódca wojskowy, który uważa siebie za największego geniusza;

• TREŚĆ :

Cz. 1 -> mąż, zostaje wystawiony na pokusy wyobraźni; porzuca żonę, goni za widmem kochanki; doprowadza do obłędu żonę swoja obojętnością, a później i śmierci; zostaje ukarany jej śmiercią, a także kalectwem syna Orcio;

Cz. 2 -> ukazanie przeznaczenia Orcia jako prawdziwego poety; Hrabia nabiera cech bohatera tragicznego, nabiera cech ludzkich, a co zostało wywołane kalectwem syna;

Cz. 3 -> hrabia zostaje przywódcą okopów Świętej Trójcy, obozu arystokracji; w pałacu hrabiego dochodzi do spotkania Hrabiego i Pankracego; hrabia wątpi w możliwość stworzenia przez ludzi raju na ziemi;

Cz. 4 -> dochodzi do ostatniej walki między arystokratami, a rewolucjonistami; Orcio ginie trafiony kulą, hrabia popełnia samobójstwo z okrzykiem „poezjo bądź mi przeklęta”; Pankracy i Leonard dokonują krwawego sądu nad reszta arystokracji, wydając wyroki śmierci; w chwili triumfu Pankracy (wódz) odczuwa dziwny niepokój, lęk i zwątpienie, doznaje wyrzutów sumienia, gdy ukazuje mu się Chrystus – mściciel; wstrząśnięty tą wizją umiera na rękach Leonarda ze słowami „Galileuszu, zwyciężyłeś” ;

• Dziady cz. III (A.Mickiewicz)

  • powstały wiosną 1832 roku w Dreźnie; Adam nie wziął wtedy udziału w powstaniu listopadowym(1830-1831) i Dziady są pewnego rodzaju zadośćuczynieniem narodowi;

  • AKCJA : 1832; miejsca: Wilno, Warszawa, okolice Lwowa, a w prologu opisywana jest podróż do bohatera do Petrsburga;

  • SYNKRETYZM RODZAJOWY – można znaleźć elementy liryki, epiki i dramatu;

  • MESJANIZM – jest to zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnie roli (:tu) Polski w dziejach świata;

  • PROMETEIZM – scena Wielka Improwizacja, jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu, Konrada, wzniesionego w imię ludzkości; czyli bunt prometejski;

  • BOHATEROWIE :

Konrad – wyjątkowo wrażliwy i bogaty jeśli chodzi o życie wewnętrzne; przeżywa stany uniesień, wówczas improwizuje, co jest wspomniane w scenie więziennej; gorący czciciel Marii co ratuje go przed potępieniem; gł cecha ujawnia się w Małej Improwizacji – pycha, której symbolem jest kruk; jest poetą romantycznym, tworzy prawdziwą i żywą poezję; jest wieszczem narodowym – przepowiednikiem; pragnie władzy tyrańskiej; pragnie rządzić uczuciami i duszami dlatego poniesie klęskę; znosi on znamiona bohatera bajronicznego –> zbuntowany, niezależny, ma poczucie wyższości i wyjątkowości, niepokorny, woli ginąć, niż się podporządkowywać; to jego cechą jest prometejski bunt (patrz wyżej);

Ks.Piotr – bernardyn, odważny patriota, odwiedza więźniów, podnosi ich na duchu; najważniejszą jego cechą jest pokora; pomaga Konradowi podnieść się z upadku; jest przenikliwy i stanowczy; przepowiada Konradowi wolność i udziela wskazówek co do jego przyszłej roli;

Młodzież uwięziona przez carską policję – autor podkreśla ich niewinność; więźniowie są jednak świadomi jakie wyroki na nich spadną, a nie maja możliwości obrony; to ludzie odważni, szlachetni i gotowi oddać życie za ojczyznę;

• TREŚĆ :

Prolog – Wilno, 1 listopada 1823; w więzieniu; gł bohater ma wizję senną; po przebudzeniu dokonuje się w nim przemiana, której wyrazem jest zmiana imienia z Gustaw na Konrad; scena ma znaczenie symboliczne : nadszedł czas przemiany z kochanka romantycznego poszukującego kobiety, na ‘kochanka’ ojczyzny;

Scena I - scena więzienna; Mickiewicz przywołał swoich przyjaciół filomatów i filaretów; najważniejsze jednak jest opowiadanie Sobolewskiego o zesłanych na Sybir uczniach i studentach ze Żmudzi (elementy mesjanizmu) oraz wampiryczna pieśń zemsty Konrada;

Scena II – improwizacja; poeta Konrad wygłasza Wielką Improwizację, w której żąda władzy nad ludźmi; oskarża on również Boga o nieczułość na los Polski i cierpienie ludzi; gdy wątpiąc w sprawiedliwość Boga, posuwa się niemal do bluźnierstwa, pada zemdlony, a szatan triumfuje;

Scena III – ks. Piotr odprawia egzorcyzmy nad Konradem; zwycięża księdza nie szatan, który wyjednuje Konradowi wybaczenie w sądzie archaniołów;

Scena IV – widzenie Ewy; Lwów – dziewczyna modli się za duszę uwięzionego poety Konrada;

Scena V – widzenie ks. Piotra; Bóg w widzeniu zsyła księdzu wielką wizję cierpień i zmartwychwstania Polski; symbolika tej sceny jest oparta na biblijnych scenach Męki Pańskiej; Polska ma odgrywać rolę Mesjasza (mesjanizm polski), by swym cierpieniem odkupić inne narody; jej wyzwolicielem ma być tajemniczy mąż – „a imię jego czterdzieści i cztery” ;

Scena VI – sen Senatora; diabły męczą go w śnie, zsyłając mu sen o niełasce cesarskiej;

Scena VII – (salon warszawski) – porucznik Piotr Wysocki dokonuje oceny narodu polskiego;

Scena VIII – (bal u Senatora) – ukazuje senatora Nowosilcowa i jego otoczenie; przedstawiono tu kontrast między tą grupą a patriotami; najważniejszym wątkiem tej sceny jest wątek Rollinsona i jego matki; scena kończy się spotkaniem ks. Piotra z Konradem;

Scena IX – to noc Dziadów; 1824 rok; Guślarz próbuje na prośbę kobiety wywołać ducha, który przed laty ukazał się jej w noc Dziadów; był to duch człowieka żyjącego; ponieważ milczał, kobieta rozpoznaje go wśród więźniów więzionych w kibitce; ma ona ranę na piersi i na czole – to Konrad;

• Pan Tadeusz (A. Mickiewicz)

  • CZAS POWSTANIA : 1832-1834; wydanie w Paryżu w 1834;

  • AKCJA : kilka dni lata 1811, noc i dzień wiosny 1812 roku; Litwa, dworek w Soplicowie i Dobrzynie;

  • TŁO HISTORYCZNE : jest nim kampania napoleońska; wyraźny kult Bonapartego w który Polacy widzieli nadzieję odzyskania niepodległości;

  • TEMAT : zgodny z założeniami romantycznego historyzmu (ukazanie przeszłości, historia walk o wolność) i regionalizmu (obraz przyrody, kultury, obyczajów regionu - :tu Litwy)

  • GENEZA :

    • sytuacja wygnańca

    • rozgoryczenie sprawami wewnątrz emigracji

    • tęsknota za krajem

    • chęć ocalenia pamięci o kraju lat dziecinnych

    • marzenie o wyzwoleniu ojczyzny i powrocie do niej

    • pragnienie stworzenia epopei narodowej

  • WĄTKI :

    • miłosny – Tadeusz z Zosią

    • spór o zamek – Sędzia i Hrabia

    • działalność księdza Robaka

  • JĘZYK : archaizmy, gwara kresowa; utwór napisany 13-zgłoskowcem (7+6), parzyście rymowany;

  • OBYCZAJOWOŚĆ : ukazane zostały znikające już (podkreślenie przez słowo klucz ‘ostatni’) obyczaje Polski szlacheckiej; odchodzące pokolenie to: Sędzia, Podkomorzy, Gerwazy, Protazy, Wojski, Dobrzyński; zaś głównie, nowe poglądy i wartości młodego pokolenia, reprezentuje Tadeusz, a z nim Zosia;

  • BOHATEROWIE :

Tadeusz - dwudziestoletni chłopak, który przybywa do Soplicowa z Wilna; bratanek Sędziego, syn Jacka Soplicy; Zosia jest jego pierwszą miłością; jest wierny, uczciwy; został wychowany w tradycji patriotycznej; wraz z Zosią tworzą wzorcową polską parę nowych czasów; urodzony w czasie powstania kościuszkowskiego, stąd też jego imię;

Zosia – wychowanka Telimeny; córka Ewy Horeszkówny;

Jacek Soplica – brat Sędziego, ojciec Tadeusza i jego opiekun, który z daleka śledzi los syna i Zosi, córki jego Ukochanej Ewy; w młodości przeżył wielki zawód miłosny, unieszczęśliwił potem matkę Tadeusza, której nie kochał, zabił Stolnika i został przez to ogłoszony zdrajcą; to wszystko wywołało u Jacka wewnętrzną przemianę; stał się pokorny i przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął się służby dla kraju; cieszy się wśród szlachty ogromnym autorytetem; w roli emisariusza przygotowuje powstanie na Litwie; Gerwazy przebacza mu zabójstwo Stolnika, na łożu śmierci Jacka; pozostaje on w pamięci jako narodowy bohater;

Sędzia Soplica – gospodarz Soplicowa, brat Jacka, gorący patriota; w posiadłości zachowuje staropolskie obyczaje i tradycje;

Telimena – niemłoda, ale jeszcze piękna opiekunka Zosi; mieszkanka Petersburga; szuka męża, jest bezkrytyczna, skoro uwodzi Tadzia, potem wiąże matrymonialne nadzieje z Hrabią, a w końcu bierze ślub z Rejentem;

