BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

y

1/2009

y

26

C

prof. dr hab. Stefania Kinal, dr inż. Rafał Bodarski, prof. dr hab. Jerzy Preś, prof. dr hab. Jan Twardoń*, dr n. wet. Ryszard Mordak**

Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
**Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Czynniki żywieniowe

wpływające
na schorzenia racic

u większości krów stwierdzono ropo-
wicę międzypalcową (zapalenie skóry
palców). W Holandii schorzenie to sta-
nowi najczęstszą przyczynę kulawizn
w ostatnich 10 latach. Wszystkie kro-
wy kulejące w Holandii traktuje się
jako zwierzęta z objawami klinicznymi
(30% krów). Podobne wyniki badań re-
ferowano na kongresie Stowarzyszenia
Weterynaryjnego Bydła Brytyjskiego –
British Cattle Veterinary Association
(BCVA) (7). Wnioski z tego spotkania
naukowego sprowadzają się do stwier-
dzenia, iż nie jest to łatwy do zdefi -
niowania i usunięcia problem. Pod-
sumowując to zagadnienie, w swoim
doniesieniu Webster i wsp. (15) uwa-
żają, że 90% przypadków kulawizn
w Wielkiej Brytanii można zakwalifi -
kować do dwóch grup:
• uszkodzenia rogu racic (choroba bia-

łej linii, wrzody podeszwy, krwiaki),

• schorzenia infekcyjne (zapalenie

międzypalcowe skóry, czerwień
skóry).
Na zmniejszanie schorzeń racic

u krów z pierwszej grupy mogą wpły-
wać czynniki żywieniowe, gdyż od-
grywają one dużą rolę w tworzeniu
się rogu, jego odbudowie i spoistości.
Natomiast etiologia schorzeń drugiej
grupy to bakteryjne infekcje wywoła-
ne przez spirochety (15). Podatność
na te infekcje jest związana z immu-
nosupresją, jaka występuje w okresie
okołoporodowym, a szczyt DD (digi-
tal dermatitis) występuje w cztery mie-
siące po ocieleniu. Podatność ta jest
również związana z rodzajem podło-
gi w oborach. Wyraźnie zwiększa się

przy podłogach cementowych (beto-
nowych) w porównaniu do słanych
słomą. Większa podatność jest rów-
nież przy stosowaniu automatycznego
zgarniacza odchodów w porównaniu
do zgarniania przy pomocy traktora
(2). Profi laktyczne stosowanie kąpieli
racic w okresie wczesnej laktacji jest
najlepszym sposobem kontroli DD (3).
Czyste stado to najlepsza metoda ob-
niżenia ilości DD, a kontakt z odcho-
dami to największy czynnik w trans-
misji infekcji (3).

Czynniki żywieniowe
wpływające na schorzenia racic
W powstawaniu kulawizn dużą rolę
odgrywa kwasica żwacza prowadząca
do uszkodzenia naczyń włosowatych
zaopatrujących w krew tworzywo ro-
gotwórcze ściany racicy. Zaburzenie
ukrwienia wywołuje ochwat (lami-
nitis, pododermatitis aseptica diffusa).
Schorzenie to w fazie przewlekłej
prowadzi do deformacji racicy (wy-
rosły przód, ekscentrycznie ułożone
pierścienie na ścianie, wypukłość,
a nawet perforacja rotującą kością ra-
cicową), podeszwy i zakażeń (4). Pre-
wencja przeciwko zakwaszeniu pły-
nu żwacza polega na wprowadzeniu
w czasie zasuszenia krów tzw. okresu
przejściowego, który winien wyno-
sić 3-4 ostatnie tygodnie zasuszenia
i 3 pierwsze tygodnie laktacji. W tym
okresie następuje adaptacja mikro-
fl ory do wzrastających dawek pasz
treściwych, bogatych w skrobię. Nie-
właściwe jest także zbyt gwałtowne
wprowadzanie do dawki pokarmowej

W krajach, w których w żywieniu
krów mlecznych dominuje pastwi-
sko, nasilenie schorzeń jest o wiele
niższe – w Nowej Zelandii tylko 14-
21%, a w Australii zaledwie 3-7% krów
wykazuje objawy kulawizn. Kulawi-
zny są następstwem szeregu scho-
rzeń (tab. 1).

Niewłaściwa masa ciała wiąże

się z nasileniem chorób racic: przy
wzroście o 100 kg powyżej optimum
1,9-krotnie wzrasta liczba kulawizn
u krów (13) i na odwrót – zła kondy-
cja zwierząt jest silnie skorelowana
z kulawizną kliniczną (16). Spośród
innych czynników zwiększających na-
silenie występowania kulawizn, duże
znaczenie przypisuje się rodzajowi
i stanowi podłoża. Somers i wsp. (10)
prowadzili obserwacje w Holandii
w około 200 oborach wolnostanowi-
skowych, z różnymi rodzajami pod-
łóg: rusztowych, rusztowych ze zgar-
niaczem, betonowych ze zgarniaczem
oraz słanych słomą. Najmniej kula-
wizn stwierdzono u krów z obór sła-
nych słomą – tylko 55-60% obsady
farmy. We wszystkich innych typach
podłóg aż 80% krów wykazywało przy-
najmniej jedną z przyczyn kulawizny.
W oborach objętych obserwacjami

Według Vermunta (13) kulawi-
zny bydła stanowią duży pro-
blem w krajach, w których nie
dominuje wypas na pastwisku.
W USA 31-46%, a w Wielkiej
Brytanii nawet 36-69% krów
cierpi na te dolegliwości.

