P i r v e l i M., 2008, Istota zjawiska turystyki. W: Wójt i Jego Gmina. Nr 6(37) listopad-grudzień 2008. Toruń.

str.54-68.

Dr Marika Pirveli

[e-mail]

Zakład Geografii Społecznej i Organizacji Przestrzeni

Uniwersytet Szczeciński

Istota zjawiska turystyki

Ruch, poruszanie się jest tym,

co czyni turystykę

1

.

Prezentowane opracowanie przyjmuje założenie, że „ruch, poruszanie się jest tym, co czyni

turystykę”. Stanowi wstępny etap prac metodologiczno-dydaktycznych Autorki na temat istoty
zjawiska turystyki na rynku usług świadczonych dobrowolnym czasowym migrantom (tj.
turystom). Przedstawia przemyślenia, celem których jest ukazanie studentom kto może być
klientem specjalisty, pracującej w branży turystycznej wprowadzając ich jednocześnie w
propedeutykę turystyki i rekreacji.

Opracowanie składa się z czterech punktów. W punkcie 1. scharakteryzowano zjawisko

turystyki oraz potrzeby i walory turystyczne na podstawie schematu turystyka jako zjawisko
społeczne. Punkt 2. prezentuje instytucje standaryzujące podstawowe pojęcia, źródła pochodzenia
informacji oraz wzór raportu rynku turystycznego. Punkt 3. wyciąga z bazy danych gminnego
raportu o stanie lokalnej gospodarki paragrafy o lokalnym sektorze turystycznym. W punkcie 4.
przedstawiony został zarys treści oraz podstawy punktacji studentów.

Słowa kluczowe:

Turystyka. Potrzeby. Walory. Edukacja.

Turystyka jako zjawisko społeczne

Turystyka jest zjawiskiem społecznym i jako taka stanowi element Kultury.
Turyzm, to całokształt zjawisk (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, geograficznych,

prawnych itd.) związanych z ruchem turystycznym w sensie ogólnym, teoretycznym, badań i analiz
ruchu turystycznego. Turystyka zaś jest praktyczna strona jego uprawiania

2

. Charakteryzuje się ona

wejściem w styczność osobistą jednostki ze środowiskiem odwiedzanym oraz wiąże się z czynnością
wędrowania i migracji

3

. U podstaw zaistnienia turystyki leżą potrzeby człowieka oraz ruchy

przestrzenne, jakie on czyni, aby poprzez odwiedzanie danych miejsc owe potrzeby zaspokoić.
Zarysowało się w tym miejscu kilka kluczowych pojęć (

rys.1

): (1) potrzeby, (2) walory, (3) osoba

przemieszczająca się jako turysta w rozumowaniu technicznym, (4) ruch przestrzenny między
miejscem stałego przebywania jednostki (punkt A), a miejscem (punkt B) występowania walorów
zdolnych zapewnić mu zaspokojenie tych potrzeb, które stały się przyczyną jego przemieszczania
się od punktu A do punktu B.

Potrzeby.

W świadomości jednostki powstałe potrzeby mogą być różnorakie (

tab.1

). Mogą

one być związane z chęcią: odwiedzania znanych lub nieznanych zakątków świata, wypoczynku,
dokształcania się zawodowego, wykonywania sezonowej pracy, partycypowania w spotkaniach
naukowych czy w imprezach okazjonalnych lub cyklicznych bądź uczestniczenia bądź
dokumentowania odbywających się w innym miejscu wydarzeń, które w swej istocie mogą być
pozytywne lub negatywne, poznawania tradycji, zwyczajów i obrzędów kulturowych, odszukania
miejsca pochodzenia przodków, uczestniczenia w wesołych (np. jubileusz) bądź smutnych
uroczystościach (ceremonia żałobna), zapełnienia sobie lepszej opieki medycznej (kuracja,
poddanie się operacji czy leczenie), manifestowania własnego stanu i statusu społecznego itd..

Chęć zaspakajania powstałych w świadomości jednostki potrzeb wyznacza kierunek i cel

czasowego wyjazdu jednostki. Potrzeba zatem jest podstawą tymczasowej migracji do tego miejsca,
gdzie znajduje się odpowiedni walor. Peryfrazując wypowiedź Marca Boyera, ruch, poruszanie się
jest tym, co czyni z każdego tymczasowego dobrowolnego migranta w usługobiorcę usług

1

Marc Boyer, 1972, Le Tourisme. Du Seuil. Paris.

2

Przecławski K., 1994.

3

Przecławski K., 1997.

1

świadczonych na rynku turystycznym (

rys.1

). Podobne pojmowanie usługobiorcy w turystyce

zdecydowanie rozszerza szeregi osób nazywanych turystami, kwalifikując do tego grona również
tych, którzy dobrowolnie stają się tymczasowymi migrantami z pobudek nie związanych z
tradycyjnymi potrzebami turystycznymi (wypoczynek, poznawanie nowych miejsc itd.). Jest to
interpretacja przydatna do potrzeb statystyki w turystyce oraz egzemplifikuje tymczasowego
migranta jako odbiorcę usług specjalistów branży turystycznej.

Tabela 1. Delimitacja potrzeb migracji czasowej w świecie współczesnym (źródło: Terminologia turystyczna.
Zalecenia WTO. 1995. ONZ-WTO. Warszawa).
Przyczyny

dobrowolnej
czasowej

migracji

Uszczegółowienie

Zmiana miejsca

pobytu

Ruchliwość przestrzenna

Rozwój środków transportu
Ułatwienia w podróżowaniu

Skracanie czasu podróżowania (globalna wioska)

Moda lub przyzwyczajenia do wyjazdów weekendowych, dorocznych (lato – zima)
Inne potrzeby, jak na przykład: profesjonalne załatwianie interesów (business),

uczestnictwo w imprezach, odwiedziny krewnych i znajomych itd.

Potrzeba

wypoczynku (po

pracy i nauce)

Warunki wypoczynku w miejscu stałego zamieszkania.

Kumulowanie sił między okresami wysiłku (w czasie urlopu, wakacji).

Zmiana klimatu, środowiska przestrzennego i społecznego.
Zmiana stylu życia i doznań na inne niż codzienne (potrzeba kontrastu).

Potrzeba ruchu, aktywności, bądź

form biernych, w zależności od stałego stylu

życia.

Potrzeby zdrowotne (kuracja, prewencja).

Potrzeby
poznawcze

Wpływ masmediów na zainteresowanie światem, geografią, historią, życiem (cecha

społeczeństwa współczesnego)

Wpływ powszechnego nauczania na potrzebę wzbogacania wiedzy, chęć poznania

regionów, miast zabytków historii, architektury, przejawów natury, krajobrazu

Wyższość poznania z autopsji na poznaniem z literatury, kina itd., bezpośredni

kontakt z przedmiotem zainteresowania (w przestrzeni i czasie), najbardziej

efektywna forma nauki

Zainteresowania hobbystyczne

Potrzeba

kontaktów

międzyludzkich

Zwiększające się zainteresowanie środowiskiem społecznym, innymi ludźmi

Co myślą i jakie mają poglądy mieszkańcy innych krajów (młodzież)?

Jak brzmią inne języki, dialekty? (Zainteresowanie folklorem, znajomość piosenki,

podstawowych zwrotów itp.)

Środowisko życia sławnych postaci współczesnych i historycznych

Spotkania środowiskowe, grup zawodowych, studenckich, o określonej tożsamości,

religii itp. (zloty, festyny, konferencje, spotkania nieoficjalne)

Wyjazdy rodzinne międzypokoleniowe (szeroka skala zainteresowań)

Potrzeba przeżycia

przygody
(Młodzież)

Szukanie nowych wrażeń (atrakcje dostosowane do wieku i zainteresowań, „szkoły

przeżycia” itp.)

Powrót z wakacji z niecodziennymi wspomnieniami (snobizm?)

Zmysł eksploratora, podróżnika

Istnienie profesjonalnie przygotowanej, specjalistycznej oferty (jako wynik

działalności marketingowej)

Potrzeby
ogólnospołeczne

(Pozytywne
funkcje

podejmowania

wojaży
turystycznych)

Dydaktyczne
Podniesienia świadomości ekologicznej

Kształtowania odczuć emocjonalnych
Rozwoju cywilizacyjnego (gospodarczego i kulturowego) regionów odwiedzanych

(istnieją także zjawiska negatywne, m.in. patologii społecznych powodowanych

przez turystykę)

Niektóre
uwarunkowania

uprawiania

turystyki
(ułatwienia i

ograniczenia)

Status ekonomiczny (zarobki)
Koszty wojaży i pobytów (zależność od: odległości, komfortu, sposobu podróżowania,

pory roku, różnic cenowych i walut, organizatora itd.)