Gerwazy i Protazy – pierwszy to stary sługa Horeszków, drugi to sługa Sopliców; pałają do siebie nienawiścią ale w XI księdze godzą się;

Jankiel – Żyd; dzierżawca dwóch karczem; człowiek ogólnie lubiany i poważany; wielki patriota; wielki artysta znany ze swych talentów muzycznych; jego ulubienicą jest Zosia i dlatego dla niej gra na koniec utworu;

Wojski Hreczech, Rejent i Asesor – typowi staropolscy szlachcice, przyjaciele Sędziego;

Szlachta dobrzyńska – mieszkańcy Dobrzyna; zubożała szlachta, zmuszona do pracy na roli, ale zachowująca godność; ludzie porywczy, odważni, większość z żołnierską przeszłością; przywódcą ich jest Maciej Dobrzyński;

• Kordian (J.Słowacki)

  • CZAS I MIEJSCE POWSTANIA : rok 1833 w czasie pobytu poety w Genewie; dramat drukiem ukazał się 1834;

  • WYMOWA :utwór uważany jest za próbę rozrachunku Słowckiego z moralnymi i politycznymi problemami pokolenia; oraz za próbę pojęcia polemiki ideowo-artystycznej z Mickiewiczem;

  • AKCJA : początkowo noc sylwestrowa 1799roku(Przygotowanie) , a dalej to już rok 1823; miejsca to m.in.: Londyn, Dover, willa włoska, Rzym, Mont Blanc i Warszawa;

  • PROBLEMATYKA : to przede wszystkim bezwzględna krytyka przywódców powstania listopadowego i ocena samego powstania, a także polemika z romantycznymi mitami narodowymi; utwór przedstawia również historię dojrzewania oraz wizerunek psychologiczny młodego chłopaka, bohatera tytułowego;

  • BOHATEROWIE :

Kordian – początkowo to 15-letni chłopiec, który odczuwa apatię, nudę, niechęć do życia które według niego jest bezsensowne i pozbawione celu; przeżywa nieszczęśliwą miłość do Laury, która jest starsza od niego i która lekceważy jego uczucia; popada on w skrajnie odmienne nastroje co powoduje popełnienie samobójstwa, ale nieudanego; później Kordian to już wędrowiec, który zdobywa kolejne doświadczenia; traci on złudzenia, dojrzewa; zaczyna się formować polski patriota który będzie walczył o wolność ojczyzny; pod koniec II aktu Kordian przeżywa wewnętrzną przemianę, w improwizacji na górze Mont Blanc; ma poczucie własne wyjątkowości; w III akcie podejmuje rolę spiskowca, który chce zabić cara, ale jest za słaby psychicznie do tego; przeżywa głębokie załamanie; w końcu pragnie złożyć swoje życie w ofierze ojczyźnie (zostaje na niego wydany wyrok śmierci); dalszych losów nie znamy..Słowacki nie dokończył dalszej części trylogii..;

Grzegorz – stary, oddany sługa, przerażony stanem Kordiana (na początku); kocha go jak syna;

Doktor – odwiedza chłopaka w szpitalu dla obłąkanych, jego zachowanie wskazuje na to, że to szatan; jego wizyta odbiera Kordianowi ostatnią nadzieję i poczucie wartości jego działalności patriotycznej;

Wielki Książę Konstanty – autor przedstawia go jako postać skomplikowaną psychologicznie; to tyran, morderca, człowiek niezrównoważony psychicznie – popada w szaleńczy gniew; a jednocześnie to wielki entuzjasta odwagi i sprawność wojska polskiego;

• TREŚĆ :

Akt I – 15-letni chłopiec czyta ‘Cierpienia...” snując rozważania o celu i sensu istnienia; następnie słucha opowieści, które opowiada mu stary sługa i żołnierz Grzegorz; rozczarowanie i zawód miłosny popychają go do nieudanego samobójstwa;

Akt II – już rok 1828; Kordian podróżuje po Europie; w Londynie po raz pierwszy na jego drodze staje szatan; akt kończy monolog na szczycie góry Mont Blanc; podejmuje decyzje powrotu do kraju i podjęcia działalności spiskowej;

Akt III – akcja toczy się w maj, w Warszawie 1829 roku; czas koronacji Mikołaja I na króla Polski; Kordian podejmuje próbę zamordowania cara, jednak kończy się fiaskiem, gdyż zostaje pokonany przez Strach, Imaginację i Widmo; następnie zostaje wtrącony do więzienia i skazany na śmierć; stoi przed plutonem egzekucyjnym, gdy przybywa goniec z ułaskawieniem, jednak dowódca plutonu go nie widzi; scena nie zostaje rozstrzygnięta – nie wiemy czy padł strzał;

• Wiersze (J.Słowacki)

  • ‘Testament Mój’

  • utwór liryczny będący poetycką stylizacją testamentu

  • zawiera elementy : pożegnanie ze światem i najbliższymi, rachunek sumienia i nad własnym życiem, dyspozycje dotyczące pogrzebu, życzenia skierowane do najbliższych lub potomności;

  • GENEZA : utwór powstał na przełomie 1839/1840, czyli 9lat przed śmiercią; treść i nastrój mają związek z osobistymi przeżyciami poety w tym czasie;

  • TYTUŁ : jest wyrazem romantycznego indywidualizmu poety (zaimek dzierżawczy ‘mój’);

  • INTERPRETACJA :

    • podmiot liryczny utożsamiamy z Słowackim po zwrotach w pierwszej osobie i elementach autobiograficznych;

    • widoczne są ból i osamotnienie, poczucie niezrozumienia i obojętności współczesnych oraz pustka uczuciowa – gł w przedostatniej zwrotce;

    • oprócz odczuć osobistych pojawiają się myśli patriotyczne, które podkreślają, że ojczyzna dla poety to wartość najwyższa;

    • w wierszu pojawiają się motywy, które są przekonaniem autora o mocy i boskiej sile jego własnej poezji;

    • poezja więc ma moc duchowej odnowy, doskonalenia odbiorców;

    • dostrzegamy w nim typowo romantyczną autokreację podmiotu lirycznego, który myśli o śmierci;

    • Hymn (‘Smutno mi, Boże’)

  • napisany w czasie romantycznej podróży poety na wschód

  • jest to podniosły gatunek hymnu, skierowany do Boga, którego podmiot liryczny czyni powiernikiem swoich smutków;

  • poeta mówi o losie wygnańca-pielgrzyma, który utracił dom, ojczyznę i skarży się na samotność i przemijanie;

  • nostalgia podmiotu lirycznego kontrastuje z pięknem orientalnego krajobrazu;

  • wspomnienie ojczyzny nie pozwala cieszyć mu się tym co go otacza

  • Bóg nie jest tu daleki, wręcz przeciwnie, cierpliwie słucha skarg poety;

    • Grób Agamemnona

  • to fragment Pieśni VIII poematu dygresyjnego ‘Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu’ ;

  • Słowacki pisał to pod wrażeniem budowli jaką zobaczył w Mykenach

  • Podmiot liryczny nawiązuje do mitycznej i historycznej przeszłości Greków; porównuje ją z Polską po klęsce listopadowej;

  • Ukazuje on dwa obrazy ojczyzny : 1) – niewolnicy, ‘służebnicy cudzej’ ; 2) – Polska swych marzeń i wizji, z anielską duszą, silnej, nieśmiertelnej i zwycięskiej;

• Wiersze (A. Mickiewicz)

  • Oda do młodości

  • powstała w 1820

  • jest to manifest programowy młodego pokolenia, tu pokolenia romantyków, a jednocześnie jest to wyraz ścierania się dwóch światopoglądów: oświeceniowego i romantycznego;

  • ODA – to utwór pochwalny lub dziękczynny, utrzymany w patetycznym, wzniosłym stylu, mówiący o sprawach ważnych;

  • To przeciwstawienie starych ludzi oświecenia i młodych romantyków;

  • Dla autora młodość to potęga, głosi on postulat odkrywania nowych, niezbadanych dotąd sfer i wartości; istotny jest tu motyw wznoszenia się, wzlatywania nad zwykłą codzienną szarość; poeta wzywa wszystkich młodych do jednoczenia się i wspólnego wysiłku w dążeniu do szczęścia;

  • Uważa, że młodzi tylko razem mogą osiągnąć zamierzony cel – ruszyć w posadach bryłę świata i pchnąć ją na nowe tory;

  • Za przeszkodę autor uważa świat starych – ludzie bez perspektyw, egoiści; w ich świecie dominuje ciemnota, zacofanie i egoizm; poeta uważa, że oni już tu nie żyją tylko wegetują;

  • Młodzi ludzie mogą stworzyć nowy, lepszy świat;

    • Romantyczność

  • jest to ballada otwierająca tomik ‘Ballad i romansów”

  • wymierzony jest przeciwko klasykom

  • BOHATEROWIE : Karusia, Lud, Poeta-narrator, Starzec i Duch Jasieńki;

  • AKCJA : na ulicach miasteczka;

  • TREŚĆ : obłąkanej i w rozpaczy Karusi po śmierci ukochanego wydaje się, że widzi ducha Jasieńki, cieszy się na jego widok i rozmawia z nim; prosty lud ogląda tą scenę i wierzy dziewczynie tak jak narrator ballady; jedynie Starzec ostro gromi Karusię za „opowiadanie dub smalonych”, czym prezentuje postawę trzeźwego realisty;

    • Sonety krymskie

  • jest to cykl 18 sonetów, które powstały w czasie pobytu autora na Krymie; związane z zesłaniem w głąb Rosji; pierwsze wydanie w Moskwie w 1826;

  • są przykładem romantycznego orientalizmu, połączonego z historiozofią romantyczną i mistycyzmem;

