N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

86

P R A C A

I

Z D R O W I E

Karta charakterystyki
zagrożeń zawodowych

dla technika dentystycznego

sterowane elektronicznie urządze-
nia do automatycznego przepro-
wadzania procesu polimeryzacji
cieplnej akrylu. W pracowni tej po-
winno znajdować się też urządzenie
do wyparzania służące do usuwania
wosku z form gipsowych, zwykle
za pomocą strumienia gorącej wody.
Odlewnia metali powinna posiadać
z kolei digestorium nad stanowi-
skiem wytapiania wosku z pierścieni
odlewniczych, metalową obudowę
lub osłonę wirówki mechanicznej
do odlewu elementów metalowych
oraz ściankę ochronną oddzielającą
stanowiska, na których wykonywa-
ne są prace odlewnicze. Pracownia
obróbki gipsu powinna być wypo-
sażona m.in. w: stoły z szufladami
na różne rodzaje gipsów dentystycz-
nych, urządzenia elektryczne do ob-
cinania modeli gipsowych z podłą-
czeniami dopływu i odpływu wody,
prasy, pojemniki na odpady gipsowe.

Każda osoba w pracowni stomato-

logicznej powinna pracować przy sa-
modzielnym stole technicznym, wy-
posażonym w podstawowy zestaw
przyborów i urządzeń oraz w krzesło
obrotowe z podparciem kręgosłupa
lędźwiowego. Powinien znajdować
się tutaj także mechaniczny wyciąg
miejscowy do odprowadzania pyłów.
Pracownia podstawowa i pracownie
pomocnicze powinny być wyposażo-
ne w stoły pokryte wykładziną twar-
dą, nienasiąkliwą, łatwo zmywalną

P

ODSTAWOWE

ZADANIA

ZAWODOWE

Do podstawowych zadań zawodo-
wych technika dentystycznego nale-
żą m.in. wytwarzanie i naprawa pro-
tez zębowych – stałych i ruchomych,
protez uzupełniających pooperacyj-
ne ubytki tkanek jamy ustnej oraz
narządów twarzoczaszki. Technik
dentystyczny naprawia także uszko-
dzone protezy i aparaty ortodontycz-
ne oraz wykonuje gipsowe modele
fantomowe i diagnostyczne szczęki
oraz żuchwy.

P

RACOWNIA

TECHNIKI

DENTYSTYCZNEJ

W skład pracowni techniki denty-
stycznej (pracowni stomatologicz-
nej), w której technik dentystyczny
wykonuje swoje podstawowe czyn-
ności, wchodzić mogą pomieszcze-
nia: podstawowej pracowni stomato-
logicznej i pracowni pomocniczych
(gipsowni, odlewni metali, pracowni
polimeryzacji i obróbki termicznej,
polerowni, pracowni ceramicznej),
magazyn modeli, warsztat konserwa-
cji i naprawy sprzętu technicznego.

W polerowni, przy stanowisku

obróbki mechanicznej, powinien
znajdować się mechaniczny odciąg
miejscowy. Pracownia polimeryzacji
i obróbki termicznej powinna być
wyposażona w digestorium nad sta-
nowiskiem gotowania i wytapiania
materiałów termoplastycznych lub

TITLE



Risk sheet for dental technician

profession

SŁOWA KLUCZOWE



zagrożenia

zawodowe

STRESZCZENIE



Artykuł omawia

podstawowe zagrożenia wynikające
z zawodu technika dentystycznego,
zarówno powodowane czynnikami
fizycznymi, chemicznymi – stałymi,
ciekłymi, lotnymi, biologicznymi –
mikroorganizmami chorobotwórczymi,
jak również psychofizycznymi.

KEY WORDS



occupational risks

SUMMARY



The article discusses basic

risks of dental technician profession
deriving from physical; chemical – solid,
liquid, volatile; biological – pathogenic
microorganisms as well as psycho-
physical factors.