Poziom rozwoju transportu
(samochód osobowy, autokar, samolot itd.)

Ułatwienia wizowo-paszportowe, celne itd.

2

Wiedza o ofertach (efektywność promocji i reklamy)

Walory.

Odmienne cele wyjazdu inaugurują wewnętrzne zróżnicowanie tego, co nazywa się

turystyką (krajoznawczą, poznawczą, edukacyjną, nostalgiczną, sentymentalną, konferencyjną,
pielgrzymkową, kosmiczną, leczniczą itd.). Potrzeby stają się też celem poszukiwania miejsca
bogatego w to coś, co może zapewnić jednostce daną potrzebę. Tym czymś jest walor turystyczny –
tj. coś, co sprawia, że osoba przyjeżdża do konkretnego miejsca w celu skonsumowania waloru
(obszar, obiekt, zjawisko, usługi). Tak pojmowanym walorem (turystycznym) może być wszystko,
co skłoni jednostkę (odwiedzającego) do przybycia do danego miejsca. Może nim być zarówno
przedmiot, jak i wydarzenie oraz rodzaj i jakość świadczonych usług. Inaczej mówiąc, walor
turystyczny miejsca w znaczeniu statystyki w turystyce jest rodzajem magnesu przyciągającego
człowieka do tego konkretnego punktu na Ziemi. Rolę podobnego magnesu w szeroko rozumianej
turystyce może pełnić dosłownie wszystko, nawet to, co w swej istocie jest negatywne (np.
uroczystość żałobna). Podobny sposób pojmowania waloru jest specyfiką turystyki i jest sprzeczne
potocznym i socjologicznym pojmowaniem tego terminu. Jest jednak rozumowaniem bardzo
ważnym, ponieważ uświadamia młodym adeptom (przyszłym specjalistom), iż każde miejsce,
nawet pozbawione walorów o wartości pozytywnej, mogą reprezentować magnesy pobudzające
odwiedzających do przyjazdu. (Na przykład: miejscowość wybitnie zaśmiecona, może stać się
miejscem cyklicznych przyjazdów fachowców od gospodarki odpadami, którzy będą na miejscu
szukać sposobów radzenia z taka ilością odpadów).

Tabela 2. Lokalne zasoby turystyczne (źródło: Guide for Local Authorities on DEVELOPING SUSTAINABLE
TOURISM, World Tourism Organization, Madrid, 1998)
Wyliczenie zasobów

Uszczegółowienie

NATURALNE

• Plaże

• środowisko morskie (rafy koralowe, łowiska, wydmy itd.)

• środowisko górskie i krajobraz

• pustynie

• lasy

• wodospady

• jeziora

• jaskinie

• dzika natura, włączając życie ptaków
• źródła mineralne i termalne

• specjalne tereny chronione (parki i rezerwaty)

• inne typy

ARCHEOLOGICZNE,
HISTORYCZNE,

KULTUROWE

• Miejsca archeologiczne

• miasta historyczne, dzielnice miast i zabudowa

• tradycyjne wsie i architektura

• folklor i sztuka ludowa
• tradycyjne ubiory, obyczaje

• festiwale i uroczystości

• tradycyjne i współczesne rzemiosło

• tradycyjna i współczesna działalność gospodarcza

• tradycyjne i współczesne spektakle (sztuki teatralne, muzyka, taniec)

• wszystkie typy muzeów

• ośrodki i urządzenia kultury

• ośrodki naukowe i edukacyjne

• krajobraz wiejski i osiedla

• inne typy

SZCZEGÓLNE TYPY atrakcji

turystycznych

• podstawowe obiekty sportowe i ważne imprezy na nich

• rozrywkowe imprezy sportowe

• parki tematyczne

• ogrody zoologiczne i botaniczne

• kasyna gry

• inne typy

KLIMAT

• temperatura

• opady (deszczu, śniegu)

3

• relatywna wilgotność

• dni słoneczne

• przeważające wiatry

JAKOŚĆ ŚRODOWISKA

• jakość powietrza

• jakość wody

• czystość środowiska

• atrakcyjność środowiska

• utrzymanie budynków i przestrzeni publicznej

• usuwanie śmieci

• inne czynniki

INFRASTRUKTURA

• dostępność transportowa do rejonu

o

lotnicza

o

drogowa

o

kolejowa

o

wodna

• transport w obrębie rejonu (wszystkie typy)

• zaopatrzenie w wodę

• energia elektryczna
• odprowadzenie i oczyszczanie ścieków

• utylizacja odpadów stałych

• telekomunikacja

• usługi pocztowe

• inne (melioracja terenu itd.)

USŁUGI I URZĄDZENIA
TURYSTYCZNE

• baza noclegowa wg typów, wielkości i liczby pokoi
• restauracje wg typów i jakości

• obsługa wycieczek i podróżujących

• przewodnicy turystyczny

• handel (specjalności, wygoda)

• sieć usług informacji turystycznej

• banki i wymiana waluty

• usługi medyczne

• służba policyjna – ochrona, bezpieczeństwo

• inne urządzenia i usługi

ROZWOJOWE ZASOBY

LUDZKIE (HDR – human
resource development)

• kwalifikacje aktualnie zatrudnionych w turystyce

• istniejące szkoły turystyczne i programy szkoleń

• przyszła dostępność wykwalifikowanych pracowników w turystyce

• inne uwarunkowania HRD

Czynniki wpływające na rozwój

turystyki

• istniejące i potencjalne rynki turystyczne

• koszty i dogodności przyjazdów do rejonu (miejscowości)

• konkurencyjne rejony (miejscowości)

• stosunek miejscowej ludności do turystyki

• możliwości organizacyjne i finansowe

• stabilność polityczna

• bezpieczeństwo publiczne i ubezpieczenie

• zdrowie publiczne, warunki sanitarne, higiena

• inne czynniki wpływające na turystykę

Światowa Organizacja Turystyki stworzyła wykaz lokalnych zasobów turystycznych (

tab.2

).

Systematyzacja ŚOT przewartościowuje i grupuje zasoby inaczej, niż inne dyscypliny naukowe czy
stosowane. Na przykład klimat w geografii jest walorem naturalnym, a jakość środowiska – jest
cechą środowiska naturalnego, zaś kwalifikacja – jest cechą nabytą jednostki. W turystyce klimat,
będąc podstawą sezonowości tworzy odrębną grupę walorów turystycznych, podobnie jak jakość
środowiska czy zasoby ludzkie.

Schemat.

Przedstawiony na

rysunku 1

schemat ilustruje zjawisko szeroko pojmowanej

turystyki. Z lewej strony jest hipotetyczny mieszkaniec świata z daną potrzebą, a geometryczny
kształt z prawej strony schematu wyznacza miejsce występowania ewentualnych walorów, zdolnych
zaspokoić w świadomości jednostki powstałe potrzeby. Między hipotetycznym człowiekiem a
walorem są strzałki w jedną i w drugą stronę. Symbolizują one czasową migrację T-P (tam i z
powrotem). Podróżny tranzytowy oznacza pasażera przejeżdżającego przez dane miejsce, które nie

4

jest ostatecznym celem jego podróży

4

. Określenie tranzyt na schemacie jest natomiast hasłem

wywoławczym. Hasło tranzyt odnosi się tu do czynności jakie są wykonywane przez jednostkę z
miejsca A, przemieszczającego się przez fragment prowadzący do ostatecznego celu podróży, do
miejsca B. Długość trwania przemieszczania się od A do B, oraz potrzeby, jakie powinny być w tym
czasie podróżnikowi zapewnione, zależy od odległości czasowej, ekonomicznej i geograficznej
między punktem A (miejsce stałego pobytu) i B (miejsce docelowe). Podróż ta może trwać od kilku
minut do kilku dni. Może odbywać się w postaci spaceru czy za pomocą środków komunikacji
miejskiej lub komunikacją kolejową, kołową, lotniczą, wodną bądź pośrednictwem kombinowanych
środków lokomocji z przesiadką. W zależności od czasu trwania podróży osoba podróżująca
konsumuje usługi z zakresu tylko bazy komunikacyjnej bądź również bazy gastronomicznej i też
noclegowej. Po przybyciu do miejsca docelowego następuje konsumowanie walorów, a następnie
powrót do miejsca stałego zamieszkania. Na drodze powrotnej podróżnik znów ma kontakt z
usługami z zakresu bazy komunikacyjnej, gastronomicznej i noclegowej.

