Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

Nexto.pl

.

Jerzy Morawski

ŚREDNIOWIECZE

DO ROKU 1320

HISTORIA MUZYKI POLSKIEJ

pod redakcją Stefana Sutkowskiego

Tom 1 część 1

Fragment

HISTORIA MUZYKI POLSKIEJ

pod redakcją

Stefana Sutkowskiego

I Średniowiecze – część 1

I Średniowiecze – część 2

II Renesans

III Barok – część 1
III Barok – część 2

IV Klasycyzm

V Romantyzm – część 1
V Romantyzm – część 2

VI Okres między Romantyzmem a Współczesnością

VII Współczesność – część 1
VII Współczesność – część 2

Sutkowski Edition Warsaw

00-414 Warszawa, ul. Orłowicza 8 m. 36

OD WYDAWCY

Pragnę tym wstępem dać odpowiedź, zapewne niepełną, na pytanie, dlaczego podjąłem

trud wydawania HISTORII MUZYKI POLSKIEJ w języku polskim i angielskim. Otóż
muzyka i jej historia w Polsce – temat niezwykle interesujący, bogaty, a w niektórych

okresach wręcz fascynujący – jest dziedziną, której poświęciłem bardzo znaczną część
swego życia, warto więc zakończyć te prace jakimś trwałym akcentem. To jakby wyznanie

osobiste, ale to byłoby za mało, aby podejmować tak wielki wysiłek. Celem wydawnictwa
jest przedstawienie rozwoju muzyki w naszym kraju od czasów najdawniejszych do

współczesności. Ukazanie więc tego wszystkiego, co jest nam znane, również w języku
najbardziej dostępnym na świecie, a tym samym wypełnienie luki, która negatywnie ciąży
na znajomości naszych osiągnięć muzycznych w świadomości obcokrajowców w każdej

części kuli ziemskiej. Jest to miłym, aczkolwiek niełatwym obowiązkiem, choć – nie ma co
ukrywać – przyjemnością.

Atutem muzyki polskiej w światowej jej prezentacji – a takim przedsięwzięciem jest

również edycja historii pewnego okresu lub wielu okresów – jest zaistnienie w percepcji
światowej wielkiej twórczości Fryderyka Chopina. Twórczości, której znaczna część
powstała poza krajem urodzenia, ale której polskości nie da się podważyć. Nie ulega dla
mnie wątpliwości, że największa liczba ludzi na świecie kojarzy sobie Polskę z Chopinem.
Dotyczy to nie tylko muzyków, artystów czy w ogóle ludzi wykształconych, lecz także

większej części obywateli każdego państwa. Nawet tylko to mogłoby wystarczyć jako powód
do możliwie pełnego zaprezentowania za granicą kultury muzycznej kraju Fryderyka
Chopina, jej uwarunkowań historycznych, międzynarodowych powiązań, bogactwa
charakteru i cech stylistycznych.

Ze znajomością historii Polski i Polaków, jej osiągnięć i potknięć w dziedzinie polityki,

gospodarki czy kultury jest w świecie bardzo, ale to bardzo źle. Nawet o naszej historii
współczesnej ludzie na Zachodzie i Wschodzie wiedzą bardzo niewiele, nie mówiąc już

o historii muzyki polskiej na przestrzeni wieków, z jej wzlotami i upadkami, ze
wspaniałym barokiem – gdy kapela króla w Warszawie była chyba najznakomitszą

w Europie, gdy Warszawa – po Florencji, Rzymie, Mantui, Neapolu i sporadycznie Bolonii

– była jednym z przodujących w Europie, a więc i w świecie, ośrodków kultywujących

włoską operę wczesnobarokową. Takich spektakularnych przykładów można przytoczyć

znacznie więcej i wówczas staną się zrozumiałe i nie będą czymś zaskakującym zasłużone

sukcesy naszych wybitnych twórców muzycznych. Ukazanie twórczości polskiej
i wykonywanej w Polsce, myśli teoretycznej i szkolnictwa, prezentacja wykonawców,
solistów i zespołów, wreszcie materialnych dowodów kultywowania muzyki, jak
instrumenty muzyczne, sale koncertowe czy operowe, wszystko to będzie przedmiotem

realizowanej przez wydawnictwo edycji.

Autorami poszczególnych tomów są polscy muzykolodzy specjalizujący się od lat w tych

zagadnieniach, a tłumaczami osoby, których językiem ojczystym jest angielski.

Podstawowym kanonem będzie okres historyczny, a więc:

Średniowiecze (w dwóch częściach)
Renesans

Barok (w dwóch częściach)
Klasycyzm
Romantyzm (w dwóch częściach)

Między Romantyzmem a Współczesnością

Współczesność (w dwóch częściach)

Obok historii w ścisłym sensie wydawać będziemy prace monograficzne, wśród których

ukazały się już następujące:

Polskie organy, prospekty organowe w Polsce jako dzieła sztuki
Fortepian polski
Recytatyw liturgiczny w średniowiecznej Polsce

Lutosławski – życie i muzyka

Planuje się też opracowania dotyczące instrumentów smyczkowych, teatru muzycznego,

muzyki ludowej, rozwoju myśli muzycznej i edukacji, i szereg innych.

Dla kogo jest przeznaczony ten cykl wydawniczy? Sądzę, że zaspokoi zapotrzebowanie –

jeżeli nie w całości, to przynajmniej w części – ośrodków naukowych (uniwersytety, szkoły

muzyczne, biblioteki), a także tych wszystkich, którzy nie będąc ścisłymi profesjonalistami
w dziedzinie historii i sztuki muzycznej, będą chcieli się dowiedzieć czegoś szczegółowego
o naszej twórczości i życiu muzycznym. Brak takiego wydawnictwa w przeszłości i – tym

bardziej – dziś jest dotkliwie odczuwalny zwłaszcza w kontaktach naszej kultury

muzycznej ze światem i świata artystycznego z Polską i Polakami. Niech ten pierwszy krok

będzie przyczynkiem do przełamania tej sytuacji.

Bez względu na to, jak liczne są argumenty przemawiające za rozpowszechnianiem

w świecie HISTORII MUZYKI POLSKIEJ w języku angielskim, trudno sobie wyobrazić,

aby wydanie to nie miało być dostępne dla polskiego czytelnika w jego ojczystym języku.
Ten postulat niejako wynika z faktu, że – jak już wspomniałem – autorami poszczególnych
części cyklu są polscy muzykolodzy, a więc – zanim powstanie angielska wersja językowa
któregokolwiek tomu, może on już ukazać się na rynku w wersji „oryginalnej”.

Redaktor cyklu

Stefan Sutkowski

WSTĘP

I. UWAGI OGÓLNE

1. Zakres chronologiczny i terytorialny przedmiotu oraz

periodyzacja

Publikacja, którą oddajemy dzisiaj do rąk Czytelników, jest nieco zmienioną wersją

książki, wydanej w 2003 r. w języku angielskim pt. The History of Music in Poland. Vol.

I – The Middle Ages. Part 1: up to 1320 przez Sutkowski Edition Warsaw. Książka ta
była skierowana do czytelników zagranicznych, stąd zawierała fragmenty, dotyczące

zwłaszcza potraktowanych z konieczności skrótowo dziejów politycznych państwa
polskiego, których zamieszczenie wydawało się autorowi potrzebne dla tego kręgu
odbiorców, a które w edycji polskiej okazały się zbędne i zostały usunięte, ze wskazaniem
jednak odpowiedniej literatury, omawiającej tę problematykę.

Podobnie jak edycja angielska, publikacja stanowi pierwszą część cyklu wydawniczego,

zatytułowanego Historia muzyki polskiej. Jej przedmiotem jest przedstawienie dziejów
muzyki w Polsce w poszczególnych etapach okresu średniowiecza, poczynając od czasów
najdawniejszych, a kończąc na początkach XIV w., oraz prezentacja zagadnień ogólnych,

z muzyką bardziej lub mniej bezpośrednio związanych, które włączane są powszechnie do
poszerzonego kręgu problematyki dziejów kultury muzycznej. W dziejach tych sama
muzyka odgrywa – ze względu na zmienny charakter i wartość źródeł w różnych epokach
– ważną, ale nie zawsze dominującą rolę. W intencji autora książka ma więc stanowić
próbę przedstawienia wewnętrznej jednolitości, która mogłaby tworzyć podstawę dla

wyraźnego wyodrębnienia tego właśnie okresu historycznego. Zamierzenie takie mogło
być jednak zrealizowane tylko częściowo, ponieważ wewnętrzna jednolitość może być
interpretowana historycznie w zasadzie tylko na podstawie specyficznych dla tego okresu
cech stylistycznych, niedających się jeszcze w tym czasie dokładnie określić. Stąd dużą
część rozważań poświęcono nie tyle różnym trudno uchwytnym kierunkom stylistycznym

i ewentualnemu określaniu ich charakterystycznych cech, ile – nie rezygnując całkowicie

z drobiazgowych niekiedy, analitycznych omówień materiału źródłowego – podłożu,

z jakiego wyrastać mogła muzyka, jej różnorodnym uwarunkowaniom i podstawowym

nurtom rozwojowym. W ten sposób powstał możliwy do ujęcia przy dzisiejszym stanie

naszej wiedzy obraz źródeł, genezy, kształtowania się i początkowych etapów wzrostu

kultury muzycznej w Polsce, rozumianej jako zbiór miejscowych, po części własnych
i względnie trwałych osiągnięć, obejmujących wszystkie dziedziny życia muzycznego
w planie materialnym (instrumenty muzyczne, zapisy muzyczne) i duchowo-
intelektualnym (twórczość muzyczna, myśl o muzyce, formy praktyki wykonawczej).

Przyczyny innego rodzaju trudności, wynikających z próby nadania przedstawieniu

dziejów muzyki i kultury muzycznej charakteru syntetycznego, tkwią w niekompletności
materiałów źródłowych, zarówno muzycznych, jak i pozamuzycznych. Dążenia do

całościowego ujęcia, które ułatwiałoby przedstawienie możliwie wszechstronnej
rekonstrukcji przeszłości, są w pewnym zakresie realizowane poprzez powiązanie

w wyważony sposób muzyki, a zwłaszcza kultury muzycznej, z dziejami państwa,
społeczeństwa i narodu. Stąd warunkom społeczno-politycznym, a z końcem omawianego
okresu także stosunkom narodowościowym, przyznaje się duże znaczenie, ponieważ

czynniki te tworzyły nie tylko podłoże kształtowania kultury muzycznej i dawały wiele
twórczych impulsów dla jej rozwoju, lecz stanowiły też ważne płaszczyzny, na których

możliwe stawało się dalece jeszcze niepełne realizowanie postulatu integralnego
przedstawienia ówczesnych dziejów muzyki. Inny, niezwykle ważny typ związków,
którego rolę w kształtowaniu procesu historycznego muzyki trudno ze względu na

charakter muzyki średniowiecznej przecenić, łączył muzykę z religią i intensywnie
rozwijaną podówczas liturgią. Dla zrozumienia wielu zachodzących w tamtych czasach
procesów dziejowych nie bez znaczenia jest również fakt, że muzyka kultywowana
w kościele rzymskim w okresie średniowiecza przetrwała w zasadzie do dnia dzisiejszego,
stanowiąc niejako klamrę spinającą dawne wieki z dniem dzisiejszym, stąd też jest bez

wątpienia atrakcyjnym dla historyka czynnikiem, który przybliżyć nam może dawną
epokę. Ale traktowany schematycznie jako żywe do dziś, nacechowane w powszechnym
mniemaniu silnym tradycjonalizmem, stąd niezmienne i niezwykle sugestywne zjawisko,
które – stanowiąc podłoże całej muzyki europejskiej późniejszych epok – pozostaje wciąż
niewyczerpanym jej źródłem, może też przyczyniać się do powstawania wielu

nieporozumień, błędnych opinii i nie zawsze słusznych ocen.

Pewnych wyjaśnień wymaga konstrukcja książki i układ materiału. Wzorem wielu

najnowszych opracowań historycznych, także dotyczących powszechnych dziejów muzyki
średniowiecza, główną część książki poprzedzono wprowadzeniem odnoszącym się do

czasów prehistorycznych, w którym przedstawiono wiadomości o kulturze muzycznej

w czasach starożytnych na ziemiach późniejszej Polski. To odniesienie do czasów

prehistorycznych nie jest jednak włączonym tu mechanicznie opisem najstarszych

przejawów kultury muzycznej na naszych ziemiach, ale objęty nim rozległy okres

historyczny traktowany jest jako czas, w którym tkwiły korzenie wielu przejawów

kultury muzycznej średniowiecza, dostrzegalne w ograniczonym względami źródłowymi
zakresie w całym szeregu zjawisk o dalekosiężnym niekiedy znaczeniu. W stosunku do
świata antycznego i wysoko rozwiniętych kultur Bliskiego Wschodu, Egiptu, Grecji
i Rzymu, z licznymi i bogato udokumentowanymi źródłami, najdawniejsze informacje

o śladach uprawiania muzyki na obszarze Europy Środkowej, a w szczególności jej
środkowowschodnich rejonów, są bez porównania uboższe. Granice chronologiczne
i terytorialne mogą być tu określone jedynie w przybliżeniu. Duża część zagadnień,

niekiedy bardzo istotnych dla chronologii, wymyka się dokładnym ustaleniom i budzi
wiele kontrowersji wśród archeologów, których zdania na ten temat są często podzielone.

Mimo to jednak przyjęta periodyzacja tego czasowo ogromnego okresu uwzględnia
podziały chronologiczne stosowane w archeologii. Omówiony tu odcinek czasowy obejmuje
więc starożytność – od końca paleolitu, poprzez neolit, epokę brązu i żelaza, w tym antyk

– okres nie tylko w świecie, ale i w Europie zachodniej cywilizacyjnie silnie rozwinięty –
aż do początków średniowiecza, to znaczy do ok. VI–VII w., kiedy to obok materiału

archeologicznego, stanowiącego dotąd podstawowe i jedyne źródło muzyczne, pojawiają się
także najwcześniejsze wzmianki historyczne dotyczące kształtowania się plemion
słowiańskich.

Główna część książki obejmuje okres od ok. VIII do początku wieku XIV, przez

historyków określany często mianem wczesnego średniowiecza. Podzielić go można na
trzy etapy, których wyodrębnienie uzasadnione jest rozwojem gospodarczym, układem
politycznym i poziomem życia umysłowego. Etap pierwszy, zwany umownie
przedpiastowskim, wiąże się z wystąpieniem początkowo na poły legendarnego rodu

Piastów, który z wolna wysunął się na pierwsze miejsce wśród rodów innych władców
plemiennych. Drugi etap, wczesnopiastowski, osadzony jest już całkowicie w realiach
historycznych; wówczas to poprzez osobę Mieszka I, zwłaszcza zaś Bolesława Chrobrego,
pierwszego koronowanego króla Polski (1025), państwo piastowskie weszło w orbitę
europejskich stosunków międzynarodowych. Ten niejednolity etap, w którym osiągnięcia

o historycznym znaczeniu przeplatały się z kryzysami, a jednolitość państwa wskutek
różnych okoliczności bywała chwiejna, zakończył się wraz ze śmiercią Bolesława
Krzywoustego (1138). Trzeci wreszcie i ostatni etap wczesnego średniowiecza, nazywany
okresem rozbicia dzielnicowego, zaczyna się od podziału państwa na drobne cząstki na

skutek realizacji tak zwanego testamentu Bolesława Krzywoustego, a kończy

poprzedzonym wcześniejszymi próbami zjednoczeniem kraju pod berłem Władysława

Łokietka (1320). Przedstawiona w ten sposób wewnętrzna periodyzacja tego stosunkowo

długiego, bo rozciągającego się na przestrzeni blisko sześciu wieków okresu, w historii

społecznej zwanego okresem społeczeństwa przedstanowego, a w historii sztuki

obejmującego z grubsza rzecz biorąc czasy recepcji i rozwoju sztuki romańskiej,
wzorowana na periodyzacji dziejów politycznych i tworząca ramy konstrukcji
historycznej, budzić może w odniesieniu do dziejów kultury i kultury muzycznej różne
zastrzeżenia. Jednak jej zasadniczy schemat, przy umowności stosowanych tu cezur

wykorzystujących daty historii politycznej, ujawnia względnie jednolite cechy
poszczególnych etapów i ukazuje dynamikę procesu zmian zachodzących w dziedzinie
kultury muzycznej, nawet wówczas, gdy rozwój tej kultury nie zawsze wykazuje związki

z precyzyjnymi datami i nie zawsze daje się podporządkować opartej na takich datach
konstrukcji wewnętrznej okresów historycznych, co prowadzi niekiedy do licznych

zazębień, zwłaszcza w okresach granicznych. Problematyka szczegółowa omawiana jest
w obrębie tak zarysowanego i względnie jednolitego schematu periodyzacyjnego zarówno
na zasadzie rzeczowej, jak też – gdy było to możliwe – chronologicznej, chociaż przyjęcie

takiego założenia metodologicznego mogło niekiedy prowadzić do koniecznych powtórzeń,
wynikających z braku ścisłej korelacji pomiędzy polityczną i kulturowomuzyczną siecią

podziałów historycznych.

Kryteria podziałów historycznych i traktowanie dziejów muzyki w ścisłym powiązaniu

z losami państwa pozwalają jednocześnie określić zakres terytorialny przedmiotu, który

od X do początków XIV w. wyznaczają granice państwowe; zakresem tym, mało stabilnym
i zmiennym jak ówczesne polityczne dzieje kraju, starano się również, gdy było to
konieczne, objąć tereny przygraniczne. Wiele uwagi poświęcono poszczególnym regionom,
ujmowanym jako współdziałające części względnie jednolitego w okresie monarchii
wczesnopiastowskiej organizmu państwowego, a w czasach rozbicia dzielnicowego –

terytorialnego. Uwzględnienie w ramach metody geograficznej badań regionalnych
i określenie roli, jaką różne regiony kraju odgrywać mogły w rozwoju kultury muzycznej,
nie rozkłada się równomiernie na cały kraj, ale wyraźnie uprzywilejowuje bardziej
zasobne w materiały źródłowe regiony czy dzielnice. Mimo to pomaga ono niekiedy lepiej
ukazać i wyjaśnić wiele procesów zachodzących w dziejach kultury muzycznej na tym

terenie.

Okres wczesnego średniowiecza traktowany jest jako wycinek szerszego spektrum

dziejowego. Jego początek wpisuje się doskonale – na ile źródła pozwalają to stwierdzić –
w proces historyczny poprzednich epok; nie jest więc oderwany od procesów dziejowych,

ale się z nimi stapia, tworząc rodzaj syntezy, w której mieszało się wiele tradycji

wywodzących się z różnych źródeł. Osobliwością tego okresu jest jednak to, że łatwiej go

łączyć z czasami późniejszymi niż z poprzedzającymi go epokami, i to nie tylko ze względu

na sytuację źródłową, choć ona również odgrywa tu doniosłą rolę, lecz przede wszystkim

dlatego, że tkwią w nim początki tych wszystkich rozwijanych w czasach późniejszych

podstawowych zjawisk i nurtów muzycznych, które w zakresie twórczości monodycznej,
recepcji technik kompozytorskich dotyczących zwłaszcza muzyki wielogłosowej,
upowszechnienia pisma muzycznego, różnych typów szkolnictwa muzycznego i praktyk
wykonawczych, a przede wszystkim twórczości w języku polskim, pozwalają na

wydobycie i ukazanie cech ówczesnej kultury muzycznej zarówno wynikających z jej
związków z powszechnymi prądami, jak też stanowiących o jej oryginalności i swoistym
charakterze. Ta zależność od świata zewnętrznego, w początkach wczesnego

średniowiecza silnie jeszcze ograniczana poprzez charakter i poziom stosunków społeczno-
politycznych oraz warunki geograficzne, tworzące z braku rozbudowanej sieci szlaków

komunikacyjnych i infrastruktury trudne do przybycia przestrzenie, z biegiem czasu, na
skutek stopniowego przezwyciężania tendencji izolacjonistycznych i coraz bardziej
intensywnego otwierania się na inne kultury, występuje już na etapie monarchii

wczesnopiastowskiej bardzo wyraźnie.

Czerpanie wzorów obcych przede wszystkim z wysoko rozwiniętych kultur Zachodu,

początkowo zapewne narzucane i przejmowane mechanicznie, z biegiem czasu wiązało się
z dostrzeganiem i zrozumieniem ich znaczenia, a w konsekwencji polegało na
naśladowaniu pewnych wzorców wartości. Wzorce te stały się zapewne jedną z głównych

przyczyn rychłego przyswojenia i przejęcia w Polsce wszystkiego, czym w zakresie
kultury muzycznej dysponował w owym czasie Zachód. Ponadto już dość wcześnie
obserwować można początki twórczego przekształcania napływających wzorów
europejskich. Te dwa sposoby podejścia do muzyki europejskiej – bezpośrednia i raczej
bezkrytyczna recepcja oraz transformacja, polegająca między innymi na naśladowaniu

i adaptacji wzorców obcych – prowadziły do osiąganego w różnym stopniu i bardziej lub
mniej świadomego zespalania się z tą muzyką, zgodnie z uniwersalistycznym sposobem jej
traktowania i odczuwania. Polskie średniowiecze muzyczne jest więc z jednej strony
ukształtowane w pewnym stopniu przez dawne tradycje i kultury wieków wcześniejszych
w takiej formie, w jakiej przejawiała się ona na naszych ziemiach i z którymi żywe

i kultywowane wyraźnie ze świadomością ciągłości więzi, głęboko zakorzenione w pamięci
historycznej, przetrwały jeszcze przez długi czas w głąb średniowiecza, z drugiej zaś
stanowi początek kultury względnie oryginalnej, z wszelkimi cechami nowej epoki,
kultury jasno osadzonej w zmienionych realiach historycznych i reprezentującej

całkowicie nowy typ duchowości, oparty na afirmacji chrześcijaństwa, z wszelkimi

wynikającymi stąd konsekwencjami dla postępów w wielu dziedzinach wiedzy i kultury.

2. Podstawa materiałowa

2. Podstawa materiałowa

Stosunkowo obszerne fragmenty książki poświęcono omówieniu źródeł celem

wprowadzenia w skomplikowaną problematykę zagadnień związanych z podstawą
materiałową, umożliwiającą przedstawienie dziejów kultury muzycznej Polski

w omawianym okresie, a przede wszystkim zorientowanie się w pełnym w miarę
możliwości zasobie i charakterze materiału źródłowego, a także w specyficznych dla
różnych czasów typach źródeł. Podstawa materiałowa opracowania historii muzyki

w starożytności i w początkach średniowiecza nie jest zbyt bogata, ale stosunkowo mocno
zróżnicowana. Tworzą ją źródła bezpośrednie, do których zalicza się przede wszystkim

zabytki muzyczne sensu stricto, oraz pośrednie, obejmujące bardzo szeroki asortyment
źródeł różnego typu, których związki z muzyką i kulturą muzyczną ujawniają się

w poszczególnych okresach historycznych z różnym nasileniem. Wśród najważniejszych
źródeł pośrednich, których wartość i znaczenie, a także ocena ich przydatności dla badań
ulega w związku z tym przemianom w toku historii, wymienia się zabytki archeologiczne
i ikonograficzne oraz literackie i inne pozamuzyczne źródła pisane.

Podstawowy zasób źródeł do najdawniejszych dziejów kultury muzycznej na terenach

późniejszej Polski stanowią wyłącznie zabytki pozyskiwane drogą archeologicznych badań
wykopaliskowych. Materiał ten to przede wszystkim różnego rodzaju narzędzia
dźwiękowe, w tym instrumenty muzyczne, będące przejawem kultury społeczeństwa,

które je wytworzyło bądź używało, a także ryty i rysunki przedstawiające sytuacje
związane z muzyką i tańcem, umieszczane na przedmiotach użytku codziennego, na
przykład na naczyniach, broni, fragmentach budowli itp. Instrumenty muzyczne, choć
w nikłym stopniu, pozwalają ujawnić, lub co najmniej bliżej udokumentować,
charakterystyczne dla kultur archeologicznych, które nie zawsze pokrywają się z grupami

językowymi i etnicznymi, prądy stylistyczne oraz sfery oddziaływania różnych ośrodków
kultowych na terenach powiązanych związkami ekonomicznymi, typem gospodarki,
a także zwyczajami i wierzeniami. Zaznaczyć jednak trzeba, że takie same instrumenty
występować mogły i istotnie występowały w różnych środowiskach i w różnych okresach
historycznych, stanowiąc świadectwo wspólnych cech tych środowisk. Ponadto – od

środowiska, określonych warunków, stopnia rozwoju społeczeństwa itp. zależała funkcja
instrumentów; a zatem ten sam instrument mógł mieć różne przeznaczenie: w pewnym

miejscu i czasie służył jako instrument myśliwski, w innym jako sygnałowy, w jeszcze

innym wreszcie jako kultowy, a często także łączył różne funkcje. Wnioskowanie

o instrumentarium muzycznym na podstawie wykopalisk archeologicznych może się

odbywać dwiema drogami: a) wychodząc od ogólnej charakterystyki środowiska

wyodrębnić można szereg czynników (np. typ zamówienia społecznego, wyrażającego się
w zainteresowaniu pewnymi cechami dźwięku, poziom techniczny produkcji, wartość
użytkowa danego instrumentu i in.), które pozwalają na zestawienie instrumentarium
charakterystycznego dla danego regionu czy danej kultury; b) przyjmując za podstawę

rozważań nad kulturą muzyczną regionu czy też całego kraju zespół odnalezionych
wykopalisk, określić można jakość, liczbę i powszechność występowania instrumentów
z tego zespołu. Nasza wiedza w tym zakresie uwarunkowana jest w dużym stopniu

stanem zaawansowania, a więc postępem i poziomem prac archeologicznych, a także
sposobami interpretacji uzyskanych znalezisk lub ich fragmentów. Nie jest wykluczone,

że wśród odnalezionych przedmiotów znajdują się jeszcze narzędzia muzyczne, dotąd jako
takie niezidentyfikowane.