  • Pielgrzym reprezentuje Europę, zaś Mirza reprezentuje orient – dwa odmienne światy i światopoglądy : Pielgrzym – mistyczny, Mirza – realistyczne spojrzenie mędrca wschodu;

  • Sonety są refleksją nad przemijaniem człowieka i cywilizacją oraz trwałością natury, nad kondycją pielgrzyma tęskniącego za ojczyzną(Stepy Akermańskie), nad bezsilnością człowieka w starciu z naturą(Burza), nad wyborem własnej drogi życiowej;

  • Synonimy wolności : koń i szalona jazda przez stepy – niestety ‘donikąd’ , gdyż na Krym nie dobiega głos ojczyzny;

• Wiersze (Cyprian Kamil Norwid)

  • Fortepian Szopena

  • utwór z roku 1863; pozornie to wspomnienie ostatnich dni Chopina, a tak naprawdę jest to poetycka refleksja nad istotą sztuki;

  • w liryku występują motywy biblijne i antyczne oraz motyw mitologiczny, podkreślający tragizm walki dobra i zła;

  • sztuka Chopina, porównywana do liry Orfeja, ma moc oczyszczającą;

  • pojawią się również motyw ścieżki, zamieniającej się w tworzącą koło wstęgę;

  • bruk o który zabija się fortepian, to symbol przyziemnej rzeczywistości, klęski, nędzy i śmierci, choć jednocześnie zwrot do ‘późnego wnuka’ jest zapowiedzią zmartwychwstania i zwycięstwa wartości reprezentowanych przez sztukę doskonałą;

  • jest to jeden z najtrudniejszych do interpretacji wierszy, gdyż jest możliwość wieloraka interpretacji;

    • Bema pamięci żałobny rapsod

  • wiersz z roku 1851, napisany w rocznicę śmierci gen Józefa Bema, uczestnika powstania listopadowego, walk we Francji, Portugalii, Węgrzech;

  • jest to rapsod, pozagrobowa lamentacja, pożegnanie wielkiego wodza i bohatera;

  • w obrzędzie występują motywy antyczne, średniowieczne, a sam pogrzeb jest stylizowany na pogrzeb pogański, pogańskiego wodza;

  • finał utworu to zapowiedź zwycięstwa idei, o którą walczył Bem;

  • utwór jest napisany heksametrem polskim, co nadaje mu powagi i patetyzmu;

POZYTYWIZM

• Zbrodnia i Kara (F.Dostojewski)

  • powstała w latach 1865-1866;

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI: to lipiec 1865 roku, dwa tygodnie; miejsce to Petersburg, który w powieści staje się samodzielnych bohaterem;

  • BOHATEROWIE:

Raskolnikow(Rodion Romanowicz) – główny bohater; student który porzucił uczelnie ze względów finansowych; wszystkie problemy są skoncentrowane wokół zbrodni którą popełnił i kary za to przez jego własne sumienie; buntował się przeciwko niesprawiedliwemu porządkowi świata, cierpiał wiedząc, że matka i siostra żyją w biedzie, by móc zaoszczędzić na jego naukę; uważał ze musi zrobić wszystko by nie dopuścić do małżeństwa Duni (siostry) z Piotre Pietrowiczem Łużynem, bo myślał że chce to zroboić tylko dlatego, ze jest bogaty; wpadł na pomysł zabicia starej lichwiarki Alony Iwanowny; uważał ze dokonanie tej zbrodni jest moralnie usprawiedliwione, gdyż usuwa się ze społeczeństwa „jednostkę wszawą”; po usłyszeniu pewnej rozmowy studenta z oficerem, utwierdziło go to o przekonaniu o słuszności własnej decyzji; zaczął w końcu drobiazgowo planować zbrodnię; mogło by się wydawać, że był on człowiekiem złym, ale tak nie było; jest to osoba wrażliwa na ludzką krzywdę; zabicie Alony i przypadkiem też jej siostry Lizawiety, wywarło ogromny wpływ na jego psychikę; popadł on w ciężką chorobę, która trwała 4dni, stracił przytomność, majaczył; przez ten cały czas był niezwykle pobudzony emocjonalnie; wyraźnie było widać, że przeżywa to co uczynił; przez cały czas bał się, że wszystko się wyda; w końcu już nie wytrzymał i poddał się – przyznał się do winy; został on skazany na 8lat katorgii na Syberii; podczas 1roku żałował, że nie popełnił samobójstwa, ale później docenił poświęcenie i oddanie Soni, która razem z nim została zesłana; kiedyś w końcu padł płaczem do jej nóg a ona w jego oczach ujrzała miłość i to właśnie ona ich wskrzesiła;

Sonia Marmieładow – córka Marmieładowa z pierwszego małżeństwa; z powodów finansowych musiała zostać prostytutką; cechowała ją religijność, niewinność, czystość duchowa, skłonność do poświęceń; miała ogromny wpływ na Raskolnikowa, który dzięki niej przyznał się do zbrodni;

Dunia – siostra Rodiona; była kobietą dumną, rozumną, rozsądną i szlachetną, a także niezwykle piękną; kochał się w niej Swidrygajłow i Razumichin (przyjaciel brata); bardzo kochała brata, była gotowa do poświęceń, rozumieli się bez słów, wspomagali się wzajemnie; po zesłaniu brata wyszła ona za Razumichina, a w tym czasie korespondowała z bratem i podtrzymywała go na duchu; kierowała się w życiu prawdą i zasadami moralnymi, obce jej były przesądy i uprzedzenia o czym może świadczyć jej stosunek do Soni;

Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikow – wdowa, matka Rodiona i Duni; bardzo kochała swoje dzieci; dużą nadzieje wiązała z małżeństwem Duni z Łużynem, jednak gdy się dowiedziała o prawdziwej jego naturze cieszyła się z zerwanych zaręczyn; w czasie śledztwa i ogłoszenia wyroku popadła w chorobę nerwową, ogarnęła ją apatia i przygnębienie, to znów histeria, radość, często płakała; na łożu śmierci powiedziała słowa po których można wnioskować, ze domyślała się więcej niż wszyscy inni przypuszczali;

Piotr Pietrowicz Łużyn – 45-letni mężczyzna; narzeczony Duni; był to skąpy, zły i ograniczony człowiek; Dunia chciała za niego wyjść by polepszyć warunki życia bratu i matce; żądał od Duni zerwania kontaktów z bratem; był przebiegły i podstępny, podrzucił Soni pieniądze by potem oskarżyć ja o kradzież; Dunie chciał sobie całkowicie podporządkować;

Siemon Zacharowicz Marmieładow – był starszym ubogim człowiekiem, nałogowym alkoholikiem; jego żona to Katarzyna Iwanowna; Sonia jego córka z pierwszego małżeństwa była źle traktowana przez Katarzynę; ubolewał ze nie zapewnił córce odpowiedniego wykształcenia; w końcu sam ojciec brał od Soni pieniądze na alkohol; doprowadził do upadku rodzinę, nie mógł znaleźć pracy a jak już ją miał to zaraz ją rzucał, a co najgorsze zdawał sobie z tego sprawę; umarł w wyniku obrażeń odniesionych w wypadku ulicznym – został stratowany przez konie;

Katarzyna Iwanowna Marmieładow – żona Siemona, macocha Soni; była chora na gruźlicę; po śmierci męża żyła sama z dziećmi w biedzie; była nerwowa i wybuchowa, stopniowo popadała w obłęd; po dwóch latach od śmierci męża dostała krwotoku i umarła;

Alona Iwanowna – 60-letnia lichwiarka; bogaciła się na krzywdzie innych ludzi; była nieufna; wykorzystywała swoją siostrę, która biła i zabierała wszystko co zarobiła; ofiara Raskolnikowa;

Lizawieta – przyrodnia siostra Alony; 35lat; od rana do wieczora pracowała dla Alony; była kobietą uczciwą, cichą, łagodną i cierpliwą, z pokorą traktowała zachowanie siostry; stała się również ofiarą Raskolnikowa;

Arkadiusz Swidrygajłow – przyjechał do Petersburga odwiedzić Raskolnikowa i by dać Duni pieniądze, które przepisała jej jego żona przed śmiercią; chciał nawet więcej dać Duni by nie wychodziła za Łużyna; w młodości był szulerem, nieustannie popadał w kłopoty i długi; był niestały w uczuciach, kapryśny; raz wyznawał swoje uczucia do Duni, chciał pomóc w ratowaniu Rodiona, to znów opowiadał o miłości do narzeczonej; mieszkał w Petersburgu obok Soni; po śmierci macochy Soni zajął się pogrzebem i zaopiekował dziećmi; pewną sumę dał też Soni by nie musiała iść na ulicę, dlatego też dla Marmieładowów stał się dobroczyńcą, ofiarując pieniądze których nie chciała Dunia; odtrącony przez Dunie popełnił samobójstwo – próbował nawet ją zgwałcić by osiągnąć cel; jest to postać o bardzo skomplikowanych charakterze, istniało w nim obok siebie dobro i zło; był nikczemny, rozpustny i lubieżny, zdradzał żonę i nie miał z tego powodu wyrzutów sumienia; był cyniczny, szukał silnych wrażeń, nudził się, nie widział sensu i celu życia, nie wierzył w ludzką dobroć i szlachetność;

Porfiry Pietrowicz – ok. 35lat; prawnik i sędzia śledczy; prowadził sprawę zabójstwa Alony; niezwykle inteligentny i przebiegły, znakomity psycholog; rozmowa Pietrowicza z Rodionem była pełna niedomówień, ciekawych stwierdzeń i podchwytliwych pytań; za pomocą dedukcji, logiki, pytań i rozmów, rozwiązał zagadkę śmierci Alony i doprowadził do tego że Rodion się przyznał; wydaje się że rozumiał psychikę Rodiona, sugerował mu, że jak sam się przyzna do winy, może uzyskać łagodniejszy wyrok;