Rys. 1.

Turystyka jako zjawisko

T

O

, C

O

J

E

S

T

W

ST

A

N

IE

Z

A

S

P

O

K

O

IĆ

P

O

T

R

Z

E

B

Ę

(Z

A

S

O

B

Y

/W

A

L

O

R

Y

/A

T

R

A

K

C

JE

)

potrzeba

T

T

R

R

A

A

N

N

Z

Z

Y

Y

T

T

Baza

KOMUNIKACYJNA

Baza

GASTRONOMICZNA

Baza

NOCLEGOWA

Specyfika rynku turystycznego i aspekty wynikające z właściwości wolnego

rynku.

Powyższy schemat przedstawia zjawisko zlokalizowane na rynku turystycznym. Specyfika

owego rynku wynika z faktu, ów rynek będą interdyscyplinarnym kompleksem ekonomiczno-
społecznym z rozległymi powiązaniami międzynarodowymi, międzybranżowymi, regionalnymi i
lokalnymi, jednoczy zawody wykonywane z różnych branż działalności gospodarczej i nie jest
zastrzeżony tylko do zawodów wyuczanych na kierunkach turystyki. Osoba z kwalifikacjami
specjalisty od turystyki potrzebuje znajomość nie wszystkich wykonywanych zawodów na rynku
usług turystycznych lecz orientacje gdzie i jakie są owe jednostki. Do stricte turystycznych zawodów
można natomiast zakwalifikować te, które są wymieniane przez WTO oraz są definiowane przez
ustawę usług turystycznych danego państwa jako turystyczne. Na przykład w Polsce orbita usług
turystycznych obejmuje, miedzy innymi, takie zawody jak

5

: specjalista od usług

6

lub imprez

7

4

Medlik S., 1996:246, Leksykon podróży, turystyki i hotelarstwa. PWN. Warszawa

5

Kolejne zawody są definiowane przez Ustawę z dnia 29.08.1997r. o usługach turystycznych i rozporządzenia wykonawcze do niej oraz inne akty prawne

związane z turystyką. Stan prawny na dzień 31 stycznia 2006 r. Warszawa, styczeń 2006 r.

6

Usługa turystyczna - usługi przewodnickie, usługi hotelarskie oraz wszystkie inne usługi świadczone turystom lub odwiedzającym.

7

Impreza turystyczna - Co najmniej dwie usługi turystyczne tworzące jednolity program i objęte wspólna ceną, jeżeli usługi te obejmują nocleg lub trwają

ponad 24 godziny albo jeżeli program przewiduje zmianę miejsca pobytu.

5

turystycznych, organizator imprez turystycznych

8

, organizator turystyczny

9

, pośrednik

10

lub agent

11

turystyczny, specjalista usług hotelarskich

12

; także pilot

13

, przewodnik

14

itd.

Mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych narzuca schemat

funkcjonowanie wolnego rynku. Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym
regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm
rynkowy nazywany potocznie trzecią i niewidzialną ręka rynku

15

.

Rysunek 2

ilustruje

przystosowany do turystyki najprostszy schemat wolnego rynku.

Rys.2

. Schemat wolnego rynku przystosowany do turystyki

Usługodawca

Przepływ informacji

Usługobiorca

Przepływ informacji

Usługodawcą w turystyce jest każdy rodzaj podmiotu gospodarczego działający na rynku

turystycznym jako instytucja z branży turystycznej bądź z nią współpacuje. Usługobiorca natomiast
to czasowy dobrowolny migrant. Przepływ informacji miedzy dwoma stronami symbolizuje
mechanizm trzeciej niewidzialnej ręki. Oznacza to, iż: (1) usługodawca (jednostka z branży
turystycznej) potrzebuje wiedze o tym: Gdzie są ich potencjalny odbiorcy? Jakie mają oni potrzeby
turystyczne? Którą grupę społeczno-demograficzną oni reprezentują? Jaką kwotę mogą wydać na
zaspokojenie owych potrzeb? Kiedy mogą konsumować walory? Jak do nich dotrzeć? Najlepiej
podobną informację uzyskać metodą wywiadu za pomocą specjalnie ułożonych ankiet

16

. (2)

Usługobiorca (potencjalny migrant) oczekuje na informacje typu: gdzie, kiedy, za ile, jak i kto może
mu zapewnić realizacje potrzeby turystycznej. W tym miejscu przydatne są różne techniki szeroko
rozumianej promocji (oczywiście podejmowane przez usługodawcę)

17

. Aby usługodawca mógł

komukolwiek i cokolwiek zaoferować powinien dysponować wykazem walorów lokalnych. Można to
dokonać na podstawie inwentaryzacji danego miejsca według wykazu lokalnych zasobów
turystycznych (

tab.2

). Niżej przedstawiony wzór raportu na temat rynku turystycznego jest

propozycją podobnej inwentaryzacji. Przy czym, ważnym elementem sukcesem zakończonej
promocji jest wiedza o tym, jakimi sposobami można dotrzeć do odpowiednich odbiorców, co
zaoszczędzi zmarnowanie przygotowanego materiału, niepotrzebnych wydatków oraz włożonej w
tym pracy.

Konieczność standaryzacji pojęć

Współczesna turystyka jest zjawiskiem wszechogarniającym, coraz mniej podlegającym

ograniczeniom polityczno-administracyjnym. Wszystkie podmioty branży turystycznej (lokalne i
ponadlokalne), niezależnie od ich wielkości stają się podmiotami handlującymi na rynkach
międzynarodowych. Międzynarodowa współpraca w handlu międzynarodowym jest sprawą
niekwestionowaną. Znajomość języków obcych oraz umiejętne korzystanie z elektronicznych

8

Organizator imprez turystycznych - przygotowywanie, oferowanie i realizacja imprez turystycznych.

9

Organizator turystyczny - przedsiębiorca organizujący imprezę turystyczną.

10

Pośrednik turystyczny - przedsiębiorca, którego działalność polega na wykonywaniu, na zlecenie klienta, czynności faktycznych i prawnych związanych z

zawieraniem umów o świadczenie usług turystycznych.

11

Agent turystyczny - przedsiębiorca, którego działalność polega na stałym pośredniczeniu w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych na rzecz

organizatorów turystyki posiadających koncesje w kraju lub na rzecz innych usługodawców posiadających siedzibę w kraju.

12

Usługi hotelarskie - krótkotrwałe, ogólnie dostępne wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc noclegowych, a także miejsc na ustawienie namiotów

lub przyczep samochodowych oraz świadczenie usług z tym związanych.

13

Do zadań pilota wycieczek należy sprawowanie, w imieniu organizatora turystyki, opieki nad uczestnikami imprezy turystycznej w niezbędnym zakresie,

wynikającym z charakteru imprezy, oraz czuwanie nad sposobem wykonywania usług świadczonych na rzecz uczestników podczas imprezy, a także
reprezentowanie organizatora turystyki wobec kontrahentów świadczących usługi w trakcie trwania imprezy.

14

Do zadań przewodnika turystycznego należy oprowadzanie wycieczek, fachowe udzielanie ich uczestnikom informacji o kraju, odwiedzanych

miejscowościach, obszarach i obiektach oraz sprawowanie opieki nad uczestnikami wycieczki.

15

Samuelson P. A., Nordhaus W. D., 1989, Economist, wyd. XIII, New York. (podręcznik do ekonomii); Ross L. W., Shackleton J. R., 1990, Economics, wyd.

II, London; Chava Frankfort-Nachmias, David Nachmias, 2001, Metody badawcze w Naukach Społecznych, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań; Matthew B.
Miles, A Michael Huberman, 2000, Analiza danych jakościowych, Trans Humana, Białystok; Pirveli M., 2002, Kultura, edukacja a problemy gospodarcze z

uwypukleniem turystyki, W: Partnerstwo nauki i praktyki w turystyce. Fakty, intencje, potrzeby rozwoju. Wyższa Pomorska Szkoła Turystyki I Hotelarstwa.
Zeszyty Naukowe Nr 2. s.31-40.