Ryszard Bryła

Z

awód technika denty-

stycznego ze względu

na obowiązki z nim
związane niesie ze sobą
zagrożenia zawodowe,
do których każdy technik
powinien przykładać wiele
uwagi, aby ich unikać
i należycie im zapobiegać.

5

/ 2 0 1 3

87

P R A C A

I

Z D R O W I E

oraz odporną na działanie tempera-
tury i środków chemicznych.

Z

AGROŻENIA

(

ZDARZENIA

)

POWODOWANE

CZYNNIKAMI

FIZYCZNYMI

Powierzchnie i różnice poziomów
(upadki)
W trakcie pracy technika dentystycz-
nego należy pamiętać o zachowaniu
szczególnej ostrożności – to jest pod-
stawowa zasada dotycząca bezpie-
czeństwa i higieny pracy. Podczas
przemieszczania się po powierzch-
niach płaskich nie można ponadto
zapominać o stosowaniu obuwia
na podeszwach antypoślizgowych
i zachowaniu czystości podłóg,
po których się przemieszczamy.
Podłoga pomieszczenia powinna
być przy tym wykonana z materia-
łów gładkich, zmywalnych, niena-
siąkliwych i odpornych na działanie
środków dezynfekcyjnych. W czasie
wspinania się na wysokość, np. się-
gając na górne półki szafek, trzeba
pamiętać o stosowaniu sprawnej
drabiny rozstawnej. Należy bowiem
zauważyć, że przyczyną ponad 20%
wypadków przy pracy są, wydawa-
łoby się banalne zdarzenia, upadki.

Nieodpowiednie oświetlenie
W pracowni techniki dentystycznej
powinno znajdować się indywidu-
alne źródło oświetlenia pola pracy
o natężeniu światła 1000 luksów,
oddalone od płyty stołu laborato-
ryjnego o 0,6-0,7 m. Oświetlenie
ogólne w pracowni, zbliżone barwą
do światła dziennego, powinno mieć
natężenie min. 500 lx. Nieodpowied-
nie oświetlenie pola pracy może być
przyczyną nadmiernego obciążenia
narządu wzroku i w konsekwencji
osłabienia widzenia oraz chorób
oczu. Utrudnia ono także prawidło-
we wykonywanie zadań na stanowi-
sku pracy. Może być również przy-
czyną wypadków przy pracy.

Ostrza i ostre
oraz ruchome elementy
Zagrożeniem w pracy technika den-
tystycznego są m.in.: ruchome ele-
menty elektronarzędzi, materiały
technologiczne, krawędzie zębów
pacjentów. Te przyczyny mogą do-
prowadzić do urazów dłoni. Nie na-
leży więc zapominać o stosowaniu,
w razie takiej konieczności, rękawic
ochronnych, a także o odpowiednim
skupieniu uwagi na wykonywanych

czynnościach. Na miejscu powinna
znajdować się również odpowiednio
wyposażona apteczka pierwszej po-
mocy.

Prąd elektryczny
(porażenie prądem)
Źródłem tego zagrożenia są: urzą-
dzenia zasilane energią elektrycz-
ną, przewody doprowadzające
prąd, osprzęt elektryczny (gniazdka,
wtyczki itp.). By uniknąć tego typu
niebezpieczeństw, należy na bieżąco
kontrolować stan techniczny prze-
wodów i osprzętu oraz okresowo
zlecać upoważnionemu elektrykowi
kontrolę stanu instalacji elektrycz-
nej (kontrolę taką należy przeprowa-
dzać, zgodnie z przepisami budowla-
nymi, minimum co 5 lat). Nie należy
zapominać także o zapewnieniu od-
powiedniej oporności (rezystencji)
naszego ciała w stosunku do ewentu-
alnego prądu porażeniowego, m.in.
poprzez: niedotykanie mokrymi rę-
kami metalowych obudów załączo-
nych urządzeń, stosowanie obuwia
z izolacyjną podeszwą, zapewnienie
sprawności zabezpieczenia antypo-
rażeniowego (np. różnicowoprądo-
wego).