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

1/2009

27

pasz treściwych. W sytuacji kiedy
stosowanie dużych dawek pasz tre-
ściwych jest koniecznością (wyso-
kie wydajności), wykorzystać nale-
ży związki buforujące, np. NaHCO

3

.

Według Staufenbiela i wsp. (11) jedną
z bagatelizowanych przyczyn kwasicy
żwacza jest zbyt krótkie cięcie roślin
przeznaczonych do kiszenia.

Niedocenionym czynnikiem w pa-

togenezie chorób kończyn u bydła,
obok kwasicy żwacza, jest również
zasadowica trawienna. Wyniki tereno-
wych badań monitoringowych w wie-
lu fermach bydła mlecznego na prze-
strzeni ostatnich lat w Polsce wyraźnie
wskazują na nasilenie występowania
zasadowicy. Do głównych przyczyn
tego zaburzenia metabolicznego zali-
czyć należy podawanie nadmiernych
ilości białka, szczególnie jego frakcji
o wysokiej rozkładalności w żwaczu
(14), niedobór fermentowanych węglo-
wodanów oraz nadmierne podawanie
buforów i pasz o dużym udziale katio-
nów (17) – ryc. 1.

Wielu autorów zwraca uwagę na moż-

liwość profi laktyki schorzeń racic nie
tylko poprzez poprawę systemu utrzy-
mania (unikanie wilgotnych, zbyt śli-
skich posadzek, zwłaszcza uszkadza-
jących podeszwę, złą korekcję racic),
ale także na drodze żywieniowej (zbi-
lansowanie w dawkach pokarmowych
niezbędnych w procesie keratyniza-
cji aminokwasów – cystyny, metioni-
ny i histydyny, składników mineral-
nych: Ca, Zn, Se, Cu, Mn i witamin
A, D, E i biotyny). Z dotychczasowych
badań wynika jednak, że nie ma jednej,
uniwersalnej terapii żywieniowej rady-
kalnie usuwającej kulawizny. Dodatek
biotyny działa głównie na zmniejsze-
nie występowania oddzielenia linii
białej, a wyraźnie mniej na pozostałe
schorzenia racic (5). Biotyna podawa-
na w dawce pokarmowej nie jest inten-
sywnie rozkładana w żwaczu. Można
ją podawać doustnie przez kilka mie-
sięcy – krowom w laktacji 20 mg/dz.,
a krowom zasuszonym 10 mg/dz.
Dodatek Zn-metioniny leczy głównie
erozję piętki (8). Obiecujące wydają
się być ostatnie badania amerykań-
skie (1) dotyczące łącznego stosowa-
nia Zn-metioniny, Mn-metioniny, Cu-
lizyny i Co-glukoheptonianu (preparat
CTM-4-Plex-Zinpro). W procesie kera-
tynizacji i rogowacenia ważną rolę speł-
nia także wapń – aktywuje transgluta-

minazę epidermalną (TG) – enzym
biorący udział w tworzeniu rogu raci-
cowego. Hipokalcemia obniża aktyw-
ność TG i zaburza formowanie rogu.
Także hipofosfatemia u krów mlecz-
nych jest skorelowana z zaburzeniami
metabolizmu mineralnego organizmu
i stłuszczeniem wątroby (12), co po-
średnio może wpływać na powstawa-
nie kulawizn u tych zwierząt. Z tych
względów coraz częściej prowadzi
się badania nad bilansami kationo-
wo-anionowymi (DCAB) dawek po-
karmowych, które wpływają na go-
spodarkę wapniowo-fosforową krów,
a także mogą pomóc w wyjaśnie-

Tab. 1. Przyczyny kulawizny i częstotliwość ich występowania – wyniki badań amerykańskich na 3000 krowach (9)

Schorzenie

% krów

chorujących

Wrzód podeszwy i opuszki – sole ulcers

– pododermatitis circumscripta necroticans

13

Aseptyczne zapalenie tworzywa podeszwowego (podbitki)

– sole hemorrhages – pododermatitis aseptica circumscripta

16-32

Ściana oddzielona – white line separation

– pododermatitis purulenta

44

Ropowica międzypalcowa – interdigital dermatitis

– phlegmone interdigitalis

4-17

Zapalenie skóry szpary międzyracicznej – foot rot

– dermatitis interdigitalis

0-1

Brodawczyca skóry palców (gruda brodawczycowata,

choroba Mortellaro) – PDD – dermatitis verrucosa

8-12

Gnicie rogu opuszki – heel erozion – erosio ungulae

22-23

niu trudnych zagadnień związanych
z przyczynami chorób loko mocyjnych
u krów (6).

Brak jednoznacznych badań z za-

kresu tej tematyki, a niekiedy też kon-
trowersyjność uzyskiwanych wyników
sprawiają, że konieczne wydaje się
prowadzenie dalszych doświadczeń
nad możliwościami usuwania lub
zmniejszania liczby kulawizn na dro-
dze żywieniowej, ponieważ może to
być łatwiejsze w wykonaniu i stwarza
możliwość szerszego zastosowania
w praktyce.

Piśmiennictwo dostępne u autorów

Ryc. 1. Przewlekła zasadowica trawienna – schemat oddziaływania w organizmie krów (17)

zaburzenia funkcji – zaparcia – biegunki

wzrost aktywności transaminazy we krwi (GOT)

wzrost poziomu mocznika we krwi i mleku

obniżenie odporności organizmu

ochwaty

róg narastający szybko,

miękki, porowaty, nieodporny,

z tendencją do odklejania,

zakażenia

zapalenie macicy

ronienia

niepłodność

zapalenie

wymienia

wątroba

pH płynu żwacza > 7

wymię

kończyny

macica