16

Chava Frankfort-Nachmias, David Nachmias, 2001, Metody badawcze w Naukach Społecznych, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań; Matthew B. Miles, A

Michael Huberman, 2000, Analiza danych jakościowych, Trans Humana, Białystok; Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. 1995. ONZ-WTO.

Warszawa.

17

Promocja (promotio) jest pojęciem pochodzenia łacińskiego i oznacza poparcie, krzewienie (od promovēre), także: posuwać naprzód, szerzyć (pro-

naprzód). W gospodarce rynkowej promocja to szeroko zakrojone działanie popierania handlu, łącznie z informacją, reklamą i wystawiennictwem;

zmierzającym do wprowadzania towaru na rynek.

6

narzędzi pracy jest tu wyjątkowo przydatne. Niemniej niebagatelnym atutem dla pracownika
branży turystycznej jest znajomość wspólnego języka specjalistycznego oraz znajomość zasad
prawnych.

Światowa Organizacja Turystyki standaryzuje specjalistyczne pojmowanie powszechnie w

turystyce używanych pojęć, tworząc w ten sposób specjalistyczny, ponadnarodowy język.

Tabela 3

przedstawia zagadnienia standaryzowane przez WTO. Wspólny specjalistyczny język zapewnia
praktykom branży turystycznej jednoznaczne porozumienie się i współpracę na rzecz świadczenia
wysokiej jakości usług wielonarodowej armii turystów.

Tabela 3. Niektóre zagadnienia poruszane w Zaleceniach WTO (źródło: Terminologia turystyczna. Zalecenia

WTO. 1995. ONZ-WTO. Warszawa).
Zakres zagadnień Wyszczególnienie

Zalecenia dotyczące statystyki w turystyce

Rozwój i potrzeby statystyki

w turystyce

Tło historyczne.

Potrzeby w zakresie statystyki w turystyce.

Turystyka: podstawowe

pojęcia i formy

Pojęcie turystyki.

Formy turystyki.

Podstawowe jednostki w

turystyce

Odwiedzający.
Codzienne otoczenie człowieka.

Miejsce stałego zamieszkania.

Mieszkaniec kraju.
Mieszkaniec miejscowości.

Pojęcie narodowości na potrzeby statystyki.

Podział odwiedzających ze względu na formę turystyki.
Podróże jednodniowe.

Podział podróży jednodniowych ze względu na miejsce wyjazdu.

Klasyfikacja popytu w

turystyce

Cel wizyty.

Czas trwania pobytu lub podróży.
Miejsce wyjazdu i miejsce przeznaczenia.

Klasyfikacja ze względu na region zamieszkania lub przeznaczenia w

obrębie kraju.
Środki transportu.

Zakwaterowanie turystyczne.

Standardowa klasyfikacja zakwaterowania turystycznego i opis grup
podstawowych.

Klasyfikacja podróży w

turystyce

Statystyka wydatków na

turystyce

Wydatki na turystykę.

Wydatki, które nie mieszczą się w zakresie pojęcia wydatków na turystykę.

Lokalizacja wydatków turysty w czasie i przestrzeni.
Wydatki w turystyce międzynarodowej.

Przychody z turystyki przyjazdowej.

Wydatki dewizowe z tytułu turystyki wyjazdowej.
Wydatki w turystyce krajowej.

Klasyfikacja wydatków na turystykę.

Zadania dla ŚOT do

wykonania przy współpracy z

innymi organizacjami

Standardowa międzynarodowa klasyfikacja działalności turystycznej (SICTA)

Sprawy ogólne Określenie rozmiarów i zakresu turystyki.

Cele i zadania turystyki.
Możliwości praktycznego zastosowania klasyfikacji SICTA w ekonomicznej

analizie turystyki i innych rodzajów działalności.
Rola systemów klasyfikacji działalności gospodarczej i ich struktura.

Metody użyte przy opracowaniu SICTA.

Zgodność z innymi systemami międzynarodowej klasyfikacji.

Jednostki statystyczne Jednostki statystyczne po stronie podaży.

Zastosowanie w systemie SICTA jednostek statystycznych podaży.
Jednostki statystyczne po stronie popytu.

Zastosowanie w systemie SICTA jednostek statystycznych popytu.

Związki między podażą a popytem.
Standardowa międzynarodowa klasyfikacja Działalności Turystycznej

7

(SICTA).

Wyjaśnienia dotyczące

oznaczeń kodowych

stosowanych w turystyce

(sekcje tej klasyfikacji są

zgodne ze Standardową

Międzynarodową

Klasyfikacją Branżową

Działalności Gospodarczej –

ISIC)

Budownictwo.

Handel hurtowy i detaliczny.

Hotele i restauracje.
Transport, gospodarka magazynowa i łączność.

Pośrednictwo finansowe,
Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem

interesów.

Administracja publiczna.
Edukacja.

Pozostała działalność usługowa: komunalna, socjalna i indywidualna.

Organizacje i instytucje międzynarodowe.

Każda jednostka organizacyjna tworzy i dysponuje dokumentem regulującym jej działalność na

rynku turystycznym. Przykładem łańcuszka jednostek organizacyjnych jest ciąg: UE Æ Polska Æ
województwo Æ powiat Æ gmina Æ miejscowość Æ podmiot gospodarczy. Na przedstawionym
przykładzie nadrzędną jednostką organizacyjną jest Unia Europejska, a najniższą podmiot
gospodarczy, który może być firmą jednoosobową (np. niezależni pilot wycieczek). Dokument
każdego szczebla interpretuje zagadnienie z własnej perspektywy oraz staje się prawem
obowiązującym w ramach danej jednostki organizacyjnej. Oznacza to, że między UE a podmiotem
gospodarczy istnieje niewidoczna nić, która na kolejnych poziomach standaryzuje wybraną kwestie.
Czym bardziej dokumenty powstałe w ramach łańcuszka jednostek organizacyjnych są zgodne z
zaleceniami WTO, tym lepszą mają szansę stawania się częścią bezgranicznego rynku
turystycznego.

Niezastąpionym narzędziem upowszechniającym lokalne informacje są specjalistyczne

czasopisma. Wśród polskich czasopism branżowych należy wymienić: Wiadomości Turystyczne,
Rynek Turystyczny, Rynek Podróży, Travel and Trade Gazetce oraz najnowsze elektroniczne pismo
Geoturystyka. Ponadto, na renomowanych stronach elektronicznych firm sektora prywatnego,
publicznego i społecznego, obok wielu potrzebnych dla specjalistów informacji, jest bogaty zasób
materiałów ikonograficznych.

Wzór raportu

W dobie informatyzacji wzrasta znaczenie standaryzowanych dokumentów na temat rynku

turystycznego miejscowości. Wzór przedstawionego niżej raportu zawiera osiem działów
tematycznych

18

. Są to: (1) ogólna charakterystyka miejscowości, (2) dokumenty strategiczne na

temat turystyki w miejscowości, (3) organizacja rynku usług turystycznych w miejscowości, (4) stan
zagospodarowania turystycznego miejscowości, (5) dostępność komunikacyjna do miejscowości,
(6) oferta kulturalna miejscowości, (7) pozostałe atrakcje miejscowości i (8) jako podsumowanie
kierunki rozwoju lokalnej turystyki. Poszczególne działy tematyczne są niżej opisane.
(1) Ogólna charakterystyka miejscowości:

a. Informacje historyczne (krótkie streszczenie długiej historii opisywanej

miejscowości. Należy tu przedstawić rolę omawianej jednostki w kształtowaniu się
historii regionu i całego kraju. W opisie warto wspomnieć wszelkie wyjątkowe postaci
artystów, naukowców, polityków, władców, które tu mieszkały, przebywały lub są w
istotny sposób z tą miejscowością związane. Należy wspomnieć miejsca, budynki, w
których te osoby bywały. W tej części opisu należy też podkreślić wydarzenia
przełomowe w historii regionu i całego państwa, odkrycia archeologiczne w okolicach,
ciekawe zabytki architektoniczne.

Tekst jest ciągły, z zaznaczeniem, ale bez wypisywania dat. Ponadto lista ważnych postaci
z krótką informacją na temat każdej z nich).
b. Informacje demograficzne (ogóle informacje na temat mieszkańców, jak: liczba

mieszkańców, struktura wieku, płci, zatrudnienia; także prognozy demograficzne na
najbliższe okresy.