Dymitr Prokopowicz Razumichin – młody student, przyjaciel Rodiona; opiekował się nim, czuwał wytrwale przy jego łóżku; od pierwszego wejrzenia zakochał się w Duni – pomagał też jej i matce; później został mężem Duni;

Zosimow – młody lekarz; bezinteresownie i ofiarnie zajmował się Rodionem; przyjaciel Razumichina;

• jest to powieść polifoniczna, gdyż jest możliwość różnej interpretacji wydarzeń oraz w ocenie zachowań i postaw bohaterów;

• jest to również nowoczesna powieść psychologiczne; to powieść o ludzkiej duszy i sumieniu;

• Dostojewski próbuje udowodnić, kreacją Raskolnikowa, że człowiek pozostaje tajemnicą nie tylko dla innych, ale także samego siebie;

• Raskolnikow dzieli ludzi na: nadludzi i podludzi; ci pierwsi według niego powinni mieć prawo decydowania o tych drugich i dla dobra ogółu likwidować ludzi pokroju lichwiarki; bohater nie może sobie darować, że się w pełni nie sprawdził, że nie należy do nadludzi, gdyż za wiele w nim wahań, rozterek i kłębiących się myśli;

• Mendel Gdański (Maria Konopnicka)

  • nowela

  • AKCJA : czasy współczesne dla Konopnickiej w ciągu kilku dni, w Warszawie;

  • BOHATEROWIE :

Mendel Gdański – zasymilowany Żyd, urodzony w Gdańsku; ma 67lat, a od 27lat prowadzi warsztat introligatorski; ma 5dorosłych dzieci; sam wychowuje wnuka – Kubę – syna zmarłej córki Lilii; jest to człowiek spokojny, uczciwy, prawy, przywiązany do warszawy; nie rozumie nasilających się represji wobec Żydów; kocha wnuka i cierpi, gdy ten jest szykanowany

Kuba - wnuk Mendla; wiek szkolny; w trakcie zamieszek zostaje zraniony w głowę kamieniem;

Student – staje w obronie Mendla i jego wnuka; potem pielęgnuje chorego Kubę;

• po wystąpieniu antysemistów niszczących sklepy, warsztaty i mieszkania żydowskie, ‘umiera serce’ bohatera do miasta, które uważał za swoje; rozczarował się do ludzi wśród których mieszkał;

• Gloria victis (Eliza Orzeszkowa)

  • utwór z roku 1905; autorka powraca w nim do powstania styczniowego z roku 1863;

  • MIEJSCE AKCJI : lasy Horeckie na Polesiu litewskim;

  • Nietypowe jest to w opowiadaniu, że narratorami są; drzewa leśne i wiatr;

  • BOHATEROWIE :

Upersonifikowane elementy natury – wiatr, świerk, dąb, brzoza, róża, dzwonki; to świadkowie walk powstańców; Dąb – narrator opowiada na prośbę wiatru historię mogiły;

Tarłowki – 20-letni chłopak; żołnierz; narrator określa go jako naturalistę (tj. przyrodnika); wyjechał z rodzinnego miasta i zamieszkał z siostrą; w powstaniu walczy dzielnie, ratuje życie wodza; ginie w czasie walki;

Jagmin – dowódca jazdy, piękny, dumny młodzieniec, przyjaciel Tarłowskiego;

Aniela – siostra Tarłowkiego;

Romuald Traugutt – przywódca powstania, postać historyczna;

• Nad Niemnem ( Eliza Orzszkowa)

  • to pozytywistyczna powieść realistyczna

  • AKCJA : dwadzieścia lat po powstaniu i trwa kilka miesięcy; miejsce to Korczyn własność Benedykta Korczyńskiego, zaścianek Bohatyrowicze i Olszynka (dworek Kirłów);

  • GŁOSZONE IDEAŁY :

    • hasła pracy u podstaw

    • hasła pracy organicznej

    • emancypacja kobiet

  • językiem ezopowym (ze względu na cenzurę) wspomina powstanie, którego symbolem jest mogiła w nadniemeńskim lesie;

  • motyw bohaterów, tym razem pracy, pojawia się w opowieści o Janie i Cecylii, założycielach rodu Bohatyrowiczów;

  • powieść jest schematyczna, a bohaterowie podzieleni są na postacie czarne i białe, przy czym kryterium oceny jest praca i miłość ojczyzny;

  • są również ukazane różne warstwy społeczne: arystokracja, szlachta, uboga szlachta zagrodowa i chłopi;

  • opisy przyrody zajmują sporą część powieści, przyroda jest tłem, na którym rozgrywają się przeżycia bohaterów;

• Kamizelka (Bolesław Prus)

  • nowela

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI : Warszawa, jedna z kamienic, a w niej mieszkanie narratora – obserwatora sąsiadów oraz mieszkanie pani i pana – małżeństwa, którego los stał się tematem noweli;

  • BOHATEROWIE :

Małżeństwo – młodzi ludzie, ona nauczycielka, on dobry urzędnik; bardzo się kochają, starają nie przysparzać sobie cierpienia, kiedy okazuje się że pan jest śmiertelnie chory;

Narrator – kolekcjoner wspomnień, których symbolami stają się przedmioty; tytułowa kamizelka przypomina mu o pięknej, głębokiej miłości człowieka do człowieka;

Żyd – handlarz; sprzedaje narratorowi kamizelkę;

• w całym utworze nie pada słowo o miłości, ale widoczna jest ona w relacjach bohaterów;

• nie ma w tej noweli całkowicie patosu i sentymentalnych wyznań;

• małżonkowie wzajemnie się okłamują nie chcąc robić sobie przykrości;

• motywem przewodnim jest tytułowa kamizelka;

• narracja pełni kilka funkcji:

  • występuje jako postać dokonująca autoprezentacji

  • jako twórca nowelistycznej anegdoty

  • jednak również należy do świata przedstawionego, zna bohaterów i odtwarza ich szare życie;

• Lalka ( Bolesław Prus)

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI : okres od początku 1878 roku do października 1979roku; w Pamiętniku starego subiekta przywołane są wydarzenia Wiosny Ludów (1848), a także powstanie styczniowe(1863); gł. w Warszawie, a także w Zasławku i w Paryżu. Dokąd na pewien czas wyjeżdża Wokulski;

  • BOHATEROWIE (główni) :

Stanisław Wokulski – gł bohater; 40lat; kupiec; uczestnik powstania styczniowego; po powrocie z Syberii zawiedzony widokiem warszawy, rozgoryczony brakiem pamięci o powstaniu, rozpaczliwie poszukuje sensu życia; szlacheckiego pochodzenia, wdowiec; właściciel sklepu, nieszczęśliwie zakochany w Izabeli Łęckiej; dla niej zdobył majątek, zakładał spółkę do handlu ze wschodem i powiększa majątek; bezskutecznie stara się o miłość ukochanej, którą traktuje jak typowy romantyk; zdobywa ja natomiast jak pozytywista, oplatając siecią finansowych intryg, uzależniając od siebie finansowo jej ojca; później gdy zaczyna sobie zdawać sprawę, że Izabela bawi się jego miłością, chce popełnić samobójstwo – ratuje go Wysocki;

Ignacy Rzecki – przyjaciel i pracownik Wokulskiego; uczestnik Wiosny Ludów na Węgrzech; zgorzały zwolennik Napoleona(twierdzi że teraz brak ludziom ideałów), stary kawaler; z nostalgią wspomina doświadczenia żołnierskie; auto pamiętnik a którego dowiadujemy się o przeszłości jego i Woklulksiego; obowiązkowy, systematyczny; nie znosi opuszczać Warszawy;

Julian Ochocki – 28lat; wykształcony wynalazca; chciałby pracować naukowo, ale nie widzi możliwości realizacji swoich marzeń, jest rozczarowany tym, że społeczeństwo nie jest zainteresowane rozwojem nauki; nie interesują go kobiety; uchodzi za dziwaka;

Tomasz Łęcki – zubożały arystokrata; ojciec Izabeli Łęckiej; niemal zupełnie stracił majątek prowadząc rozrzutny tryb życia;

Izabela Łęcka - córka Tomasza, ukochana Wokulskiego; nawet jej przez myśl nie przechodzi, że mogłaby wyjść za kogoś takiego jak on – zwykły kupiec w jej mniemaniu; jest próżna, bezmyślna i bardzo naiwna; ma się za mądrą, piękną i wykształconą; rzeczywistość boleśnie weryfikuje wyobrażenia jej o samej sobie i o świecie;

• Trzecio-osobowy narrator, który jest obiektywny, wszechwiedzący i całkowicie panuje nad światem przestawionym – narracja odautorska;

• występuje również narrator pierwszoosobowy, subiektywny – w Pamiętnikach Rzeckiego;

• ramę kompozycyjną stanowią dwie sceny w których Rzecki bawi się lalkami; pierwszy raz uświadamia sobie, że życie jest głupstwem, zaś drugi raz, pod koniec powieści, patrzy na wirujące lalki i widzi w nich ludzi, których postrzega jako marionetki i krótko po tym umiera;

• bogactwo motywów literackich o :

  • miłość

  • przyjaźń

  • wielkich miastach : Warszawa, Paryż;

  • o społeczeństwie XIX wiecznym

  • bohater który jest jednocześnie romantykiem i pozytywistą

  • miłość do Napoleona

  • bogactwie i wiedzy

  • polityce

  • walce narodowowyzwoleńczej

  • biznesie

  • samotności wśród tłumu

• przedstawienie społeczeństwa Warszawy w XIX wieku :

  • biedota (studenci, Wysocki[woźnica wspomagany przez Wokluskiego], upadłe dziewczyny, rzemieślnicy)

  • polskie mieszczaństwo (radca Węgrowicz, Szprot – agent handlowy)

  • Niemcy (Minclowie)

  • Inteligencja (Ochocki)

  • Ludzie interesu (Wokulski)