Stosunkowo duża liczba stanowisk archeologicznych dostarczających zabytki muzyczne,

rozsianych w różnych regionach, może sprawiać wrażenie, że stan rozpoznania źródeł
z zakresu instrumentarium muzycznego na całym obszarze ziem polskich jest dobry.

Jednakże mimo znacznej w okresie powojennym intensyfikacji prac wykopaliskowych
i systematycznie przez szereg ośrodków prowadzonych badań archeologicznych, nasza
znajomość problematyki kultury muzycznej tamtych czasów jest w dalszym ciągu bardzo

ograniczona. Stale powiększająca się archeologiczna baza źródłowa nie zmienia faktu, że
muzykolodzy dla swych celów dysponują w gruncie rzeczy jedynie materiałem
wyrywkowym i silnie zdekompletowanym. Ten stan rzeczy ma ogromny wpływ na ocenę
możliwości poznawczych źródeł, których wartość jest zróżnicowana. Wynika to przede
wszystkim z tego, że już same aktualnie dostępne źródła, które mogą służyć jako

podstawa dla opracowań z zakresu historii instrumentarium muzycznego, reprezentują
różne kategorie wraz z ich zakresem rzeczowym i ilościowym, mające rozmaitą wartość
poznawczą dla badań organologicznych. Na wartość tę rzutuje również w dużej mierze
znaczny rozrzut geograficzny i niejednolity stopień rozpoznania poszczególnych regionów
kraju, a zwłaszcza kultur archeologicznych, z których wiele nie pozostawiło po sobie

w ogóle żadnych źródeł muzycznych, a inne, nierównomiernie przez takie źródła
reprezentowane, muszą być z tej racji niejednakowo traktowane. Nie zawsze doskonałe są
metody uzyskiwania i sposoby dokumentowania źródeł muzycznych. Dotyczy to zwłaszcza
obiektów o nierozpoznanym lub wątpliwym charakterze, znajdowanych głównie

w skarbach i innych luźnych depozytach, których dokładne datowanie nie jest z reguły

możliwe. Wydaje się też, że stan opracowania i wykorzystania przez historyków muzyki

dostępnych już źródeł nie jest jeszcze zadowalający. Uzyskiwane w trakcie prac

wykopaliskowych instrumenty muzyczne wykazują te same cechy i wymagają takiego

samego traktowania jak wszystkie pozostałe źródła archeologiczne. Jeżeli więc – jak chce

współczesna metodologia badań archeologicznych – przypadkowość, jaka cechuje zarówno
ich zachowanie, jak i prawdopodobieństwo ich odkrycia, pozwala na ujmowanie ich
w kategoriach pewnego rodzaju próby statystycznej, zgodnej w zasadzie z teorią
losowości, to w konsekwencji przyjąć należy, że stanowią one zjawiska powtarzalne

i typowe, a nie fakty jednostkowe i izolowane. Tego rodzaju postawa, która w pracach
muzykologicznych nie jest jeszcze szeroko rozpowszechniona, może przyczynić się do
ujawnienia nowych sposobów interpretacji. Z drugiej jednak strony interpretacja

niektórych zabytków jednostkowych, jakie zawsze zwracają większą uwagę i stąd bywają
z reguły bardziej eksponowane w badaniach, może prowadzić do przesadnego

wyolbrzymiania ich roli i nie zawsze słusznego przekonania o ich uniwersalnym
znaczeniu, co w konsekwencji może utrudniać badania porównawcze i tym samym
wpływać na ocenę specyficznych cech kultury muzycznej. Ogólnie jednak można

stwierdzić, że źródła archeologiczne, aczkolwiek dostarczają materialnych śladów życia
muzycznego, niewiele mówią o samej kulturze muzycznej i w ograniczonym jedynie

stopniu służyć mogą jako podstawa dla współczesnych prób jej rekonstrukcji.

Dla badań dotyczących procesu tworzenia się warunków powstania i początkowych

stadiów rozwoju, a także najdawniejszych przejawów kultury muzycznej, przydatne są,

choć w mniejszym stopniu niż archeologiczne, źródła z zakresu geologii i paleontologii,
a także źródła przyrodnicze (paleozoologiczne i paleobotaniczne), ważne ze względu na
materiały organiczne, z jakich sporządzano różne narzędzia dźwiękowe. Natomiast dla
badań nad etnogenezą i najdawniejszymi dziejami Słowian, jak też kulturą materialną
i duchową tej grupy etnicznej, zwłaszcza nad kierunkami migracji ras i formami kultu,

duże znaczenie mają źródła antropologiczne i etnograficzne, zwłaszcza te o charakterze
przeżytkowym, oraz źródła z zakresu historii kultów i języka (zwłaszcza onomastyki),
stanowiące przedmiot badań religioznawczych i językoznawstwa porównawczego. Źródła
folklorystyczne,

zwłaszcza

zawierające

rozpoznawalne

elementy

archaiczne,

wykorzystywane są jako rodzaj uzupełnienia średniowiecznych źródeł pisanych również

do czasów późniejszych, chociaż – ze względu na to, ze stanowią zespoły rzadko
powiązanych ze sobą i zmiennych motywów – trudno o ich jednolitą interpretację. Poza
tym nie wszystko, co zachowało się w tradycji ludowej i co zostało zebrane w XIX i XX w.
przez miłośników i badaczy kultury ludowej, na przykład trudne niejednokrotnie do

wyodrębnienia elementy fikcji literackiej, może być traktowane jako źródło historyczne,

stąd dane etnograficzne zawsze konfrontuje się z innymi źródłami.

Ważną grupę źródeł pośrednich tworzą zabytki pisane. Należą tu podstawowe dzieła

historiografów antycznych oraz autorów okresu późnorzymskiego, powstałe pomiędzy V

w. p.n.e. a początkiem VII w. n.e. Obok wzmianek o plemionach słowiańskich zawierają

one również niekiedy informacje o warunkach życia, tradycjach i obyczajach tych plemion,
mogące służyć pośrednio jako materiał pomocniczy dla wnioskowania o kulturze
muzycznej Słowian w starożytności. Z końcem VIII, a zwłaszcza od IX–X w., wzrasta
znaczenie źródeł pisanych, a obok dzieł historiografów i kronikarzy powstają prace

z dziedziny geografii, zawierające coraz dokładniejsze opisy terytoriów Słowiańszczyzny,
w tym także i Polski, oraz rzeczowe relacje geografów, podróżników, historyków
i kupców, głównie arabskich i żydowskich, przemierzających w różnych celach ziemie

Europy. Ogólnie mówiąc, źródła te informują o stosunkach etnicznych, politycznych,
gospodarczych i handlowych, a także zawierają cenne informacje historyczne dotyczące

układów społecznych i majątkowych, wewnętrznej i zewnętrznej działalności państwa,
ideologii, kultury umysłowej i artystycznej. Wśród nich szczególną wartość stanowią
dzieła pisarzy Orientu, przede wszystkim kupców i podróżników, którzy mieli możność

dokonywania bezpośrednich obserwacji ludności i krajów, w których przebywali,
nawiązując stosunki handlowe. Relacje te są ważne i z tego względu, że późniejsi pisarze

arabscy, pozbawieni po upadku stosunków handlowych ze Wschodem dopływu aktualnych
informacji, opierali się przede wszystkim na tych właśnie zapiskach, powtarzając zawarte
w nich wiadomości.

Do szczególnie cennych źródeł literackich zaliczyć należy dzieła kronikarskie

i hagiograficzne. Ujęte często w piękną formę literacką przynoszą wiele materiałów
informacyjnych dotyczących kultury muzycznej, związanej zwłaszcza z życiem religijnym.
Z czasem zasób źródeł literackich i innych pośrednich źródeł pisanych poszerza się o różne
typy pism religijnych, przepisów liturgicznych, pism sermonetycznych i homiletycznych,

a także o szereg wpisów marginalnych najdawniejszych gloss i rubryk, zachowanych
w różnego typu kodeksach średniowiecznych. Ważne znaczenie zyskują również
informacje przekazywane w pismach kancelarii dworskich, biskupich i klasztornych,
wreszcie w traktatach i dziełach uczonych, zainteresowanych – poza zasadniczą profesją –
także życiem umysłowym kraju. Czerpanie z tego bogatego i dotąd mało wykorzystanego

zasobu źródłowego pozwala niekiedy na wysnuwanie wniosków odnoszących się do
muzyki pozaliturgicznej i wielogłosowej, a także najdawniejszych przejawów muzyki
instrumentalnej w Polsce.

Ważne uzupełnienie źródeł pisanych stanowią zabytki ikonograficzne. Są to głównie

wyobrażenia instrumentów muzycznych lub scen muzycznych w przedstawieniach

plastycznych: malarskich, zwłaszcza w dziedzinie iluminacji książkowej i miniatorstwa,

oraz rzeźbiarskich. Źródła te tworzą dość bogaty zespół materiałów, którego interpretacja

– z uwagi na szczególny charakter tego typu zabytków, ich symboliczne i często ideowe

traktowanie, zaciemniąjące niejednokrotnie dbałość o realia – wymaga jednak szczególnej

uwagi i ostrożności.

W okresie wczesnopiastowskim, a zwłaszcza w czasie rozbicia dzielnicowego, pojawiły

się rękopiśmienne zabytki muzyczne, które w postaci zapisów melodii chorałowych
zachowanych z księgach liturgicznych początkowo sprowadzanych do Polski z Europy

Zachodniej, a od połowy XII w. pisanych już w kraju, tworzą grupę najstarszych źródeł
czysto muzycznych. Liczba ich w XIII w. znacznie wzrosła, przynosząc już z końcem tego
stulecia zapisy utworów wielogłosowych, będących najstarszymi świadectwami

kultywowania muzyki polifonicznej na naszych ziemiach, oryginalnej łacińskiej twórczości
liturgiczno-muzycznej, pierwsze dzieła literacko-muzyczne w języku polskim oraz

przekazy najdawniejszych tekstów teoretyczno-muzycznych. Z chwilą pojawienia się
zabytków muzycznych, stanowiących istotę podstawy materiałowej, rola pozostałych
źródeł nie zanikła i – chociaż odsunięte na dalszy plan – wciąż jeszcze pełniły one ważne

funkcje, wspomagając wydatnie naszą wiedzę o kulturze muzycznej dawnej Polski.

Kolejność, w jakiej wymieniono tu różne typy źródeł, nie jest przypadkowa.

W poszczególnych epokach i okresach historycznych, które objęte są zakresem
chronologicznym tej publikacji, znaczenie różnych rodzajów źródeł podlegało zmianom,
jedne z nich zyskiwały, inne traciły na wartości; zmieniał się również w toku historii typ

źródeł, pełniących w danym okresie dominującą rolę. I tak początkowo największe
znaczenie mają zabytki archeologiczne, następnie źródła historyczne pisane i przekazy
ikonograficzne, a wreszcie zabytki muzyczne. Znamienne jest przy tym, że żaden z typów
źródeł, który zdołał osiągnąć w jakimś okresie przeważające i jakościowo najważniejsze
znaczenie jako podstawy dla badań kultury muzycznej, nigdy w zasadzie nie doprowadził

do eliminacji pozostałych zabytków, a jedynie przyćmiewał w różnym stopniu ich rolę.
W ten sposób została historycznie ukształtowana pewna specyficzna hierarchia wartości
różnych typów źródeł, szczególnie charakterystyczna dla omawianych czasów.

3. Stan badań i wskazówki bibliograficzne

Mimo prac wykopaliskowych, prowadzonych szczególnie intensywnie w XIX i XX w.,

a zwłaszcza w początkach drugiej połowy ubiegłego stulecia, silnie rozwiniętych badań

źródeł ikonograficznych oraz licznych publikacji tekstów źródłowych, przede wszystkim

literackich i muzycznych, dzięki którym dysponujemy stosunkowo dużą ilością

materiałów, daleko jeszcze do przedstawienia pełnego obrazu kultury muzycznej

średniowiecznej Polski. Podobne opinie, wyrażane przez wielu historyków nie tylko
muzyki, mają bardzo dawne tradycje. „Wiele lat upłynie – pisał jeszcze z końcem XIX w.
znakomity polski historyk Michał Bobrzyński w swych Dziejach Polski w zarysie – zanim
na podstawie dzisiejszych szczegółowych badań wzniesie się skończona budowa, zanim te

szczegółowe badania wszystko obejmą, rozbiorą, wyświecą, zanim jaki wielki talent
historyczny badania te w jedną całość połączy i stopi. Czyż jednak ogół na tę daleką
chwilę czekać powinien i może, czyż badacze dziejów z ogółem tym nie powinni się

podzielić wyrokami, do jakich już doszli?”. Dylematy te towarzyszą powszechnie
badaniom historycznym, a ich odbicie odnaleźć można w większości prac dotyczących

zwłaszcza średniowiecza, okresu dotąd stosunkowo słabo zbadanego. W toku pracy
wielokrotnie wskazuję na nie przebadane jeszcze źródła i zakresy tematyczne
wymagające dalszych studiów i pogłębionych badań. Muzykologia, pomimo wielu

niewątpliwych osiągnięć w tym zakresie, cierpi w dalszym ciągu na brak źródłowych
edycji zabytków muzycznych, które stanowić powinny podstawę wszelkiego rodzaju prac

analitycznych i syntetycznych. Ponadto w literaturze przedmiotu nie często zdarza się
ujmowanie dziejów muzyki polskiej w korelacji z muzyką powszechną, co w konsekwencji
powoduje typową dla dawnych podręczników dziejów muzyki sztuczną izolację od nurtów

powszechnej historii muzyki. Wyraźnie odczuwalny jest również brak współdziałania nie
tylko historyków muzyki, lecz także – co może nawet ważniejsze przy rozwiązywaniu
licznych problemów – ściślejszej współpracy z przedstawicielami innych, pokrewnych
dyscyplin naukowych, zwłaszcza historyków, historyków literatury i filologów, historyków
religii, Kościoła i liturgii, idei i filozofii, kultury i sztuki. Polscy mediewiści muzyczni

niezwykle rzadko komunikują się ze specjalistami z tych dyscyplin i w niewielkim tylko
stopniu – bez wątpienia ze szkodą dla własnych badań i postępów nauki – korzystają z ich
doświadczeń. Szczególnie dotkliwy jest jednak brak szerzej zakrojonych prac
komparatystycznych o nastawieniu empirycznym i badań porównawczych, bez których
nie jest możliwe przedstawienie miejsca i roli polskiej kultury muzycznej w tradycji

europejskiej. Oceniając z perspektywy historycznej, można jedynie stwierdzić, że kultura
muzyczna w Polsce w okresie średniowiecza, mimo wyraźnych osiągnięć, nie zyskała
znaczenia równorzędnego z kulturą muzyczną Zachodu. Do najlepszych wzorów
zachodnich potrafiła jednak zbliżać się coraz bardziej, by wreszcie osiągnąć w początkach

XV w. po raz pierwszy w historii, przynajmniej w zakresie sztuki wielogłosowej, która

stanowiła w owym czasie najlepszy probierz wartości, poziom prawdziwie europejski.

Jednakowoż, choć literatura na temat muzyki i kultury muzycznej w Polsce w okresie

średniowiecza jest stosunkowo bogata, pełne zrozumienie muzyki tej epoki i roli muzyki

polskiej w powszechnej historii muzyki jest jeszcze kwestią przyszłości.

Stan badań nad rozwojem muzyki na terenach późniejszej Polski w okresie

starożytnym i wczesnego średniowiecza jest dalece niezadowalający, brak bowiem nie
tylko historycznego ujęcia syntetycznego, lecz także prac szczegółowych: źródłowych,
materiałowych, monograficznych i in. Dotychczasową, więcej niż skromną ilościowo,

literaturę

przedmiotu

cechuje

przede

wszystkim

wyraźna

przypadkowość

w podejmowaniu tematyki; daje się odczuć brak planowego i przemyślanego prowadzenia
badań.

Jeżeli chodzi o okres starożytny i początki średniowiecza to podstawową literaturę

stanowią prace z zakresu archeologii, a opracowania najdawniejszych stadiów rozwoju

kultury muzycznej na ziemiach Polski związane są ściśle z postępami badań tej
dyscypliny. Ważną rolę mają tu prace syntetyczne, ujmujące ogólnie stan wiedzy w tej
dziedzinie, rozprawy poświęcone poszczególnym epokom historycznym oraz omawiające

rozwój badań archeologicznych i zawierające próby oceny dorobku archeologii polskiej.
Aktualne omówienie stanu badań wraz z wyczerpującą literaturą przedmiotu zawiera

pięciotomowe, syntetyczne opracowanie zbiorowe pod redakcją Witolda Hensla:
Prahistoria

ziem

polskich (1975–1986).

Wiele

cennego

materiału

opisowego

i interpretacyjnego odnaleźć można również w licznych publikacjach zamieszczanych

w

wydawnictwach

seryjnych,

czasopismach

specjalistycznych,

materiałach

i sprawozdaniach z badań wykopaliskowych, konferencji, sesji i kongresów, a także
w księgach pamiątkowych. W pracach dotyczących powstania i dziejów Słowiańszczyzny
na plan pierwszy wybija się problem etnogenezy Słowian oraz dzieje stosunków
politycznych, ekonomicznych i kulturalnych plemion słowiańskich. Wyniki wciąż jeszcze

w dużej mierze aktualnych badań w tym zakresie ujmuje ośmiotomowy Słownik
starożytności

słowiańskich (1961–1996), zawierający w formie haseł rzeczowych

i osobowych bogaty zbiór informacji o najdawniejszych dziejach Słowiańszczyzny. To
podstawowe wydawnictwo, zaopatrzone w wyczerpującą literaturę przedmiotu, uzupełnia
Atlas do pradziejów Słowian Konrada Jażdżewskiego (1948).

Osobną grupę stanowią wielkie syntezy historii Polski. Ważne miejsce zajmują tu

prace, których autorzy badający genezę państwa ukazują najczęściej w sposób skrótowy
dzieje i kulturę ludności zamieszkującej późniejsze ziemie państwa polskiego i kierują
swoje zainteresowania w stronę źródeł znacznie wykraczających wstecz poza okres

wczesnego średniowiecza. Są to głównie autorskie lub zbiorowe monografie, kompendia

i podręczniki, wśród których na większe zainteresowanie zasługują: Polska, jej dzieje

i kultura, której tom poświęcony czasom najdawniejszym i średniowieczu opracowali

m.in.: Włodzimierz Antoniewicz, Stanisław Arnold, Roman Grodecki, Aleksander

Bruckner i Stanisław Dobrzycki (1928), Historia Polski pod ogólną redakcją Tadeusza

Manteuffla, której część pierwszą I tomu, obejmującą dzieje Polski do połowy XV w. pod
redakcją Henryka Łowmiańskiego, opracowało grono wybitnych polskich historyków-
mediewistów (1958). Do oryginalnych ujęć dziejów Polski średniowiecznej należą: Polska
w

średniowieczu Kazimierza Tymienieckiego (1961), sześciotomowa monumentalna

publikacja Początki

Polski Henryka Łowmiańskiego (1964–85) i Polska państwem

średniowiecznej Europy Jerzego Dowiata (1968), dwa zbiory studiów wydane w serii
zatytułowanej Konfrontacje historyczne, mianowicie Polska pierwszych Piastów pod

redakcją Tadeusza Manteuffla (1978) i Polska dzielnicowa i zjednoczona pod redakcją
Aleksandra Gieysztora (1972), dalej – Dzieje Polski, praca zbiorowa wydana pod redakcją

Jerzego Topolskiego, w której część dotyczącą średniowiecza napisali: Benon Miśkiewicz
i Antoni Gąsiorowski (1976), Historia Polski do roku 1505 Jerzego Wyrozumskiego,
stanowiąca I tom Historii Polski opracowanej wspólnie przez Jerzego Wyrozumskiego,

Józefa Andrzeja Gierowskiego i Józefa Buszkę (1978), Boże igrzysko. Historia Polski
Normana Daviesa (1987), Polska na przestrzeni wieków, praca zbiorowa, w której dzieje

Polski do 1506 roku wyszły spod pióra Henryka Samsonowicza (1995, 22006), Wielka
historia Polski wydana pod redakcją Stanisława Grodziskiego, Jerzego Wyrozumskiego
i Mariana Zgarniaka, której I tom – Najdawniejsze dzieje ziem polskich opracował Janusz

Krzysztof Kozłowski i Piotr Kaczanowski (1999), zaś tom II – Dzieje Polski piastowskiej
(VIII wiek – 1370) Jerzy Wyrozumski (2001), Historia Polski od czasów najdawniejszych
do końca XV w. Jerzego Kłoczowskiego (2000), Historia Polski. Średniowiecze Stanisława
Szczura (2002), Historia Polski Jerzego Topolskiego (2003) i wydane ostatnio, obszerne
Dzieje Polski do XIV stulecia Richarda Roepella (2005). Wspomnieć należy również

o pracach omawiających szereg zagadnień szczegółowych w zakresie antropologii, języka
i onomastyki oraz kultury materialnej i etnografii. Podstawowe znaczenie w tej dziedzinie
ma w dalszym ciągu Kultura ludowa Słowian Kazimierza Moszyńskiego (1929–39,21967)
oraz dwutomowa Historia kultury materialnej Polski pod redakcją Witolda Hensla i Jana
Pazdury (1978).

Istnieje również bogaty zasób syntetycznych opracowań wielu szczegółowych zagadnień

historii Polski w średniowieczu. Należą tu publikacje omawiające dzieje kultury
umysłowej i duchowej, pochodzenie i rozwój najstarszych form życia religijnego oraz
zawierające informacje z zakresu historii kultury i historii sztuki wraz z odniesieniami

źródłowymi i bibliograficznymi. Wśród najważniejszych opracowań, których tematyka ze

względu na silne powiązania z kulturą muzyczną ułatwić może zrozumienie wielu

zagadnień związanych z kulturą muzyczną i jej dziejami, wymienić należy wciąż jeszcze

w wielu szczegółach aktualny tom pierwszy Dziejów kultury polskiej Aleksandra

Brücknera (1930, wznowienie 1957), Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej,

zbiór prac wydanych pod redakcją Jerzego Dowiata, Aleksandra Gieysztora, Janusza
Tazbira i Stanisława Trawkowskiego (1972), Kultura Polski średniowiecznej X–XIII w.
pod redakcją Jerzego Dowiata (1985) i Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w. pod
redakcją Bronisława Geremka (1997), opracowania dziejów religii, Kościoła i liturgii

w średniowiecznej Polsce, zwłaszcza podstawowe prace: Organizacja Kościoła w Polsce do
połowy wieku XII Władysława Abrahama (1890, wznowienie 1962), Służba Boża w dawnej
Polsce. Studia o Mszy św. Pawła Sczanieckiego (1962, 1966), Kościół w Polsce. Studia nad

historią Kościoła katolickiego w Polsce, t. I – Średniowiecze pod redakcją Jerzego
Kłoczowskiego (1966) i część pierwsza I tomu Historii Kościoła w Polsce pod redakcją

Bolesława Kumora i Zdzisława Obertyńskiego (1974), Szkice historyczne X–XI wieku.
Z dziejów organizacji Kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu Gerarda Labudy
(2004), a także liczne monografie pojedynczych kościołów i ośrodków klasztornych,

środowisk diecezjalnych i zakonnych, z uwzględnieniem ich dziejów, działalności
i znaczenia w wiekach średnich. Osobnego opracowania doczekały się również dzieje

nauki w wydanej pod redakcją Bogdana Suchodolskiego Historii nauki polskiej, której
część tomu I, poświęcona okresowi średniowiecza, jest godnym uwagi dziełem Pawła
Czartoryskiego (1970), oraz dzieje sztuki – dziedzina reprezentowana przez wyczerpującą

syntezę Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII w. pod redakcją
Michała Walickiego, z tekstami napisanymi przez Aleksandra Gieysztora, Michała
Walickiego i Jana Zachwatowicza, wydana jako I tom Dziejów sztuki polskiej (1971).
Godny również polecenia jest dotyczący sztuki gotyckiej i zahaczający o interesującą nas
epokę następny tom tej monumentalnej edycji, na który składają się wydane dotąd części:

Architektura gotycka w Polsce pod redakcją Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego
(1995) oraz Malarstwo gotyckie w Polsce pod redakcją Adama S. Labudy i Krystyny
Secomskiej (2004). Do podstawowych pozycji należą także prace z zakresu historii języka
i literatury, w tym obszerne i przedstawiające najnowszy stan badań opracowanie dziejów
literatury średniowiecznej w Polsce Teresy Michałowskiej, opublikowane pod tytułem

Średniowiecze, jako I tom Wielkiej historii literatury polskiej (1995), a także tom
poświęcony literaturze polskiej okresu średniowiecza, wydany w ramach serii: Historia
literatury polskiej w dziesięciu tomach pod redakcją Anny Skoczek (2002) oraz inne
rozprawy poświęcone różnym dziedzinom twórczości piśmienniczej i literackiej, na

przykład historiografii średniowiecznej, a przede wszystkim podejmujące ściśle powiązane

z muzyką problemy twórczości chorałowej, w tym miedzy innymi oficjów rymowanych,

hymnów i sekwencji, dramatu liturgicznego, pieśni łacińskiej i polskiej i wielu innych.