Najlepiej te informacje przedstawić w formie wykresów, ewentualnie tabel. Wykresy
jednak są bardziej czytelne. Wykres może przedstawiać strukturę wiekową mieszkańców,
z przedziałem: 0-wiek przedszkolny, dzieci w wieku szkolnym, młodzież w wieku

18

Wzór raportu na temat rynku turystycznego został opracowany w ramach międzynarodowego projektu AIA – innowacyjne narzędzia zarządzania

miastem.

8

licealnym, studenci, osoby w wieku produkcyjnym, osoby w wieku emerytalnym; obok
wykres z prognozą na następne 10 lat. Kolejnym wykresem może być struktura
mieszkańców wg wykształcenia i zatrudnienia. Wszystkie kategorie powinny także
obejmować podział na kobiety i mężczyzn.).
c. Informacje o klimacie (klimat jest podstawą sezonowości. W zależności od klimatu

poszczególne walory nabierają odmienną wartość. Częstokroć taki a nie inny klimat
staje się przyczyną odwiedzania danego miejsca.

Najlepiej informacje ilustrujące klimat zestawić w cyklach miesięcznych i kwartalnych
oraz przedstawić w formie wykresów).
d. Informacje o walorach naturalnych (walory naturalne odgrywają niezwykle

istotną rolę w kształtowaniu się oferty turystycznej na danym obszarze. Decydują o
możliwościach rozwoju specyficznych form turystyki i mają wpływ na postrzeganie
danego regionu jako miejsca przyjaznego, przyciągającego atrakcyjną ofertą spędzania
wolnego czasu. Należy więc wymienić wszelkie obiekty naturalne (rzeki, jeziora,
sztuczne baseny, wszelkie tereny zielone), skupiając się na ich historii oraz wartości w
kształtowaniu takiego właśnie wizerunku miejscowości. Tereny, na których wyraźnie
widać działalność człowieka – parki, ogrody – można włączyć do zasobów kulturowych,
jako element kształtowania miejscowości w kolejnych okresach, przez kolejnych
architektów.

Krótkie wprowadzenie, następnie lista obiektów z krótkim rysem historycznym, warto
umieścić także ogólną mapkę z rozmieszczeniem poszczególnych parków, skwerów,
basenów i umiejscowieniem rzek.).
e. Informacje o walorach kulturowych (elementy materialnego świadectwa kultury

danego miejsca odgrywają na obszarach zurbanizowanych istotną rolę w kształtowaniu
rynku turystycznego. To właśnie te niepowtarzalne obiekty będące wglądem w historię
danego miejsca oraz jego mieszkańców są decydujące w określaniu jego atrakcyjności.
Najważniejsze dla historii miejscowości są zabytki. Mogą one zostać pogrupowane tak:
1. układy urbanistyczne, 2. zabytki architektury sakralnej, 3. obiekty użyteczności
publicznej, 4. zamki i pałace, 5. historyczne budowle i kamienice oraz obiekty
mieszkalne, 6. zieleń miejska, 7. przestrzeń miejska (zabytki małej architektury). Dobrze
też jest podkreślić bogactwo styli i kultur, które są reprezentowane w miejscu.

Ponieważ mała mapka może być nie czytelna, lepiej będzie umieścić dokładne adresy
omawianych budowli w ich opisach. Opis taki powinien zawierać historię danego waloru
i opis samego obiektu. Warto przytaczać legendy bądź anegdoty związane z nazwą lub
charakterystycznym elementem danego obiektu. W razie możliwości warto sporządzić
interaktywną mapę.

(2) Dokumenty strategiczne na tema turystyki w miejscowości:

a. Cele w strategiach państwa, regionu odnoszące się do rozwoju turystyki.

Należy pokrótce i dość ogólnie opowiedzieć: jak postrzegana jest turystyka przez władze
państwa i regionu? czy pełni dużą czy małą rolę w planach rozwoju regionu, państwa?
czy przedsięwzięcia związane z poprawą rynku turystycznego są planowane na szczeblu
państwowym? jak chronione jest środowisko i walory naturalne? co robi rząd, by
poprawić sytuację na rynku turystycznym? Należy zaznaczyć, czy władze państwa widzą
w rozwoju turystyki szanse na wsparcie rozwoju gospodarczego regionu lub
podniesienia jego atrakcyjności dla większej liczby turystów miejscowych i
zewnętrznych (w tym też zagranicznych).

b. Cele w strategii lokalnego rozwoju gospodarczego. Po krótkim wstępie należy

wymienić dokumenty miejskie (soleckie), w których zawarte są plany poprawy na rynku
turystycznym i wymienić najważniejsze cele strategiczne oraz te, które mają prowadzić
do ich osiągnięcia. Mogą to być np.: strategia rozwoju rynku turystycznego, strategia
rozwoju gminy, program ochrony środowiska w gminie, wieloletni miejski (solecki)
program inwestycyjny, program ochrony zabytków. Należy podkreślić główne cele
włodarzy, jakie stawiają sobie w tej dziedzinie i pokazać czy i na ile konsekwentnie je
realizują.

c. Czy jest strategia lub program rozwoju turystyki? Pokazać, jakie są główne

założenia programu rozwoju turystyki, podkreślić jak to współgra ze strategią regionu,
jak i na ile konsekwentnie jest realizowana przez kolejne władze. Jeśli taki dokument nie

9

istnieje, to należy powiedzieć dlaczego, czy jest w planach, czy pozostałe dokumenty
wyczerpują temat rozwoju turystyki i czy jest on uważany za zbędny.

d. Działania realizowane w ostatnim okresie w obszarze turystyka. Tu można

wymienić wszelkie działania mające na celu poprawę sytuacji na rynku turystycznym
miejscowości i okolic: remonty dróg, powstałe nowe hotele i pensjonaty, nowe punkty
gastronomiczne; należy wspomnieć o aspektach mniej oczywistych, jak: wczesna
edukacja ekologiczna, rozwój terenów rekreacyjnych, renowacja budynków w
zabytkowych i reprezentatywnych dzielnicach, rozwój imprez sportowych i kulturalnych,
poprawa bezpieczeństwa, itp.

(3) Organizacja rynku usług turystycznych:

a. Instytucje publiczne. Tu należy wymienić i opisać wszystkie publiczne instytucje,

które tworzą rynek usług turystycznych miejscowości, które mogą przyciągać do
jednostki turystów, tak samo miejscowych jak i z zewnątrz czy zagranicznych. Należy tu
zwrócić uwagę na szkoły wyższe, akademie i uniwersytety, muzea, teatry, filharmonię,
operę, miejskie centra kultury, biblioteki i galerie. Należy opisać krótko ich historię i
szerszej działalność, skupiając się szczególnie na cyklicznych imprezach, które mogą
przyciągać turystów w konkretnych terminach.

Informacje te powinny być podzielone tematycznie, osobno szkoły, osobno muzea, osobno
teatry, miejsca, gdzie można posłuchać muzyki, itd. Prawdopodobnie tabela nie będzie
dobrą formą prezentacji, gdyż nie mieszcząc się na jednej stronie stanie się nieczytelna.
Najlepszym sposobem prezentacji tych informacji będzie lista, podzielona na kategorie, o
których powyżej.
b. Organizacje gospodarcze. Ten punkt należy opisać podobnie, jak powyższy punkt.

Jedyna różnicę stanowi rodzaj opisywanej instytucji, które powinny reprezentować
sektor prywatny oraz społeczny.

(4) Stan zagospodarowania turystycznego miejscowości:

a. Baza noclegowa. Opis wszystkich możliwości noclegu: hotele, motele, pensjonaty,

schroniska młodzieżowe, kempingi oraz inne obiekty świadczące usługi noclegowe:
pokoje gościnne, ośrodki szkoleniowe, hotele robotnicze. Warto wymienić także obiekty
noclegowe strefy podmiejskiej lub podmiejskiej i okolic, które zasługują na uwagę z racji
standardu usług, atrakcyjnej lokalizacji, stylu architektonicznego, zainteresowania
organizatorów konferencji i szkoleń.

Tabela, w której zestawione będą wszystkie miejsca oferujące możliwości noclegowe z adresami,
standardem, możliwościami organizowania w nich konferencji, liczbą łóżek (

tab.4

):

Tabela 4. Wzór.