  • Arytokracja (Łęccy, książę, marszałek, baronostwo Krzeszowscy, hrabia Liciński, baron Dalski)

  • Żydzi (Schlangbaumowie, Szuman)

• ‘Lalka’ jako powieść realizmu krytycznego :

  • realizacja programu pracy u podstaw

  • realizacja programu pracy organicznej

  • ideały postępu, nauki, powszechnej oświaty

  • hasło równouprawnienia kobiet

  • hasło asymilacjo Żydów (szowinizm i nacjonalizm)

  • postulat laicyzacji obyczajów, swobody (moralność zastąpiona prawem kasy; brak czystości obyczajów, uczciwości, szlachetności)

• Potop (Henryk Sienkiewicz)

  • cel powieści – pokrzepienie serc; chciał przypomnieć wielkie momenty narodowej historii, aby podnieść na duchu zniewolony kraj;

  • TYTUŁ : to nawiązanie bezpośrednie z wydarzeniem historycznym – najazd Szwedów na Rzeczpospolitą w 1655 roku; została zalana potężną ilością wojska, które w krótkim czasie opanowało cały kraj – stąd ‘potop’ ;

  • GATUNEK : powieść historyczna, ale połączona cechami romansu;

  • CECHY POWIEŚCI SIENKIEWICZA :

    • fabuła awanturnicza : szybkie zwroty akcji, ucieczki, porwania, nieoczekiwane rozwiązania

    • wątek miłosny

    • wielkie opisy batalistyczne

    • humor

    • kreacje bohaterów – honorowi patrioci, stać ich na poświęcenie, brawurowi, bezkompromisowi;

    • przesłanie powieści – kult dla wielkiej przeszłości narodowej

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI : lata 1655-1657; obejmuje ona praktyczne teren całego kraju;

  • Główny wątek skupia się wokół winy i pokuty Andrzeja Kmicica;

  • Obok postaci fikcyjnych czy na wpół fikcyjnych pojawiają się osoby znane z historii Polski : król Jan Kazimierz, Stefan Czarniecki, bracia Janusz i Bogusław Radziwiłłowie;

  • BOHATEROWIE (główni) :

Andrzej Kmicic – główny bohater; tzw bohater dynamiczny – czyli taki który się zmienia wewnętrznie podczas całego utworu; młody, odważny szlachcic-zawadiaka; jest żołnierzem, ale skory do romantycznych porywów; w trakcie trwania akcji przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną; ze szlacheckiego warchoła i zabijaki -> w szlachetnego, honorowego patriotę; wcześniej uważany za awanturnika i zdrajcę, a teraz gotów oddać życie w obronie króla; znaczną rolę w jego życiu odgrywa religia; tak też swą przemianę zaczyna od spowiedzi u księdza Kordeckiego i aktywnym udziałem w obronie Jasnej Góry; w powieści został naznaczony hańbiącym piętnem zdrajcy dlatego zmazanie tego ‘tytułu’ będzie trwało do końca powieści; przez cały czas jednak Kmicic zostaje wierny Oleńce i wypełnia jej warunek: stara się swoim działaniem sprawić, żeby ludzie, których skrzywdził, wybaczyli mu; pod nazwiskiem Babinicz walczy ze Szwedami;

Oleńka Billewiczówna – wnuczka Herakliusza Billewicza; zobowiązana przez niego do wyjścia z Kmicica lub zostania zakonnicą; młoda, piękna i odważna dziewczyna; zakochuje się od pierwszego widzenia w Kmicicu, ale jest na tyle odważna by powiedzieć mu wszystko na temat jego hulaszczego życia; jest uczciwa, szczera i stała w uczuciach; czeka na ukochanego do końca;

Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele – posiada wszystkie pozytywne cechy staropolskiego sarmaty: wesoły, dowcipny, odważny, potrafi przewodzić, choć nie jest najlepszy jako żołnierz; jest wielkim optymistą, nigdy się nie załamuje, uważa, że z każdej sytuacji jesy wyjście; gorący patriota;

Janusz Radziwiłł – książę; doświadczony dowódca; niezmiernie bogaty, dumny, wywyższający się ponad wszystko; jest zdrajcą; ufa, że Karol Gustaw ofiaruje mu panowanie w Rzeczpospolitej; nie czuje się niczyim poddanym; jest uosobieniem najgorszych wad polskich magnatów;

MŁODA POLSKA

• Jądro Ciemności ( Joseph Conrad)

  • GENEZA : utwór ma ścisły związek z biografią autora; miał okazję obserwować stosunki panujące w koloniach, handel wyniszczający plemiona murzyńskie, barbarzyństwo jakiego dopuszczali się biali na tych terenach; i autor podjął ten temat, ale stał się on punktem rozważań nad stosunkami międzyludzkimi oraz refleksji na temat zawiłości ludzkiej psychiki;

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI : czasy współczesne autorowi; opowiadanie ma kompozycję klamrową: na początku i na końcu opisano sytuacje jak kilku przyjaciół siedzi na zakotwiczonym statku w Tamizie; akcja właściwa to opowiadanie o jednym z nich – Charlie Marlow – wydarzenia z jego niedalekiej przeszłości; i wydarzenia tych opowiadań rozgrywają się w Beligijskim Kongu (rzeka w której górę płyną);

  • BOHATEROWIE:

    • ze statku :

Narrator – nieokreślony, niewiele o nim wiadomo;

„Dyrektor różnych towarzystw” – gospodarz i kapitan jachtu, bardzo lubiany przez wszystkich zgromadzonych na pokładzie;

Prawnik – starszy człowiek, miał mało ‘cnót’ i dlatego dysponował jedyną na pokładzie poduszką i kołdrą;

Charlie Marlow – jest narratorem opowiadania o wyprawie w górę Konga i spotkaniu z Kurtzem;

• z opowiadania Marlowa :

Freslewen – kapitan, który zginął na terenie stacji, kiedy usiłował skatować jednego z Murzynów, Marlow zastąpił go jako kapitan parowca obsługującego stacje;

Lekarz z Brukseli – powiedział że Marlow jest zdolny do służby ale ostrzegał go przed zmianami w psychice spowodowanymi życiem na terenie gdzie nie istnieje prawo i człowiek obcuje z niczym nieograniczoną wolnością; pasjonata ludzkiej psychiki;

Księgowy na stacji siedziby rządowej – z uwielbieniem mówił o Kurtzu, kierownikiem na jednej ze stacji na brzegu Konga, skąd przychodziło najwięcej kości słoniowej; w czasie podróży na tą stację okazał tchórzostwo i bezmyślność;

Murzyni zatrudnieni na parowcu przez Marlowa – ludożercy, oddani pracownicy, nie zaatakowali ku zdziwieniu Marlowa, białych na statku, choć byli bardzo silni i było ich więcej i doskwierał im głód;

Kurtz – kierownik jednej ze stacjo handlowych; posiadał wielki autorytet; do stacji centralnej dotarła wiadomość, że zachorował, dlatego szybko wyruszono mu z pomocą;

Młody Rosjanin – towarzyszył Kurtzowi, kiedy ten już był chory, starał się aby nadeszła pomocy, gdy Kurtz miał nadzieje, że dzicy nie dopuszczą parowca do jego stacji; był zafascynowany Kurtzem; w utworze to symbol rzetelnej pracy, która daje satysfakcję i wewnętrzny spokój

Narzeczona Kurtza – przeświadczona o wielkości narzeczonego; wierząca, że był prawym, szlachetnym mężczyzną, człowiekiem o niepospolitym umyśle, wielkiej osobowości, który bardzo ją kochał; Marlow oddał jej listy otrzymane przed śmiercią od Kurtza, przed śmiercią Kurtza;

• TYTUŁ – jego symboliczne znaczenia :

  • zło panoszące się na terenach zajmowanych przez białych

  • zło do którego jest zdolny człowiek, ciemna strona ludzkiej psychiki;

  • tereny obce, niznane, ciemne miejsca na mapie ludzkiego poznania;

• Chłopi (Władysław Stanisław Reymont)

  • za Chłopów w 1924 roku dostał Reymont nobla;

  • BUDOWA UTWORU: jest to tetralogia, tzn. składa się z trzech tomów; kolejne tomy to kolejne pory roku zaczynając od zimy;

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI: we wsi Lipka; jest to okres 10 miesięcy ostatniego dziesięciolecia XIX wieku;

  • TREŚĆ UTWORU: obraz gromady lipieckiej, obyczajów i obrzędów wyznaczających życie chłopów, analiza wpływu rytmu przyrody na rytm życia człowieka;

  • JĘZYK POWIEŚCI: stylizacja gwarowa;

  • BOHATEROWIE (główni):

Maciej Boryna – najbogatszy gospodarz w Lipcach; posiada wielki autorytet; wiedzie prym w gospodarstwie; jest pewny siebie, uparty, sam podejmuje wszystkie decyzje dotyczące gospodarstwa i rodziny; dla Boryny podstawą oceny człowieka jest jego pracowitość; jest to mądry, doświadczony, znający życie człowiek; odważny i konsekwentny, uparty i porywczy; bierze ślub z Jagną – najpiękniejsza dziewka we wsi :) ;

Antek Boryna – syn Maćka; ojciec rodziny, ale zły mąż i ojciec; traktuje żonę Hankę jak osobę kolejną do pracy w polu; nadrzędną rolę w jego życiu odgrywa przyroda i biologia; jest wytrwały i uparty; ma wielkie nadzieje na posag ojca, ale ten wszystko przepisuje Hance;

Jagna – córka Dominikowej; wyróżnia się na tle społeczności; jest osobą dziwną i zagadkową; bardzo wrażliwa i całkowicie podporządkowana naturze; siłą nadrzędnaą w jej życiu jest popęd płciowy; jest artystką; żyje we własnym świecie, jest samotna. niezrozumiana – BOHATERKA MŁODOPOLSKA (odrzuca życie w gromadzie); w końcu Jagna nieszczęśliwa i upokorzona, zostaje usunięta ze wsi;

Dominikowa – matka Jagny; faworyzuje córkę która jest jej całkowicie podporządkowana; hetera :P..

