Koncepcja gron

w zarządzaniu strategicznym

Grona a analiza

konkurencyjności

Analiza konkurencji stanowi niezwykle ważny element

analizy strategicznej przedsiębiorstwa, rozumianej jako

badanie i identyfikowanie obecnych i przyszłych zmian oraz

ich tendencji w otoczeniu firmy, a także w jej własnym

potencjale w celu określenia możliwości jej rozwoju oraz

przyszłej pozycji konkurencyjnej, co umożliwia budowę

skutecznej strategii rynkowej.

Najczęściej

analizę

otoczenia

konkurencyjnego

sprowadza się do analizy sektora, w którym działa

badane przedsiębiorstwo, stosując takie metody jego

badania, jak:

• analiza "pięciu sił",

• mapa grup strategicznych oraz

• punktowa ocena atrakcyjności sektora.

określił siły wyznaczające natężenie konkurencji w

danym sektorze oraz jego rentowność i finansową

atrakcyjność dla inwestorów:

 siła przetargowa dostawców,

 siła przetargowa nabywców, rywalizacja między
przedsiębiorstwami w sektorze,

 groźba nowych wejść i

 groźba pojawienia się substytutów

Autor dwóch pierwszych koncepcji -

Michael E. Porter

Możliwości rozwojowe sektora są tym mniejsze:

 im większa jest siła oddziaływania dostawców i

nabywców,

 im większe są możliwości wejścia do sektora nowych

producentów lub pojawienia się na rynku substytutów, a

także

 im ostrzejsza jest walka konkurencyjna między

przedsiębiorstwami w sektorze

Zależności między atrakcyjnością sektora a powyższymi siłami

są odwrotnie proporcjonalne.

Poznanie natężenia poszczególnych sił pozwala zatem

przedsiębiorstwu nie tylko ocenić obecny lub

potencjalny sektor swojego działania, ale także ułatwia

wybór najlepszej w danych warunkach strategii

konkurencji.

Druga metoda uzupełnia poprzednią analizę o

dokładne określenie rozkładu konkurencji

w sektorze.

Sporządzenie

odpowiedniej

mapy

pozwala

przedsiębiorstwu poznać liczbę grup strategicznych, tj.

grup firm, które:

 stosują podobne strategie konkurencji (np.
wykorzystują te same kanały dystrybucji, prowadzą

intensywną akcję reklamową),

 mają podobny majątek i umiejętności,

 i w ogóle charakteryzują się podobnymi cechami

(np. wielkość, agresywność wobec konkurencji)

Trzecią najczęściej stosowaną metodą analizy sektora jest

punktowa ocena jego atrakcyjności.

Polega ona na:

 zidentyfikowaniu najważniejszych cech danego sektora,

 dokonaniu oceny każdej z cech według przyjętej skali ocen,

a następnie na

 zsumowaniu ocen cząstkowych.

W ten sposób uzyskuje się obiektywną wartość sektora, która

nie uwzględnia pozycji, jaką dane przedsiębiorstwo zajmuje

lub chce zajmować w tym sektorze.

Powyższe metody koncentrują się ściśle na sektorze, w

którym działa dane przedsiębiorstwo.

Warto jednak spojrzeć na konkurencję z nieco szerszej

perspektywy i rozszerzyć analizę, zgodnie z propozycją M.E.

Portera, o tzw.

analizę gron

.

Angielskie

cluster

oznacza grupę podobnych rzeczy

(przedmiotów) znajdujących się lub zgrupowanych

blisko siebie.

W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że w znaczeniu

ekonomicznym słowo to po raz pierwszy zostało użyte w

pracach Michaela E. Portera skąd, przetłumaczone jako

"klaster" lub "grono", trafiło do polskiej terminologii

zarządzania.

Pojęcie klastra

Grona (clusters)

- według koncepcji M.E. Portera -

geograficzne

skupiska

wzajemnie

powiązanych,

zajmujących się określoną dziedziną przedsiębiorstw

produkujących wyroby finalne lub świadczących usługi,

wyspecjalizowanych dostawców, jednostek usługowych,

instytucji finansowych, firm działających w pokrewnych

sektorach i związanych z nimi instytucji konkurujących

między sobą.

firmy

ośrodki

wiedzy

władze

lokalne

organizacje

wspierające

Organizacje działające

poza gronem

Budowa grona

Strategia

i rywalizacja firm

Czynniki

produkcji

Popyt

- korzystne warunki rozwoju w

regionie zachęcające do

inwestowania

i ustawicznego wprowadzania

usprawnień

- silna konkurencja pomiędzy

lokalnymi firmami

Sektory pokrewne

i wspomagające

- obecność wyspecjalizowanych
dostawców,
-obecność konkurencyjnych
pokrewnych sektorów

- wymagający lokalni
odbiorcy,
- potrzeby klientów
pojawiające się w gronie
wcześniej niż gdzie
indziej,
- silny popyt zgłaszany
przez wymagających
lokalnych partnerów,
dzięki czemu możliwa
jest identyczna
produkcja na rynki
globalne.