Pracownia podstawowa
i pracownie pomocnicze

powinny być wyposażone

w stoły pokryte wykładziną
twardą, nienasiąkliwą, łatwo
zmywalną oraz odporną na
działanie temperatury
i środków chemicznych.

fot. Thinks

tock

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

88

P R A C A

I

Z D R O W I E

Pożar
Przyczyną tego zagrożenia mogą
być substancje łatwo palne znajdu-
jące się na stanowisku pracy. Nie
należy więc gromadzić tutaj nad-
miernej ilości takich substancji.
Należy przede wszystkim pamiętać
o tym, by na stanowisku pracy nie
pojawiło się źródło otwartego ognia
w pobliżu materiałów palnych, czy-
li nie zamknął się tzw. trójkąt poża-
rowy – ogień, materiał palny, tlen.
Trzeba też pamiętać, by na miejscu
była gaśnica (najlepiej proszkowa
lub śniegowa). Przepisy określo-
ne przez Rozporządzenie Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji
z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochro-
ny przeciwpożarowej budynków, in-
nych obiektów budowlanych i tere-
nów (Dz.U. z 2010 r., Nr 109, poz. 719
ze zm.) mówią, że: na każde 100 m²
powierzchni pomieszczeń powinno
przypadać minimum 2 kg (3 dm³)
środka gaśniczego; do najbliższej

gaśnicy nie powinno być dalej niż
30 m; do gaśnicy powinien być za-
pewniony dostęp o szerokości min.
1 m. Gaśnica powinna być testowa-
na zgodnie z instrukcją producen-
ta, nie rzadziej jednak niż co roku.
Zgodnie z tymi przepisami istnieje
również obowiązek oznakowania
dróg, wyjść i kierunków ewakuacji
w pomieszczeniach – także opieki
zdrowotnej.

Hałas i wibracje
Przyczyną powstawania hałasu
i wibracji mogą być maszyny i elek-
tronarzędzia stosowane w pomiesz-
czeniach pracy, w tym okrawarki
protetyczne, szlifierki, polerki i inne.
W wyniku tego zagrożenia mogą
pojawić się brak koncentracji oraz
nerwowość. Skutkiem obciążenia
hałasem i wibracjami są zwykle cho-
roby zawodowe – w tym obustron-
ny trwały odbiorczy ubytek słuchu
i zespół wibracyjny. Środkami pro-

filaktycznymi mogą być tutaj dbanie
o właściwe serwisowanie maszyn
i urządzeń, przestrzeganie instruk-
cji producenta, stosowanie, w razie
takiej konieczności, ochronników
słuchu.

Gorące powierzchnie
i wysoka temperatura
Zagrożenia te powodują zwykle
urządzenia stosowane w pracow-
ni – w tym autoklawy (gorące po-
wierzchnie, wrząca woda i gorąca
para wodna) oraz urządzenia do wy-
parzania form gipsowych. Należy
dbać tutaj przede wszystkim o wła-
ściwy stan techniczny tych urzą-
dzeń oraz przestrzegać instrukcji
producenta w trakcie ich obsługi.
Nie należy zapominać także o za-
chowaniu odpowiedniej ostrożności.
Gdy dojdzie już do oparzenia, trzeba
przestrzegać odpowiednich proce-
dur – w pierwszej kolejności należy
oparzoną powierzchnię wychłodzić

5

/ 2 0 1 3

89

P R A C A

I

Z D R O W I E

bieżącą chłodną wodą przez kilka-
naście minut i nałożyć jałowy opa-
trunek.