Hanka – żona Antka; przechodzi wielką przeminę z zahukanej, cichej, pokornej staje się odważną silną, świadomą swoich praw kobietą; dzięki swojej przemianie, zresztą bardzo widocznej, otrzymuje oszczędności po Maćku;

• CECHY MAŁOPOLSKIE W CHŁOPACH:

  • miłość dzika, namiętna, fatalna, rujnująca życie;

  • śmiałe sceny erotyczne;

  • motyw kazirodztwa

  • chłopomania, zainteresowanie kulturą ludową, dostrzeganie w chłopach potęgi i siły;

  • naturalizm, impresjonizm i symbolizm epoki;

• Wesele (Stanisław Wyspiański)

  • GENEZA – autora zainspirowało rzeczywiste wesele na którym sam się znajdował, a osoby z niego uczynił bohaterami dramatu; odbywa się ono w Bronowiczach;

  • Dramat składa się z trzech aktów, z których każdy z nich reprezentuje inny gatunek dramatyczny:

Akt I – komedia realistyczna, społeczno-obyczajowa; są tu zawarte dialogi gości weselnych (chłopów z panami miasta); autor łączy liryzm scen z ostrą satyrą;

Akt II – dramat fantastyczny, psychologiczny, symboliczny; pełne napięcia dialogi ukazują marzenia i niepokoje, mity narodowe i kompleksy; uczestnikom wesela zaczynają ukazywać się zjawy; Chochoł i Wernyhora (2 zjawy), maja najwięcej na rozwój wydarzeń dalszej części dramatu;

Akt III – dramat narodowy;

• BOHATEOWIE:

Postacie realistyczne:

Gospodarz – do niego przybywa Wernyhora i wręcza mu złoty róg, który ten nieumyślnie daje Jaśkowi; cieszy się ogólnie autorytetem, ale autor akcentuje jego prostotę; jest jednak niezdecydowany i brak mu konsekwencji w działaniu; zabawne a nie pasujące do niego jest to, że jest całkowicie podporządkowany żonie; jednak w pełni rozumie wielkość i godność polskiego chłopa;

Gospodyni –; siostra Panny Młodej; wzorowa gospodyni, a decyzje podejmuje wraz z mężem;

Pan Młody - poeta; jego wesele z chłopką można traktować jako przykład młodopolskiej ludomanii(chłopomanii); nie rozumie praw i obyczajów panujących na wsi; popada w sztuczną egzaltację;

Panna Młoda – młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku; jest rezolutna i pełna dystansu do tego co się dzieje wokół;

Poeta – brat Gospodarza; młodopolski poeta; w jego wierszach panują nastroje pesymistyczne; podstawową jego wadą jest sztuczność i bierność; zatracił szczerość uczuć, prawdziwość, autentyczność przeżyć;

Dziennikarz – ma pobłażliwy stosunek do chłopów; uważa się za męczennika i skarży się Stańczykowi, który mu się ukazuje; jest bezkrytyczny; ma się za poważnego, pełnego autorytetu osobnika, a tak naprawdę jest błaznem;

Rachela – córka karczmarza; jest uosobieniem poezji; przeczuwa niezwykłe wydarzania i niespodziewane wypadki, które będą miały miejsce; znalazła się na weselu, gdyż miała wewnętrzną potrzebę, a zaproszona nie była;

Żyd – karczmarz; ojciec Racheli; przychodzi na wesele choć wie, że nie jest mile widziany, gdyż wiele z osób są mu dłużne pieniądze; jest rzeczowy i konkretny;

Postacie fikcyjne:

Chochoł – symbolizuje idee odrodzeńcze, możliwość podźwignięcia się z upadku, zmartwychwstania; z drugiej strony symbolika jest związana z ideą upadku, bierności; to on na koniec gra hipnotyczną melodię, do której w ostatniej scenie wszyscy goście weselni tańczą;

Stańczyk – nadworny błazen Zygmunta Starego, znany z przenikliwości; ukazuje się Dziennikarzowi; wytyka mu bierność, zakłamanie, fałsz; jest symbolem mądrości politycznej;

Rycerz – Zawisza Czarny; symbol potęgi nie tylko fizycznej ale i duchowej; ukazuje się Poecie; chce go porwać do czynu;

Wernyhora – legendarny poeta-wieszcz; ukazuje się Gospodarzowi z „Rozkazem-Słowem”, co oznacza rozkaz powstania; daje Gospodarzowi wskazówki co do przygotowania powstania;

• W weselu przedstawiony jest obraz różnic istniejących pomiędzy modelami życia i tendencjami panującymi w społeczeństwie polskim,. Podzielonym na mieszczan i chłopów;

• Chłopi – mają świadomość swej przynależności narodowej i gotowi są do podjąć walkę o odzyskanie niepodległości; brak im tylko przywódcy;

• Inteligenci – mają sielankowy i nieprawdziwy obraz polskości;

• SYMBOLE:

  • złoty róg – symbol walki o wolność;

  • krąg taneczny – błędne koło; niemoc, niegotowość, niezdolność do działania;

  • wiejska chata – symbol Polski;

• Ludzie bezdomni (Stefan Żeromski)

  • TYTUŁ POWIEŚCI: metaforyczne – pozbawieni rodzin i bliskich, ludzie wielkich idei;

  • MIEJSCA AKCJI: Paryż (czasem), Warszawa, Cisy, Sosnowiec; dzielnice nędzy; noclegownie dla bezdomnych itp.; XIX wiek;

  • TYP POWIEŚCI: nowy typ powieści modernistyczno-realistycznej; luźna kompozycja, poszarpana fabuła, zastosowanie różnych narracji; impresjonizm, ekspresjonizm, dekadentyzm, symbolizm;

  • BOHATEROWIE(główni):

Doktor Tomasz Judym – młody chirurg, syn ubogiego, uzależnionego od alkoholu ojca szewca; to idealista, który ma niezłomną wolę i silny charakter; na pierwszym miejscu stawia dobro dla ludzi najuboższych; nie jest postacią w pełni pozytywną; ma kompleks niższości, kompleks człowieka ubogiego; kieruje się emocjami, a nie rozsądkiem; ewidentnie przecenia swoje siły; w ostatniej scenie wygląda jak na człowieka zmęczonego i załamanego; symbolem jego wnętrza w ostatniej scenie jest rozdarta sosna;

Joasia Podborska – szczera, wrażliwa i bezpośrednia; nie jest szczęśliwa, gdyż właśnie straciła rodziców i dom rodzinny; jest samodzielna; delikatna i bardzo kobieca; obdarza Judyma szczerą i gorącą miłością; czuje się bezdomna przez to że nie ma własnego miejsca w świecie; nie potrafi zrozumieć jego decyzji, ale się jednak nie sprzeciwia;

Są jeszcze Korzecki, Leszczykowski, Chobrzański i inni;

• SYMBOLICZNE ZNACZENIE BEZDOMNOŚCI BOHATERÓW:

  • bezdomny jest gł. bohater Tomasz Judym – rodzaj bezdomności ideowej;

  • bezdomność Wiktora (brata Tomasza) – on opuszcza dom rodzinny i wyrusza w świat szukając lepszego życia; bezdomność o podłożu politycznym i ekonomiczno-społecznym;

  • bezdomność Joasi – wynikająca ze śmierci rodziców i wyniesienia się od wujów;

  • bezdomność Wacława (brat Joasi) – nie ma możliwości powrotu do ojczyzny; jego śmierć z dala od Polski jest symbolem bezdomności całego narodu, poddanego represjom po upadku powstania styczniowego;

  • bezdomność Leszczykowskiego – bezdomność polityczna;

  • bezdomność Korzeckiego – duchowa; wynika z zagubienia i samotności

• Hymn DIES IRAE (Jan Kasprowicz)

  • Dies irae, czyli Dzień gniewu; uważa się go za najważniejszy i najdoskonalszy hymn J.K;

  • TEMAT: koniec świata i Sąd Ostateczny;

  • Utwór przesycony symboliką biblijną, a szczególnie apokaliptyczną;

  • Obrazy przedstawione w hymnie zwiastują nadchodzącą katastrofę, kres cywilizacji, koniec ludzkości;

  • Podmiot liryczny – mówi w imieniu całej ludzkości; według niego to Bóg jest odpowiedzialny za całą nędzę i marność świata;

  • Pytania – o winę człowieka, o odpowiedzialność za grzech;

• Wiersz „Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę..” (Kazimierz Przerwa-Tetmajer)

  • jeden z najbardziej znanych Jego erotyków

  • ukazuje on miłość jako idealne uczucie – romantyczne, czyste, jako coś zmysłowego co daje możliwość ucieczki od ostatecznej rzeczywistości;

  • drugi człowiek jest źródłem pożądania, ale jako pożądanie chwilowego zapomnienia;

  • według autora rozkosz może być tylko momentem, po którym wszystkie przygnębienia i smutki wrócą ze zdwojoną siłą;

  • ukazane są również obawy, że rozkosz ta stanie się niewystarczająca, że nie będzie w stanie zaspokoić żądzy istnienia, odpoczynku; jedynym stałym stanem który gwarantuje bezpieczeństwo jest śmierć (ostatnie wersy);

20-LECIE MIĘDZYWOJENNE

• Ferdydurke (Witold Gombrowicz)

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI: prawdopodobnie w roku 1937 lub wcześniej; akcja pierwszej części rozgrywa się w czasie jednego dnia w szkole; część druga to głównie wydarzenia dziejące się na stancji, gdzie mieszka Józio, w domu Młodziaków; zaś część trzecia dzieje się w ziemiańskim dworku ciotki Józia; wydarzenia obejmują dwa dni; pod koniec Józio porywa Zosię i obydwoje uciekają;