Nazwa Adres Zaplecze

konferencyjne

Liczba miejsc

Liczba pokoi

HOTELE ****
Hotel Pierwszy

Hotel Drugi

HOTELE ***
Hotel Trzeci

………

MOTELE
………

………

………

Kwatery prywatne i inne miejsca oferujące możliwości noclegowe

OM. …….

Można zamieścić także wykres obrazujący, w jakich częściach miejscowości najłatwiej znaleźć
nocleg, gdzie jest on najtańszy, jak zmieniła się struktura i liczba miejsc noclegowych na
przestrzeni ostatnich 10 lat, prognoza na najbliższe 10 lat. Powinna tu także być umieszczona
tabela, obrazująca specyfikę tych obiektów (

tab.5

):

Tabela 5. Wzór.

Liczba obiektów

Zakres
świadczonych
usług

Przedział cenowy
(cena pokoju)

Różnicowanie cen
(rabaty, promocj)

Oferta dodatkowa,
współpraca

Segment rynku

Hotele ****
5 Sale

konferencyjne

(zróżnicowane pod
względem
wielkości),
restauracja, drink

Rabaty dla stałych
klientów, zniżki
weekendowe

Oferta kulturalno-
rozrywkowa
miejscowości stale
dostępna i
uaktualniana,

Turystyka
biznesowa,
turystyka
zagraniczna
przyjazdowa

10

bar, Internet w
niektórych
obiektach, pokoje
dla gości
niepełnosprawnych
tylko w wybranych
obiektach,
klimatyzacja części
gastronomicznej

współpraca z
informacją
turystyczną oraz
biurami podróży

Hotele ***

Hotele **

Hotele *

Motele

Pensjonaty
…….

Można umieścić także wykres reprezentujący stopień wykorzystania bazy noclegowej w
poszczególnych dzielnicach miasta oraz miesiącach.
b. Baza gastronomiczna. Do infrastruktury turystycznej zaliczane są przede wszystkim

te zakłady gastronomiczne, które są częścią obiektów hotelarskich (np. restauracje i bary
hotelowe), ale dodatkowo także i te, które funkcjonują samodzielnie, a zlokalizowane są
w miejscach szczególnie atrakcyjnych turystycznie (historyczna część miasta, główne
ulice handlowe, w pobliżu atrakcji turystycznych, urządzeń, węzłów i szlaków
komunikacyjnych). Należy więc opisać zadania, jakie ma spełniać baza gastronomiczna
miejscowości, liczbę obiektów i zakres usług przez nie świadczonych, ich strukturę pod
względem rozmieszczenia przestrzenno-cenowe, ofertę kulinarną (tzn. różne kuchnie,
jakich można tu skosztować), zadowolenie użytkowników, miejscowych oraz
przyjezdnych z takiej oferty. Rozmieszczenia wyróżnionych przez użytkowników ofert
oraz ceny i usługi dodatkowo przez nie świadczonych (catering, zamawianie przez
telefon).

c. Informacja turystyczna. Opis zadań, jakie spełniać powinna usługa informacji

turystycznej, oczekiwania przyjezdnych turystów oraz w jaki sposób i jakim zakresie są
one w miejscowości świadczone: wymienienie i opisanie specjalistycznych jednostek,
które zajmują się tylko informacją turystyczną (np. miejscowe centrum informacji,
regionalne centrum informacji turystycznej) oraz wskazanie jednostek (np. bazy
noclegowej czy gastronomicznej), dla których świadczenie usług informacji turystycznej
jest poszerzeniem ich oferty rynkowej. Należy wspomnieć o: -biurach podróży, w
których turysta może znaleźć pomoc, -samoobsługowych punktach informacji
turystycznej, tych czynnych całą dobę, oferujących bezpłatne katalogi, ulotki,
informatory kulturalne, plany centrum miasta (bądź całej miejscowości).
W dobie powszechnego dostępu do Internetu niezwykle ważne jest, by głównym
punktem informacji o miejscowości była witryna w sieci stworzona przez urząd miasta
(solecki). Należy opisać zakres usług informacji turystycznej, jakie są oferowane przez
główną stronę miasta lub M, możliwości oglądania: -wybranych fragmentów
miejscowości, -rezerwacje i płatności on-line, -interaktywna informacja, -zakres
informacji, jakie można znaleźć na tej stronie, -połączenia do innych witryn, -łatwość
dostępu do nich, -wersje obcojęzyczne tej strony, ponadto: -informacje o stronach
innych podmiotów, -witrynach kół i -związków turystycznych, -portalach tematycznych
o mieście, tworzonych przez poszczególne służby miejskie, -informatory kulturalne, -
miejsce pozwalające użytkownikom prezentować własne poglądy na temat
funkcjonowania poszczególnych jednostek tworzących bazę turystyczną danej jednostki.

d. System Oznakowania. Ten rozdział powinien zawierać informacje na temat tego, jak

w danym miejscu wygląda oznakowanie: -komunikacji samochodowej wjazdowej i
wyjazdowej z miejscowości oraz tranzytowej (czytelność i liczba drogowskazów,
wskazujących osobom przejeżdżającym przez miasto / wjeżdżającym / wyjeżdżającym z
miasta właściwą trasę), -w zakresie doprowadzenia turystów poruszających się po
miejscowości samochodem do poszczególnych dzielnic części miasta i do centrum, -ulic
i budynków, czytelność i ilość tablic z nazwami ulic na skrzyżowaniach, -turystyczne w
centrum miasta, -tras turystycznych i rekreacyjnych, -wyraźne oznakowanie dojazdów

11

do parkingów strzeżonych i dla autokarów turystycznych. Warto zamieścić wyniki badań
zadowolenia użytkowników: mieszkańców oraz przyjezdnych krajowych i zagranicznych,
z obecnego systemu oznakowania oraz – jeśli istnieją – plany poprawy i rozbudowy
systemu oznakowania miejscowości.

e. Parkingi i system parkowania. Ile parkingów znajduje się w mieście, jaką mają

pojemność, ile jest strzeżonych, ile całodobowych, jakie są stawki godzinowe za
poszczególne samochody, ile jest parkingów przy hotelach, czy parkingi w centrum są
płatne, jeśli tak, to należy zamieścić cennik, podać informację o możliwościach zakupu
biletu tygodniowego, miesięcznego, gdzie można zakupić bilety postojowe, czy są
parkingi buforowe przed wjazdem do centrum miasta. Powinny także znaleźć się tu
informacje dotyczące planów rozwoju systemu parkowania w mieście.

f. Zaplecze sanitarne. Na zaplecze sanitarne miejscowości składają się takie elementy

zagospodarowania oraz usług komunalnych, jak: szalety miejskie, łaźnie, wywóz śmieci i
gospodarka odpadami, jak również zapewnienie czystości ulic i ogólnej estetyki miasta.
Należy więc umieścić adresy szaletów miejskich, zaznaczyć czy i w jakim stopniu oferta
ta jest poszerzona przez punkty gastronomiczne udostępniające toalety swoim klientom.
Warto zaznaczyć zadowolenie mieszkańców z funkcjonowania służb sanitarnych miasta,
opinie specjalistów i turystów na temat czystości ulic i parków oraz ogólnego wyglądu
miejscowości.

g. Obiekty sportowo-rekreacyjne. W tabeli należy umieścić ilościowe zestawienie

obiektów sportowo-rekreacyjnych, następnie szczegółowo opisać najważniejsze dla
atrakcyjności turystycznej miejscowości obiekty będące własnością jednostek podległych
miastu (wielkość, pojemność, rodzaje imprez, jakie się na nich odbywają) oraz obiekty
zarządzane przez inne podmioty, a będące powszechnie dostępne dla mieszkańców i
turystów. Warto w osobnej tabeli umieścić rozpiętość cen za użytkowanie
poszczególnych typów obiektów, uwzględniając zniżki dla grup zorganizowanych oraz
dzieci, młodzieży, studentów, seniorów, osób niepełnosprawnych.