Jakość i specjalizacja
czynników produkcji

Ilość i koszt czynników
produkcji:
- surowców,
- zasobów ludzkich,
- zasobów
kapitałowych
- infrastruktury

Elementy narodowej przewagi konkurencyjnej M.E. Portera

W rozwoju i funkcjonowaniu gron istotną rolę

odgrywają takie czynniki, jak:

•

Dostępność wyspecjalizowanych nakładów

i pracowników.

• Dostęp do informacji
• Komplementarność
• Dostęp do instytucji i do dóbr publicznych
•Zachęty i pomiar efektywności.

dostępność wyspecjalizowanych nakładów

i pracowników

.

Zaopatrywanie się firm na miejscu, czyli wewnątrz

grona

:



minimalizuje konieczność przechowywania

zapasów, eliminuje koszty importu,
skraca czas oczekiwania,
ułatwia komunikację,
 zmniejsza koszty dostosowania się do
szczególnych potrzeb i
ułatwia wspólne świadczenie usług
pomocniczych, takich jak instalowanie urządzeń,
usuwanie wad czy szkolenie użytkowników.

Firmy i miejscowe instytucje wchodzące w skład

grona gromadzą wiele specjalistycznych informacji

rynkowych, technicznych oraz z zakresu innych

dziedzin. Wewnątrz grona można uzyskać do nich

dostęp skuteczniej albo taniej, co umożliwia firmom

podwyższanie efektywności.

•

Dostęp do informacji.

•

Grono sprzyja zwiększaniu efektywności nie

tylko poprzez pozyskiwanie i kojarzenie

nakładów,

ale

także

przez

wzajemne

uzupełnianie się czynności wykonywanych

przez uczestników grona, czego wyrazem jest

komplementarność produktów. Oznacza to, że

poszczególne części grona są zależne od

siebie i mogą się wzajemnie wspierać.

• Komplementarność.

•

Dostęp do instytucji i do

dóbr publicznych.

Grona

przekształcają

w

dobra

publiczne wiele nakładów, które w
innym przypadku byłyby kosztowne
(np.

możliwość

zatrudnienia

pracowników

przeszkolonych

na

miejscowych kursach eliminuje lub
obniża

koszty

szkolenia

wewnętrznego).

Firmy w gronach często lepiej i szybciej

potrafią dostrzec nowe potrzeby

nabywców.

Czerpią korzyści z tego, że znajdują się w pobliżu

istniejącego skupiska firm znających nabywców i

utrzymujących

z

nimi

stosunki,

firm

z

pokrewnych

sektorów,

wyspecjalizowanych

jednostek

generujących

informacje

oraz

określonych nabywców.

Zdaniem M.E. Portera grona

wpływają na konkurencję na trzy

sposoby:



przez zwiększanie wydajności należących

do nich firm lub sektorów,

 przez zwiększanie ich zdolności do

innowacji, a więc do wzrostu wydajności

oraz

 przez zachęcanie do tworzenia nowych

firm, co sprzyja efektywności i rozszerza

grono.



Uczestnictwo w gronach na ogół

umożliwia uzyskanie przewagi w dostrzeganiu
nowych

możliwości

technicznych,

operacyjnych lub dostawczych, co sprzyja
wprowadzaniu innowacji oraz osiąganiu
większej elastyczności i szybkości działania.

Firmy w gronie mogą eksperymentować po

niższych kosztach i odraczać zaciąganie

dużych zobowiązań do czasu zdobycia

pewności, że nowy wyrób, proces lub

usługa odniosą sukces.



Przedsiębiorstwa w gronie często

szybciej uzyskują nowe komponenty,
usługi, maszyny i inne elementy
potrzebne do wdrożenia innowacji
dotyczących nowych asortymentów
wyrobów, nowego procesu czy nowego
modelu logistyki.

Miejscowi dostawcy i partnerzy mogą

silniej angażować się w proces innowacji,

powodując, że dostarczane przez nich

nakłady będą lepiej odpowiadać potrzebom

firmy.

Uczestnictwo w gronach na ogół umożliwia uzyskanie
przewagi

w

dostrzeganiu

nowych

możliwości

technicznych, operacyjnych lub dostawczych, co
sprzyja wprowadzaniu innowacji oraz osiąganiu
większej elastyczności i szybkości działania.