  • BOHATEROWIE:

Józio Kowalski – trzydziestolatek, który ma za sobą debiut literacki; nieżyczliwe przyjęcie jego twórczości spowodowało w nim chęć wrócenia do niedojrzałości; pojawiający się nagle profesor Pimko zabiera go do szkoły by poddać go procesowi „upupienia”; bohater zachowuje rolę obserwatora; Józio nie potrafi przeciwstawić się silniejszej osobowości Pimki; staje się staromodnym młodzieńcem zakochanym w nowoczesnej Zucie; gdyż rodzice Zosi i ona sama go odrzucają stara się

wyzwolić; udaje mu się w końcu obnażyć nieautentyczność Młodziaków i zmusić ich do wyjścia z formy; pod koniec jednak ucieka z córką gospodarza – Zosią; i wpada w sidła miłości;

Profesor T.Pimko – belfer, który ubezwłasnowolnia Józia i porywa go do szkoły; jest biegły w „upupianiu” i w „zdrabnianiu”; uczniów chce utrzymać w stanie niewinności i niedojrzałości; celem działania profesora jest zatrzymanie dzieci w fazie dzieciństwa; doskonale manipuluje młodzieżą jednak w końcu pada spiskowi Józia; sam jest zakochany w młodej Zucie; zostaje skompromitowany jako przyjaciel Młodziaków i autorytet nauczycielki;

Zuta Młodziakówna – 16lat; wysportowana; bezczelna i nowoczesna; nikt nie zmusza jej do nauki ani nikt nie próbuje jej wychowywać; doprowadza swój wizerunek do perfekcji;

Joanna i Witold Młodziakowie – rodzice Zuty; całe ich życie jest sztuczne, podporządkowane przyjętej konwencji;

Miętus – szkolny kolega Józia; klnie, pije, „chodzi na kobiety”; szukając jedynie własnej autentyczności, czyli postępując zgodnie z prawami młodości, narusza feudalny porządek i hierarchię wartości;

• POJĘCIA WPROWADZONE PRZEZ GOMBROWICZA:

  • formy – konwencje i schematy którym ulega człowiek;

  • gęby – jest ona doprawiana człowiekowi przez otoczenie;

  • upupienia – popadnięcie w niedojrzałość;

• Granica ( Zofia Nałkowska)

  • powstała w latach 1932-1935

  • CZAS I MIEJSCE AKCJI: akcja rozgrywa się w czasach współczesnych autorki, w Warszawie;

  • BOHATEROWIE:

Zenon Ziembiewicz – jest to gł. bohater powieści; jest bardzo skomplikowaną i niejednoznaczną postacią; syn Waleriana, podupadłego szlachcica; był zdolny i ambitny; pierwszą jego miłością, a później żoną była Elżbieta Biecka: często odwiedzał dom Cecylii Kolichwskiej, która wychowywała Elżbietę; podczas wakacji w Boleborzy nawiązał romans z Justyną Bogutówną; będąc już w małżeństwie z Elżbietą nie potrafił zakończyć znajomości z Justyną, a ta zaszła w ciążę; a Zenon dał jej pieniądze na aborcję; później zostaje prezydentem miasteczka; a jego kariera zawodowa nie była dzięki niemu samemu, a dzięki znajomościom; jako prezydent chciał jak najlepiej, ale nie liczył się z realiami w jakich musiał żyć; Zenon żył ciągle w ‘kompleksie boleborzańskim’ co nie pozwalało mu w pełni być takim jakim chciał być; szukając usprawiedliwienia swoich czynów obciążył Elżbietę własnym poczuciem winy i odpowiedzialności; na koniec ginie w akcie samobójczym;

Justyna Bogutówna - jej kontakt z wykształconymi ludźmi oraz wrodzona wrażliwość uczyniły ją bohaterką delikatną, spokojną i prostoduszną; w swej naiwności wierzyła, że na takiej podstawie zbuduje wspólne życie z Zenonem; po usunięcia ciąży stała się osobą chorą psychicznie; bez wątpienia jest ofiarą dramatu ale to wszystko tylko przez Zenona..przez to jak załatwił wszystkie sprawy; jednak jej zachowanie i całkowity wygląd kształtuje wiele czynników;

Elżbieta Biecka – matka ją zostawiła po wtórnym wyjściu za mąż, wiec wychowywała się u ciotki Kolichowskiej; kochała Zenona, ale jak dowiedziała się o dziecku Zenona które ma się narodzić, uciekła do Warszawy; wyszła jednak za mąż za Zenona i pomagała mu wspierać Justynę; z czasem coraz trudniej było jej żyć w tej dwuznacznej sytuacji;

• Nałkowska czyni z tej powieści – powieść psychologiczną, która zmusza czytelników do zadawania sobie pytań, do myślenia;

• GRANICE SYMBOLICZNE W POWIEŚCI:

  • granica ekonomiczno-społeczna – podział ludzi ze względu na przynależność do różnych warstw społecznych;

  • granica moralna – po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiego człowieka; tutaj Zenon;

  • granica odporności psychicznej – po przekroczeniu człowiek przestaje być sobą; Zenon i Justyna;

  • granica psychologiczna – granica autopoznania; kres ludzkich możliwości odkrywania tajemnic własnej osobowości, psychiki;

  • granica filozoficzna – pytanie o możliwość poznania ostatecznej prawdy;

• Przedwiośnie (Stefan Żeromski)

  • powieść ta jest wyrazem rozczarowania pisarza rozwojem sytuacji w Polsce po odzyskaniu niepodległości;

  • powieść ukazała się w 1924 roku w Warszawie;

  • BOHATEROWIE:

Jadwiga Baryka – kobieta spokojna, uległa wobec męża i bezgranicznie mu wierna; patriotka tęskniąca bardzo za rodzinnymi stronami; okazuje wielką siłę woli i samozaparcie;

Seweryn Baryka – uparty, niezłomny, goniący za dobrobytem i wygodą; w głębi duszy też odczuwa tęsknotę;

Cezary Baryka - gł. bohater; syn Seweryna i Jadwigi; początkowo bardzo rozpieszczony; patriota mający problem z wyborem właściwej drogi realizacji swojego patriotyzmu;

Hipolit Wielosławski – młody dziedzic Nawłoci; energiczny i pełen fantazji; przyjaciel Cezarego; Cezary uratował mu Zycie;

Antoni Lulek – anemiczny i chorowity mężczyzna; przeciwników ruchów narodowowyzwoleńczych; fanatyczny ideowiec komunistyczny; miał duży wpływ na psychikę i przekonania Cezarego;

• autor daje do zrozumienia, że w Polsce potrzebne są zmiany, ale że nie mogą się odbywać pod wpływem jakichś doktryn politycznych czy narzuconych z zewnątrz obcych wzorców;

• Ballada „Dusiołek” (Bolesław Leśmian)

  • można zauważyć elementy fantastyczne – Dusiołek – groźna zmora, dokuczająca bezbronnym ludziom;

  • Bajdała – wędrowny gawędziarz – to powiązanie z tradycją ludową;

  • Wiersz ten jest żartobliwą formą przedstawienia przygody chłopa Bajdały;

  • Wymowa wiersza ma charakter filozoficzny;

  • Bunt Bajdały jest protestem przeciwko istnieniu zła; zwraca się on do Boga z pretensjami, że stworzył grzech i zło – co symbolizuje zmora;

  • Wiersz jest regularny (11strof, a każda ma 4wersy);

  • W utworze występuje stylizacja na gwarę ludową;

• Wiersz „Miłość” (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska)

  • tu zakochana kobieta zwraca się bezpośrednio do ukochanego mężczyzny; boleśnie przeżywa rozstanie;

  • w czwartym wersie niespodziewanie pojawia się puenta;

  • miłość i obecność ukochanego porównuje do powietrza, a paradoksalnie bez których potrafi jednak żyć; jest to jednak życie niepełne;

LITERTURA WSPÓŁCZESNA

• Dżuma (Albert Camus)

  • CZAS I M-SCE AKCJI: akcja osadzona jest na początku lat 40` XX wieku: wszystko toczy się w granicach miasta Oran;

  • Jest to powieść paraboliczna o wymowie uniwersalnej i ponadczasowej, literacko ujmuje filozofię egzystencjalizmu;

  • Powieść ukazuje odwieczne odczucie absurdu życia przez człowieka;

  • BOHATEROWIE:

Doktor Bernard Rieux – altruista; ma duże poczucie obowiązku, sprawiedliwości i odpowiedzialności; niewierzący;

Othon – sędzia śledczy;

Raymond Rambert – młody dziennikarz;

Jean Tarrou – znajomy i przyjaciel doktora; sprzeciwiał się odbieraniu życia innym ludziom;

I Inni – Michel, ojciec Paneloux, Joseph Grand, Cottard;

• UNIWERSALNE PRZESŁANIA POWIEŚCI:

  • bez względu na wszystko należy walczyć ze złem;

  • powinno się zawsze stawać po stronie pokrzywdzonego;

  • nie wolno wyrażać zgody na żadne racje uzasadniające śmierć;

  • człowiek powinien dążyć do tego by być coraz doskonalszym;

  • trzeba mieć świadomość, że zło nigdy nie zanika;

• Inny świat (Gustaw Herling-Grudziński)

  • CZAS I M-SCE AKCJI: to okres II W.Ś; miejsca, to wszystkie więzienia i łagry radzieckie w których był Grudziński;

  • BOHATEROWIE:

Narrator – a zarazem bohater główny; utożsamiany jest z autorem, który opisuje swoje losy: warunki pobytu w więzieniach, pracę w obozie, wędrówkę przez Związek Radziecki; w wypowiedziach dominuje rzeczowa relacja; nie ujawnia emocji; stara się zachować do tego wszystkiego co przeżył dystans; z tłumu więźniów wyłania osoby które wyróżniły się próbą ocalenia w sobie resztek ludzkiej godności;