Proponowany podział obiektów: stadiony, hale sportowe z widownią powyżej tysiąc
miejsc, pozostałe hale sportowe, boiska do gier wielkich, boiska do gier małych, korty
tenisowe, sale i pawilony specjalistyczne, urządzenia dla sportów łodziowych
(przystanie), strzelnice, tory regatowe, tory łucznicze, tory motocyklowe i samochodowe,
tory jeździeckie, tory kartingowe, pływalnie kryte, pływalnie otwarte, lodowiska sztuczne,
stoki narciarski całoroczny, place zabaw.
h. Szlaki rowerowe. Długość tras rowerowych w miejscowości i na przyległych terenach

zielonych, jakość tych tras (czy są wydzielone fizycznie, czy są to pełne trasy pozwalając
na bezpieczny dojazd z domu do pracy, szkoły, czy raczej dłuższe i krótsze odcinki
wzdłuż ulic), także zestawienie najbardziej atrakcyjnych tras rowerowych; można
zamieścić mapkę ścisłego centrum z zaznaczonymi trasami i parkingami dla rowerów,
jakość infrastruktury rowerowej: parkingi, wypożyczalnie rowerów, stojaki przy różnych
instytucjach pozwalające na spokojne pozostawienie roweru przy wejściu,
bezpieczeństwo rowerzystów.

i. Szlaki turystyczne piesze. Zarówno oznakowane wg międzynarodowych standardów

szlaki na terenie miejscowości (od- przez- do, długość trasy, jej stopień trudności,
ciekawe obiekty znajdujące się na niej) jak i zwyczajowe trasy wydeptane przez
mieszkańców, trasy tematyczne w obrębie ścisłego centrum (np. wg stylów
architektonicznych, po muzeach, po klubach muzycznych, wg rodzajów zabytków),
plany rozwoju i uatrakcyjnienia turystyki pieszej.

j. Bezpieczeństwo. Należy zwrócić uwagę zarówno na wskaźniki bezpieczeństwa w

miejscowości (liczba zgłoszonych przestępstw, także liczba przestępstw na 1000
mieszkańców, odsetek wykrytych przestępstw, zmiana w ciągu ostatnich pięciu lat-
zestawienie w formie tabel i wykresów, sytuacja w mieście na tle innych miast lub
miejscowości Polski, liczba służb mundurowych na 1000 mieszkańców, zagrożenie
przestępczością w miejscowości i regionie, także na tle całego kraju, przestępstwa
najczęściej zgłaszane), ale także odczucia mieszkańców dotyczące życia w miejscowości,
działalności policji, straży miejskiej, bezpieczeństwa na ulicach, dzielnic bardziej
niebezpiecznych od innych. Należy wspomnieć o wszystkich programach poprawy
bezpieczeństwa, jakie są tu realizowane (monitoring, programy edukacyjne, programy
pomocy sąsiedzkiej).

12

k. Opieka medyczna. Należy opisać system opieki medycznej działający w Polsce,

zaznaczyć, jakich świadczeń bezpłatnie mogą oczekiwać turyści krajowi, czy są bezpłatne
świadczenia dla obcokrajowców, jakie są – mniej więcej – koszty leczenia w publicznych
placówkach. Warto zrobić zestawienie najważniejszych informacji dotyczących wielkości
infrastruktury medycznej w miejscowości. Przykładowy podział: Szpitale publiczne
ogółem: w tym: kliniczne specjalistyczne ogólne, szpitale i kliniki prywatne, liczba łóżek
w szpitalach ogółem, liczba łóżek na 10 tys. mieszkańców, ambulatoryjna opieka
zdrowotna: w tym: zakłady opieki zdrowotnej, praktyki lekarskie, liczba lekarzy, liczba
lekarzy na 10 tys. mieszkańców, liczba osób na 1 lekarza, apteki, liczba osób na 1 aptek,
pomoc doraźna (liczba karetek).

(5) Dostępność komunikacyjna do miejscowości:

a. Komunikacja drogowa. Komunikacja drogowa dotyczy możliwości komunikacji

samochodowej indywidualnej na terenie miejscowości. Należy więc opisać długość i
jakość dróg publicznych na terenie jednostki, drogi krajowe i międzynarodowe, które
przebiegają przez miejscowość. Wypada wspomnieć o czasowych utrudnieniach w ruchu
(korki w godzinach szczytu, problemy związane z aurą), oraz jak wpływają one na
postrzeganie miejscowości przez mieszkańców i turystów.
Komunikacja drogowa dotyczy także komunikacji miejskiej, liczby połączeń
autobusowych, ich punktualności, jakości taboru. Należy wspomnieć też o taksówkach i
możliwościach wynajęcia samochodu w mieście i rozmieszczeniu stacji benzynowych.
W obsłudze ruchu turystycznego duże znaczenie posiada także regularny transport
autokarowy. Krótko opisać możliwości podróżowania po Polsce autokarem jak i
połączenia międzynarodowe, jakie odchodzą z miejscowości (można zaprezentować w
formie tabeli).

b. Transport kolejowy. Czy pomimo rozwoju komunikacji drogowej i powietrznej

pociągi pozostają istotnym środkiem transportu w Polsce? Z jakimi miastami Polski i
zagranicy miejscowość posiada bezpośrednie połączenia PKP? Jaki jest standard
składów? Czy jest stosowane różnicowanie cen biletów (ze względu na co?)? Jak wygląda
sprawa bezpieczeństwa w podróży? Jaki jest stan dworców? Jakie usługi są na nich
oferowane? Jakie firmy obsługują przewozy pasażerskie na terenie Polski? Do jakich
miast odchodzi najwięcej połączeń w ciągu dnia? Jaką rolę odgrywają pociągi
podmiejskie? Czy można korzystać z tzw. pociągów turystycznych, których specjalnie
ułożone trasy mają prezentować bogactwo atrakcji na terenach pod miejskich?

c. Transport lotniczy. Czy miejscowość posiada własne lotnisko? Jeśli nie, to gdzie jest

najbliższe? Z jakimi miastami oferuje połączenia? Czy korzystają z niego głównie turyści,
czy także mieszkańcy miejscowi (nie tylko najbogatsi)? Jak kształtują się ceny biletów
lotniczych? Czy są dostępne dla przeciętnych mieszkańców Polski? Jakie firmy
obsługują połączenia w Polsce? Jak zorganizowany jest transport z lotniska do miasta?
Jakie połączenia kolejowe lub autokarowe z miejscowości obsługują turystów lądujących
na lotniskach w sąsiednich państwach? Jakie plany rozbudowy sieci połączeń lotniczych
planują władze miasta (sołectwa)? Jakie są planowane usprawnienia, modernizacje,
także w dłuższym okresie czasu?

(6) Oferta kulturalna miejscowości:

a. Wydarzenia kulturalne. Analizując ofertę kulturalną należy skupić się na kilku

podstawowych kategoriach imprez: -koncerty (także konkursy muzyczne), -wystawy, -
imprezy plenerowe (festiwale, festyny, happeningi, pikniki, ogrody muzyczne itp.), -
spektakle teatralne. Należy skupić się na: -imprezach cyklicznych, które odbywają się już
od lat i mają wyrobioną renomę oraz znane są potencjalnym turystom; -wydarzeniach
okazjonalnych, możliwie szeroko opisując działalność instytucji, które je organizują i
podając adresy stron internetowych, tytuły informatorów kulturalnych, gdzie zawsze
można znaleźć aktualne informacje na temat wydarzeń w mieście.

(7) Pozostałe atrakcje. Imprezy sportowe (mecze, maratony), wszelkie atrakcje skierowane do

dzieci, programy edukacyjne, dające możliwość poznania bogatej polskiej i lokalnej kultury;
ponadto: bliskość gór i morza, wykopaliska archeologiczne w niewielkiej odległości od
miejscowości (UWAGA: wszystko, co będąc wyjątkowym i niespotykanym stanowi atrakcje
turystyczną dla przybywających do miejscowości turystów).

(8) Kierunki rozwoju lokalnej turystyki. Analiza tego, co miejscowość: chce rozwijać z

obecnej oferty turystycznej i na których aspektach skupić się będzie w najbliższej przyszłości, a

13

które będą rozwijane w dalszej kolejności. Wnioski wynikające z analizy zmiany sytuacji rynku
turystycznego miejscowości w ostatnich 5, 10, 20 latach. Reakcja na poszerzenie Unii
Europejskiej, rozwoju samej Polski jak i państw ościennych.