Przedsiębiorstwa w gronie często szybciej uzyskują
nowe komponenty, usługi, maszyny i inne elementy
potrzebne do wdrożenia innowacji dotyczących nowych
asortymentów wyrobów, nowego procesu czy nowego
modelu logistyki.

Miejscowi dostawcy i partnerzy mogą silniej
angażować się w proces innowacji, powodując, że
dostarczane przez nich nakłady będą lepiej odpowiadać
potrzebom firmy.

Firmy w gronie mogą eksperymentować po niższych
kosztach i odraczać zaciąganie dużych zobowiązań do
czasu zdobycia pewności, że nowy wyrób, proces lub
usługa odniosą sukces.

przewaga konkurencyjna w znacznym stopniu

zależy od czynników zewnętrznych występujących

poza firmą, a nawet poza jej sektorem, a więc od

lokalizacji jej jednostek gospodarujących.

Stanowią one siłę napędową eksportu oraz

przyciągają inwestycje zagraniczne, w związku z tym

ich rozwój powinien być wspierany przez władze.

Dobry stan grona ma duże znaczenie dla stanu firmy,

która może odnosić korzyści z należenia do

stowarzyszenia

branżowego

lub

wsparcia

udzielanego

przez

organizacje

społeczne

podejmujące działania lobbystyczne.

W zależności od stopnia

innowacyjności i szybkości
rozwoju wyróżnia się grona

statyczne i dynamiczne.

2. pierwsze z nich korzystają tylko z

ekonomiki

lokalizacji

w

łańcuchu

produkcji,

3. natomiast drugie są wynikiem ciągłego

procesu doskonalenia.

Obecnie większość przemysłu światowego

działa według statycznego modelu przy

ograniczonych innowacjach.

Czynnikami wzmacniającymi korzyści związane z

innowacjami w geograficznie skupionych gronach są

występujące w nich naciski konkurencyjne ze strony

równorzędnych jednostek i ciągłe porównania.

Jednakże w pewnych okolicznościach uczestnictwo w

gronie może też opóźniać innowacje. Kiedy firmy

konkurują w jednakowy sposób, wtedy pewnego

rodzaju

myślenie

grupowe

może

wzmacniać

dotychczasowe

zachowania,

utrudniając

wprowadzanie udoskonaleń.

Grona mogą też unikać bardzo radykalnych innowacji,

obawiając się, że mogłyby one spowodować utratę

znaczenia dotychczasowych zasobów, umiejętności,

informacji, dostawców czy infrastruktury.

Grona stanowią pewną kombinację

konkurencji i współpracy.

 Przy pozyskiwaniu klientów i ich utrzymywaniu
występuje silna rywalizacja, ale w innych
dziedzinach może mieć miejsce współpraca, która
w znacznej mierze ma charakter pionowy,
obejmuje

pokrewne

sektory

i

dotyczy

miejscowych instytucji.



Konkurencyjność

pojedynczej

firmy,

analizowana na tle grona, a więc w szerszym
kontekście, może prezentować się zatem inaczej
niż rozpatrywana tylko na tle najbliższych
konkurentów.

 To właśnie dlatego analiza gron powinna stać
się

częścią oceny konkurencji oraz

być

uwzględniania

przy

formułowaniu

strategii

rynkowej firmy.

•

Zachęty i pomiar efektywności

.

 Grona stwarzają zachęty do osiągania większej efektywności
działania firmy, głównie ze względu na rywalizację z konkurentami
wewnątrz grona, którzy działają w podobnych warunkach i z
którymi łatwo jest się porównywać.

 Ułatwiają one także pomiar efektywności czynności
wykonywanych wewnątrz firmy, gdyż często inne miejscowe
przedsiębiorstwa spełniają podobne funkcje.



Menedżerowie

uzyskują

zatem

większe

możliwości

porównywania ponoszonych kosztów transakcji zawieranych na
zewnątrz i obniżania kosztów monitoringu pracowników przez
porównywanie na miejscu ich wydajności z innymi jednostkami.

Grona stwarzają zachęty do osiągania większej

efektywności działania firmy, głównie ze

względu na rywalizację z konkurentami

wewnątrz grona, którzy działają w podobnych

warunkach i z którymi łatwo jest się

porównywać.

Zachęty i pomiar efektywności

Zachęty i pomiar efektywności

 Ułatwiają one także pomiar efektywności

czynności wykonywanych wewnątrz firmy, gdyż

często

inne

miejscowe

przedsiębiorstwa

spełniają podobne funkcje.