Rusto Karinen – bohater drugoplanowy; fin z pochodzenia; podjął on nieudaną próbę ucieczki z łagier; jednak była wyrazem nie pogodzenia się z niewolą i dowodem odwagi i resztek niezależności; był siedem dni wolny póki go znów nie złapano; jego czyn oceniano jako heroiczny i czerpano z niego siły do przetrwania; rozdział ‘Zabójca Stalina’;

Michaił Aleksiejewicz Kostylew – też bohater drugoplanowy; dobrowolnie sprawiał sobie ból, bu nie pracować dla państwa, którego nienawidził; autor poświęcił mu rozdział ‘Ręka w Ogniu’; do końca zachował niewzruszoną postawę – popełnił samobójstwo, oblewając się wrzątkiem;

Natalia Lwowna – b. Drugoplanowa; czerpała siłę z czytania zakazanej ksiązki F.Dostojewskiego ‘Zapiski z martwego domu’; uważała, iż jedyną formą uwolnienia się od zniewolenia jest wybór śmierci; ocalała swe człowieczeństwo, tęskniąc za wolnością i zachowując tożsamość;

• ‘Inny świat’ to próba ukazania procesu niszczenia człowieka przez system sowieckich obozów pracy, a jednocześnie, rozpaczliwej walki jednostki o zachowanie własnej godności;

• chcąc przeżyć, trzeba było przyjąć zasady zupełnie inne od tych, jakie obowiązywały na wolności. Trzeba było stać się człowiekiem złagrowanym, a więc akceptującym prawa rządzące w zniewolonej i zdegradowanej rzeczywistości;

• Zdążyć przed Panem Bogiem (Hanna Krall)

  • CZAS I M-SCE AKCJI: akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych; 1-a to wydarzenia związane z wybuchem powstania w żydowskim getcie w Warszawie (rok 1943); 2-a to wydarzenia współczesne (rok 1976); ogólnie jest to zapis rozmowy Hanny z Markiem Edelmanem;

  • ZNACZENIE TYTUŁU: ma on znaczenie symboliczne; chodzi tu o to, że zadaniem lekarza jest ubiec, odbierającego życie Pana Boga; jest to również pewien sposób oszukania Boga, a wtedy można dać szansę pacjentowi na przedłużenie jego istnienia;

  • BOHATEROWIE:

Mordechaj Anielewicz – to postać autentyczna; był to komendant powstania w getcie żydowskim w Warszawie, który popełnił samobójstwo w 1943r.;

Marek Edelman – to rozmówca autorki; narrator i główny bohater reportażu; w latach wojny pracował jako goniec szpitalny; w 1943 był jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim, jedynym który przeżył; po wojnie został kardiochirurgiem; w utworze występuje w podwójnej roli jako lekarz, ale i jako uczestnik powstania; mówiąc o tym wszystkim siebie usuwa w cień, a innym osobom nadaje większe znaczenie;

Michał Klepfisz – także postać autentyczna; członek Żydowskiej Organizacji Bojowej; utrzymywał on kontakt z żołnierzami AK; za jego pośrednictwem przekazywali oni gettu broń; zasłyną bohaterską śmiercią – zasłonił sobą karabin maszynowy, by inni mogli się przedostać w bardziej bezpieczne miejsce i odeprzeć niemiecki atak;

Profesor – postać autentyczna; słynny chirurg z Radomia; po wojnie dokonywał bardzo trudnych operacji na sercu; Edelman mówi o nim z wielkim szacunkiem i uznaniem;

Jurek Winkler – postać autentyczna; przedstawiciel Żydowskiej Organizacji Bojowej po stronie polskiej; przynosił z getta wiadomości, które przekazywał do Londynu i USA, był także łącznikiem między walczącymi Żydami, a AK; tuż przed wybuchem powstania został aresztowany i torturowany, ale nikogo nie wydał, a następnie uciekł; to on dał sygnał do samobójstwa 8maja 1943r. W bunkrze, aby nie wpaść żywcem w ręce Niemców; zostawił po sobie zeszyt z wierszami, których fragmenty przytacza Hanna;

• Opowiadania (Tadeusz Borowski)

  • CZAS I M-SCE AKCJI: okres II W.Ś; Oświęcim; okupowana przez Niemców Warszawa;

  • PROBLEMATYKA OPOWIADAŃ: najważniejszym problemem jest wpływ obozu koncentracyjnego na psychikę i kodeks etyczny człowieka;

  • W świecie obozu można zauważyć: motyw kata i ofiary, masowość śmierci, brak granicy między dobrem a złem, odwrócony dekalog, odwrócone toposy;

  • OPOWIADANIA:

    • Proszę Państwa do gazu

- obraz matek wyrzekających się własnych dzieci, by przeżyć; jedynie młoda Żydówka by zachować godność sama wchodzi do samochodu wiozącego do komory gazowej; oraz starsza , siwa kobieta wzięła na ręce nieżywe niemowlęta, do których żadna z „matek” nie chciała się przyznać, mimo że ceną takiej postawy jest śmierć;

• Pożegnanie z Marią

- obraz okupowanej Warszawy, której mieszkańcy, dramatycznie poszukują namiastki normalnego świata, dyskutując o filozofii, miłości, literaturze; w wojennej codzienności jednak zatracają ludzką wrażliwość i zapominają o moralności charakterystycznej dla świata tradycyjnych wartości;

• U nas w Auschwitzu

- to przewrotny opis oświęcimskiego obozu jako iluzji normalnego życia, ujęty w listach adresowanych przez Tadeusza do dziewczyny, poznanej jeszcze przed osadzeniem w obozie; bohater nie może rozumieć dziwnego zniewolenia człowieka przez człowieka i niewytłumaczalną bierność ludzi prowadzonych na śmierć; bo z jednej strony tu grają w piłkę, a kawałek dalej ludzie są prowadzeni do gazu; obraz „ludzi, którzy szli” to obsesyjny motyw prześladowczy oświęcimskiej wizji Borowskiego;

• Bitwa pod Grunwaldem

- jest to jedno z opowiadań ukazujących rzeczywistość obozu po wyzwoleniu; Niemców zastąpili Amerykanie, którzy by wprowadzić dyscyplinę zakazali wychodzenia z obozu; jednak jedna Żydówka, jakby nieświadoma konsekwencji, wychodzi za ogrodzenie i ginie od strzału strażnika; jej śmierć jednak nie wywołuje poruszenie wśród inny więźniów, gdyż już nad to silnie zostali porażeni złem; natomiast wywołuje to szok u Amerykańskiego oficera – dla niego to tragedia – śmierć niewinnej dziewczyny; w końcu przybył z innego świata, normalnego świata;

• Tango (Sławomir Mrożek)

  • CZAS I M-SCE AKCJI: akcja rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów;

  • BOHATEROWIE:

Artur – syn Eleonory i Stomila; jest energiczny, zdecydowany, nawet władczy; nie jest jednak zdolny do głębokich uczuć, co staje się jedną z przyczyn jego klęski; jest to buntownik; nie może się pogodzić ze światem, nie wyraża aprobaty dla chaosu i zaniku wartości; podejmuje samotnie wysiłki, by naprawić świat; jak wielu podobnych mu bohaterów nie wiem co zrobić by osiągnąć swój cel; gdy tylko Artur wychodzi z domu..cała rodzinka znów robi co jej się podoba; jego wysiłki w groteskowej rzeczywistości też stają się parodią wysiłków wielkiego buntownika; na koniec przepłaca to wszystko życiem;

Ala – kuzynka Artura, zarazem jego narzeczona; wyzwolona i pozbawiona zasad obyczajowych; uważa że Artur żeni się z nią tylko dla formy i dlatego zdradza go z Edkiem; gdy Artur się o tym dowiaduje staje się to też jedną z przyczyn jego śmierci;

Edek – cham, przeciwstawienie inteligenta; symbolizuje totalitaryzm: nazizm, komunizm; jest to przedstawiciel kultu siły i terroru;

Eleonora – matka Artura, a żona Stomila i kochanka Edka; lekkomyślna, nieodpowiedzialna, amoralna;

Eugenia – babcia Artura; nie przyjmuje zupełnie tradycyjnej roli babci; gdy Artur wysyła ja by położyła się na katafalku dzidka i pomyślała o śmierci – ona naprawdę umiera, a nikt nie zwraca na to uwagi;

Eugeniusz – brat babki; niepewny, niezdecydowany; niby chce pomagać Arturowi, ale gdy ten umiera, w zupełności poddaje się przemocy Edka i tańczy z nim tango;

Stomil – ojciec Artura; artysta; ideolog buntu; w zupełności nie rozumie rozterek syna; niezdolny do żadnego czyny, wierzy dalej w posłannictwo sztuki;

• TANGO TO OSTRZEŻENIE PRZED:

  • skutkami kryzysu wartości we współczesnym świecie;

  • totalitaryzmem, który rodzi się w czasach moralnego upadku, braku wartości i zaniku autorytetu;

  • kryzysem rodziny, znajdującym swe przełożenie na kryzys w państwie i ogólny moralny chaos charakterystyczny dla współczesności;

• tango odczytywane jest jako groteskowa i parodystyczna próba ukazania problemu roli i miejsca intelektualisty we współczesnym świecie;

• jest to także parodia dramatu rodzinnego;

• jest tu charakterystyczne przeciwstawienie sobie dwóch osób, dwóch charakterów: inteligenta Artura i chama Edka;

• dramat można również odczytać jako przypowieść o niszczeniu ludzi wybitnych, zagubionych w rzeczywistości, lecz jednak usiłujących odbudować świat wartości moralnych i etycznych, ale jak widać bez pożądanego skutku;