Warto tu wspomnieć dawniejsze opracowania Aleksandra Brücknera, Bronisława

Gładysza, Mariana Plezi, Juliana Lewańskiego oraz dwu szczególnie zasłużonych dla

współpracy z muzykologami historykach literatury i filologach, mianowicie Henryka
Kowalewicza i Jerzego Woronczaka.

Ze względów oczywistych najważniejsze znaczenie mają dla nas badania

muzykologiczne, ponieważ stanowią one podstawę, na jakiej oparta jest przeważająca

część naszych rozważań. Należy wyraźnie zaznaczyć, że bez efektów osiągniętych przez
liczne

grono

historyków

muzyki

w

wielu

publikacjach,

po

części

tylko

zdezaktualizowanych, ale zachowujących w dalszym ciągu wartości historyczno-

informacyjne i – co ważniejsze – interpretacyjne, książka nasza nie mogłaby powstać.
Można więc ją traktować w pewnym sensie jako rezultat badań już kilku generacji

historyków muzyki, z których każda wniosła swój własny, bardziej lub mniej znaczący
wkład. Niemały wbrew pozorom zespół wiadomości, uzyskanych na podstawie
dotychczasowych badań nad kulturą muzyczną w dawnej Polsce, prowadzonych głównie

na przestrzeni ostatniego stulecia, a szczególnie zintensyfikowanych w ostatnim
pięćdziesięcioleciu, stanowił dość solidną bazę dla przedstawienia obszernego, bo

przekraczającego rozmiarami wszystkie dotychczasowe ujęcia, zarysu historii kultury
muzycznej w starożytności i w początkowych etapach epoki średniowiecza.

Szczegółowy

spis

pełnej

literatury

przedmiotu

Czytelnik

może

odnaleźć

w zamieszczonej w Aneksie bibliografii. Literatura ta jest ilościowo stosunkowo bogata, co
oczywiście nie znaczy, by wszystkie problemy zostały już rozwiązane w sposób
zadowalający. Wszelkie trudności, na jakie autor napotykał przy pisaniu tej książki,
wynikające nie tylko z niedostatków źródłowych, lecz także z konieczności opierania się
na materiale jedynie pośrednio związanym z muzyką i kulturą muzyczną, były za każdym

razem w toku pracy sygnalizowane, co umożliwia odbiorcy orientację w aktualnym stanie
wiedzy, jej dalszych potrzebach i perspektywach przyszłych badań. W ten sposób,
w pewnym ograniczonym stopniu, rekompensowany jest brak odnośników w tekście
książki, który nie pozwala na bezpośrednie ujawnienie dokładnych źródeł informacji. Jest
oczywiste, że książka ta – jak każde zresztą opracowanie syntetyczne – wiele zawdzięcza

dotychczasowym badaniom. Informacje o nich zawiera ograniczony do najważniejszych
publikacji szereg poniższych wskazówek bibliograficznych, które mogą zorientować
Czytelnika co do znaczenia, roli i wartości poszczególnych pozycji.

Do najważniejszych należą prace o charakterze syntetycznym, które dotyczą omawianej

epoki lub obejmują zagadnienia szersze, oraz prace o charakterze monograficznym,

poświęcone bezpośrednio omawianym zagadnieniom, o różnym stopniu szczegółowości.

W pierwszej grupie – pomijając starsze próby piśmiennictwa historyczno-muzycznego

i drobne dziewiętnastowieczne prace przyczynkarskie – wyróżnić należy istotne dla

obrazu polskiej historiografii muzycznej, choć materiałowo w dużym stopniu

zdezaktualizowane, indywidualne opracowania autorskie lub fragmenty dotyczące muzyki
średniowiecznej, stanowiące część krytycznych opracowań historii muzyki polskiej,
a także odpowiednie części prac zbiorowych, dotyczących zarówno polskiej, jak
i powszechnej historii muzyki. Wśród nich na większą uwagę zasługują: pierwsze

znaczące opracowanie historii muzyki polskiej, Dzieje muzyki polskiej w zarysie
Aleksandra Polińskiego (1907), krytyczne ujęcia Zdzisława Jachimeckiego: Historia
muzyki polskiej (w zarysie) (1920), a zwłaszcza odpowiedni fragment, dotyczący muzyki

średniowiecznej i opublikowany w pierwszej części I tomu (Od Bogurodzicy do Chopina
włącznie) jego Muzyki polskiej w rozwoju historycznym od czasów najdawniejszych do

doby obecnej (1948), szereg syntetycznych opracowań Hieronima Feichta: Polska muzyka
religijna (1927), Muzyka polska w tomie pierwszym Historii muzyki powszechnej (1957),
Polskie średniowiecze – obszerna praca zamieszczona w I tomie Z dziejów polskiej kultury

muzycznej (1958) i Średniowiecze w Muzyka polska. Informator (1967), Krzysztofa
Biegańskiego Einstimmige Musik im mittelalterlichen Polen i Mehrstimmigkeit in Polen

bis zum 1500 w: Geschichte der Musik K.H. Wörnera (1965), Tadeusza Ochlewskiego An
Outline History of Polish Music (1979), Józefa M. Chomińskiego The Middle Ages w:
Polish Music (1965), a także publikacje podręcznikowe Józefa Chomińskiego i Krystyny

Wilkowskiej-Chomińskiej: Historia muzyki (1989) i Historia muzyki polskiej (1995).
Stosunkowo dużą wartość, informacyjną, choć niestety bardzo ograniczoną charakterem
edycji, mają artykuły encyklopedyczne, wśród których wymienić można odpowiednie
fragmenty haseł Polen Hieronima Feichta w encyklopedii Die Musik in Geschichte und
Gegenwart (1962) i Ryszarda J. Wieczorka w części rzeczowej drugiego wydania tej

encyklopedii (1997), Muzyka polska Krzysztofa Biegańskiego w Wielkiej encyklopedii
powszechnej (1967) oraz hasło Po l and Katarzyny Morawskiej w The New Grove
Dictionary of Music and Musicians (2001).

Polska historiografia muzyczna dysponuje stosunkowo bogatym zasobem syntetycznych

opracowań, poświęconych różnym zagadnieniom średniowiecznej muzyki i kultury

muzycznej. Badania muzykologiczne dotyczące najstarszych przejawów kultury
muzycznej na naszych ziemiach mają w Polsce stosunkowo krótką tradycję. Ponieważ
opierają się głównie na źródłach archeologicznych, dotyczących instrumentarium
muzycznego, wchodzą w skład tak zwanej organologii, czyli tej dziedziny muzykologii,

której przedmiotem badań są instrumenty muzyczne. Wzmianki o tego typu zabytkach

muzycznych znajduje się najczęściej w sprawozdaniach z prac wykopaliskowych

i wykazach inwentarzy archeologicznych lub w publikacjach poświęconych różnym

zagadnieniom związanym z badaniami archeologicznymi, stanowiąc z rzadka przedmiot

specjalnych zainteresowań archeologów. Informacje zawarte w tych publikacjach przez

długi czas uchodziły uwadze historyków muzyki w Polsce i dopiero w latach 60. ubiegłego
stulecia problematyką tą zainteresowano się bliżej. Podstawową literaturę tworzą tu
prace Włodzimierza Kamińskiego, zwłaszcza jego Instrumentarium muzyczne w Polsce
średniowiecznej (1968) i Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich (1971), w których

zebrano podstawowe wiadomości o wykopaliskowych instrumentach muzycznych. Oprócz
wstępnej inwentaryzacji tego typu zabytków i prób systematyzacji materiału źródłowego,
przeprowadzonej na podstawie wykształconych przez archeologię metod typologicznych,

przedstawiono w nich zarys rozwoju instrumentarium muzycznego na ziemiach polskich
w czasach najdawniejszych wraz z określeniem roli i funkcji, jaką instrumenty muzyczne

odgrywały w życiu ówczesnych społeczeństw. Obok tych ogólnych ujęć wskazać można też
na szereg drobniejszych prac szczegółowych, zawierających omówienia poszczególnych
znalezisk, wśród których największe zainteresowanie wzbudziły – jak dotąd – przeczyckie

multanki. Wśród najnowszej literatury wskazać trzeba na porządkujące materiał oraz
poszerzające dotychczasowy zakres badań nad wykopaliskami instrumentów muzycznych

prace Macieja Rychłego, a zwłaszcza Doroty Popławskiej Średniowieczne instrumenty
strunowe na ziemiach Polski, Czech i Rusi (1996) i Z badań archeomuzykologii polskiej:
Średniowieczne aerofony (1998).

Najobszerniejszą

grupę

prac

historycznych

(historia,

historia

literatury,

językoznawstwo, muzykologia) stanowi literatura do pieśni Bogurodzica. Omawiano ją
wszechstronnie i w różnych aspektach od ok. połowy XIX w., a nawet wcześniej, aż po
dzień dzisiejszy. Należą tu zarówno wzmianki i anonse prasowe, recenzje, przyczynki,
artykuły, jak i publikacje książkowe, z których na wyróżnienie zasługuje pierwsza, choć

dziś już nieco zdezaktualizowana monografia Pieśń Bogurodzica pod względem
muzycznym pióra Aleksandra Polińskiego (1903), a w szczególności Bogurodzica,
przygotowane przez Jerzego Woronczaka, Ewę Ostrowską i Hieronima Feichta obszerne
zbiorowe, interdyscyplinarne opracowanie źródłowe zachowanych przekazów pieśni,
ujmujące zagadnienia od strony muzykologii, historii literatury i językoznawstwa,

a ponadto zaopatrzone w edycje wszystkich znanych wersji melodycznych tego utworu
(1962). Niestety inne problemy muzyki średniowiecznej w Polsce nie doczekały się jeszcze
równie gruntownego przebadania. Poza nielicznymi niewielkiej wagi pozycjami z 1. poł.
XX w. dotyczącymi muzyki w Polsce w okresie średniowiecza cała licząca się literatura

z tego zakresu powstała po II wojnie światowej. Prekursorem badań był Hieronim Feicht,

który jako pierwszy na szerszą skalę zajął się muzyką średniowieczną w Polsce,

poruszając tak podstawowe problemy jak chorał rzymski w Polsce, źródła do muzyki

wieków średnich, pieśń średniowieczna i in. Wielokrotnie je referował i podsumowując

ówczesny stan wiedzy formułował postulaty badawcze. W pełni zasługują na uwagę jego

liczne przyczynkarskie prace i pierwsze w literaturze artykuły syntetyczne dotyczące
muzyki liturgicznej (chorału) i pieśni: Muzyka liturgiczna w polskim średniowieczu (1965)
i Polska pieśń średniowieczna (1968). Feicht zapoczątkował też naukowe edycje muzyki
średniowiecznej w Polsce, powołując mającą znaczenie nie tylko dla czasów średniowiecza

źródłową serię wydawniczą pt. Antiquitates musicae in Polonia. W serii tej ukazało się
pierwsze i jak dotąd jedyne pełne wydanie zachowanego w Polsce rękopisu chorałowego,
mianowicie Missale Plenarium z XI w., przygotowane wspólnie z Jerzym Woronczakiem

w sposób wysoce profesjonalny przez Krzysztofa Biegańskiego (1970, 1972), autora
jeszcze kilku wartościowych prac źródłowo-dokumentacyjnych z tego kręgu zagadnień.

Badania nad muzyką polską w średniowieczu, zapoczątkowane przez H. Feichta,

kontynuowały i poszerzały nowe pokolenia uczonych. Rozpoczęto prace nad
inwentaryzacją średniowiecznych zabytków muzycznych. Do tej pory brak jednak – poza

przypadkami pojedynczych bibliotek i księgozbiorów – pełnego katalogu zachowanych
w Polsce źródeł muzycznych z okresu średniowiecza. Z tego zakresu polecić można

katalogi źródeł, w których zachowały się utwory wielogłosowe: Kurta von Fischera
i Gilberta Reaney’a Manuscripts of Polyphonic Music c. 1320–1400 (1969) oraz Kurta von
Fischera i Maxa Lütolfa Handschriften mit mehrstimmiger Musik des 14., 15. und 16.

Jahrhunderts: mehrstimmige Musik in italienischen, polnischen und tschechischen
Quellen des 14. Jahrhunderts (1972), a także sporządzony przez Elżbietę Witkowską-
Zarembę katalog najstarszych pism teoretyczno-muzycznych w Polsce: Źródła
rękopiśmienne do teorii muzyki w Polsce w XIII–XVI wieku (1986), opublikowany również
jako integralna część tomu: The Theory of Music. Manuscripts from the Carolingian Era

up to c. 1500 (1997), a ponadto posiadającą dużą wartość informacyjną publikację Jerzego
Pikulika Polskie gradualy średniowieczne (2001).

Zainteresowania muzyką dawną koncentrowały się głównie na muzyce religijnej

i liturgicznej Kościoła katolickiego, stąd na czoło zdecydowanie wysuwa się problematyka
związana z historią chorału, jego źródłowymi przekazami, podstawami teoretycznymi,

sposobami zapisu i wykonywania. Należy tu wspomnieć o szeregu prac Adama
Sutkowskiego, który jako pierwszy lub jeden z pierwszych na gruncie nauki polskiej zajął
się szerzej licznymi problemami związanymi z muzyką średniowieczną, między innymi
zagadnieniem notacji muzycznej najstarszych polskich zabytków w krótkim

syntetycznym ujęciu: Cechy paleograficzne notacji muzycznych w polskich rękopisach

średniowiecznych (1965),

ikonografii

muzycznej: Średniowieczne instrumentarium

w przedstawieniach miniatorskich polskich kodeksów iluminowanych (1960), oraz

najstarszych przejawów muzyki wielogłosowej (polifonii organalnej) w Polsce, omówieniu

których poświęcił szereg artykułów opublikowanych w 1. 1958–1965, w tym: Nieznane

zabytki muzyki wielogłosowej z polskich rękopisów średniowiecznych (1958), Surrexit
Christus hodie – najdawniejszy w Polsce zabytek muzyki wielogłosowej (1959),
Benedicamus Domino – nieznany zabytek wczesnośredniowiecznej polifonii (1960).
Zagadnienia związane z ikonografią muzyczną podejmowali również: Jerzy Banach, autor

albumów Tematy muzyczne w plastyce polskiej (1956, 1962) i Zofia Rozanow: Muzyka
w miniaturze polskiej (1965) i Średniowieczna ikonografia muzyczna (1968).

Jeśli chodzi o badania nad muzyką liturgiczną, wskazać można na liczne prace

monograficzne poświęcone poszczególnym rękopisom liturgiczno-muzycznym, lub ich
zespołom, a także opracowania omawiające między innymi zagadnienia repertuaru

liturgicznego i form chorałowych. Wielkie zasługi w badaniach źródłowych ponosi Jerzy
Pikulik, który ogłosił szereg niezastąpionych dotąd i ujętych często w formę opisowych
indeksów opracowań różnych form i gatunków liturgiczno-muzycznych. Oprócz omówień

utworów należących do repertuaru powszechnego w: Indeks sekwencji w polskich
rękopisach muzycznych (1974), Indeks śpiewów ordinarium missae w graduałach polskich

do 1600 r. (1978), Śpiewy alleluia o Najświętszej Marii Pannie w polskich graduałach
przedtrydenckich ( 1 9 8 4 ) , Śpiewy alleluia de sanctis w polskich rękopisach
przedtrydenckich (1995), szczególne znaczenie posiadają jego badania nad repertuarem,

który można zaliczyć do twórczości polskiej, jak na przykład Sekwencje polskie (1973,
1976). Problematyka źródłoznawcza dominuje też w pracach Jerzego Morawskiego:
Polska liryka muzyczna w średniowieczu. Repertuar sekwencyjny cystersów (XIII–XVI w.)
(1973), edycja nutowa: Sekwencje cysterskie (1984), wydana wspólnie z Henrykiem
Kowalewiczem edycja źródłowa Hymny polskie (1991) oraz monograficzne opracowanie

najprostszych form recytatywu liturgicznego: Recytatyw liturgiczny w średniowiecznej
Polsce. Wersety-lekcje-oracje (1996). Tematyka ta szczególnie często pojawiała się również
w pracach Tadeusza Maciejewskiego, między innymi w: Kyriale cysterskie w najstarszych
rękopisach polskich: XIII i XIV wiek (1969), a przede wszystkim w Kyriale w Polsce do
XVII wieku. Katalog śpiewów mszalnych. (1976); podejmowało ją także dość liczne grono

polskich mediewistów muzycznych młodszych generacji. Szczegółowych i ważnych dla
dziejów muzyki religijnej w Polsce opracowań wycinkowych, głównie o charakterze
monograficznym, doczekały się też inne formy praktykowanych w Polsce części
ordinarium i proprium missae. W ostatnich czasach obserwujemy również znaczny

wzrost zainteresowań formami psalmodii mszalnej i brewiarzowej. Dowodem tego jest

między innymi wyczerpująca monografia Formuły dyferencyjne psalmodii brewiarzowej

w źródłach polskich Czesława Grajewskiego (2004).

Wśród publikacji dotyczących twórczości polskiej szczególne znaczenie mają wydania

nutowe i omówienia najstarszych polskich oficjów rymowanych: Polskie oficja rymowane

o św. Wojciechu (1973) i Święty Wojciech w polskiej muzyce średniowiecznej (1996)
Jerzego Pikulika, Historia rymowana o św. Jadwidze „Fulget in orbe dies” (1977)
i Historia rymowana o św. Wojciechu „Benedic regem cunctorum” (1979) Jerzego
Morawskiego oraz Tadeusza Maciejewskiego Gaude Mater Polonia. Święty Stanisław

w polskiej muzyce i poezji średniowiecznej (1993) i Kazimierza Szymonika Oficjum
rymowane o Św. Stanisławie „Dies adest celebris” i hymn „Gaude Mater Polonia”
w polskich antyfonarzach przedtrydenckich (1996). Pracom tym, o charakterze źródłowo-

dokumentacyjnym, prezentującym wielokrotnie nowo odnalezione materiały źródłowe, ale
zawierającym też obszerne nieraz omówienia publikowanych materiałów nutowych,

przyznać należy niekiedy dużą wartość w warstwie interpretacyjnej. Krytyczne
najczęściej przedstawienie zebranego w nich materiału muzycznego nadaje im charakter
edycji źródłowych wybranych fragmentów zachowanego w polskich źródłach

i kultywowanego w Polsce repertuaru muzycznego.

Specjalnych opracowań doczekała się również historia notacji muzycznej w Polsce.

Badania nad paleografią muzyczną, zapoczątkowane z inicjatywy Hieronima Feichta
i prowadzone przez Jana Chwałka (w pozostającej w maszynopisie pracy Zabytki
cheironomiczne z Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego , 1963) rozwinęły się znacznie

razem z postępami prac źródłoznawczych i opracowań poszczególnych zabytków lub ich
zespołów. Na szczególne polecenie zasługują między innymi: Notacja gregoriańska
w świetle polskich rękopisów liturgicznych Tadeusza Miazgi (1984), a zwłaszcza
publikacje Nino Albarosy Notacja bezliniowa w polskich źródłach chorałowych XII–XIII
wieku i Janki Szendrei Notacja liniowa w polskich źródłach chorałowych XII–XVI wieku,

wydane w: Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI wieku
(1999, również w wersji obcojęzycznej 2001).

W zakresie znajomości źródeł, genezy i początków muzyki wielogłosowej w Polsce

wczesnośredniowiecznej niezastąpione pozostają opracowania Mirosława Perza, który
początkom muzyki polifonicznej w Polsce poświęcił wiele cennych rozpraw. Na szczególną

uwagę zasługują wyniki jego badań zawarte w tekście referatu Organum, Conductus und
mittelalterliche Motette in Polen, wygłoszonego na XI Kongresie Międzynarodowego
Towarzystwa Muzykologicznego w Kopenhadze w 1972 r. i opublikowanego w języku
polskim: Organum, conductus i średniowieczny motet w Polsce (1973), a także jego

opracowanie: The Oldest Source of Polyphonic Music in Poland – Fragments from Stary

Sąc z. (1977). Niezależnie od poszerzenia podstaw źródłowych i pogłębienia metod

badawczych, co przyczyniło się do znacznych postępów w badaniach początkowych etapów

rozwoju muzyki polifonicznej, Mirosław Perz zasłużył się również jako autor pierwszej

źródłowej edycji najdawniejszych zabytków muzyki wielogłosowej w Polsce: Sources of

Polyphony up to c. 1500 (facsimile i transkrypcje, 1973 i 1976). Muzyka wielogłosowa
w Polsce jest poza tym jedną z nielicznych dziedzin, które wzbudziły większe
zainteresowanie badaczy zagranicznych. Do ważniejszych prac zaliczyć należy: Die
Organa und mehrstimmigen Conductus in den Handschriften des deutschen

Sprachgebietes vom 13. bis 16. Jahrhunderts Arnolda Geeringa (1952), Zu den Anfängen
der Mehrstimmigkeit bel den Westslaven Ladislava Mokrý’ego (1963), dwie publikacje
Theodora Göllnera: Eine mehrstimmige tropierte Weihnachtslektion in Polen (1965) i Die

mehrstimmigen liturgischen Lesungen (1969), a ponadto Quellen mehrstimmiger Musik
des 13. bis 15. Jahrhunderts aus slavischen Ländern Kurta von Fischera (1975) i Roberta

M. Curry’ego Lost and Found in Stary Sącz: Ave Gloriosa (2003).

W tym przeglądzie syntetycznych i źródłowo-materiałowych opracowań nie można

pominąć antologii muzycznych, które mają duże znaczenie dla poznania kultury

muzycznej średniowiecznej Polski. Godny polecenia jest – mimo skromnie ilościowo
prezentowanego materiału z okresu od XII do początków XIV w. – wydany przez

Hieronima Feichta wybór utworów zatytułowany: Muzyka staropolska (1966), a przede
wszystkim antologia Musica Antiqua Polonica. T. I – Średniowiecze, pod redakcją Jerzego
Morawskiego (1972). Ważne znaczenie dla popularyzacji wiedzy o muzyce dawnej

w Polsce miały dwie serie wydawnicze: Musica Medii Aevi, której osiem tomów pod red.
Jerzego Morawskiego ukazało się w 1. 1965–1991, oraz Muzyka religijna w Polsce.
Materiały i studia, t. I–X, pod redakcją Jerzego Pikulika, wydawana w 1. 1975–1988; obie
zawierają liczne prace, głównie źródłowo-dokumentacyjne, poświęcone opisom i analizom
najważniejszych polskich i znajdujących się w Polsce zabytków chorałowych, a ponadto

studia omawiające zagadnienia repertuarowe w formie prac źródłowo-analitycznych,
a także szereg prac o charakterze syntetycznym.

Przedstawione tu w sposób skrótowy wskazówki bibliograficzne, w pewnym stopniu

obrazujące aktualny stan badań, zawierają jedynie wybór opracowań ogólnych,
poświęconych dziejom muzyki w Polsce w okresie średniowiecza. Ukazują one jedynie te

pozycje literatury przedmiotu, które miały największy wpływ na treść tej książki. Mimo
widocznego w ostatnich czasach wzrostu zainteresowań dawną muzyką i wyraźnego
postępu w badaniach nad muzyką średniowieczną, który wiąże się z wieloma
inicjatywami podejmowanymi z okazji coraz szerszego włączania muzyki średniowiecznej,

i to zarówno polifonicznej, jak i jednogłosowej, do programów koncertowych różnych

zespołów specjalizujących się w wykonywaniu dawnej muzyki, istnieje jeszcze wiele

dziedzin muzyki średniowiecznej, dalekich od wyczerpującego, a przynajmniej

zadowalającego opisania i wyjaśnienia. Daje się wyraźnie odczuć brak dokładnych

inwentarzy i katalogów, edycji źródeł chorału rzymskiego, niezbędnych dla podejmowania

badań porównawczych, a także prac nad praktyką muzyczną Kościoła rzymskiego
w Polsce, których podstawę winna tworzyć historia liturgii. Dalece niepełne są badania
repertuaru muzycznego i jego specyficznych w różnych środowiskach cech; wyraźnie
odczuwalne jest również wykorzystanie w wysoce niewystarczającym stopniu różnego

rodzaju źródeł pośrednich – historycznych, literackich, przekazów średniowiecznego
piśmiennictwa religijnego, nie zawsze bezpośrednio związanych z muzyką, ale niosących
wiele informacji ważnych z punktu widzenia historii kultury muzycznej. Wreszcie, ciągle

brakuje jeszcze nowoczesnej i wyczerpującej encyklopedii specjalistycznej, poświęconej
kulturze muzycznej średniowiecznej Polski. Wszystkie wymienione tu problemy

wyznaczają jako postulaty badawcze kierunki przyszłych prac, których rezultaty pozwolą
niewątpliwie na lepsze poznanie naszej muzycznej przeszłości.

II. KALENDARIUM EPOKI

Chronologiczny zestaw najważniejszych wydarzeń z zakresu historii muzyki polskiej

i powszechnej, historii Polski i świata, historii nauki i kultury w Polsce i na świecie od
czasów najdawniejszych do roku 1320.