Pyły i odpryski materiałów
Przyczyną tych zagrożeń są zwykle:
procesy mieszania gipsu z wodą oraz
szlifowania i okrawania tego mate-
riału, obrabianie tworzywa akry-
lowego, szlifowanie metali. W ich
wyniku mogą pojawić się urazy oczu
oraz choroby układu oddechowego.
Jako środki profilaktyczne wymienić
należy tutaj stosowanie okularów
ochronnych i środków ochrony dróg
oddechowych, a także zapewnienie
odpowiedniej wentylacji.

Pole elektromagnetyczne
i promieniowanie ultrafioletowe
Zagrożenia w tym zakresie stanowią
piece indukcyjne do topienia metali
oraz lampy służące do dezynfekcji.
W wyniku tych narażeń mogą po-
jawić się choroby o działaniu ogól-
noustrojowym oraz uszkodzenia na-
rządu wzroku. By zapobiec skutkom
tych zagrożeń, trzeba przede wszyst-
kim ściśle przestrzegać instrukcji
producenta stosowanych urządzeń.
Należy dodać, że do dezynfekcji
powietrza w pomieszczeniach pra-
cowni służą często lampy bakterio-
bójcze, wytwarzające promienio-
wanie ultrafioletowe UVC. Trzeba
wspomnieć o tym, że w zależności
od dawki promieniowania elektro-
magnetycznego UVC może dojść
do tr wałych lub przejściowych
zmian w napromieniowanej skórze
lub w obrębie narządu wzroku. Pro-
mieniowanie UVC może wywołać
m.in. uszkodzenie spojówki i ro-
gówki oka, a przy długiej ekspozycji
jest w stanie spowodować zaćmę.
Działając na skórę, promieniowanie
UVC powoduje rumień, oparzenia
i uszkodzenia naskórka. W skraj-
nych przypadkach może ono być
czynnikiem inicjującym powstawa-
nie nowotworów skóry.

Nieodpowiedni mikroklimat
Pomieszczenie pracowni techniki
dentystycznej powinno posiadać
wentylację grawitacyjno-kanałową,
zapewniającą co najmniej 1,5-krot-
ną wymianę powietrza na godzinę.
Z kolei pomieszczenia pracowni
stomatologicznych, w których wy-
dzielają się gazy, pary lub pyły szko-
dliwe dla zdrowia, poza wentylacją
grawitacyjno-kanałową, powinny
mieć wentylację mechaniczną, za-
pewniającą co najmniej taką wymia-
nę powietrza w pomieszczeniach,
jaka jest potrzebna do rozrzedzenia
tych gazów, par lub pyłów do war-
tości obowiązujących najwyższych
dopuszczalnych ich stężeń. Kon-
trola wentylacji, zgodnie z prawem
budowlanym, powinna odbywać
się przez upoważnione osoby raz
w roku. Ogrzewanie pomieszczeń
w pracowniach stomatologicznych
powinno zapewnić komfort cieplny
zarówno personelu, jak i pacjentów.
Temperatura otoczenia, przy której
występuje tzw. komfort cieplny,
jest zawarta zwykle w granicach
od 20 do 23°C (zimą) i od 20 do 26°C
(latem). Najniższa dopuszczalna tem-
peratura w pomieszczeniach to jed-
nak 18°C (zgodnie z Rozporządze-
niem Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy – t.j. Dz.U. z 2003 r.,
Nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Z

AGROŻENIA

(

ZDARZENIA

)

POWODOWANE

CZYNNIKAMI

CHEMICZNYMI

–

STAŁYMI

,

CIEKŁYMI

,

LOTNYMI

Do czynników tych zaliczamy: mie-
szaniny wypełniające i dezynfekcyj-
ne, detergenty, środki utrzymania
czystości, rozpuszczalniki, lateks
i inne. Mogą one powodować za-
trucia, oparzenia chemiczne, aler-
gie skórne. W przypadku kontaktu
z wymienionymi wyżej czynnikami
należy przestrzegać procedur przy-

jętych w takich przypadkach. Trzeba
też pamiętać o podstawowej zasa-
dzie, która mówi, by nie umieszczać
substancji szkodliwych w opakowa-
niach przeznaczonych tradycyjnie
dla środków spożywczych. Najle-
piej przechowywać takie substan-
cje w opakowaniach oryginalnych.
W razie uczulenia na lateks należy
stosować rękawice wykonane z in-
nego materiału. Dla każdej substan-
cji niebezpiecznej powinna być do-
stępna w pracowni karta charakte-
rystyki substancji niebezpiecznej.