Zachęty i pomiar efektywności

 Menedżerowie

uzyskują

zatem

większe

możliwości porównywania ponoszonych kosztów

transakcji zawieranych na zewnątrz i obniżania

kosztów

monitoringu

pracowników

przez

porównywanie na miejscu ich wydajności z

innymi jednostkami.

Analiza literatury poświęconej gronom pozwala

stwierdzić, iż pojęcie to cechuje ogromna pojemność i

wieloznaczność semantyczna, na co dodatkowo

nakłada się istnienie wielu koncepcji

komplementarnych do koncepcji klastra.

W rezultacie nie ma jednej, powszechnie stosowanej i

zaakceptowanej, definicji grona. Większość z

przytoczonych poniżej definicji zawiera w sobie

niektóre lub wszystkie z następujących wymiarów:

Analiza pojęcia grona

 Koncentracja geograficzna (przestrzenna).

 Współpraca (konkurencja).

 Koncentracja sektorowa.

 Zjawiska kooperacji i konkurencji

 Specjalizacja.

Wymiary pojęcia grona

Koncentracja geograficzna

(przestrzenna).

Bliskość sprzyja rozprzestrzenianiu

się

innowacji, współpracy, a także

nawiązywaniu i podtrzymywaniu

kontaktów między partnerami.

Współpraca (konkurencja).

Zjawiska kooperacji i konkurencji

(często analizowane łącznie)

pozwalają na osiąganie przez członków grona

efektów synergii oraz wzmacniają ich

potencjał innowacyjny

Koncentracja sektorowa

Uczestnicy grona często pochodzą

z jednego lub kilku pokrewnych sektorów.

Bliskość sprzyja rozprzestrzenianiu się

innowacji, współpracy, a także

nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów

między partnerami.

Specjalizacja

Cechą charakterystyczną wielu kIastrów jest

obecność dużej grupy wyspecjalizowanych firm

i organizacji.

Teoria ekonomii i badania empiryczne potwierdzają,

że specjalizacja sprzyja podnoszeniu efektywności

organizacji, wzmacniając jednocześnie potrzebę

współpracy i budowania sieci powiązań

kooperacyjnych

Współzależność

Pomiędzy uczestnikami klastra zachodzą

dynamiczne interakcje, których jakość i

intensywność determinują sukces

ekonomiczny grona.

Zdaniem Jacobsa i de Mana wszystkie

opisywane w literaturze przedmiotu

przykłady kIastrów można zaliczyć do jednej

z trzech kategorii zjawisk ekonomicznych

(Jacobs i de Man 1996, s. 426):

l. Grono będące skoncentrowaną geograficznie

formą działalności ekonomicznej grupy firm z

pokrewnych sektorów, często związanych z

ośrodkami wiedzy

(uniwersytety, centra naukowo-badawcze).

Definicje grona

2. Grona rozumiane jako zintegrowane pionowo

łańcuchy produkcyjne (vertical production

chains) - wąsko zdefiniowane sektory, w

których sąsiadujące ze sobą etapy procesu

produkcyjnego tworzą jądro klastra.

Do tej grupy można także zaliczyć sieci

utworzone przez największe firmy działające na

pewnym wyodrębnionym obszarze

geograficznym.

Definicje grona

Definicje grona

3.

Grona jako całe sektory lub branże

(np. "klaster chemiczny" lub "klaster

rolno-spożywczy").

l.

Grona to geograficzne skupiska

wzajemnie powiązanych firm, dostawców,

jednostek świadczących usługi, firm

działających w pokrewnych sektorach i

związanych z nimi instytucji (uniwersytety,

jednostki normalizacyjne i stowarzyszenia

branżowe) konkurujących i

współpracujących ze sobą

(Porter 200 l, s. 246).

Definicje grona

2.Grona to sieci produkcyjne składające się

ze współzależnych firm i ich

wyspecjalizowanych dostawców, ośrodków

wiedzy (uniwersytety, instytuty badawcze),

organizacji wspierających (pośrednicy,

konsultanci) oraz ich klientów (Bank

Światowy 2002).

Definicje grona

3.

Grono to grupa firm, ich dostawców, klientów oraz ośrodków

wiedzy (uczelnie wyższe, jednostki badawcze, firmy konsultingowe)

posiadających komplementarne kompetencje oraz uczestniczących

w jednym łańcuchu tworzenia wartości (procesie produkcyjnym).

Ich celem działania jest poprawa jakości procesów oraz dóbr

finalnych. Mogą one tworzyć między sobą powiązania sieciowe

umożliwiające dyfuzję innowacji i wspólne rozwijanie nowych

technologii (Den Hertog i in. 2001).

Definicje grona