Pradzieje i starożytność

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

przed 8300 p.n.e. 2 gwizdki z kości z jaskini Mamutowej w Wierzchowiu

ok. 3000–2000 p.n.e. gwizdki i gruchawki gliniane, bębny klepsydrowate z Mrowina
(Wielkopolska) i ze Śląska

po 2000 p.n.e. dwa bębny z Pikutkowa i Opatowie (Kujawy)

ok. 1000 p.n.e. gruchawki i grzechotki gliniane

ok. 1000–800 p.n.e. wyobrażenie tańca na naczyniu glinianym z Wilamowic (pow.
Chodzież)

IX–VIII w. p.n.e. multanki (9 cewek z kości) z Przeczyc koło Zawiercia

– gwizdek z cmentarza w Majdanie koło Tarnobrzegu
– popielnice z wyrytą sceną tańca z okolic Piotrkowa

Przejawy życia muzycznego na świecie

gwizdki z kości na Morawach oraz u Słowian południowych

ok. 6000 p.n.e. najstarszy flet gliniany naczyniowy znaleziony z Mezopotamii

ok. 4000 – ok. 3000 p.n.e. wykopaliska piszczałek i sistrum w Egipcie

3000 p.n.e. tabliczka z Uruk w Sumerii z wizerunkiem trzystrunnej harfy

ok. 3000–2000 p.n.e. mała harfa (kinnor) lub lira i abub (piszczałka) w Izraelu

ok. 2700–2200 p.n.e. wiadomości o muzyce dworskiej i kulturowej w Memfis w Egipcie.

Wizerunki instrumentów w płaskorzeźbie i malarstwie

ok. 2700–2100 p.n.e. zabytki plastyczne w Grecji przedstawiające instrumenty: syringę
pasterską, aulos, harfę

ok. 2500–2350 p.n.e. muzycy dworscy w Ur wykonujący pieśni solowe, chóralne, grający

na instrumentach. Kobiety – muzykantki dworskie uśmiercane po śmierci króla. Śpiewy
pogrzebowe i świątynne kapłanów

ok. 2000–1900 p.n.e. hymny spisane pismem klinowym w Assur

ok. 1800 p.n.e. zapisy pismem klinowym z Nippur i Ur (Sumeria) o systemie tonalnym

i stroju instrumentów smyczkowych
– wyobrażenia kitary w Grecji

ok. 1500 p.n.e. najstarsze tańce świątynne z towarzyszeniem fletów i bębnów w Japonii
– instrumenty muzyczne używane przez Kassydów, Asyryjczyków, Chaldejczyków i in.:
lutnia, lira, harfa, flet, trąbka, dzwonki, talerze, bębny

ok. 1400 p.n.e. instrumenty muzyczne popularne w Izraelu: szofar (róg), sosra (trąba),
magrefa (syrena), halil, tof (bębenek), kinnor (zwany błędnie harfą Dawida)
ok. 1300–1000 p.n.e. najwcześniejsze informacje o instrumentach muzycznych na
Dalekim Wschodzie (Chiny): bębny, dzwony, flety naczyniowe i bardzo popularne litofony,
m.in. sztaby, płyty kamienne, tzw. „brzmiące kamienie”

ok. 1100 p.n.e. wyobrażenie pewnego rodzaju oboju, fletni Pana, fletów bambusowych,

tzw. szeng (harmonijka ustna) oraz rodzaju cytry, zwanej w Chinach czeng, w Japonii
koto

ok. 1000 p.n.e. rozkwit muzyki obrzędowej w Izraelu: śpiew psalmów, użycie
instrumentów strunowych i talerzy (m.in. hebel, asor i in.)
– notacja muzyczna w Asyrii i Babilonii

– brązowa trąba używana przez Etrusków: lituus
IX–VIII w. p.n.e. wzmianki o muzyce, tańcach, imiona śpiewaków (np. Demodokles,

Phennios) w Iliadzie i Odysei Homera

ok. 750 p.n.e. rozpowszechnienie eposu i pieśni lirycznych wykonywanych z muzyką

(treny, peany, hymny itp.)

ok. 700 p.n.e. Terpander, grający na lirze poeta i muzyk ze Sparty, pisał nomosy, pieśni

biesiadne i in.

po 668 p.n.e. orkiestra królewska (harfy, kitary i in.) na asyryjskim dworze Assurbanipala

po 604 p.n.e. orkiestra władcy Babilonii, Nabuchodonozora II (panował w l. 604–562)

ok. 600 p.n.e. rozkwit poezji lirycznej i monodii solowej w Grecji: Alkajos, Saffona

586 p.n.e. Sakadas z Argos grał na aulosie utwór o walce Apollina ze smokiem

przed 550 p.n.e. wiadomość o minstrelach dworskich w Asyrii

ok. 550 p.n.e. Alkman z Sardes napisał pieśń dla chóru dziewcząt

po 530 p.n.e. pisma o muzyce, także księga pieśni Konfucjusza (ur. 551, zm. 479)

po 500 p.n.e. Pitagoras z Samos (ur. ok. 572, zm. ok. 497) grecki filozof i matematyk,
twórca m.in. teorii budowy interwałów muzycznych i systemów akustycznych i tonalnych
– powstanie tragedii greckiej w Atenach jako syntezy poezji, muzyki i tańca

ok. 490 p.n.e. (i wcześniej) liczne mity greckie związane z muzyką (m.in. muzy, Apollo,
Dionizos, Orfeusz)

po 490 p.n.e. Pindar (ur. 518, zm. 446), poeta i muzyk, napisał m.in. hymny, peany,
dytyramby, ody pytyjskie

ok. 450 p.n.e. fragmenty zapisów ilustracji muzycznych z Orestesa i z Ifigenii Eurypidesa
– wiadomość o chórze z Agamemnona Ajschylosa
– popularność 9–12-strunowej kitary

– śpiewy z towarzyszeniem aulosu w dramacie satyrów

442 p.n.e. pieśń z Antygony Sofoklesa

kon. V w. p.n.e. wokalne śpiewy responsorialne w Izraelu

po 400 p.n.e. teoria etosu i społeczna rola muzyki u Platona

ok. 350 p.n.e. rozwinięcie teorii platońskich w dziele O muzyce Arystotelesa

ok. 300 p.n.e. pisma chińskie wspominają o skali chromatycznej w muzyce

ok. 240 p.n.e. muzyk grecki Liwiusz Andronikus propagował w Rzymie teatr grecki i pisał

śpiewy na chór do przedstawień

ok. 240 – ok. 220 p.n.e. Ktesibios wybudował organy wodne w Egipcie

ok. 220 – ok. 200 p.n.e. władcy chińscy z dynastii Han utrzymują ogromny zespół
muzyczny dworski (ok. 800 osób?)

ok. 200 p.n.e. najstarszy traktat muzyczny Bharaty w Indiach

ok. 150 p.n.e. recytacja Rigvedy i melorecytacja Samavedy w muzyce hinduskiej

ok. 150 – ok. 120 p.n.e. wzmianka o hymnach dziękczynnych w zwojach z Morza

Martwego

ok. 140 p.n.e. pean do Apollina, inskrypcja na murze w Delfach

ok. 100 p.n.e. najwcześniejszy zapis notacji greckiej na papirusie

po 100 p.n.e. instrumenty strunowe szarpane używane przez celtyckich bardów

ok. 30 p.n.e. Didymos (ur. 63 p.n.e., zm. 10), gramatyk z Aleksandrii, m.in. twórca
jednego z greckich systemów dźwiękowych

ok. 30 – ok. 15 p.n.e. dzieło Witruwiusza o architekturze, także o budowie organów
wodnych

pocz. 1 w. n.e. mozaika rzymska przedstawiająca muzyków w cyrku z instrumentami:
tubą hydraulos (organy wodne) i rogami

ok. 50 popularność śpiewu antyfonalnego, wprowadzonego (według legendy) przez biskupa
Antiochii, Ignacego (ur. ok. 30, zm. ok. 110)

ok. 100 pieśń Seikilosa (Grecja)
– Pseudo-Plutarch z Cheronei (ur. 45–50, zm. 120–5): O muzyce – przekaz greckiej teorii
muzyki

115 tibie i rogi na płaskorzeźbie zdobiącej kolumnę Trajana w Rzymie

ok. 120 hymn Mesomedesa z Krety, muzyka na dworze cesarza Hadriana w Rzymie

ok. 150 Harmonika Klaudiusza Ptolemeusza (ur. ok 100, zm. ok. 168) – przekaz greckiej

teorii muzyki

ok. 220 początki opery chińskiej

ok. 230 szczątki rzymskich organów w Aquincum (dziś Węgry)

przed 270 rozpowszechnienie lutni w muzyce perskiej

ok. 290 najstarszy zapis hymnu wykonywanego przez chrześcijan na papirusie
z Oxyrhynchos

Historia i kultura na terenach Polski

jaskinie jury Krakowsko-Wieluńskiej, zbieracze, myśliwi

ok. 6000 p.n.e. cmentarz szkieletowy w Janisławicach

na ziemiach późniejszych Słowian – rolnictwo, hodowla, obróbka kamienia. Kształtowanie
rodu.

ok. 3500 p.n.e. kopalnie krzemienia w okolicach Opatowa

ok. 3000–2000 p.n.e. grobowce w Wietrzychowicach na Kujawach

2500–1500 p.n.e. pojawienie się kultu słońca,

– pojawienie się tkactwa i garncarstwa, osadnictwo, stosunki patriarchalne

ok. 1800–600 p.n.e. osadnictwo (zagrody otoczone rowem), organizacja plemienna
(naczelnicy plemienia), początki wymiany, rzemiosło, narzędzia z brązu, warzelnictwo soli

– zagroda w miejscu dzisiejszego Biskupina z epoki brązu należąca do kultury łużyckiej,

obróbka metali

ok. 1300 p.n.e. bóstwa żeńskie i męskie (Perkun), kult zmarłych

– wał kultowy na Górze Ślęży; ośrodek kultu: Radunia

ok. 1200 p.n.e. początki kultury łużyckiej

ok. 700–400 p.n.e. użycie radła

ok. 650 p.n.e. osady obronne

– rozbudowa grodu z wałem drewnianym w Biskupinie

– groby kloszowe odkryte w Janówku koło Nowego Dworu

ok. 600 p.n.e. gród łużycki w okolicach Kruszwicy

550 p.n.e. kult boga Swarożyca-Dadżbóga
– kultura pomorska: rękodzieło, wymiana

ok. 500 p.n.e. broń i narzędzia z żelaza, wytwórnia w Nadarzynie koło Pyrzyc

– ceramika użytkowa i ozdoby zdobione wizerunkami postaci ludzi i koni w Sobiejuchach
koło Żnina

500–450 p.n.e. najazd Scytów, zniszczenie grodów i zamęt wojenny

ok. 400 p.n.e. osadnictwo, liczne grody, wojny międzyplemienne

– dymarki w Górach Świętokrzyskich

– wierzenia solarne

ok. 400 – ok. 350 p.n.e. migracje plemion germańskich i celtyckich

ok. 300 p.n.e. – XIV w. n.e. ośrodek kultu pogańskiego na górze Ślęży

ok. 250 p.n.e. prawdopodobnie Celtowie usypali kopiec, dziś zwany kopcem Krakusa (wg
innych VII–VIII w. n.e.)
– prawdopodobnie celtyckie posągi: tzw. Mnich i Niedźwiedź na górze Ślęży

ok. 125 p.n.e. ponowna migracja celtycka głównie na Śląsk

pocz. I w. p.n.e. tworzenie się bursztynowego szlaku

– migracja plemion skandynawskich u ujścia Odry
– groby Gotów w Prądzie koło Myśliborza

kon. I w. p.n.e. szlaki handlowe, wędrówki kupców z zachodu

I–III w. ślady rzymskie. Bogate groby w Lubieszowie na Pomorzu

ok. 50 Pliniusz Starszy (ur. 23, zm. 79) wspomina o Wenedach (Prasłowianie?)

160–80 wyroby rzymskie i galijskie

od ok. 180 slawizacja ziem dzisiejszej Polski

II–III w. figurka Jowisza z Zebrzydowa

od III w. ośrodek hutnictwa żelaza w Górach Świętokrzyskich i huta żelaza w Igołomi
koło Proszowic, także ośrodek ceramiczny

250 złote monety rzymskie w Starej Wsi koło Węgrowa

Historia i kultura na świecie

górny paleolit ok. 55000 – ok. 8300 p.n.e., łowcy, zbieracze

jaskinie koło Düsseldorfu i Le Monstier

ok. 25000–20000 p.n.e., figurki kobiece np. Wenus z Willendorfu

ok. 15000 – ok. 12000 p.n.e. rysunki naskalne w grocie Lescaux w Pirenejach

7000 p.n.e. pierwsze tkaniny na terytorium Turcji

ok. 6000 p.n.e. uprawa pszenicy w Azji

4241 p.n.e. najstarszy kalendarz powstały w Egipcie w Heliopolis

ok. 4000 p.n.e. Stonehenge, krąg kultu słońca w Anglii

ok. 3900 p.n.e. pojawienie się kultury Sumerów w Mezopotamii. Powstanie miasta Ur

ok. 3000 p.n.e. pismo wynalezione w Sumerii notuje wiele języków

ok. 2850 p.n.e. powstanie tzw. Starego Państwa w Egipcie. Pismo i kalendarz egipski

2625 p.n.e. Gilgamesz, król sumeryjskiego Uruku

2625–2510 p.n.e. wielkie piramidy Cheopsa, Chefrena i sfinks w Gizie

2194 p.n.e. Wielki Yu z dynastii Xia: melioracja rzeki Huang-ho, jedno z najstarszych
wydarzeń z historii Chin

ok. 2050–1850 p.n.e. Średnie Państwo w Egipcie.

Rozkwit języka i literatury (romans podróżniczy Sinhue)

ok. 2000 p.n.e. powstaje Stare państwo Asyryjskie i państwo Babilońskie

ok. 1790–50 p.n.e. kodeks Hammurabiego, króla Babilonii

1650–1500 p.n.e. groby królów w Mykenach

ok. 1565 p.n.e. Nowe Państwo w Egipcie

ok. 1550–1500 p.n.e. budowa świątyń w Karnaku, Abu-Simbel, Deir-el-Bahari i innych

– faraon Amenhotep I, rozkwit państwa. Rozwój sztuki, np. rzeźby: posągi faraonów,

popiersie Nefretiti

1400–1300 p.n.e. wynalezienie alfabetu przez Fenicjan

1362–52 p.n.e. panowanie faraona Tutanchamona w Egipcie

1301–1235 p.n.e. panowanie faraona Ramzesa II w Egipcie

ok. 1200 p.n.e. zburzenie Troi

1095 p.n.e. arcykapłan Herhor władcą Egiptu. Upadek państwa

1030–975 p.n.e. powstanie państwa Izrael, pierwsi królowie Izraela: Saul i Dawid

1000 p.n.e. pojawienie się Etrusków

962–31 p.n.e. panowanie Salomona w Izraelu.

IX–VIII w. p.n.e. Homer: Iliada i Odyseja

>ok. 800 p.n.e. wielka kolonizacja grecka

753 p.n.e. legendarna data założenia Rzymu

ok. 700 p.n.e. Hezjod, poeta grecki

676 p.n.e. prawa Likurga w Sparcie

668–26 p.n.e. panowanie Assurbanipala w Asyrii. Organizacja biblioteki z ogromną liczbą

zapisów klinowych

660 p.n.e. założenie Bizancjum jako kolonii greckiej

612 p.n.e. zdobycie Niniwy przez Babilończyków. Upadek Asyrii

ok. 600 p.n.e. filozofowie jońscy, m.in. Tales z Miletu (wyjaśnianie budowy świata) oraz
Heraklit z Efezu (wyjaśnianie zmienności świata); Pitagoras z Samos, wybitny uczony
grecki, matematyk, twórca systemów akustycznych

– reformy ustrojowe Solona w Atenach (ur. ok. 635, zm. ok. 560)

po 600 p.n.e. początki budowy Muru Chińskiego

2. poł. VI i pocz. V w. p.n.e działalność Konfucjusza i Lao-Tsy

550–40 p.n.e. powstanie potęgi Persji, zdobycze terytorialne Cyrusa II Achemenidy (zm.
529)

534 p.n.e. pierwszy konkurs tragedii w Atenach

522–486 p.n.e. panowanie i podboje króla Dariusza I Hystaspesa zw. Wielkim (ur. ok.

550, zm. 486) w Persji

ok. 500 p.n.e. mapa świata Hekatajosa z Miletu

po 500 p.n.e. powstanie republiki w Rzymie. Walka plebejuszy z patrycjuszami
– działalność najwybitniejszych tragików greckich: Ajschylosa (ur. 525, zm. 456),
Sofoklesa (ur. 496, zm. 406), Eurypidesa (ur. 481, zm. 406)

– najstarsze pozostałości budowli azteckich w Meksyku

490 p.n.e. bitwa pod Maratonem, klęska Dariusza I, zwycięstwo wodza greckiego
Miltiadesa

480 p.n.e. wyprawa króla Persji Kserksesa (ur. ok. 517, zm. 465) na Grecję. Klęska
Leonidasa, króla Sparty w latach 491–480 pod Termopilami.
– zwycięstwo Greków pod Salaminą

ok. 450 p.n.e. twórczość rzeźbiarza Myrona (ur. 480) w Grecji

– działalność Herodota z Halikarnasu (ur. 485, zm. 425), najstarszego historyka greckiego
– rządy Peryklesa (ur. ok. 500, zm. 429) w Atenach, utrwalenie demokracji – działalność

rzeźbiarza Fidiasza w Atenach (ur. ok. 500, zm. 438), twórcy m.in. Dyskobola

– działalność Tukidydesa (ur. 460, zm. 399), wybitnego historyka greckiego

– budowa Partenonu w Atenach

ok. 450 – ok. 420 p.n.e. działalność rzeźbiarza Polikteta w Grecji

ok. 427 p.n.e. komedie komediopisarza greckiego Arystofanesa (ur. 446, zm. 386)

– urodził się Platon (właściwie Arystokles; zm. 347), uczeń Sokratesa, twórca idealizmu
obiektywnego

po 401 p.n.e. powstanie Anabazy Ksenofonta (ur. ok. 430, zm. ok. 355), wybitnego
historyka greckiego

– działalność lekarza greckiego Hipokratesa z Kos (ur. 460, zm. 377)

399 p.n.e. proces i śmierć Sokratesa (ur. 470), filozofa greckiego, nauczyciela i inspiratora
wielu pokoleń filozofów różnych opcji i kierunków

367–47 p.n.e. Arystoteles (ur. 384, zm. 322) w Akademii Platońskiej

356 p.n.e. Herostrates, szewc z Efezu, dla rozgłosu pali świątynię Artemidy w Efezie

351 p.n.e. pierwsza filipika Demostenesa (ur. 384, zm. 322). Rozkwit retoryki

336–23 p.n.e. panowanie Aleksandra Wielkiego Macedońskiego (ur. 356, zm. 323)

332 p.n.e. podbój Azji Mniejszej Egiptu. Założenie Aleksandrii

305 p.n.e. powstanie Kolosa Rodyjskiego

264–146 p.n.e. trzy wojny punickie zwycięskie dla Rzymian

ok. 250 p.n.e. świetność kultury w Pergamonie
– prawa i wynalazki Archimedesa (ur. 287, zm. 212)

218 – 4 p.n.e. druga wojna punicka. Klęska Rzymian w walce z wodzem kartagińskim
Hannibalem (ur. 247, zm. 183) pod Kannami (216 p.n.e.), ostateczne zwycięstwo w 204 r.

Scypiona Afrykańskiego Starszego (ur. 236, zm. 184)

ok. 200 p.n.e. komedie Plauta (ur. ok. 250, zm. 184) wzorowane na greckich

149–6 p.n.e. III wojna punicka, zburzenie Kartaginy przez Rzymian pod wodzą Scypiona

Młodszego (ur. 185, zm. 129)

133–22 p.n.e. reformy trybunów ludowych Grakchów (odtworzenie średniej klasy

właścicieli ziemskich): Gajusz (ur. ok. 152, zm. 121) i Tyberiusz (ur. 162, zm. 133)

ok. 100 p.n.e. posąg Nike z Samotraki rzeźbiony przez artystów z Rodos

81 p.n.e. pierwsza mowa Cycerona (ur. 106, zm. 43)

73–1 p.n.e. powstanie niewolników w Rzymie pod wodzą gladiatora Spartakusa

60 p.n.e. pierwszy Triumwirat złożony z mężów stanu: Juliusza Cezara (ur. 102–100, zm.
44), Pompejusza Wielkiego (ur. 106, zm. 48) i Krassusa Marcusa (ur. 112, zm. 53)

58–2 p.n.e. podbój Galii i inne kampanie Juliusza Cezara

ok. 50 p.n.e. Grupa Laokoona rzeźbiona przez artystów z Rodos

49 p.n.e. Cezar przekracza Rubikon

44 p.n.e. Idy marcowe. Zabójstwo Cezara przez polityka rzymskiego Brutusa (ur. 85, zm.
42) i towarzyszy

43 p.n.e. panowanie Oktawiana Augusta (ur. 63 p.n.e., zm. 14 n.e.) Drugi Triumwirat

złożony z Oktawiana, Marka Antoniusza (ur. 82, zm. 30) i Lepidusa (ur. 89, zm. 13 n.e.)

37–4 p.n.e. panowanie króla Heroda I Wielkiego (ur. 73, zm. 4) w Judei

31 p.n.e. bitwa pod Akcjum. Zajęcie Egiptu przez Rzymian

27 p.n.e. Tytus Liwiusz (ur. 59 p.n.e., zm. 17 n.e.) rozpoczyna pisanie historii Rzymu Ab
urbe condita
– początki cesarstwa rzymskiego. Panowanie cesarza Oktawiana Augusta (ur. 63 p.n.e.,
zm. 14 n.e.)