Inny rodzaj zagrożenia stanowią

czynniki chemiczne – lotne. Mogą
to być m.in. pary rozpuszczalników
i pary metali ciężkich (np. rtęci). Nie-
bezpieczny może być także tlenek
etylenu, używany do dezynfekcji
i sterylizacji materiałów wrażliwych
na ogrzewanie. Ma on właściwości
rakotwórcze, mutagenne, drażnią-
ce, uczulające i neurotoksyczne.
W przypadku wymienionych zagro-
żeń należy pamiętać o przestrzega-
niu przyjętych procedur, zapisanych
w instrukcjach obsługi urządzeń,
i zapewnieniu skutecznej wentylacji
wywiewnej.

Z

AGROŻENIA

POWODOWANE

CZYNNIKAMI

BIOLOGICZNYMI

–

MIKROORGANIZMAMI

CHOROBOTWÓRCZYMI

Do tych czynników zaliczyć nale-
ży bioaerozole powstałe w trakcie

Każda osoba w pracowni
stomatologicznej
powinna pracować
przy

samodzielnym

stole technicznym

,

wyposażonym
w podstawowy zestaw
przyborów i urządzeń
oraz w krzesło obrotowe
z podparciem kręgosłupa
lędźwiowego.

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

90

P R A C A

I

Z D R O W I E

obróbki mechanicznej protez uży-
wanych. W tym przypadku, by ogra-
niczyć zagrożenie, należy stosować
odpowiednio dobrane półmaski.
D r u g i m p owo d e m z a g r o ż e n i a
są kontakty z pacjentami w koniecz-
nych przypadkach, m.in. w czasie
pobierania wycisków w ustach pa-
cjenta. Należy wziąć tutaj pod uwa-
gę mikroorganizmy chorobotwór-
cze, które mogą być przenoszone
drogą kropelkowo-powietrzną (ta-
kie jak np. wirus grypy czy prątki
Kocha), drogą skórną (np. wirus
opryszczki), poprzez płyny ustro-
jowe (np. wirusy HBV, HCV, HIV).
W przypadku tych zagrożeń trzeba
stosować środki ochrony indywidu-
alnej – rąk i układu oddechowego –
oraz zachować podstawowe zasady
higieny (częste mycie rąk i staranna
dezynfekcja czy też sterylizacja in-
strumentarium).

Z

AGROŻENIA

POWODOWANE

CZYNNIKAMI

PSYCHOFIZYCZNYMI

Obciążenie fizyczne – statyczne
To zagrożenie wiąże się z wielogo-
dzinną pracą w wymuszonej pozycji
ciała. Może ono być przyczyną m.in.:
dolegliwości bólowych, chorób krę-
gosłupa, żylaków kończyn dolnych.
Należy pamiętać tutaj o wymogach
ergonomicznych, które przemawiają
za tym, by:
• stanowisko robocze było dostoso-

wane do wymiarów antropome-
trycznych pracownika;

• stanowisko robocze zapewnia-

ło wygodny i bezpieczny dostęp
do obsługiwanych maszyn i urzą-
dzeń;

• pracę w pozycji siedzącej zamie-

niać na pracę w pozycji stojącej
i na odwrót, gdy jest taka możli-
wość;

• przedmioty najczęściej używane

umieszczać w zasięgu rąk;

• stosować ćwiczenia relaksacyjno-

-rozluźniające.