Pytania z zakresu lokalnego sektora turystycznego, na które odpowiedzi powinny
znaleźć się w dokumencie: diagnoza stanu gminy

Na początku lat dwutysięcznych ukazała się książka zatytułowana Monitoring Stanu Gminy

jako narzędzie zarządzania strategicznego. Jest to publikacja przygotowana specjalnie dla
pracowników samorządowych przez Ekspertów z DS CONSULTING, Fundacji Inicjatyw Społeczno-
Gospodarczych oraz Brytyjski Fundusz Know How. Na zakończeniu pozycji zamieszono trzy
zestawy pytań

19

. Są to pytania, na jakie: 1. powinien odpowiadać raport o stanie gminy, 2. powinna

odpowiadać diagnoza stanu gminy dla potrzeb opracowania lokalnej strategii rozwoju
gospodarczego; 3. należy odpowiadać kontrolując dane i wskaźniki gromadzone dla potrzeb
opracowania raportu o stanie miasta i strategii rozwoju miasta w celu lepszego, bieżącego
zarządzania miastem.

W tabeli 6

przedstawione są wyłącznie te pytania, które są tak sformułowane,

że zawierają wyraźny odnośnik do lokalnego sektora turystycznego.

Tabela 6. pytania odnoszące się do lokalnego sektora turystycznego
Pytania na jakie:

Szczegółowe pytania

powinien odpowiadać

raport o stanie gminy

Wszystkie sto piętnaście mogą być podstawą inwentaryzacji turystycznej. (Z

powodu braku miejsca nie zostały one tu przedstawione).

powinna odpowiadać

diagnoza stanu gminy dla
potrzeb opracowania

lokalnej strategii rozwoju

gospodarczego

(podtytuł: turystyka, wypoczynek, sport)

• jakie obiekty przyjmujące turystów znajdują się na terenie gminy i jaką

liczbą miejsc dysponują oraz jakim formom turystyki istniejąca
infrastruktura sprzyja i czy jest wystarczająca?

• czy obiekty turystyczne należą do jakiejś sieci akwizycyjnej?

• jaka jest liczba turystów przyjeżdżających do gminy oraz czy i jak ta liczba

wzrasta (lub zmniejsza się)?

• ewentualnie jaka jest turystyka wyjazdowa w gminie?

• jaka jest długość i charakterystyka sezonu turystycznego oraz jakie są formy

wypoczynku?

• (ewentualnie) jakie są najczęstsze powody przyjazdu turystów?

• jakie są ważne obiekty przyciągające turystów?

• jaka jest baza żywieniowa i rozrywkowa na terenie gminy?
• czy i jak są znakowane trasy turystyczne w gminie?

• czy gmina ma tradycje turystyczne?

• czy istnieją turystyczne możliwości gminy, które nie są w pełni lub w ogóle

wykorzystywane oraz co można zrobić, by zmienić tę sytuację?

• jakie zajęcia – aktywności można proponować turystom i jaki jest poziom

ich zagospodarowania w programy?

• czy istnieją w gminie instytucje zajmujące się rozwojem turystyki w

regionie?

• jak zorganizowana jest informacja turystyczna?

• jaki jest stosunek mieszkańców do kwestii rozwijania usług turystycznych w

gminie?

• czy mieszkańcy chcący oferować usługi turystyczne mogą liczyć na jakąś

pomoc miasta?

• jakie są obiekty sportowe i kluby sportowe w gminie?

• czy i jakie są pozalekcyjne zajęcia sportowe w szkołach gminnych?

• ewentualnie – jaka liczba przedsiębiorstw działa na terenie gminy?

• czy i ile w gminie funkcjonuje wypożyczalni samochodów oraz wypożyczalni

sprzętu turystycznego i sportowego?

• jakie organizacje w gminie wspierają rozwój sportu i ewentualnie jak

wygląda ich działalność?

• czy turystyka w gminie jest lepiej czy gorzej rozwinięta, niż w gminach

konkurencyjnych?

• czy istnieje możliwość większego rozwoju turystyki w gminie?

• czy baza noclegowa, żywieniowa, sprzętowa i inna jest odpowiednia w

19

Monitoring Stanu Gminy jako narzędzie zarządzania strategicznego, 2001:170-204, (Publikacja przygotowana przez Ekspertów z DS CONSULTING i

Fundacji Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych), Warszawa.

14

stosunku do potrzeb?

• co i w jakim zakresie należałoby zmienić?

• czy gmina wspiera sport? Na czym to wsparcie polega?
• jakie formy przybiera aktywność sportowa mieszkańców i jaka jest

powszechność sportu amatorskiego?

• czy istnieją formy popularne, masowe i jaka jest rola gminy w kreowaniu

popularności?

• czy istnieje w gminie sport zawodowy (półzawodowy)?

• czy istnieją lokalne tradycje sportowe i czy są one wykorzystywane?

• jakie są popularne formy wypoczynku mieszkańców i czy istnieją jakieś

bariery do ich rozwijania?

należy

odpowiadać

kontrolując dane i

wskaźniki gromadzone
dla potrzeb opracowania

raportu o stanie miasta i

strategii rozwoju miasta
w celu lepszego,

bieżącego zarządzania
miastem

(podtytuł: turystyka, wypoczynek, sport)

• czy w związku z liczbą turystów odwiedzających gminę potrzebne są jakieś

nadzwyczajne doraźne działania miasta?

• czy i w jakim zakresie potrzebne są nowe działania miasta mające na celu

rozwój turystyki lub sportu? Jeśli nie gmina, to kto powinien być autorem
tych zmian?

• czy i w jakim zakresie gmina powinna zmodyfikować pozalekcyjne zajęcia

sportowe w nowych szkołach? Jeśli nie gmina, to kto powinien być autorem
tych zmian?

Podsumowanie: zarys treści

Celem ćwiczeń do Podstaw Turystyki na pierwszym roku studiów (objętość: 15 godzin) jest

wprowadzenie podstawowych pojęć według Ustawy o Usługach Turystycznych oraz WTO, a także
ukazanie turystyki od szczebla globalnego do lokalnego; także naświetlenie specyfiki terminologii
specjalistycznej na tle użycia tychże pojęć w innych naukach. Zadania studentów są tak
skonstruowane, żeby adept miał regularny kontakt z ustawą, ze specjalistycznymi pismami oraz
potrafił na podstawie różnorakich ofert turystycznych wybranego podmiotu określić właściwości
wykonywanych w turystyce zawodów. Własne opinie studentów są weryfikowane z interpretacją
danego zawodu w trzech pozycjach: (1) Ustawa o usługach turystycznych, (2) Zalecenia WTO oraz
(3) Leksykon podróży, turystyki, hotelarstwa (S. Medlik).

Literatura:
Boyer M., 1972, Le Tourisme. Du Seuil. Paris.
Chava Frankfort-Nachmias, David Nachmias, 2001, Metody badawcze w Naukach Społecznych,

Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.

Guide for Local Authorities on DEVELOPING SUSTAINABLE TOURISM, 1998World Tourism

Organization. Madrid.

Matthew B. Miles, A Michael Huberman, 2000, Analiza danych jakościowych, Trans Humana,

Białystok.

Medlik S., 1996:246, Leksykon podróży, turystyki i hotelarstwa. PWN. Warszawa
Monitoring Stanu Gminy jako narzędzie zarządzania strategicznego, 2001:170-204, (Publikacja

przygotowana przez Ekspertów z DS CONSULTING i Fundacji Inicjatyw Społeczno-
Gospodarczych), Warszawa.

Pirveli M., 2002, Kultura, edukacja a problemy gospodarcze z uwypukleniem turystyki, W:

Partnerstwo nauki i praktyki w turystyce. Fakty, intencje, potrzeby rozwoju. Wyższa Pomorska
Szkoła Turystyki I Hotelarstwa. Zeszyty Naukowe Nr 2. s.31-40.

Przecławski K., 1997, Człowiek a turystyka – zarys socjologii turystyki. Albis. Kraków.
Przecławski, K., 1994: Turystyka a świat współczesny. Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Ross L. W., Shackleton J. R., 1990, Economics, wyd. II, London.
Samuelson P. A., Nordhaus W. D., 1989, Economist, wyd. XIII, New York. (podręcznik do

ekonomii).

Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. 1995. ONZ-WTO. Warszawa.
Ustawa z dnia 29.08.1997r. o usługach turystycznych i rozporządzenia wykonawcze do niej oraz

inne akty prawne związane z turystyką. Stan prawny na dzień 31 stycznia 2006 r. Warszawa,
styczeń 2006 r.

15