23 p.n.e. ody poety rzymskiego Horacego (ur. 65 p.n.e., zm. 8)

19 p.n.e. Eneida Wergiliusza, (Publius Vergilius Maro, ur. 70 p.n.e., zm. 19), poety

rzymskiego

12–8 p.n.e. podbój Germanii przez Oktawiana Augusta przed 4 p.n.e. urodził się Jezus

(zm. ok. 30 n.e.) przywódca mesjanistyczngo kierunku religijnego; założyciel

chrześcijaństwa

2 n.e. Metamorfozy Owidiusza (ur. 43 p.n.e., zm. 18 n.e.), poety rzymskiego

54–68 rządy cesarza Nerona (ur. 37, zm. 68)

64 pożar Rzymu i prześladowanie chrześcijan

70–82 budowa Koloseum, rzymskiego amfiteatru, gdzie odbywały się igrzyska

79 wybuch Wezuwiusza niszczy Herkulanum i Pompeje

104–16 Historiae i Annales Publiusza Korneliusza Tacyta (ur. 55, zm. 120), historyka

rzymskiego

135–39 powstanie mauzoleum cesarza Hadriana (dziś Zamek św. Anioła) w Rzymie

161–80 panowanie cesarza rzymskiego Marka Aureliusza (ur. 121, zm. 180), filozofa,
autora Rozmyślań

211–217 budowa term Karakalli (ur. 188, zm. 217), od 211 cesarza rzymskiego

242 wystąpienie Maniego (ur. 216, zm. 276), twórcy manicheizmu (pierwiastki dobra

i zła)

284–305 panowanie cesarza rzymskiego Dioklecjana (ur. 243, zm. 316), reformatora
państwa, prawa, administracji

ok. 290 pierwsze informacje o Starym Państwie Majów

IV wiek

Przejawy życia muzycznego na świecie

387–9 De musica św. Augustyna (ur. 354, zm. 430), filozofa i pisarza chrześcijańskiego

po 390 rozkwit muzyki liturgicznej i dworskiej na dworze bizantyjskim. Orkiestra

dworska. Aklamacje

Historia i kultura na terenach Polski

ok. 300 posąg Światowita o wielu twarzach z Ukrainy w Iwankowicach koło Kamieńca

ok. 350 upadek rodów, tworzenie się dynastii plemiennych

390–400 bogato wyposażony grób jeźdźca, gocko-słowiański w Ługach koło Góry na

Śląsku

Historia i kultura na świecie

306–37 panowanie cesarza rzymskiego Konstantyna Wielkiego (ur. 280, zm. 337)

313 edykt mediolański Konstantyna Wielkiego (swoboda wyznawania chrześcijaństwa)

324 Bizancjum stolicą cesarstwa rzymskiego

325 sobór w Nicei

ok. 350 hymny Grzegorza z Nazjanzu (ur. 329, zm. 390), wzorowane na poezji greckiej

374 Ambroży (ur. 339, zm. 397) mianowany biskupem Mediolanu, autor licznych tekstów
hymnicznych, reformator liturgii, święty

375 początki wędrówki ludów. Wystąpienie Hunów

392–405 hymny Prudencjusza (ur. 248, zm. po 405), rzymskiego poety – liryka

395 cesarz Teodozjusz I Wielki utrwala podział cesarstwa rzymskiego na wschodnie
i zachodnie

398 patriarchą Konstantynopola zostaje Jan Chryzostom (ur. 354, zm. 407)

V wiek

Przejawy życia muzycznego na świecie

ok. 400 piśmiennictwo Martianusa Capelli
– antyfonalne wykonywanie psalmów w liturgii rzymskiej

od ok. 400 rozwój chorału gallikańskiego w południowej Francji i chorału mozarabskiego
w Hiszpanii

ok. 420–30 wprowadzenie psalmodii chorałowej do mszy rzymskiej

ok. 450–80 Antymus i Tymokles, poeci i kompozytorzy bizantyńskich hymnów

i troparionów

492–6 pontyfikat papieża Gelazjusza i wzmianka o Sacramentarium Gelasianum,

najstarszej księdze z chorałem łacińskim

Historia i kultura na terenach Polski

ok. 400 krystalizacja kultury słowiańskiej

od 450 ekspansja Hunów na Śląsku i w zachodniej Małopolsce; groby Hunów
w Jędrzykowicach koło Oławy

Historia i kultura na świecie

ok. 400 Wyznania św. Augustyna

410 inwazja Gotów pod wodzą króla Alaryka (ur. 370, zm. 410) na Rzym i początki
upadku imperium

412 Goci, Frankowie, Alemanowie i Wandalowie w Galii i w Hiszpanii

434–53 panowanie Attyli (zm. 453) w państwie Hunów

440–61 pontyfikat Leona I Wielkiego (ur. przed 400, zm. 461); zwalczał odrębne
wyznania, wybitny mówca

po 450 mauzoleum Galii Placydii (ur. ok. 388, zm. 450), córki cesarza Teodozjusza

I Wielkiego, w Rawennie z mozaikami bizantyjskimi

475–76 Romulus Augustulus (ur. ok. 460, data śmierci nieznana), ostatni cesarz
zachodniorzymski

476 upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, wpływy cesarstwa wschodniego (Bizancjum)

VI wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

ok. 500 trąba z brązu wydobyta z Nogatu

ok. 550 wiadomości o obrzędach magicznych, prawdopodobnie z udziałem instrumentów

(rogi) oraz okrzykami przyśpiewkowymi

Przejawy życia muzycznego na świecie

ok. 500 działalność Romanusa, autora kontakionów bizantyńskich

– wprowadzenie notacji ekfonetycznej w śpiewach syryjskich

ok. 500–24 działalność jednego z najwybitniejszych teoretyków muzyki, Boecjusza (ur.
480, zm. 524); jego Institutione musica było podstawą teorii muzyki do XVII w. w Europie

ok. 500–600 sprowadzenie dzwonów ze wschodu do Europy

1. poł. VI w. działalność Cassiodorusa Flaviusa (ur. 479, zm. 575), rzymskiego pisarza,

konsula i senatora, teoretyka muzyki i tłumacza greckich pism o muzyce

527 uporządkowanie liturgii bizantyńskiej (dominacja hymnodii) za czasów cesarza
Justyniana

ok. 540 Institutiones de musica Cassiodorusa

ok. 550 De cursibus ecclesiasticis Grzegorza z Tours (zm. ok. 594) o chorale gallikańskim

po 550 działalność rzymskiego poety Venantiusa Fortunatusa (wprowadzenie nazwy
„harfa”; uwagi o chorale gallikańskim, autorstwo Salve festa dies i Vexilla regis)

ok. 560 słynny kontakion Syn jednorodzony przypisywany cesarzowi Justynianowi

580–636 działalność Izydora z Sewilli (ur. ok. 560, zm. 636), teologa, myśliciela, znawcy
chorału mozarabskiego, autora Sententiae de musica

po 590 papież Grzegorz Wielki reorganizuje schola cantorum w Rzymie, jako miejsce
kultywowania rzymskiej tradycji chorałowej

Historia i kultura na terenach Polski

500–550 kultura wczesnosłowiańska (rolnictwo orne, hodowla, rzemiosło, handel)
– ekspansja plemion słowiańskich i migracje Słowian w różnych kierunkach

ok. 550 relacja historyka gockiego Jordanesa o Słowianach

– dalszy rozwój organizacji plemiennych. Powstawanie grodów i osad otwartych (tzw.
opola)

– najstarsze zachowane relikty ziemianek

550–3 Historia wojen Prokopiusza z Cezarei (zm. ok. 562), historyka bizantyjskiego,

z wzmiankami o magicznych obrzędach Słowian

od 570 Awarowie na ziemiach słowiańskich. Wyprawy przeciw Frankom

590–600 osada słowiańska w Kruszwicy
– Strategikon Pseudo-Maurycjusza, dzieło o bizantyjskiej sztuce wojennej; także
wiadomości o sztuce wojennej i obyczajach Słowian

Historia i kultura na świecie

ok. 500 edykt Teodoryka (ur. ok. 455, zm. 526), króla Ostrogotów od 471, narzucający
prawo rzymskie

– Indie pod panowaniem Hunów
– świątynie w kształcie piramid w Peru

520 zjednoczenie Japonii

527–65 panowanie Justyniana I Wielkiego (ur. 483, zm. 565), cesarza bizantyjskiego

529 powstanie zakonu benedyktynów i klasztor na Monte Cassino założony przez
Benedykta z Nursji (ur. ok. 480, zm. 543)

ok. 550 wprowadzenie buddyzmu w Japonii

550 powstanie państwa Awarów

554 sprowadzenie jedwabników z Chin do Europy

568 plemiona Hunów łączą się, tworząc plemię Awarów. Najazdy na Cesarstwo
Bizantyjskie

579–82 Awarowie w Cesarstwie Bizantyjskim

589–604 cesarz Jang-Cien (zwany Wen-ti) jednoczy Chiny

ok. 590 mnisi irlandzcy pod wodzą św. Kolumbana (zm. 597) zakładają klasztory iryjskie,

przeciwstawiając się papiestwu

590–604 pontyfikat Grzegorza I Wielkiego (ur. ok. 540, zm. 610), polityka, misjonarza,

inicjatora reform liturgicznych

VII wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

ok. 600 okrzyki i sygnały bojowe oraz prawdopodobnie pieśni do bóstw pogańskich
– gwizdki sygnalizacyjne znajdowane w Wielkopolskiem i na Pomorzu

– na terenach polskich bębny i trąby sygnalizacyjne
– relacja Teofilakta Symokatty o słowiańskich instrumentach strunowych typu liry
i kitary oraz trąbach; wzmianki o słowiańskich wędrownych śpiewakach recytujących

eposy przy wtórze instrumentów strunowych

Przejawy życia muzycznego na świecie

ok. 600 rozkwit muzyki przedislamskiej w kręgach arabskich. Popularność bębenka duff.

Kobiece pieśni miejskie

612 grupa 25 śpiewaków w Hagia Sophia w Bizancjum

przed 620 działalność Barbada (360 melodii?), sławnego muzyka perskiego

634–8 patriarcha Jerozolimy Sofronus (zm. 638) pisze cykl troparionów (hymnodia
bizantyńska)

ok. 650 kształtowanie się dramatyzacji procesji na niedzielę palmową

od ok. 650 popularność tańców gigaku w maskach przy wtórze fletów i bębnów
– Chiny: duże zespoły wykonawcze, np. 180 instrumentów typu lutni, 200 szengów (rodzaj

fletni Pana), oboje, bębny, dzwony
– najstarsze ikonograficzne przedstawienie hinduskiego instrumentu szarpanego zw. vina

przed 680 minstrele na dworze kalifów arabskich. Wprowadzenie lutni do Mekki

Historia i kultura na terenach Polski

ok. 600 upadek wymiany handlowej, osadnictwo otwarte i obronne

– gród w Tumie pod Łęczycą

– budynki zrębowe w Ujściu

po 600 Chronographia Teofilakta Symokatty, bizantyjskiego historyka z przełomu VI i VII

w. Zawiera między innymi relacje o wędrówkach i życiu plemion słowiańskich

ok. 650 początki osady w Gnieźnie i w Ostrowiu Lednickim
– powstanie wielkich własności ziemskich
– istnienie licznych plemion słowiańskich poświadczone przez Konstantyna VII

Porfirogenetę (ur. 905, zm. 959), od 913 cesarza bizantyjskiego
– kult Światowida o wielu twarzach przenika z Rusi na Pomorze (Rugia)

– osada handlowa Truso (koło Elbląga)

Historia i kultura na świecie

ok. 600 Historia Francorum Grzegorza z Tours (ur. ok. 540, zm. 593–4)

– rozkwit państwa Majów w Meksyku

610–41 panowanie Herakliusza (ur. ok. 575, zm. 641), założyciela dynastii heraklijskiej
w Cesarstwie Bizantyjskim

618–907 panowanie dynastii Tang w Chinach. Zjednoczenie i potęga kraju

622 Hedżra – ucieczka Mahometa (ur. ok. 570, zm. 632), proroka i twórcy islamu,
z Mekki do Medyny. Powstanie i umocnienie się islamu

623–58 panowanie Samona (zm. 658) nad plemionami słowiańskimi (dzisiejsze Morawy?)

629–39 panowanie Dagoberta I Merowinga (ur. ok. 600, zm. 639) w państwie Franków

630 powrót Mahometa do Mekki i początki kalifatu

633–38 pierwszy kalif Medyny, Abu Bekr (ur. 573, zm. 634) narzuca Arabom islam.
Podbija Persję i Syrię

644–56 ostateczna redakcja Koranu, świętej księgi mahometan zawierającej nauki
Mahometa

650 kryzys dynastii Merowingów we Francji

661 początki dynastii Omajjadów, (kalif Muawija I, ur. ok. 610, zm. ok. 680).

Przekształcenia gospodarcze, religijne, rozwój literatury, nauk ścisłych, architektury.

Wpływy greckie i bizantyjskie

686 upadek Merowingów

695–9 podboje Arabów na Wschodzie (Chorezm, Buchara, Indie i inne)

VIII wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

ok. 700 piszczałki, gwizdki i fujarki w wielu stanowiskach wykopaliskowych, m.in.

w Kępnie, Gnieźnie

Przejawy życia muzycznego na świecie

ok. 700 ustanowienie rzymskiego porządku nabożeństw, także śpiewów chorałowych
– powstanie formy kanonu w literaturze i muzyce bizantyńskiej, stworzonej przez

Andrzeja z Krety (ur. ok. 660, zm. 740)
– działalność Ibn Suraija (zm. ok. 726), muzyka i kompozytora arabskiego

700–50 działalność muzyczna Jana z Damaszku: stworzenie oktoechosu (cykl 8 hymnów
według 8 tonów) oraz licznych kanonów, m.in. Złotego Kanonu na Wielkanoc

700–800 rozwój muzyki religijnej w islamie (śpiewy melizmatyczne, recytacje Koranu)

714 chiński cesarz z dynastii Tang Süan-cung (panowanie 712–756), znany mecenas
sztuk, utworzył grupę ok. 300 aktorów, którzy śpiewali pieśni oparte na skali
pentatonicznej (np. Mały pasterz).

ok. 730–60 katedra w Worcester kultywuje tradycje chorału rzymskiego

– w klasztorze Corbie koło Amiens dwaj kantorzy uczą śpiewu rzymskiego

742 biskup Majumy Kosmas z Jerozolimy (zm. ok. 750–60), autor kanonów, reformator
śpiewu kościelnego

742–66 działa schola cantorum założona w Metzu przez biskupa Chrodeganga
750–950 rozkwit muzyki arabskiej, związki z innymi kulturami, bogate instrumentarium
– na dworach kalifów arabskich z rodu Abbasydów działali liczni muzycy i kompozytorzy

(np. Ibn Jami, Mansur al-Yahudi i Zalzal al-Darib, zm. po 842). Również sami kalifowie,

np. Al Mahdi (zm. 785) czy Harun-al Raszyd (zm. 809), interesowali się sztuką i uprawiali

muzykę

757 król Franków Pepin Mały, zw. też Krótkim (ur. 714, zm. 768), otrzymał od cesarza

bizantyńskiego Konstantyna Kopronymusa V organy

774 zachowane zapisy neum benewentyńskich (do połowy XI w.)

od 782 Alcuin Flaccus (ur. 735, zm. 804), filozof, uczony, mnich brytyjski, autor traktatu
De musica ze wzmianką o ośmiu tonach kościelnych, działa na dworze Karola I Wielkiego

789 admonitio Karola I Wielkiego o szkołach, m.in. o śpiewie religijnym

kon. VIII w. najstarszy antyfonarz z Lukki (fragmenty)
– najstarsze tropy w liturgii rzymskiej (Galia)

– Codex Blandiniensis z neumami cheironomicznymi

Historia i kultura na terenach Polski

VIII–IX w. (do XIV w.) Łysiec [Święty Krzyż] duży i trwały ośrodek kultu pogańskiego

(700–800 krąg kamienny)

700–800 rozwój grodu zamkniętego w Gnieźnie, węzeł handlu solnego, główny ośrodek
plemienia Polan
– gród Wawel, być może stolica kraju Wiślan

po 700 powstanie jednostek wieloplemiennych, kształtowanie się wielkich plemion

prapolskich. Obieralny książę
– poświadczenie wiary w Swarożyca-Dadźboga

kon. VIII w. historyczne plemiona istniejące bezpośrednio przed powstaniem państwa
polskiego: Wiślanie, Goplanie, Lędzianie, Polanie, Ślężanie, Mazowszanie, Pomorzanie
i Lubuszanie

– dawne i nowe miejsca kultu bogów: góra Radunia na Pomorzu, góra Ślęża na Śląsku,
góra Chełmno, góra Grodowa w Małopolsce, Jasna Góra koło Częstochowy, Łysa Góra,
Arkona, Radogoszcz i in.
– posąg Światowida wydobyty ze Zbrucza

Historia i kultura na świecie

ok. 700 Norwegowie osiedlają się na wyspach szkockich

700–54 działalność Jana z Damaszku (ur. ok. 675, zm. 754), greckiego teologa,

antyikonoklasty, filozofa, poety i autora dzieła Źródło poznania

711–19 opanowanie półwyspu Pirenejskiego przez Arabów

715–41 rządy Karola Młota (ur. 688, zm. 741), założyciela dynastii Karolingów

720 Nihonshoki pierwsza kronika dziejów Japonii

724 klasztor w Reichenau

po 731 Historia ecclesiastica gentis Anglorum angielskiego benedyktyna i historyka Bedy,
zw. Venerabilis (ur. ok. 673, zm. 735)

przed 750 Polinezyjczycy zasiedlają Wyspę Wielkanocną

750 początki dynastii arabskiej Abbasydów
– wprowadzenie rzymskiej liturgii w Metzu

po 750 najstarszy zapis tzw. sakramentarza gelazjańskiego

754 powstanie państwa kościelnego
– zjednoczenie państwa Franków

768 Karol I Wielki (ur. 742, zm. 814) królem Franków

ok. 770–820 tzw. „renesans karoliński”, wszechstronny rozkwit kultury Franków

773 wprowadzenie cyfr arabskich w Europie

774 Karol I Wielki królem Italii

778 powstanie epickiej powieści Pieśń o Rolandzie w związku z bitwą w wąwozie
Roncesvalles

785 budowa wielkiego meczetu w Kordobie

786–809 panowanie kalifa Harun ar-Raszida (ur. 763–6, zm. 809), mecenasa nauki
i sztuki. Wszechstronny rozkwit kraju
– powstanie Baśni z tysiąca i jednej nocy

786 najazd Normanów na Szkocję i Anglię

790 Historia Longobardorum historyka i kronikarza na dworze Karola Wielkiego, Pawła

Diakona (ur. ok. 720–4, zm. ok. 797–9)

791 budowa katedry w Fuldzie

798 założenie arcybiskupstwa w Salzburgu

799 najazd Normanów na Galię

przełom VIII i IX w. kaplica Karola I Wielkiego w Akwizgranie i romański kościół
i klasztor benedyktyński św. Emmerama w Ratyzbonie

IX wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

poł. IX w. ustnik instrumentu dętego z Wolina

ok. 870–80 prawdopodobne zetknięcie się Wiślan z muzyką cerkiewnosłowiańską podczas

misji Metodego

przełom IX–X w. Ibn Rosteh, arabski uczony pochodzenia perskiego, pisze o lutniach,
tamburach i instrumentach dętych oraz tańcach ze śpiewem i instrumentami u Słowian
w zachowanym fragmencie Księgi drogocennych klejnotów (ok. 903)

Przejawy życia muzycznego na świecie

IX w. najdawniejsze zapisy bizantyńskiej notacji ekfonetycznej
– najstarsze znane sekwencje, np. Grates nunc omnes
– powstanie systemów raga (modeli melodycznych) w muzyce hinduskiej
– powstanie wzorów melodycznych określonych przez systemy rytmiczne, czyli tzw.

systemu maquamow w muzyce hinduskiej

po 800 rozkwit skryptoriów i bibliotek w cesarstwie Karola Wielkiego

804 zm. sławny muzyk arabski Ibrahim al-Mansili

812 bizantyńskie organy pneumatyczne przesłane w prezencie do Aachen

817–34 powstanie najstarszego zapisu neumatycznego (cheironomia) prozy Psalle

modulamina

w kodeksie sporządzonym prawdopodobnie przez kleryka i pisarza

Engyldesa w klasztorze św. Emmerama w Regensburgu

822–42 Hrabanus Maurus (ur. 780, zm. 856) jako opat w Fuldzie kontynuuje tradycje

chorału rzymskiego. Pozostawił też pisma liturgiczne 826 organy na dworze cesarza
Ludwika Pobożnego

827–34 reforma antyfonarza Amalara z Metzu (ur. ok. 775, zm. 825–53), poety i pisarza.

Jego Liber de ordine antiphonarii zaginął

830–40 szerokie rozpowszechnienie Institutione musica Boecjusza

840 zm. Walafried Strabo, teoretyk muzyki w Reichenau

840–50 Musica disciplina Aureliana z Réôme (omawia modi kościelne i problemy rytmu)

poł. IX w. rękopis chorałowy z St. Martial z Limoges

ok. 850 pierwsze śpiewy w kwartach, kwintach i oktawach zapisane w traktatach
muzycznych Musica enchiriadis, Scholia enchiriadis i Alia musica

2. poł. IX w. Remi d’Auxerres (zm. 908), francuski teoretyk muzyki, autor komentarzy do
traktatu De musica Martianusa Capelli

858–65 De divisione naturae z uwagami o muzyce Johannesa Scotta Eriugeny (ur. ok.
810, zm. 877), irlandzkiego teologa i filozofa, twórcy systemu emanacji

860–3 wprowadzenie śpiewów starosłowiańskich przez Konstantyna i Metodego
u ochrzczonych w obrządku wschodnim Słowian

ok. 864 wprowadzenie greckiego obrządku i śpiewu liturgicznego do cerkwi ruskiej

w Kijowie

874 zm. al-Kindi (ur. 790), wybitny filozof i uczony arabski, autor ponad 265 traktatów
z różnych dziedzin, w tym pięciu traktatów o muzyce

877 anonimowy tonarius z Metz

ok. 880 pierwsze wzmianki o wielogłosowości w De harmonica institutione Hucbalda (ur.

ok. 840, zm. 930)

885–90 wzmianki o podobnych śpiewach bizantyńskich i rzymskich (antyfony i stichery)

przełom IX i X w. działalność Oda z Cluny (ur. ok. 878–9, zm. 942), kompozytora hymnów

i antyfon, autora tonariusa i domniemanego autora Dialogus de musica (Pseudo-Odo)

– Kitab al-musiki l’kabiir, traktat o muzyce al-Farabiego
– działalność Notkera Balbulusa (ur. ok. 840, zm. 912), znanego autora licznych
sekwencji, mnicha z St. Gallen
– działalność Tuotila (zm. 915), autora tropów, sekwencii i in. śpiewów liturgicznych w St.

Gallen
– działalność Regina z Prüm (zm. 915), niemieckiego teoretyka muzyki, autora Epistola
de harmonica institutione

Historia i kultura na terenach Polski

805 limes sorabicus Karola Wielkiego określa zachodnią granicę osiedlania się Słowian

809–13 dotarła do Polski pierwsza księga: zbiór kazań, rękopisów z przełomu VIII i IX w.

poł. IX w. notatka anonimowego Geografa Bawarskiego zawierająca ważne dane
o plemionach słowiańskich

2. poł. IX w. informacja o Wyszu, który wywędrował z ziemi Lędzian na Bałkany, gdzie
jego syn Michał został księciem serbskiego plemienia Zachlumian
– gród w Kruszwicy, główny ośrodek plemienia Goplan
– gród w Wiślicy, być może jeden z ośrodków państwa Wiślan: rotundy i pałac książęcy

865 panowanie władców czeskich w Krakowie według późniejszych doniesień Ibrahima

Ibn Jakuba, podróżnika żydowskiego przebywającego w Czechach i Niemczech 960–5

874 podbój Wiślan przez państwo Wielkomorawskie

885 Żywot św. Metodego ze wzmianką o księciu Wiślan. Domniemanie o jego chrzcie
w obrządku słowiańskim

892 państwo Wiślan uzależnione od Wielkich Moraw

przełom IX i X w. prawdopodobne panowanie księcia Siemowita z rodu Piastów nad

terytorium Polan
– Wawel: ośrodek handlowy pod władzą Czech. Kamienna Kaplica

– ośrodek kultu pogańskiego w Trzebiatowie

– grodzisko w Stradowie

Historia i kultura na świecie

800 koronacja Karola I Wielkiego na cesarza rzymskiego

ok. 800 – piramidy w Peru i „Brama Słońca” w Boliwii

– budowa wielu meczetów w Jerozolimie i Damaszku z mozaiką i malowidłami
– pięciopiętrowa pagoda w Japonii

809 Bułgarzy zdobywają Sofię

812 uznanie cesarza Karola I Wielkiego przez Cesarstwo Bizantyjskie

814–40 panowanie cesarza Ludwika I Pobożnego (ur. 778, zm. 840)

817 Ordinatio imperii Ludwika I Pobożnego: idea zachowania całości imperium

821–3 powstanie Słowian w Macedonii przeciwko Cesarstwu Bizantyjskiemu

826–7 ekspansja Arabów na wyspy śródziemnomorskie (Sycylia)

830 zjednoczenie plemion morawskich przez Mojmira I (zm. 846), pierwszego księcia
wielkomorawskiego

po 834 najazdy Normanów na Galię i Irlandię, pierwsze osiedla normańskie

835 powstanie psałterza z Utrechtu

838 Waregowie wyprawiają się na tereny przyszłej Rusi, dochodząc do Konstantynopola

843 podział cesarstwa Karolingów między synów Ludwika I Pobożnego traktatem
z Verdun
– przywrócenie kultu obrazów, rozkwit malarstwa bizantyjskiego i ekspansja kulturowa

tej sztuki

850 Arabowie zajmują Korsykę
– Normanowie atakują Anglię

ok. 850 najstarsze kamienne budowle sakralne na Morawach

860–70 działalność braci sołuńskich, Konstantyna (Cyryla, ur. 826, zm. 869) i Metodego

(ur. 812, zm. 885), twórców alfabetu głagolickiego, reformatorów i misjonarzy religii

starosłowiańskiej m.in. u Słowian południowych i na Morawach

860 splądrowanie Paryża i miast niemieckich przez Normanów

861–7 schizma wschodnia. Zerwanie stosunków między kościołem wschodnim
a zachodnim

864 chrystianizacja Bułgarii w obrządku bizantyjskim: 866 podporządkowanie Rzymowi,
a w 869 powrót do obrządku greckiego dzięki cesarzowi Bazylemu I

867–86 panowanie Bazylego I (zm. 886), założyciela dynastii macedońskiej, w cesarstwie

bizantyjskim. Rozkwit architektury, zwłaszcza kultowej

ok. 870 pierwsza drukowana książka w Chinach

870–94 panowanie księcia Świętopełka (zm. 894) w państwie Wielkomorawskim

879 zm. Ruryk, legendarny wódź normański, założyciel ruskiej dynastii książąt

Rurykowiczów w Nowogrodzie

883 Świętopełk tworzy potęgę Wielkich Moraw. Zajmuje między innymi państwo Wiślan

888 powstanie królestwa Burgundii

890 powstanie królestwa Prowansji

893 książę, od 913 pierwszy car Bułgarii, Symeon I Wielki (ur. 867, zm. 927)

przełom IX–X w. działalność al-Farabiego (ur. 870, zm. 950), wybitnego filozofa
arabskiego, autora m.in. księgi O podziale nauk

X wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

929 doniesienia o okrzykach i sygnałach wojennych oraz instrumentach: bębnach, trąbach
i rogach

950–75 wyobrażenia trąb w wojskach izraelskich na tzw. czarze włocławskiej

2. poł. X w. wiadomości o zaśpiewach, tzw. kieriesz (prawdopodobnie od greckiego Kyrie,

przeniesione z Czech)

– z relacji Ibrahima lbn Jakuba (ur. ok. 912–13) wiadomość o używanych wówczas przez
plemiona słowiańskie instrumentów dętych (np. ligawki), strunowych oraz o tańcach ze
śpiewem i instrumentami

kon. X w. dzwoneczki z brązu prawdopodobnie używane przy tańcu

Przejawy życia muzycznego na świecie

913–59 opis ceremonii świeckich i religijnych na dworze cesarza Konstantyna VII

Porfirogenety

ok. 930 jeden z najstarszych graduałów z notacją muzyczną z Laon

poł. X w. najstarsze znane Visitatio sepulchri wystawione w Anglii

ok. 980 trop dialogowany Quem queritis, najstarszy przykład dramatu liturgicznego
(Anglia)

980–1000 Antyfonarz Hartkera z St. Gallen

984–93 Psałterz Egberta z katedry w Trewirze z iluminacjami (m.in. lira) i zapisem
nutowym

kon. X w. rozkwit sekwencji średniego stylu, m.in. Victime paschali laudes, którą

przypisuje się Wiponowi (ur. 995, zm. 1050), kapelanowi cesarza Konrada II (ur. ok. 990,
zm. 1039) z dynastii frankońskiej (król od 1024, cesarz od 1027)

Historia i kultura na terenach Polski

pocz. X w. gród w Ostrowie Lednickim

1. poł. X w. przypuszczalne panowanie Lestka, syna Siemowita z rodu Piastów, nad

Polanami oraz Goplanami, Mazowszanami i Lędzianami

928 zdradziecka uczta margrabiego Marchii Wschodniej Gerona (ur. ok. 900, zm. 965) –

otrucie władców plemion serbskich i łużyckich

928–40 liczne wyprawy niemieckie przeciw plemionom słowiańskim między Łabą i Odrą

940 plemiona słowiańskie między Łabą a Odrą uznają władzę króla niemieckiego Ottona I

ok. 944 wiadomość o księciu Lędzian Włodzisławie

przed 950 włączenie Pomorza do państwa Polan. Kształtowanie zrębów państwa polskiego

950–1018 ośrodek grodowy w Gnieźnie (stolica?)