Obciążenie fizyczne – dynamiczne
Zagrożenie może być spowodowane
podnoszeniem i przenoszeniem zbyt
ciężkich przedmiotów, w tym wypo-
sażenia pracowni. Efektem mogą być
tutaj urazy kręgosłupa i stawów lub
wystąpienie przepukliny. Należy pa-
miętać więc, by: przestrzegać norm
i zasad dotyczących transportu indy-
widualnego, stosować transport zbio-
rowy (w razie takiej potrzeby), stoso-
wać środki pomocnicze – wózki jezd-
ne (w razie takiej konieczności). War-
to wspomnieć, że podczas transportu
indywidualnego dopuszczalne nor-
my dźwigania ciężarów dla osób do-
rosłych przewidują, że dorosły męż-
czyzna może dźwigać oraz przenosić
podczas pracy stałej (powyżej 4 razy
na godzinę lub powyżej 4 godzin
na dobę) ładunki do 30 kg i w czasie
pracy dorywczej – do 50 kg. Dorosła
kobieta może natomiast przenosić
przedmioty, których ciężar nie prze-
kracza 12 kg w przypadku pracy
o charakterze stałym i nie większe
niż 20 kg przy pracy dorywczej.
Przyjmuje się, że najkorzystniejsze
jest podnoszenie ciężarów z wyko-
rzystaniem mięśni kończyn dolnych
(lekko ugiętych w kolanach), przy
wyprostowanym kręgosłupie oraz
przy ułożeniu ładunku między ko-
lanami. Szczególnie niekorzystne
są te pozycje robocze, które powodu-
ją skręt tułowia podczas podnoszenia
ciężaru.

Obciążenie emocjonalne
Istotnym zagrożeniem w pracy tech-
nika dentystycznego jest obciążenie
emocjonalne. W jego wyniku może
pojawić się stres, a w dalszej konse-
kwencji nawet wypalenie zawodowe.
Obciążenie emocjonalne związane
bywa między innymi z ogólnym prze-
ciążeniem pracą, a także z występo-
waniem szkodliwych i niebezpiecz-
nych czynników środowiska pracy.
Pojawiają się także czasem konflikty
międzyludzkie. Wynikiem tego ob-

ciążenia mogą być choroby nerwowe
i ogólnoustrojowe. Do środków profi-
laktycznych należałoby tutaj zaliczyć
m.in. prawidłowe rozplanowanie
zajęć i odpoczynku oraz doskona-
lenie postaw asertywnych. Receptą
na ograniczenie wyżej wymienione-
go zagrożenia mogą być także bez-
pieczna, higieniczna i ergonomiczna
organizacja stanowiska pracy oraz
samokształcenie.

‰

Piśmiennictwo
1. Bryła R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Wyd. Elamed, Katowice 2011.

2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki

Społecznej z 30 czerwca 1984 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy w porad-
niach i pracowniach stomatologicznych
(Dz.U. z 1984 r., Nr 37, poz. 197).

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higie-
ny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r., Nr 169, poz.
1650 ze zm.).

4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury

z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie
(Dz.U. z 2002 r., Nr 75, poz. 690 ze zm.).

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 lutego

2011 r. w sprawie wymagań, jakim powin-
ny odpowiadać pod względem fachowym
i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia
zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2011 r.,
Nr 31, poz. 158).

6. Rozpor ządzenie Minis tra Zdrowia

z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodli-
wych dla zdrowia czynników biologicznych
w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia
pracowników zawodowo narażonych
na te czynniki (Dz.U. z 2005 r., Nr 81, poz.
718).

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 grud-

nia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy związanej z występowaniem
w miejscu pracy czynników chemicznych
(Dz.U. Nr 11 z 2005 r., poz. 86).

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki

z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla środków ochrony indywidual-
nej (Dz.U. z 2005 r., Nr 259, poz. 2173).

9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia

30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawo-
dowych (Dz.U. z 2009 r., Nr 105, poz. 869).

10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrz-

nych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej bu-
dynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz.U. z 2010 r., Nr 109, poz. 719
ze zm.).