954 wojna Ottona I i margrabiów z plemionami Wieletów

ok. 960–92 panowanie syna Siemomysła, Mieszka I (zm. 992). Jednoczenie ziem polskich

965 małżeństwo Mieszka I z księżniczką czeską Dobrawą (zm. 977)

966 chrzest Mieszka I i warstwy możnych

ok. 968 prawdopodobnie najstarszy polski kościół w Gnieźnie NMP (później także św.
Wojciecha) ufundowany przez Mieszka I
– kościół NMP na Ostrowie Tumskim w Poznaniu ufundowany przez Dobrawę

od 968 misja wprowadzania chrześcijaństwa w Polsce prowadzona przez Jordana (zm.
984), biskupa z Ratyzbony

972 bitwa pod Cedynią o Pomorze Zachodnie. Zwycięstwo Mieszka I nad Hodonem (zm.
993), margrabią Marchii Wschodniej

975 budowa rotundy św. Feliksa i Adaukta na Wawelu w Krakowie

975–1000 pierwsze katedry w Poznaniu i w Gnieźnie

980 małżeństwo Mieszka I z Odą (zm. 1023?). Wpływy saskie w Polsce. Budownictwo
kamiennych świątyń

984 śmierć biskupa Jordana i przybycie (?) drugiego biskupa misyjnego, Ungera (zm.
1012)

990 przyłączenie Śląska do Polski

ok. 990 – 2 Dagome iudex, zaginiony dokument watykański, zaświadczający o istnieniu

i granicach państwa polskiego

992 – 1025 panowanie Bolesława I Chrobrego (ur. 967, zm. 1025)

997 misja chrystianizacyjna i śmierć biskupa praskiego, Wojciecha (ur. ok. 956),

w Prusach

999 powstanie arcybiskupstwa w Gnieźnie
– przyłączenie Małopolski z Krakowem do ziem Bolesława I

kon. X w. pałac i kościół na Ostrowie Lednickim

Historia i kultura na świecie

906 upadek państwa Wielkomorawskiego

910 budowa klasztoru w Cluny; reforma kluniacka (przeciw rozluźnieniu obyczajów
w kościele)

– Obejd Allah (zm. 934) zapoczątkowuje dynastię kalifów muzułmańskich Fatymidów

913–59 Konstantyn VII Porfirogeneta (ur. 905, zm. 959) cesarzem bizantyjskim

ok. 920 Toltekowie osiadają w Meksyku

925–9 rotunda św. Wita w Pradze

929 zdobycie Czech jako lenna przez Henryka I (ur. 876, zm. 936) z saskiej dynastii
Ludolfingów

– kalifat w Kordobie, rozkwit kraju

929–67 panowanie Bolesława I Przemyślidy (zm. 971–2), zwanego Okrutnym. Jego córka
Dobrawa w 965 poślubiła Mieszka I

936–73 Otto I Wielki Ludolfing (ur. 912, zm. 973), król, od 962 cesarz rzymski narodu

niemieckiego

945 pierwsze wzmianki o Mongołach w kronice chińskiej

950 Czechy wchodzą w skład Rzeszy Niemieckiej

950–63 Pontyfikał z Moguncji

951 epos anglosaski Beowulf

961 zdobycie Krety przez Cesarstwo Bizantyjskie

970 najstarsza wzmianka o wystawieniu dramatu liturgicznego we Fleury

973 biskupstwa w Pradze i Ołomuńcu

979 wyprawa cesarza Ottona II na Polskę zakończona niepowodzeniem (sprawa Pomorza
Zachodniego)

980–1015 panowanie Włodzimierza Wielkiego (zm. 1015), księcia kijowskiego.

983–1002 panowanie cesarza Ottona III Ludolfinga (ur. 980, zm. 1002), w rzeczywistości
rządził od 995 r.

986–7 panowanie ostatniego z Karolingów króla Francji, Ludwika V Leniwego (ur. 967,

zm. 987)

987–96 panowanie Hugona Kapeta (ur. 940, zm. 996), pierwszego króla Francji z dynastii

Kapetyngów

988 chrystianizacja Rusi przez cesarstwo bizantyńskie

997–1004 kościół św. Marcina w Tours – prototyp sztuki romańskiej

997–1038 Stefan I Święty (ur. 975, zm. 1038) królem Węgier z dynastii Arpadów,
koronacja 1001. Wprowadzenie chrześcijaństwa

998 najstarszy Żywot św. Wojciecha napisany przez Włocha, Jana Kanapariusza (zm.
1004), w Rzymie

kon. X w. początki rozpadu imperium muzułmańskiego

XI wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

ok. 1000 wykopaliska z Opola: rodzaj instrumentu strunowego (lira?), dwie piszczałki,

gwizdek

– parada wojskowa z muzyką na cześć Ottona III w Gnieźnie

1005 użycie trąb podczas wojen z Niemcami

1013 Rycheza, żona Mieszka II, przywiozła do Polski w wianie Psałterz Egberta

1025 pieśń (tylko tekst słowny) żałobna o śmierci Bolesława Chrobrego Omnis etas
– żale i plankty po śmierci króla Bolesława Chrobrego u Galla Anonima
– wiadomość o istnieniu dzwonu w Wysocicach

po 1025 Ordo Romanus przesłany przez księżnę szwabską Matyldę, w darze Mieszkowi

II. Zawiera zapisy muzyczne (zaginiony)

1038–9 Brzetysław czeski wywozi z Polski cenne zabytki kultury, m.in. dzwony z katedry
w Gnieźnie i Poznaniu, prawdopodobnie przywiezione z Niemiec (wyrób saski)

1041 wiadomości o pieśniach pochwalnych ku czci księcia Kazimierza Odnowiciela

ok. 1050 piszczałki z Wrocławia

– Złoty kodeks (także Ewangeliarz lub Codex aureus) gnieźnieński sprowadzony z Czech

lub z Bawarii ok. 1085–90 z miniaturą rogu
– kościana piszczałka z pięcioma otworami z Kowalewa

ok. 1060 Sakramentarz tyniecki najstarszy zachowany w Polsce zabytek z nutami
(neumy chejronomiczne), przywieziony przez benedyktynów z Abdinghofu do Tyńca

1075–9 Missale plenarium z ok. 1054 r. sprowadzone z Niemiec przez benedyktynów

z Mogilna (od 1286 w Gnieźnie)

1082–90 Złoty kodeks pułtuski (także Ewangeliarz płocki lub Codex aureus) wykonany
w Wyszehradzie (Czechy) na potrzeby polskie (z miniaturą liry), sprowadzony przed 1110
r. Zawiera zapisy notacją cheironomiczną

ok. 1090 Hac fesfa die tota najstarsza sekwencja (o św. Wojciechu) powstała w Polsce

przełom XI–XII w. gwizdek z Brudna

Przejawy życia muzycznego na świecie

ok. 1000 byliny i epos bohaterski na Rusi

– działalność uczonego i teoretyka muzyki w St. Gallen, Notkera Labeo (zm. 1022)

– troparium z Ottobeuren, muzyczne zapisy melizmatyczne

– początki ruskiej monodii starocerkiewnej, tzw. znamiennyj raspiew

1000–33 działalność wybitnego włoskiego teoretyka muzyki, Guidona z d’Arezzo (ur. ok.

991–8, zm. 1033)

1. poł. XI w. wielkie organy oraz troparium z Winchester
– jedno z najstarszych źródeł muzyki wielogłosowej

1002 najstarsza sekwencja o św. Wojciechu Annua recolamus

1002–4 Sacramentarium sporządzone w klasztorze benedyktynów Św. Emmerama

w Ratyzbonie

1027–31 Prologus in Tonarium Berna (zm. 1048), opata z Reichenau

ok. 1030 sekwencja na Zielone Świątki Veni Sanctae Spiritus

1031 tonarius z Montpellier
– najstarszy zapis neum na liniach

przed 1037 Kitab al-shifa Awicenny, zawierający też uwagi o muzyce

po 1039 wiadomości o dzwonach i dzwonnikach w Czechach

ok. 1040 działalność Hermana z Reichenau, zw. Hermannus Contractus (ur. 1013, zm.
1054), kompozytora, teoretyka muzyki (traktat Musica), astronoma, matematyka
i kronikarza

1050 graduał z St. Yrieix z akwitańską notacją diastematyczną

1068–78 Aribo Scholasticus: De musica

1069 Musica Wilhelma z Hirsau (zm. 1091), niemieckiego teoretyka muzyki
1070–1100 Commentarius in Micrologum, anonimowy komentarz z Liège do dzieła

Gwidona z Arezzo

1072 stichiry i inne utwory starocerkiewnosłowiańskie poświęcone pamięci świętych
Borysa i Gleba

1091 traktat o organum z Mediolanu

Historia i kultura na terenach Polski

1000 biskupstwo w Poznaniu (pierwszy biskup Unger)

– zjazd gnieźnieński z działem cesarza Ottona III. Samodzielność i międzynarodowe
uznanie Polski. Organizacja kościelna podporządkowana polskiemu księciu

po 1000 najstarsze klasztory benedyktyńskie: Łęczyca, Międzyrzec, Trzemeszno, Tyniec

– powstanie biblioteki przy katedrze gnieźnieńskiej

1002–18 wojny z Niemcami (marchie przygraniczne) zakończone pokojem w Budziszynie

1003 misjonarze eremici (pięciu braci) zamordowani w Międzyrzeczu przez Wieletów
broniących własnej wiary

1013 wyprawa Bolesława Chrobrego na Ruś

– małżeństwo Mieszka, syna Bolesława, z Rychezą (ur. ok. 990, zm. 1063), córką palatyna
reńskiego
– rocznik koloński z wianem Rychezy na Wawelu; uzupełniany do 1266 jako rocznik

kapituły krakowskiej. Podstawa polskiego rocznikarstwa

1017 obrona Niemczy obleganej przez wojska Henryka II

1018 pożar katedry w Gnieźnie
– budowa pierwszej katedry na Wawelu
– walki o Milsko i Łużyce zakończone utrzymaniem tych ziem przy Polsce
– druga wyprawa Bolesława Chrobrego na Ruś. Chwilowe zajęcie Kijowa. Włączenie do
Polski Grodów Czerwieńskich

1020–5 wzrost znaczenia Krakowa, budowle pałacowe i kościoły

– najstarsze szkoły z nauką czytania i pisania przy kościele św. Gereona w Krakowie

1025 koronacja i śmierć Bolesława I Chrobrego

1025–34 panowanie króla Mieszka II (ur. 990, zm. 1034)

1028–9 najazd Konrada II na Polskę, zwycięstwo Mieszka II

1030 druga wojna z Niemcami, sojusz Niemców i Rusi przeciwko Mieszkowi II

1030–7 kryzys władzy, początki powstania ludowego w Polsce przeciw panom feudalnym,

duchowieństwu i przymusowemu wprowadzaniu chrześcijaństwa

1031 utrata Milska i Łużyc na korzyść margrabiów Miśni

1034 – 58 panowanie syna Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela

1036 wielki książę kijowski Jarosław Mądry odbiera Polsce Grody Czerwieńskie

1036–47 dalszy ciąg buntów przeciw władzy i kościołowi, wystąpienie Miecława (zm.
1047) na Mazowszu

1038 najazd Brzetysława na Polskę. Zniszczenie Ostrowa Lednickiego, zajęcie Śląska,
wywóz ludzi i bogactw, w tym relikwii św. Wojciecha w złotej trumnie

1040–50 akcja zjednoczeniowa Kazimierza Odnowiciela w walkach z Czechami z pomocą

Niemców i Węgrów

– przeniesienie stolicy z Gniezna do Krakowa

1045 przybycie do Polski Aarona z Brunwillare (zm. 1059), od 1046 biskupa

krakowskiego, opata benedyktyńskiego w Tyńcu

1047–60 Pomorze Gdańskie związane z Polską

1050 Polska odzyskuje Śląsk

– informacja o istnieniu skryptorium książęcego w Krakowie

– rozkwit budownictwa romańskiego w Polsce

– opactwa benedyktyńskie w Lubinie, Mogilnie, Płocku i na Łyścu

1058–79 panowanie króla Bolesława Śmiałego (zm. 1081)

1061 Lambert II Suła (zm. 1071), jeden z redaktorów rocznika Rychezy, jako pierwszy
Polak został biskupem krakowskim

1066 powstanie w obronie dawnych wierzeń w krajach nadbałtyckich

1068 zburzenie Radogoszczy ze świątynią Swarożyca przez Sasów

ok. 1075 zbudowanie Arkony, grodu słowiańskiego, ośrodka kultu Świętowida u Słowian

nadbałtyckich

1075 odnowienie metropolii w Gnieźnie

– rozkwit Płocka, stolicy Mazowsza, biskupstwo, szkoła pałacowa

1075–1100 opactwo benedyktynów w Tyńcu

1076 koronacja Bolesława Śmiałego. Dążenie do umocnienia państwa i centralizacji
władzy. Polityka zagraniczna prowadząca do uniezależnienia się od Niemiec

1076–8 opór przeciwko królowi: magnatów (np. wojewoda Sieciech), kościoła (biskup
Stanisław ze Szczepanowa, ur. ok. 1030, zm. 1079), stronników Niemiec i brata

królewskiego, Władysława Hermana (ur. 1042–44, zm. 1102)

1078–87 Gertruda (zm. 1108), córka Mieszka II, autorka tzw. Modlitewnika Gertrudy,
włączonego do Kodeksu Gertrudy razem z wcześniejszym psałterzem Egberta

i rocznikiem Rychezy

1079 skazanie i śmierć Stanisława ze Szczepanowa – wypędzenie króla Bolesława
Śmiałego na Węgry

1079–1102 panowanie księcia Władysława Hermana. Upadek monarchii

1080–93 rządy możnowładcy Sieciecha. Kłótnie dynastyczne i krwawe walki wewnętrzne

1086 kościół św. Andrzeja w Krakowie

przed 1090 prawdopodobnie powstanie szkoły katedralnej i skryptorium w Krakowie

1090 Ewangeliarz z opactwa benedyktyńskiego św. Emmerama w Ratyzbonie
sprowadzony do Polski

1097 pierwsza szkoła katedralna w Gnieźnie

przełom XI i XII w. budowa kościoła św. Idziego w Inowłodzu

– budowa drugiej katedry w Krakowie

– pojawia się w Polsce zwyczaj pasowania na rycerza

– rozkwit rzeźby, malarstwa ściennego, witraży (Tyniec, Trzebnica, Prandocin, Strzelno

i Czerwińsk)

– szkoła katedralna w Krakowie

– powstawanie licznych klasztorów

– rozwarstwienie społeczne i kulturowe społeczeństwa

Historia i kultura na świecie

ok. 1000 Ewangeliarz Ottona III z iluminacjami, spisany w Reichenau

ok. 1000–37 działalność Avicenny (Ibn Sina, ur. 980, zm. 1037), lekarza, uczonego
i filozofa arabskiego

od 1002 król, od 1014 cesarz rzymski narodu niemieckiego, Henryk II Święty z dynastii
saskiej (ur. 973, zm. 1024)

1004 założenie biskupstwa w Merseburgu i Bambergu
– Żywot św. Wojciecha, arcybiskupa i misjonarza niemieckiego, Brunona z Kwerfurtu (ur.

974, zm. 1009)

ok. 1012 założenie zakonu kamedułów

1012–8 kronika niemieckiego kronikarza, biskupa Thietmara (ur. 975, zm. 1018)
z Merseburga, z wieloma informacjami o Polsce

1014–35 panowanie króla Kanuta I Wielkiego (ur. ok. 994, zm. 1035) w Danii i od 1016
w Anglii

1016–54 wielki książę kijowski Jarosław Mądry (ur. 978, zm. 1054) sprowadza do Kijowa
skryptorów, aby przepisywali księgi

1024 król, 1027–39 cesarz niemiecki Konrad II (ur. 990, zm. 1039) z dynastii salickiej
(frankońskiej)

1025 synod w Arras – zalecenie malowania fresków w kościołach jako pomocy dla

niepiśmiennych w zrozumieniu religii

1030 pojawienie się nazwisk rodowych wśród arystokracji

1031 upadek kalifatu w Kordobie

1034 – 55 panowanie w Czechach księcia Brzetysława I Przemyślidy (ur. ok. 1012, zm.

1055)

1035 budowa mostu kamiennego w Albi

1037–67 działalność opactwa w Jumieges

1039 król, 1046 cesarz niemiecki Henryk III z dynastii salickiej (ur. 1017, zm. 1056);
wzrost prestiżu cesarstwa

1040 sobór św. Zofii w Kijowie

1042–66 panowanie króla Edwarda Wyznawcy (ur. ok. 1002, zm. 1066) z dynastii

Wessexow. Oswobodzenie od panowania Danii. Fundacja opactwa Westminster
w Londynie

1045 budowa soboru Św. Zofii w Nowgorodzie

ok. 1050 początki działalności poety perskiego Omara Khayama (ur. 1037, zm. 1123)

1052 Arabowie tracą Sardynię

1054 schizma kościelna Michała Celulariusza; rozdział kościoła wschodniego i zachodniego

– Jarosław Mądry wprowadza porządek dziedziczenia w dynastii Rurykowiczów:
najstarszy syn – wielki książę – włada Kijowem

1055 Turcy zdobywają Bagdad

1056 Ewangeliarz Ostromira (namiestnik książęcy w Nowgorodzie) najstarszy zabytek
piśmiennictwa cerkiewno-słowiańskiego

ok. 1061 gra w szachy znana w Italii

1063–74 panowanie króla Salomona (ur. 1051, zm. 1087) na Węgrzech

1065 obejmuje rządy Henryk IV (ur. 1050, zm. 1106), od 1056 król, od 1084 cesarz

niemiecki z dynastii salickiej

1066 bitwa pod Hastings pomiędzy Haraldem II (zm. 1066) a Wilhelmem Zdobywcą (zm.

1087). Podbój Anglii przez Normanów; założenie dynastii normandzkiej

1070 reforma kościoła angielskiego przez arcybiskupa Canterbury Lanfranca (ur. ok.

1010, zm. 1089)

1073–85 pontyfikat Grzegorza VII (Hildebrand, ur. ok. 1020, zm. 1085). Walka o reformę
kościoła

1074 wprowadzenie celibatu dla księży

1074–7 Gejza I Arpad (ur. 1044, zm. 1077) królem Węgier

1075 rozpoczęcie budowy katedry św. Jakuba w Santiago di Compostella – początki sporu

o inwestyturę (nadanie lenna)

1076 synod w Wormacji; Henryk IV występuje przeciw papieżowi

1076 Turcy Seldżucy opanowują Jerozolimę

1076–7 ekskomunika Henryka IV i udanie się cesarza do Kanossy

1077–95 rządy króla Władysława I Świętego (ur. 1040, zm. 1095, wychowany w Polsce)

na Węgrzech

1079 klasztor benedyktynów w Hirsau

– katedra w Winchester

1080–97 tkanina z Bayeux

1081–1118 panowanie Aleksego I Komnena (ur. 1048, zm. 1118), cesarza bizantyjskiego

1084 zajęcie Rzymu przez Henryka IV

1088–99 pontyfikat Urbana II (Otto de Lagery, ur. 1042, zm. 1099)

1090 wynalezienie busoli w Chinach

1091–1116 rozkwit szkoły biskupiej w Chartres. Spór o uniwersalia

1092 wystąpienie Rosielinusa de Compiègne (ur. 1050, zm. 1124), francuskiego filozofa

nominalisty w sporze o uniwersalia

1093–1156 kościół w opactwie Maria-Laach

1095 synod w Clermont w sprawie zniesienia dotychczasowych pielgrzymek do Jerozolimy

i wprowadzenia krucjat

– rozpoczęcie budowy kościoła św. Marka w Wenecji

1096 pierwsza krucjata ludowa poniosła klęskę zanim doszła do Palestyny

1097–9 druga krucjata rycerska zakończona zdobyciem królestwa jerozolimskiego, na
którego czele postawiono Gotfryda de Bouillon (ur. 1061, zm. 1100), księcia Lotaryngii

1098 powstanie zakonu cystersów (Citeaux)

1099–1184 budowa romańskiej katedry w Modenie

XII wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

pocz. XII w. wiadomości o igrzyskach pogrzebowych z tańcami i śpiewami w maskach

– tarła muzyczne z Opola, Gniezna i Kruszwicy

– wzmianki o działalności jokulatorów w Krakowie

1100–40 dzwony w kaplicach prywatnych możnowładców

1101 w spisie ksiąg skarbca katedry krakowskiej znajdowały się rękopisy liturgiczne
z zapisami muzycznymi

1103 podczas wyprawy czeskiej księcia Bolesława Krzywoustego wojsko używało trąb
i bębnów

1104 po wyprawie pomorskiej księcia Bolesława Krzywoustego powstały liczne śpiewane

opowieści epickie, pieśni i hymny na cześć dzielności, odwagi i zdolności wojennych
Bolesława, np. Boleslaus Dux inclitus i Pisces salsos zwane kantylenami (cantilenae)

1109 podczas oblężenia Głogowa wojska niemieckie używały trąb; śpiewano też pieśni ku

czci księcia Bolesława Krzywoustego

przed 1110 sporządzono w Krakowie lub Tyńcu benedyktyński pontyfikał biskupów

krakowskich, zawierający obszerny repertuar i neumy cheironomiczne, także uwagi

o wykonywaniu chorału. Jest polską kopią obcego wzoru

– Benedictionale biskupów krakowskich powstałe w Ratysbonie, przed 1110 sprowadzone
do Polski

1112 wzmianki u Galla Anonima i w in. źródłach o zespole muzycznym Zbigniewa (brata

Bolesława Krzywoustego), użyto w nim m.in. cytar i bębnów

1113 w kronice Galla Anonima liczne pieśni, opowiadania, wiersze recytowane, czytane
i śpiewane na dworze książęcym ku czci Bolesława Krzywoustego

ok. 1120 sprowadzenie Biblii płockiej zawierającej liczne miniatury (harfa, dzwonki,

psalterium) i in. zapisy

1129–56 prawdopodobna działalność najstarszego skryptorium w katedrze w Płocku

ok. 1130–60(?) Perykopy ewangeliczne z Płocka, rękopis sprowadzony z Leodium,
dopełniany i ozdabiany w Płocku

1134–70 sprowadzenie z Zachodu perykop ewangelicznych dla klasztoru cystersów
w Lublinie (rkp. zaginiony)

1146-66 nieznany z imienia żongler przybyły z zagranicy na dwór Henryka

Sandomierskiego przywiózł poemat epicki o Walterze i Helgundzie (później w Tyńcu
powstała wersja rodzima o Walgierzu i Helgundzie), wykonywana z muzyką

poł. XII w. ugruntowana tradycja przedstawień teatralnych, zapewne ze śpiewem

– wizerunek harfy w oprawie ewangelii św. Marka – rkp. z Płocka

1153-63 Carmen Mauri – zaginiony dziś przykład epiki rycerskiej: pieśń benedyktyna
Maura z klasztoru Św. Wincentego we Wrocławiu o losach fundatora klasztoru, wojewody
Piotra Włostowica (zm. 1153)

ok. 1170 wyobrażenie rogu na drzwiach gnieźnieńskich

przed 1180 tzw. Pontyfikał wrocławski z licznymi zapisami neumami bezliniowymi

i uwagami o śpiewie chorałowym przywieziony z Salzburga do Wrocławia

1190–1208 tekst pieśni psalmodycznej Spes utriusque spei w kronice Wincentego

Kadłubka oraz piosenki biedaka obdarowanego przez króla Bolesława Śmiałego Nemo

stupet

po 1194 zapisany w kronice Wincentego Kadłubka dialog Non est pudor wykonywany
prawdopodobnie jako sekwencja

Przejawy życia muzycznego na świecie

ok. 1100 De musica Johannesa Afflighemensis, francuskiego lub flamandzkiego teoretyka
muzyki (dawniej: Cotton Johannes)

– śpiewnik z Cambridge

– anonimowy taktat muzyczny Quaestiones in musica
– Codex Albensis, antyfonarz węgierski

– powstanie okrągłej notacji bizantyńskiej

ok. 1100–20 kodeks z St. Martial w Limoges z utworami dwugłosowymi

po 1100 Musica, traktat opata Theogerusa (ur. ok. 1050, zm. 1120) z Metz

1120–40 Codex Calixtinus z Santiago de Compostella z muzyką wielogłosową

1124 dzwon podłużnego kształtu odlany w Igensbach

ok. 1127 pieśni najstarszego trubadura, księcia Poitiers, Wilhelma z Akwitanii (ur. 1071,
zm. 1127)

1140 pieśni maryjne Heinricha von Melk, niemieckiego rycerza i poety

poł. XII w. (ok. 1140) rozkwit twórczości trubadurów, m.in. Bernarta de Ventadom (zm.
ok. 1195)

– sekwencja Laudes crucis Adama de St. Victor (zm. 1190), poety francuskiego
– najstarsze widowisko o cudach tzw. mirakle w Anglii Gra o św. Katarzynie

– mszał i brewiarz z Cortony zawierający neumy benewentyńskie

– działalność skomorochów w Kijowie, m.in. Busłajew, i w Nowogrodzie, m.in. Sadko

Gęślarz

ok. 1150-90 i później (?) działalność Leoninusa, kompozytora i organisty ze szkoły

paryskiej Notre Dame (organa, motety, klausule i in. kompozycje wielogłosowe)

1150 pieśni Hildegardy z Bingen (ur. 1098, zm. 1179), wybinej mistyczki, uczonej, poetki
i kompozytorki niemieckiej

1150–60 początki działalności minnesingerów. Pieśni z towarzyszeniem fidel, harfy
i bębenka

1150-70 najstarsze misterum francuskie Le jeu d’Adam

1159 De musica angielskiego uczonego, Johna z Salisbury (ur. ok. 1115, zm. 1180)

po 1160 działalność truwerów, m.in. Chretiena de Troyers (zm. ok. 1190)

ok. 1170 działalność trubadura Raimbauta de Vaqueiras (ur. ok. 1150, zm. 1207) na

dworze Bonifacego II w Montferrat

1173 zm. Nerses Sznorhali (ur. 1102), twórca szarakanów (hymnów w liturgii

ormiańskiej)

1177 (lub 1192) zmarł Adam de St. Victor (ur. 1110?), autor sekwencji

ok. 1190 rozkwit niemieckiego minnesangu, działalność m.in. Walthera von der
Vogelweide (zm. 1230), Neidhardta von Reuenthal (ur. ok. 1180, zm. ok. 1237) i in.

1194 Tractatus de tonis Petrusa de Cruce (reformowanie notacji mensuralnej)

przełom XII i XIII w. działalność znanych truwerów: Blondela de Nesle (1150–1200),
Chastelaine’a de Couci (zm. 1203), Conona de Bethune (ur. ok. 1160, zm. ok. 1220)
– miracle Jeana Bodela: Gra o św. Mikołaju

Historia i kultura na terenach Polski

1102–6 walki Bolesława z Pomorzanami (Kołobrzeg i Białogard)

1102–15 działalność kanclerza Michała Awdańca (zm. 1115) na dworze Bolesława

Krzywoustego. Protektor Galla Anonima

1102–38 panowanie księcia Bolesława Krzywoustego. Dążenie do zjednoczenia kraju

1109 najazd Henryka V na Polskę, obrona Głogowa, zwycięstwo Krzywoustego na tzw.

Psim Polu, klęska Henryka V.

– wzmocnienie autorytetu księcia i międzynarodowej pozycji Polski

1109–18 działalność Maura (zm. 1118), biskupa krakowskiego. Katalog ksiąg. Szkoła
katedralna

1110–20 szkoły katedralne w Gnieźnie, Płocku, Wrocławiu i in.

1113 liczne informacje o Polsce w Kronice Nestora

– dalsze wojny o Pomorze. Bitwa pod Nakłem

1113–6 powstanie kroniki Galla Anonima, benedyktyna z Węgier (Pécs), działającego
w otoczeniu Bolesława Krzywoustego

1118 krypta św. Leonarda na Wawelu

1120 zestawienie najstarszej redakcji rocznika kapitulnego krakowskiego

1124 misja wprowadzenia chrześcijaństwa na Pomorzu Ottona, biskupa z Bambergu (ur.

1060, zm. 1139), niegdyś nauczyciela w Gnieźnie i kapelana księcia Władysława Hermana

1128 II misja Ottona z Bambergu na Pomorzu

1129–56 biskup płocki, Aleksander z Malonne (zm. 1156); wszechstronne zasługi dla
kultury i rozwoju Płocka

1132 polska wyprawa interwencyjna na Węgry

1132–4, Czesi próbują opanować Śląsk

1135 zjazd w Merseburgu. Bolesław Krzywousty idzie na ugodę z cesarzem niemieckim:
w zamian za niezależność kościoła polskiego składa hołd z Pomorza Zachodniego

1136 potwierdzenie samodzielności kościoła w Polsce bullą Innocentego II (Gregorio
Papareschi, zm. 1143)

1138 testament Bolesława Krzywoustego (ustawa w sprawie sukcesji)

1138–46 Władysław II Wygnaniec (ur. 1105, zm. 1159) księciem zwierzchnim w Polsce

1138–73 Mieszko III Stary (ur. 1126–7, zm. 1202) księciem Wielkopolski

1139 rozkwit Wrocławia, powstanie opactwa benedyktynów św. Wincentego fundacji
Piotra Włostowica (zm. 1153), wojewody wrocławskiego, bogatego i wpływowego magnata

1140 założenie najstarszego w Polsce klasztoru cysterskiego w Jędrzejowie (Brzeźno)

1140–9 działalność malarza Huntera, autora polichromii w katedrze płockiej

1141–2 sojusz dynastyczny z Rusią

1143–66 biskup krakowski Mateusz (zm. 1166), autor listu do Bernarda z Clairvaux
z zaproszeniem do Polski (1147)

1145 wygnanie Piotra Włostowica, bogatego palatyna, wskutek intryg dworskich

i kościelnych

1146-56 rządy Henryka (ur. 1127-31, zm. 1166) w dzielnicy sandomierskiej

1146–73 Bolesław Kędzierzawy (ur. ok. 1120, zm. 1173) księciem zwierzchnim Polski

1147 szkoła przy katedrze krakowskiej, scholastyk Mateusz

– krucjata w sprawie wprowadzenia chrześcijaństwa przeciw Słowianom Połabskim
z udziałem księcia Mieszka III Starego, magrabiego brandenburskiego Albrechta
Niedźwiedzia i magrabiego Miśni Konrada Wettina. Umocnienie się Marchii Północnej

1147–9 udział Bolesława Wysokiego, syna Władysława II Wygnańca (ur. 1127, zm. 1201),
w wyprawie krzyżowej

1149-69 biskup wrocławski Walter z Malonne (zm. 1169). Rozkwit kultury i sztuki

poł. XII w. kościół norbertanek na Zwierzyńcu w Krakowie

– kolegiata romańska w Kruszwicy

– tympanon kościoła mariackiego we Wrocławiu fundacji Piotra Włostowica

– (ok. 1160) Ewangeliarz kruszwicki sprowadzony z Niemiec; miniatury

– biblia mozańska przechowywana w Czerwińsku (1180?)

– powstawanie szkół klasztornych, np. u norbertanów we Wrocławiu i innych miastach

ok. 1150 inskrypcja łacińsko-słowiańska na tympanonie w kościele św. Michała we
Wrocławiu, fundacja Jaksy z Miechowa (zm. 1176, możnowładca znany z licznych
fundacji) i jego żony Agapeji

1150-67 kolegiata w Tumie pod Łęczycą; płyta z figurą Pantokratora

1150-75 Wiślica, kościół mariacki

po 1150 rzeźbione kolumny w kościele norbertanów w Strzelnie

1152-4 rzeźbione drzwi brązowe w katedrze w Płocku fundacji biskupa Aleksandra

z Malonne, wykonane w odlewni należącej do biskupa Wichmanna i sprowadzone
z Magdeburga (rzeźbiarze m.in. Riquinus i jego pomocnik Waismuth)

1157 zwycięska wyprawa Fryderyka I Barbarossy na Polskę. Przegrana książąt

dzielnicowych, układ w Krzyszkowie i hołd Bolesława Kędzierzawego

1162–3 klasztor bożogrobców w Miechowie ufundowany przez Jaksę z Miechowa

1163 założenie klasztoru cysterów w Lubiążu – wyprawa na Prusy i śmierć Henryka
Sandomierskiego

1168 zburzenie Arkony przez króla duńskiego Waldemara I przy współudziale książąt
pomorskich

1170–5 drzwi gnieźnieńskie romańskie w katedrze w Gnieźnie z wyrzeźbionymi scenami

z życia św. Wojciecha (m.in. rzeźbiarz Petrus Kuitinius)

1170–80 tzw. kielich Dąbrówki z Trzemeszna pochodzący z Niemiec lub Francji

1173–7,1198–1202 Mieszko III Stary księciem zwierzchnim Polski. Przewidująca polityka
dynastyczna

1175–1200 Ewangeliarz Anastazji z Płocka, księżnej, utożsamianej z żoną Bolesława

Kędzierzawego, Wierzchosławą (?)

– kielich z Trzemeszna fundacji Mieszka III Starego (?), pochodzący z południowych

Niemiec

1177 powstanie klasztoru cystersów w Sulejowie jako fundacja Kazimierza II

Sprawiedliwego (ur. 1138, zm. 1194)
– bunt możnych krakowskich przeciw Mieszkowi III Staremu

1177–94 Kazimierz II Sprawiedliwy panuje w Krakowie

1179 powstanie opactwa cystersów w Wąchocku jako fundacja Gedki (ur. 1130, zm. 1186),

biskupa krakowskiego

1180 zjazd w Łęczycy. Rozdrobnienie feudalne. Ochrona interesów majątkowych kościoła

1180–90 szkoła parafialna przy kościele św. Trójcy w Krakowie, założona przez Iwona
Odrowąża (zm. 1229), biskupa krakowskiego

1185 ścisłe kontakty polsko-ruskie przez małżeństwo Kazimierza II Sprawiedliwego

z Heleną (zm. 1202 lub 1206), księżniczką ruską

1189 udana interwencja Kazimierza II Sprawiedliwego w sprawie przywrócenia na tron
hallicki Włodzimierza, syna Jarosława Ośmiomysła

ok. 1190–1208 powstanie kroniki Wincentego Kadłubka (ur. po 1150, zm. 1223), biskupa
krakowskiego i pierwszego poety polskiego pochodzenia, piszącego po łacinie

1190 Jadwiga z rodu Andechs (ur. 1174, zm. 1243) żoną księcia Henryka Brodatego (ur.

1163, zm. 1238)

1193–1202 złotnik Konrad na dworze książęcym w Krakowie; wykonawca m.in. złotej
patery, ufundowanej przez Mieszka III Starego dla klasztoru cystersów w Lądzie

1195 bratobójcza bitwa nad Mozgawą. Zwycięstwo Mieszka III Starego nad stronnikami
małoletniego Leszka Białego (ur. 1163, zm. 1238)

1199–1219 arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz (zm. 1219) usiłuje wprowadzić na
wzór Innocentego III dominację władzy kościelnej nad świecką

przełom XII–XIII w. upadek zasad pryncypatu

– dalsze rozdrobnienie dzielnicowe

– pojawienie się cegły jako materiału budowlanego

– odnalezienie złota na Śląsku

Historia i kultura na świecie

ok. 1100 utworzenie cesarstwa Inków

1100 początek osuszania bagien we Flandrii

1100–35 panowanie Henryka I Beauclerc (ur. 1068, zm. 1135) w Anglii

1100–50 ciągłe niepokoje na półwyspie Pirenejskim, walki chrześcijan z mahometanami
i Hiszpanów z Maurami

1103–7 spór o inwestyturę między Henrykiem I Beauclerkiem a kościołem kończy się

kompromisowo konkordatem w Canterbury

od 1106 król, od 1111 cesarz niemiecki, Henryk V (ur. 1081, zm. 1125), ostatni z dynastii
salickiej

1108–37 we Francji panuje Ludwik VI Gruby z rodu Kapetyngów; kontynuacja sporu

papiestwa z cesarstwem

1108 opactwo St. Victor w Paryżu, ośrodek nauki

1110–40 najstarszy podręcznik techniczny w Europie De diversis artibus Teofila Mnicha

1111 zwycięstwo Henryka V w sporze o inwestyturę; ugoda w Sutri

– klęska Połowców w bitwie z wojskami kijowskimi

1113 Powiest wriemiennych let albo Kronika czyli tzw. Powieść doroczna Nestora (ur.
1053, zm. 1113), mnicha z Ławry Pieczerskiej w Kijowie

– romans Heloizy i Pierre’a Abelarda (ur. 1079, zm. 1142), francuskiego filozofa
konceptualisty w sporze o uniwersalia

1113–25 panowanie wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza Monomacha Rurykowicza
(ur. 1053, zm. 1125)

1115 założenie klasztoru w Clairveaux

1115–30 rzeźby portalu w Moissac

1118–9 założenie zakonu templariuszy

1118–43 panowanie cesarza bizantyjskiego Jana Komnena

1119 założenie uniwersytetu w Bolonii

1120 założenie pustelniczego zakonu premonstratensów (norbertanów) przez Norberta
z Xanton (ur. ok. 1080, zm. 1134)

1125–37 panowanie króla i cesarza niemieckiego Lotara III Saskiego z Supplingburga (ur.
1075, zm. 1137)

1125–53 działalność Bernarda z Clairveaux (ur. 1091, zm. 1153), teologa i poety

1129–46 upadek państw łacińskich na Bliskim Wschodzie

1130 powstanie zakonu joannitów (od 1530 kawalerowie maltańscy)

1130-54 panowanie króla Rogera II (ur. 1095, zm. 1154) na Sycylii; organizacja państwa

1131–41 panowanie króla Beli II Ślepego (zm. 1141) na Węgrzech

1132 Cappella Palatina zbudowana przez króla Rogera II w Palermo

1133–70 Albrecht Niedźwiedź (ur. ok. 1100, zm. 1170) z dynastii askańskiej margrabią

Marchii Północnej

1135–54 Stefan z Blois (ur. ok. 1095, zm. 1154), król Anglii

1136 Portugalia staje się królestwem

1137–44 budowa najstarszej gotyckiej bazyliki Saint-Denis pod Paryżem

1137–80 panowanie króla Ludwika VII Kapetynga (ur. 1120, zm. 1180) we Francji.
Małżeństwo z Eleonorą Akwitańską (ur. 1120, zm. 1204)

1139 anonimowy epos Cantar del Mio Cid – dzieje kastylijskiego rycerza, Rodrigo Diaz de
Bivar (ur. 1030, zm. 1099)

1139–73 Henryk Lew (ur. 1129, zm. 1195) z dynastii Welfów księciem saskim

1140 rozdrobnienie feudalne w Czechach

1140 Decretum Gratiani – prawo kościelne, spisane przez prawnika z Bolonii, Gracjana,

1140-73 Władysław II (zm. 1184) na tronie (od 1158 król) czeskim

1141 przekład Koranu na łacinę

1143–80 Manuel I Komnen (ur. 1122, zm. 1180) cesarzem bizantyjskim

1147-49 kolejna wyprawa krzyżowa zakończona klęską krzyżowców

ok. 1150 Marchia Północna nazywana odtąd Marchią Brandenburską

– założenie Moskwy

– rozdrobnienie polityczne Chin

– powstanie uniwersytetu w Paryżu ze szkół katedralnych św. Genowefy i św. Wiktora

1152 małżeństwo Henryka II Plantageneta (ur. 1133, zm. 1189) ze sławną Alienor
(Eleonora) z Akwitanii, byłą żoną króla Francji, Ludwika VII

1152–90 panowanie Fryderyka I Rudobrodego (Barbarossy, ur. ok. 1125, zm. 1190)
z dynastii Hohenstaufów, króla, od 1155 cesarza w Niemczech

1153 Awerroes (Ibn Ruszd, ur. 1126, zm. 1198), lekarz nadworny Almohadów

w Marakeszu, wybitny arabski filozof, komentator Arystotelesa

1154–89 panowanie Henryka II Plantageneta w Anglii

1156 założenie pierwszego banku w Wenecji

1157–82 panowanie króla Waldemara I Wielkiego (ur. 1131, zm. 1182) w Danii

1 1 5 8 Sentencje Piotra Lombarda (ur. ok. 1100–1110, zm. 1164), teologa i filozofa
włoskiego; popularne wypisy z tekstów ojców kościoła

ok. 1160 początki eposu niemieckiego o Nibelungach

1166 Majmonides (ur. 1135, zm. 1204), żydowski teolog i filozof, obejmuje funkcje rabina

i lekarza u sułtana Saladyna w Kairze

1163–82 budowa katedry Notre Dame w Paryżu

1167 zm. arcybiskup gnieźnieński Janik, domniemany fundator drzwi gnieźnieńskich

1167 założenie uniwersytetu w Oksfordzie

1168 osiedlenie się Azteków w Meksyku

1169 zdobycie Kijowa przez księcia włodzimiersko-suzdalskiego, Andrieja Bogolubskiego
(ur. 1111, zm. 1174). Centrum Rusi przesuwa się na północ i wschód

1170 zamordowanie Tomasza Becketa (ur. 1118, zm. 1170), arcybiskupa Canterbury

1171 upadek dynastii Fatymidów. Saladyn (Salah al Din, ur. 1138, zm. 1193) zostaje
sułtanem Egiptu

1172–96 panowanie króla Beli III (zm. 1196) na Węgrzech. Rozkwit dworu

1174 rozpoczęcie budowy dzwonnicy w Pizie

1175 Tristan i Izolda, jedna z najstarszych wersji poematu Eilharda d’Oberge’a

– jedna z najstarszych wersji Powieści o lisie (Roman de Renard)

1176 klęska cesarstwa bizantyjskiego w bitwie z sułtanem Saladynem pod Myriokephalon

– Turcy zajmują Azję Mniejszą

1180 pierwsze wiatraki w Anglii i Normandii
– założenie uniwersytetu w Montpellier

1180-83 panowanie księcia Bawarii Ottona Wittelsbacha (ur. 1120, zm. 1183), założyciela
dynastii książęcej panującej w Bawarii do 1918

1180–1223 panowanie króla Filipa II Augusta (ur. 1165, zm. 1223) we Francji

1182 Parsifal Chrétiena de Troyes (ur. ok. 1150, zm. ok. 1190), poety francuskiego,
truwera

1185 władzę w Japonii obejmuje Joritono Minamoto (ur. 1147, zm. 1199), w latach 1192–9
pierwszy szogun w Japonii

1187 sułtan Saladyn zajmuje Jerozolimę i odpiera zdecydowanie wojska krzyżowców

1189 trzecia krucjata z udziałem Fryderyka I Rudobrodego, Filipa II Augusta i Ryszarda

Lwie Serce Plantageneta (ur. 1157, zm. 1199, od 1189 króla Anglii) bez założonych

rezultatów

– regencja i panowanie cesarza (od 1191) Henryka VI Hohenstaufa (ur. 1165, zm. 1197)

1190 Przewodnik błądzącym Majmonidesa

– powstanie zakonu rycerskiego krzyżaków (Zakon Szpitala NMP Domu Niemieckiego)
w Jerozolimie

1192 Ryszard Lwie Serce zawiera kompromisowy pokój z sułtanem Saladynem po
wyprawie krzyżowej; w drodze powrotnej uwięziony w Niemczech

1192–1230 panowanie księcia Przemysława Ottokara I w Czechach (zm. 1230), w 1198

koronowany na króla Czech

1194–1260 budowa gotyckiej katedry w Chartres

1195 Parsifal wybitnego epika niemieckiego, Wolframa von Eschenbacha (ur. ok. 1170,
zm. ok. 1220); był także minnesengerem i prawdopodobnie kompozytorem pieśni

1198–1216 pontyfikat Innocentego III (Lotario Segni, ur. 1160, zm. 1216)

1198–1218 panowanie Ottona IV (ur. 1175, zm. 1218) z dynastii Welfów w Niemczech

1199–1216 panowanie Jana Bez Ziemi Plantageneta (ur. 1167, zm. 1216) w Anglii

kon. XII w. pojawienie się busoli w Europie

przełom XII–XIII w. uaktywnienie wędrownych plemion Wielkiego Stepu: Tatarzy
i Mongołowie (w Europie wszyscy zwani Tatarami)

XIII wiek

Przejawy życia muzycznego na terenach Polski

ok. 1200 wiadomości o wykopaliskach szczątków instrumentów strunowych (gęśle?)

– liczne wiadomości o codziennych śpiewach nabożnych z psałterzy, antyfonarzy
i hymnarzy

– wiadomości o napływie obcych rękopisów z notacją muzyczną i o miejscowej ich

produkcji

– pieczęć Kalisza z wyobrażeniem trębacza na murach

po 1200 wyobrażenie lutni na tympanonie kościoła cysterek w Trzebnicy

1204 w klasztorze norbertanów we Wrocławiu chłopcy śpiewali Miserere, a konwersi –
Pater noster

1205 pieśń o zwycięstwie księcia Leszka Białego nad księciem halickim, Romanem, pod
Zawichostem

1207 informacje o działalności kantorów w Płocku

1208 kantor Jan w klasztorze cysterek w Trzebnicy

1211 (?) sprowadzony do Krakowa z płn. Włoch rękopis z 2. poł. XI w. z traktatem

Hucbalda i in. teoretyków (od XV w. własność Alberta z Opatowa)

1220–30 płaskorzeźba instrumentu strunowego (lira) w kościele cystersek w Trzebnicy

ok. 1220 graduał cystersów z Lubiąża z przekazem traktatu o chorale Bernarda

z Clairvaux i diagramu tonalnego

ok. 1225–39 (?) Jorik, igrc na dworze księcia wielkopolskiego, Władysława Odonica (ur.
ok. 1190, zm. 1239)

1230 list papieża Grzegorza IX (Ugolino di Segni, ur. 1160, zm. 1241) do polskich
zakonników, piętnujacy obyczaje świeckie w klasztorach, m.in. zabawy ze śpiewem

1234-60 i 1240 dopiski zawierające 2- i 3-głosowe wersje Surrexit Christus w graduale
z klasztoru klarysek św. Andrzeja w Krakowie

1235 jokulator Jurek działający w Poznaniu

– kantor Filip na dworze księcia wielkopolskiego Władysława Odonica

ok. 1240–60 flecista Surian na dworze księcia śląskiego, Bolesława Rogatki (ur. 1220–25,
zm. 1278)

1240 miniatura harfy w Psalterium nocturnum wykonanym w skryptorium w Lubiążu

po 1240 liczne pieśni i wiersze epickie o walkach z Tatarami, recytowane

z akompaniamentem

1249 podczas bitwy pod Jarosławiem polscy rycerze śpiewali kierlesz

ok. 1250 szczątki instrumentu strunowego (lira, gęśle) wykopane w Gdańsku

– kościół w Polsce występuje przeciw przedstawieniom ze śpiewami na Boże Narodzenie
i Wielkanoc
– informacje o śpiewaniu pieśni karnawałowych, miłosnych i swawolnych

2. poł. XIII w. jeden z najstarszych polskich dzwonów zwany Nowakiem ufundowany dla

katedry na Wawelu przez kanonika tejże katedry, Hermanna z Liège
– Tonarius Bernarda z Clairvaux w antyfonarzu cystersów śląskich

– inskrypcja Octo sunt toni w antyfonarzu z klasztoru cystersów w Lubiążu

ok. 1253 rękopis Ordinale z krakowskiej kapituły katedralnej zawierający najstarszy
zapis dramatyzacji i oficjów rymowanych

ok. 1253–61 prawdopodobnie Wincenty z Kielczy dobrał (może napisał) muzykę do swego
oficjum ku czci św. Stanisława Dies adest celebris, także do sekwencji Leta mundus i Jesu
Christe rex superne; hymn Gaude mater Polonia jest opracowaną przez Wincentego

z Kielczy parafrazą włoskiego hymnu Gaude mater ecclesia z włoską melodią

po 1253 w Żywocie św. Stanisława Wincentego z Kielczy wzmianki o tym, że biskup nie
chciał słuchać pogańskich pieśni, m.in. biesiadnych, tanecznych w języku polskim
z towarzyszeniem instrumentów

po 1255 powstanie oficjum ku czci św. Wojciecha Benedic regem cunctorum oraz sekwencji
Hodierne lux diei

1257 członkowie kapituły w Poznaniu śpiewają chórem brewiarz

1259-60 informacja o istnieniu organów w kościele w Sandomierzu i organisty Tomasza,

zamordowanego przez Tatarów

1260 graduał z miniaturą liry

– informacje o chóralnym wykonywaniu chorału w graduale z klasztoru cystersów

w Kamieńcu Ząbkowickim

1260–70 powstanie pieśni Bogurodzica – jedna z hipotez, powołująca się na elementy

cerkiewno-słowiańskie w pieśni

1267 synod biskupów polskich we Wrocławiu zakazał tańców i zabaw z muzyką

w towarzystwie Żydów

po 1267 powstała sekwencja Consurge iubilans ku czci św. Jadwigi

1270–90 Henryk IV Probus, książę śląski i krakowski (ur. ok. 1257–1258, zm. 1290),
uważany za polskiego minnesingera

1275 wprowadzenie zwyczaju dzwonienia na Anioł Pański

ok. 1275–1300 powstanie antyfonarza klarysek ze Starego Sącza

– zapis dwugłosowego Jube domne oraz fragmentów wielogłosowych motetów i organa
w stylu szkoły paryskiej w rękopisie graduału klarysek ze Starego Sącza

1279 synod w Budzie nakazuje polskim duchownym parafialnym posiadanie ksiąg

liturgicznych (zapewne z muzyką)

– Psałterz księżnej Kingi (ur. 1234, zm. 1292, żony Bolesława Wstydliwego; jego istnienie
w ogóle niepewne
– księżna Kinga wraz z mniszkami przed wyjściem z kościoła śpiewała psalmy po polsku

1280–1330 rękopis z zapisem tropu Cum rex gloriae

przed 1283 Jakub Świnka (późniejszy arcybiskup, zm. 1314) kantorem w Gnieźnie

po 1283 liczne pieśni o Ludgardzie (ur. 1261, zm. 1283), żonie księcia wielkopolskiego

Przemysła II, być może uduszonej na rozkaz męża

1285 statut arcybiskupa Jakuba Świnki (zm. 1314): dzwony powszechnie używane
w kościele polskim, także jako zachęta do modlitwy

1295 przywilej używania trąby nadany kasztelanowi w Białej Rawskiej, Wawrzyńcowi
z Popienia, przez Bolesława II (ur. 1251, zm. 1313), księcia mazowieckiego

ok. 1207 Perotinus (zm. 1235), kompozytor, mistrz chóru i organista w szkole Notre
Dame w Paryżu uzupełnia zbiór organa Leoninusa (Magnus liber organi) i rozwija

wielogłosowość

– działa Petrus, succentor i muzyk w katedrze Notre Dame w Paryżu

1207 zm. wybitny trubadur, Raimbaut Vaqueiras

1210–37 Neidhart von Reuenthal (ur. ok. 1180, zm. po 1237) i tematyka wiejska

w minnesangu niemieckim

Przejawy życia muzycznego na świecie

po 1200 rozkwit muzyki religijnej buddyjskiej w Japonii (psalmy, recytacje, muzyka
instrumentalna i tańce)

1213 Wilhelm z Tudele: pieśń o krucjacie przeciw albigensom

1214–23 Miracles de Notre Dame Legenda ze wstawkami muzycznymi truwera, Gautiera
de Coinci (ur. 1177, zm. 1236)

1217 chór katedry w Le Mans

1220 opis tańców w maskach w Summa de Sacramentis biskupa Salisbury Thomasa

Chobhama

1225 powstał najważniejszy średniowieczny zbiór tekstów i melodii pieśni wagantów z XII
w., tzw. Carmina Burana, zachowany w klasztorze w Benediktbeuren w Bawarii

1225–50 traktaty w muzyce chorałowej i mensuralnej Johannesa de Garlandia (ok. 1195,
zm. ok. 1272)

ok. 1230 powstają zapisy pieśni minnesingerów

1230 śmierć Walthera von der Vogelweide, ostatniego z wielkich minnesingerów

1230–40 pieśni trubadura Thibauta IV z Szampanii (ur. 1201, zm. 1253

ok. 1240 powstał kanon angielski Summer is icumen in

1246–54 śpiewnik zawierający ponad 550 pieśni truwerów pt. Manuscript du Roi
sporządzony dla brata Ludwika IX, Charlesa d’Anjou

1248 informacje o użyciu małych dzwonków zapowiadających nadejście duchownego na

wsi

ok. 1250 epickie pieśni mongolskie sławiące czyny Czyngis-chana

1250–80 (1260?) Arscantus mensurabilis Franka z Kolonii, niemieckiego teoretyka

muzyki

1250–90 działalność trubadura Guirauta Riquiera (ur. ok. 1230, zm. ok. 1300), poety (ok.
90 poematów) i kompozytora (ok. 60 melodii)

1256 śmierć Thibauta IV z Szampanii (ur. 1201), truwera i kompozytora francuskiego

ok. 1260 działał na dworze kalifa arabskiego Safi al Din (zm. 1294), muzyk i teoretyk
muzyki

– działalność znanego minnesingera, Tannhausera (zm. 1270)

1260–70 zbiór ok. 400 pieśni Cantigas de Santa Maria króla Alfonsa X Mądrego,
mecenasa trubadurów, zapewne kompozytora

– rozpowszechnienie pieśni włoskich o tematyce religijnej, zw. laudi spirituali

ok. 1270 Ars musica Johannesa Aegidiusa z Zamory, hiszpańskiego muzyka z 2. poł. XIII

w.

1270–3 Tractatus de Musica Magistra Lambertusa, francuskiego teoretyka muzyki

1270–80 Codex Montpellier największy (336 kompozycji) zbiór motetów i in. utworów
z okres ars antiqua

1271 w rękopisie Expositio in Apocalipsis miniatury przedstawiające instrumenty
muzyczne

1273 zmarł Jalal al-Din alRumi, znany jako arabski „tańczący derwisz”

1275 traktat De musica Johannesa de Grocheo, teoretyka działającego w Paryżu

1275–95 Speculum musicae Jacquesa de Liège (ur. ok. 1260, zm. po 1330), francuskiego

teoretyka muzyki

1278 śpiewnik z Arras, sporządzony przez Jeana Petit d’Amiens, z utworami Adama de la
Halle, Richarda de Fournival i in.

1278–1305 minnesingerzy niemieccy na dworze Wacława II, króla Czech, m.in. Henryk

z Miśni (Frauenlob, ur. 1250-60, zm. 1318), także liczni instrumentaliści

ok. 1280 działalność niemieckiego minnesingera, księcia pomorskiego Wisława III z Rugii

(ur. 1265–8, zm. 1325)

1280 Tractatus de musica Hieronyma de Moravia, działającego w l. 1272–1304

1283 prawykonanie w Neapolu Jeu de Robin et Marion Adama de la Halle (ur. 1237, może
1245?, zm. ok. 1306), kompozytora i poety francuskiego

przełom XIII i XIV i 1. poł. XIV w. działalność Jana Papadopoulosa, zw. Kukuzelesem,
Bułgara z pochodzenia, śpiewaka, kompozytora i teoretyka muzyki bizantyńskiej

Historia i kultura na terenach Polski

ok. 1200 wzrost roli możnych, osłabienie władzy książęcej

– wprowadzenie pługa zamiast radła i praca zwierząt pociągowych

– rozwój handlu: targi i targowiska

– wzrost liczby zakonów

– głoszenie kazań w języku polskim

1200–50 Czerwińsk, malowidła ścienne w opactwie kanoników regularnych

– figura Marii z dzieciątkiem w kościele mariackim – Bardo Śląskie

1202–27 rządy Leszka Białego w Krakowie

1203–4 opactwo cysterek w Trzebnicy, fundacji Henryka Brodatego

1206–23 biskup płocki Gedko (ur. 1160, zm. 1223) zakłada jedną z pierwszych
prywatnych bibliotek

1210 najstarsze lokacje wsi na prawie niemieckim (Wielkopolska)

1211 najstarsze lokacje miast na prawie niemieckim (Śląsk)

1217 koalicja książąt: Leszka Białego, Władysława III Laskonogiego (ur. 111161–67, zm.

1231) i Henryka Brodatego

– inwentarz księgozbioru biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża

1219 najstarsze dokumenty powstające w polskich kancelanach (przedtem tylko

okazjonalnie)

1223 klasztor dominikanów w Krakowie, zakon sprowadzony przez Jacka Odrowąża (ur.
przed 1200, zm. 1257), kaznodzieję dominikańskiego

1225–50 kolegiata w Wiślicy

– Sandomierz, malowidła w kościele dominikanów
– Płock, katedra, kielich Konrada Mazowieckiego

1226 sprowadzenie Krzyżaków do Polski przez księcia Konrada I Mazowieckiego (ur.

1187–88, zm. 1247)

1127 założenie klasztoru cystersów w Henrykowie

– zjazd książąt w Gąsawie. Zamordowanie Leszka Białego
– rozkwit szkoły przy katedrze we Wrocławiu
– najstarsza szkoła parafialna przy kościele mariackim w Krakowie

1230 komes Bronisz (zm. ok. 1241), fundator klasztoru cystersów w Paradyżu, zatrudnia

własnego pisarza

1231 utrata Pomorza Zachodniego na rzecz Brandenburgii

1231–8 książę Henryk Brodaty obejmuje rządy w Krakowie

1231–78 krwawe podboje Prus przez Krzyżaków

1234 Krzyżacy fałszują dokument Konrada I Mazowieckiego dotyczący własności Prus
i Ziemi Chełmińskiej

1235 i 1237 wchłonięcie przez Krzyżaków zakonu Braci Dobrzyńskich i Kawalerów
Mieczowych

1237 sprowadzenie zakonu franciszkanów przez Bolesława Wstydliwego (ur. 1226, zm.
1279)

1238-41 Henryk II Pobożny rządzi w Krakowie (ur. 1199–1204, zm. 1241)

1239 Bolesław Wstydliwy poślubia królewnę węgierską Kingę (ur. 1234, zm. 1292)

powstanie Prusów przeciw Krzyżakom

1241 najazd mongolski na Polskę, klęska wojsk polskich pod Chmielnikiem, spalenie
Krakowa, klęska i śmierć Henryka Pobożnego pod Legnicą
– wygnanie Konrada I Mazowieckiego z Krakowa

1242 Żywot św. Stanisława (może Wincentego z Kiełczy, ur. ok. 1200, zm. 1270–80,

dominikanina)

1243–79 rządy Bolesława Wstydliwego w Krakowie

1244–8 kroniki papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy (ur. ok. 1208, zm. 1278–1279),
od 1266 działał w Rzymie

1244–72 przebudowa katedry we Wrocławiu w stylu gotyckim

1 2 4 7 Historia Tatarorum, relacja własna Benedykta Polaka (zm. po 1252?),

towarzyszącego misji Giovanniego da Pian del Carpine (ur. 1182, zm. 1252) do chana
Gujuka (zm. 1248)

1248 synod wrocławski: w niedzielę i święta modlitwy po polsku

1248–1305 niszczące napady Krzyżaków i Litwinów na Mazowsze

poł. XIII w. freski w opactwie kanoników regularnych w Czerwińsku

ok. 1250 działa mistrz kamieniarski i architekt Simon w opactwie cystersów w Wąchocku

1250–3 wprowadzenie bullą Innocentego IV (Sinibaldo Fieschi, ur. w końcu XII w., zm.
1254) tzw. świętopietrza (przymusowa danina na rzecz Rzymu)

po 1250 Sermones de tempore et de sanctis – najstarsze polskie kazania Marcina Polaka

z Opawy (ur. ok. 1208, zm. 1278–9)

– miecz ceremonialny ze skarbca wawelskiego (związany z legendą o tzw. Szczerbcu
Bolesława Chrobrego)

– ornat księżnej Jadwigi z opactwa cystersów w Henrykowie

– polichromia w kościele św. Jakuba w Mieronicach

1253 kanonizacja św. Stanisława

1253–66 działalność pisarska Wincentego z Kielczy (urok. 1200, zm. w latach 70. XIII w.)

1254 zjazd książąt w sprawie sukcesji na tronie krakowskim zorganizowany przez
biskupa krakowskiego Prandotę Odrowąża (ur. 1200, zm. 1266)

1255 klasztor klarysek w Zawichoście założony przez córkę Leszka Białego, Salomeę (ur.
1211–12, zm. 1268), 1257 przeniesiony do Skały

1257 Synod łęczycki. Arcybiskup gnieźnieński Pełka (zm. 1258) proponuje zakaz

zatrudniania Niemców jako nauczycieli

1257–79 książę Bolesław Pobożny panuje w Wielkopolsce

1259 ucieczka Bolesława Wstydliwego na Węgry

1259-60 wyprawa mongolska pod dowództwem Burundaja z wojskiem tatarskim, ruskim

i litewskim przeciw Polsce; spalenie Sandomierza, spustoszenie Łysej Góry, ziem
Małopolski i odwrót wojsk tatarskich

1262 drzwi płockie wywiezione do Nowogrodu, gdzie pozostają do dziś

1263 powstanie szkoły parafialnej przy kościele mariackim w Poznaniu

1264 Statut Kaliski Bolesława Pobożnego: autonomia gmin, swoboda wyznań, ochrona
mniejszości żydowskiej

1267 kanonizacja Jadwigi Śląskiej

1267–1300 Żywot św. Jadwigi anonimowego zakonnika śląskiego

ok. 1270 Księga henrykowska: dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie. Zawiera jedno

z pierwszych zdań napisanych po polsku
– pierwsze rzeźby gotyckie, np. w Trzebnicy

1270–3 dzieło o perspektywie wybitnego uczonego śląskiego, Witelona (ur. ok. 1230, zm.

1314), astronoma i przyrodnika

1273 bunt możnych krakowskich przeciw Bolesławowi Wstydliwemu z powodu

samodzielnej polityki i ograniczania wpływów możnowładztwa

1274 wystąpienie księcia Henryka IV Probusa przeciw wszechwładzy kleru na Śląsku

1275–1300 działalność kręgu intelektualistów wokół szkoły w Legnicy, m.in. Ludwika ze
Lwówka, przyjaciela Witelona, który w 1269 napisał traktat teologiczny

1278 Mikołaj z Polski, lekarz i uczony działający w 2. poł. XIII w. za granicą obejmuje
posadę nadwornego lekarza księcia Leszka Czarnego

1279 Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, wstępuje do założonego przez siebie klasztoru

klarysek w Starym Sączu

1279–88 Leszek Czarny (ur. 1240–2, zm. 1288) księciem krakowskim

1279–96 książę Przemysław II (ur. 1257, zm. 1296) panuje w Wielkopolsce

1281–8 panowanie księcia Henryka IV Probusa (ur. 1257–8, zm. 1290) nad ziemią śląską
i krakowską

1283 Jakub Świnka zostaje arcybiskupem gnieźnieńskim

1283–96 hipotetyczne daty powstania pierwszej wersji Kroniki Wielkopolskiej napisanej
przez Bartłomieja Godysława Baszkę (ur. 1215–25, zm. 1280–2), kustosza katedry
poznańskiej

1284 Tractatus turketi Frankona z Polski, wybitnego astronoma i matematyka ze Śląska

1285 najazd księcia Bolesława II Mazowieckiego (ur. 1251, zm. 1313) na Ruś dla
zapobieżenia wtargnięciu Tatarów w głąb kraju

1287 szkoła parafialna we Wrocławiu przy kościele Marii Magdaleny

– ustawy synodalne arcybiskupa Jakuba Świnki o podniesieniu rangi języka polskiego

w szkole i kościele
– spory o tron krakowski między Henrykiem IV Probusem, Wacławem II Przemyślidą (ur.
1271, zm. 1305) królem Czech i Władysławem Łokietkiem (ur. 1260–1261, zm. 1333)
1287–8 najazd mongolski pod wodzą Nogaja na Polskę

1288 kronika Mierzwy (Dzierzwy?), franciszkanina z Krakowa, będąca uzupełnieniem

kroniki Wincentego Kadłubka

1288–90 panowanie Henryka IV Probusa w Krakowie

1290–1300 nagrobek Henryka IV Probusa w kościele św. Krzyża we Wrocławiu

1291 król czeski Wacław II zdobywa Kraków i wypędza Przemysława II

1291–2 wojna Wacława II z Władysławem Łokietkiem

1293 szkoła parafialna we Wrocławiu przy kościele św. Elżbiety

1295 koronacja Przemysława II na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego

Jakuba Świnkę
– przyłączenie Pomorza Gdańskiego do Wielkopolski

1296 zamordowanie króla Przemysława II w Rogoźnie przez wspieranych przez

Brandenburgię przedstawicieli rodów Nałęczów i Zarembów

– Władysław Łokietek rozpoczyna akcję zjednoczeniową (Wielkopolska, Pomorze)

1297–1304 po Marcinie z Opawy najstarszy zbiór kazań Peregryna z Opola (zm. po 1333),

spowiednika rodziny księcia Władysława Opolskiego (zm. 1281)

1299 opozycja przeciwko niezręcznej polityce księcia Władysława Łokietka i wygnanie go
z kraju

przełom XIII i XIV w. prawdopodobne powstanie oryginału (dziś zaginionego) Kazań
Świętokrzyskich
– budowa murów obronnych i bramy Floriańskiej w Krakowie

Historia i kultura na świecie

1200 założenie Rygi

1200 upadek cywilizacji Majów

Ciąg dalszy w wersji pełnej

WPROWADZENIE

KULTURA MUZYCZNA

NA ZIEMIACH POLSKICH

W STAROŻYTNOŚCI

I. NAJSTARSZE PRZEJAWY KULTURY

MUZYCZNEJ

Dostępne w wersji pełnej

II. WIADOMOŚCI O KULTURZE MUZYCZNEJ

PIERWSZYCH SŁOWIAN

Dostępne w wersji pełnej

III. KULTURA MUZYCZNA ZIEM POLSKICH

U SCHYŁKU STAROŻYTNOŚCI

Dostępne w wersji pełnej

OKRES

PRZEDPIASTOWSKI

I. WARUNKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ

I CHARAKTER KULTURY MUZYCZNEJ

OKRESU PRZEDPIASTOWSKIEGO.

UWAGI WSTĘPNE

Dostępne w wersji pełnej

II. PIERWOTNE FUNKCJE

I SFERY ODDZIAŁYWANIA MUZYKI

1. Muzyka a społeczeństwo

Dostępne w wersji pełnej

2. Związki muzyki z kultami religijnymi

Dostępne w wersji pełnej

3. Wojenne funkcje muzyki.

Dostępne w wersji pełnej

III. PODSTAWOWE ELEMENTY

KULTURY MUZYCZNEJ

1. Rola pieśni

Dostępne w wersji pełnej

2. Muzyka instrumentalna i instrumenty muzyczne

Dostępne w wersji pełnej

3. Taniec i muzyka taneczna

Dostępne w wersji pełnej

IV. UWAGI KOŃCOWE

Dostępne w wersji pełnej

KULTURA MUZYCZNA

OKRESU WCZESNOPIASTOWSKIEGO

I. UWAGI OGÓLNE

Dostępne w wersji pełnej

II. CHARAKTER I CECHY ŻYCIA MUZYCZNEGO

W X–XI W.

1. Społeczne, polityczne i religijne uwarunkowania

kultury muzycznej

Dostępne w wersji pełnej

2. Główne centra kultywowania muzyki

Dostępne w wersji pełnej

3. Kontakty muzyczne z zagranicą

Dostępne w wersji pełnej

III. PODSTAWOWE KIERUNKI I NURTY

MUZYKI POLSKIEJ W X–XI W.

1. Muzyka i pieśń ludowa

Dostępne w wersji pełnej

2. Rola pieśni rycerskiej i muzyki wojskowej

Dostępne w wersji pełnej

3. Muzyka kultowa. Charakter i uwarunkowania. Muzyka

w kulcie pogańskim i chrześcijańskim

Dostępne w wersji pełnej

IV. CHORAŁ RZYMSKI W POLSCE

1. Źródła

Dostępne w wersji pełnej

2. Repertuar. Najstarsze zabytki

a) Uwagi ogólne

Dostępne w wersji pełnej

b) Recytatyw liturgiczny

Dostępne w wersji pełnej

c) Psalmodia

Dostępne w wersji pełnej

d) Antyfony

Dostępne w wersji pełnej

e) Responsoria

Dostępne w wersji pełnej

f) Proprium missae

Dostępne w wersji pełnej

g) Sekwencje

Dostępne w wersji pełnej

3. Praktyka wykonawcza

Dostępne w wersji pełnej

4. Notacja muzyczna

a) Notacje niemieckie

Dostępne w wersji pełnej

b) Notacje francuskie

Dostępne w wersji pełnej

c) Notacje włoskie

Dostępne w wersji pełnej

d) Notacje specjalne

Dostępne w wersji pełnej

V. INSTRUMENTARIUM MUZYCZNE

W X–XI WIEKU W POLSCE

1. Pochodzenie instrumentów

Dostępne w wersji pełnej

2. Źródła

a) Zabytki archeologiczne

Dostępne w wersji pełnej

b) Zabytki ikonograficzne

Dostępne w wersji pełnej

c) Źródła literackie

Dostępne w wersji pełnej

3. Uwagi końcowe

Dostępne w wersji pełnej

VI. POCZĄTKI SZKOLNICTWA MUZYCZNEGO.

SKRYPTORIA I BIBLIOTEKI

Dostępne w wersji pełnej

KULTURA MUZYCZNA W POLSCE

W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO

I. UWAGI WSTĘPNE.

OGÓLNY CHARAKTER KULTURY MUZYCZNEJ.

TRADYCJE I CECHY PODSTAWOWE.

Dostępne w wersji pełnej

II. ŹRÓDŁA. STAN, FORMY PRZEKAZU,

REPERTUAR

1. Źródła bezpośrednie

Dostępne w wersji pełnej

2. Źródła pośrednie

Dostępne w wersji pełnej

III. SPOŁECZNO-POLITYCZNE

I IDEOLOGICZNE PODŁOŻE KSZTAŁTOWANIA

KULTURY MUZYCZNEJ

1. Rola kultury muzycznej w życiu politycznym

i gospodarczym kraju

a) Zagadnienia wstępne

Dostępne w wersji pełnej

b) Funkcje państwowe muzyki

Dostępne w wersji pełnej

c) Kolonizacja i powstawanie miast

Dostępne w wersji pełnej

d) Kontakty z zagranicą

Dostępne w wersji pełnej

2. Muzyka a społeczeństwo

a) Społeczeństwo stanowe. Status społeczny muzyków

Dostępne w wersji pełnej

b) Rozwarstwienie stanowe kultury muzycznej

Nurt plebejski w kulturze muzycznej

Dostępne w wersji pełnej

Mieszczańska kultura muzyczna

Dostępne w wersji pełnej

Kultura muzyczna szlachty

Dostępne w wersji pełnej

3. U źródeł tradycji narodowych w muzyce

Dostępne w wersji pełnej

4. Muzyka w służbie religii

a) Katolicki chorał diecezjalny i jego organizacyjne uwarunkowania

Dostępne w wersji pełnej

b) Chorał monastyczny i główne ośrodki jego kultywowania

Dostępne w wersji pełnej

c) Sekty i ruchy heretyckie

Dostępne w wersji pełnej

IV. INSTRUMENTY MUZYCZNE I MUZYKA

INSTRUMENTALNA W POLSCE W XII–XIII W.

Dostępne w wersji pełnej

V. SZKOLNICTWO I TEORIA MUZYKI

1. Dydaktyka muzyczna

Dostępne w wersji pełnej

2. Początki piśmiennictwa muzycznego i teorii muzyki

Dostępne w wersji pełnej

VI. SKRYPTORIA I PROBLEMY PALEOGRAFII

MUZYCZNEJ

1. Skryptoria

Dostępne w wersji pełnej

2. Paleografia

a) Uwagi ogólne

Dostępne w wersji pełnej

b) Notacje bezliniowe

Dostępne w wersji pełnej

c) Notacje liniowe

Wstęp

Dostępne w wersji pełnej

Notacja cysterska

Dostępne w wersji pełnej

Notacja muzyczna kodeksów diecezjalnych

Dostępne w wersji pełnej

Notacja kwadratowa

Dostępne w wersji pełnej

VII. REPERTUAR I TWÓRCZOŚĆ MUZYCZNA

1. Uwagi wstępne

Dostępne w wersji pełnej

2. Monodia liturgiczna

a) Recytatyw liturgiczny. Monodia mszalna

Dostępne w wersji pełnej

b) Tropy, sekwencje, hymny. Oficja rymowane

Dostępne w wersji pełnej

c) Rola chorału w dramatach i dramatyzacjach liturgicznych

Dostępne w wersji pełnej

3. Pieśń jednogłosowa

a) Pieśń świecka i pieśń pozaliturgiczna o treści religijnej

Dostępne w wersji pełnej

Bogurodzica

Dostępne w wersji pełnej

4. Muzyka wielogłosowa

Dostępne w wersji pełnej

ANEKSY

BIBLIOGRAFIA

Dostępne w wersji pełnej

I. WYDAWNICTWA ŹRÓDŁOWE

1. Edycje muzyczne

Dostępne w wersji pełnej

2. Edycje źródeł historyczno-literackich

Dostępne w wersji pełnej

II. LITERATURA Z ZAKRESU HISTORII

MUZYKI

I UZUPEŁNIAJĄCA Z ZAKRESU INNYCH

DYSCYPLIN

Dostępne w wersji pełnej

SPIS ILUSTRACJI

Dostępne w wersji pełnej

SPIS MAP

Dostępne w wersji pełnej

SPIS PRZYKŁADÓW

Dostępne w wersji pełnej

INDEKS ŹRÓDEŁ RĘKOPIŚMIENNYCH

I STARODRUKÓW

Dostępne w wersji pełnej

HISTORIA MUZYKI POLSKIEJ

pod redakcją Stefana Sutkowskiego

Tom I część 1

Jerzy Morawski

ŚREDNIOWIECZE do roku 1320

© Copyright by Narodowe Centrum Kultury

Warszawa 2013

ISBN 978-83-63631-74-1

Narodowe Centrum Kultury

ul. Płocka 13

01-231 Warszawa

tel. [phone]

www.nck.pl

Cykl e-booków został stworzony w oparciu o HISTORIĘ MUZYKI POLSKIEJ pod redakcją Stefana

Sutkowskiego wydanej w wersji papierowej przez wydawnictwo Sutkowski Edition Warsaw.

Plik ePub przygotowała firma eLib.pl

al. Szucha 8, 00-582 Warszawa

e-mail: [e-mail]

www.eLib.pl

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

Nexto.pl

.