Psychomotoryczny rozwój dziecka do 6 roku życia Dziecko żyje w łonie matki przez długi okres, trwający dziewięć miesięcy. W tym okresie rozwijają się podstawowe układy i funkcje organizmu, takie, które pozwolą noworodkowi na przeżycie po narodzinach. Ze względu na różnice warunków pomiędzy łonem matki, a światem zewnętrznym, niemożliwy jest jednak całkowity rozwój dziecka. Wiele czynności i funkcji psychomotorycznych rozwija się dopiero po narodzeniu. Wszystkie sfery rozwojowe łączą się ze sobą. Rozwój mowy uzależniony jest od środowiska zewnętrznego (rodzinnego), ale także w wielkim stopniu od rozwoju poszczególnych funkcji podłoża biologicznego, jak i psychicznego. Psychika oraz intelekt dziecka są ściśle połączone z motoryką i mają duży wpływ na rozwój mowy. Sfery te są ze sobą tak mocno związane, że często twierdzi się, iż wskaźnikiem rozwoju intelektualnego jest mowa dziecka. Dziecko sprawne ruchowo i z wysokim stopniem rozwoju intelektualnego buduje długie, złożone zdania już bardzo wcześnie. Rozwój funkcji umysłowych zależy również w dużym stopniu od dostarczania wielu bodźców, ale także od możliwości wymiany uczuć i myśli z członkami najbliższego otoczenia.(1 Życie, a tym samym również rozwój człowieka, można podzielić na poszczególne etapy. Przeglądając literaturę zauważymy, że autorzy dzielą je w różnoraki sposób. Różnice te wynikają z potrzeb konkretnych ujęć, np. podział rozwoju w psychologii, medycynie, auksjologii, pedagogice itp. Wg podstaw medycyny (pedriatrii) W. Jasiński wyróżnił 8 okresów rozwojowych: 1. okres płodowy (10 miesięcy księżycowych), 2. okres noworodka (15 dni), 3. okres niemowlęcy (do końca 1 roku życia), 4. okres dzieciństwa (do 4 roku życia), 5. okres przedszkolny (do 7 roku życia), 6. okres szkolny (do 14 roku życia), 7. okres dojrzewania (do 17 roku życia), 8. okres młodzieńczy (do 20 roku życia).(2 T. Tomaszewski rozdzielił okresy te według poznania nowych funkcji: 1. wiek dziecięcy: a) wczesne dzieciństwo (od 0 do 2 - 3 lat), b) drugie dzieciństwo (od 3 do 7 - 8 lat), c) trzecie dzieciństwo ( od 7 - 8 do 11 - 13 lat), 2. wiek młodzieńczy, 3. okres pokwitania, 4. przekwitanie. (3 M. Żebrowska zajmuje się podziałem pod kątem psychicznego rozwoju dziecka: 1. niemowlęctwo ( do 1 roku życia), 2. wiek poniemowlęcy ( od 1 do 3 roku życia), 3. wiek przedszkolny ( od 3 do 7 roku życia), 4. wiek szkolny (od 7 do 11 - 12 roku życia), 5. starszy wiek szkolny (od 12 - 13 do 17 - 18 roku życia).(4 Rozwój to ciąg przeobrażeń, „...mających charakter nieodwracalnych tendencji w zakresie doskonalenia morfologii i funkcji komórek, tkanek i narządów oraz ustroju jako całości, zmierzających do osiągnięcia pełnej dojrzałości i zdolności reprodukcji.” (5 Okres niemowlęcy charakteryzuje się szybkim rozwojem fizycznym, a stopniowo zwalnia swoje tempo między 3 - 4 rokiem życia i utrzymuje się na tym poziomie do początku okresu dojrzewania. W okresie dojrzewania znowu przyspiesza, aby stopniowo zwolnić w okresie młodzieńczym. (6 ROZWÓJ WRAŻLIWOŚCI WZROKOWEJ Noworodek nie ma w pełni dojrzałego systemu wzrokowego, ale mielinizacja nerwów wzrokowych postępuje bardzo szybko już od pierwszego dnia życia. Osesek reaguje na bodźce świetlne i potrafi zatrzymać na nich wzrok, jednak nie ma jeszcze ostrości widzenia, takiej jak dorosła osoba. Pod koniec drugiego tygodnia, niemowlę śledzi poruszające się w płaszczyźnie poziomej przedmioty, a po upływie następnego tygodnia podąża wzrokiem za przedmiotami poruszającymi się w płaszczyźnie pionowej. Rozwój systemu wzrokowego jest stosunkowo szybki, ponieważ w ciągu pierwszych 3 – 4 miesięcy życia jest już dojrzały. Dwumiesięczne dziecko dłużej śledzi bryły trójwymiarowe, niż dwuwymiarowe. Trzymiesięczne niemowlę poznaje już twarz swojej matki, a za miesiąc będzie zatrzymywało wzrok na kolorze czerwonym i niebieskim. Badania wykazały, że "...ujmowanie stałej wielkości i kształtu przedmiotów pojawia się w ciągu pierwszego roku życia, niektóre nowe badania wykazują jednak, iż taką umiejętność posiadają już 5 - miesięczne niemowlęta." (7 Trzyletnie dzieci różnicują cztery podstawowe barwy: czerwoną, niebieską, żółtą i zieloną. Pięcioletnie dziecko potrafi określić wielkość przedmiotu z danej odległości, potrafi również dostrzec znaną cechę w nowym przedmiocie, a zdolności te wiążą się ze wzrostem ostrości wzroku. (8 ROZWÓJ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ Początki rozwoju percepcji słuchowej sięgają do okresu prenatalnego. Organ słuchu kształtuje się już w 3 tygodniu życia płodowego. Wówczas powstają pęcherzyki słuchowe. W 7 tygodniu małżowina uszna ma już specyficzny kształt który dziecko odziedziczyło po swoich rodzicach. (9 Przed 20 tygodniem ciąży ucho wewnętrzne płodu osiąga wielkość typową dla człowieka dorosłego. (10 Już w 6 miesiącu życia płodowego dziecko odbiera dźwięki z zewnątrz i słyszy bicie serca matki. (11 Po narodzinach w powierzchniach słuchowych znajduje się jeszcze ciecz płodowa, dlatego noworodek reaguje tylko na silne dźwięki z otoczenia. Badania dowiodły, że już po 12 godzinach od urodzenia noworodek reaguje na rytmiczne dźwięki mowy ludzkiej, zaś od drugiego miesiąca życia rozróżnia fonemy (ba, ga, pa) - dźwiękowe składniki słów. Od 2 tygodnia życia osesek reaguje na odgłosy o niskiej częstotliwości, a także na dźwięki rytmiczne i powtarzane. Wiąże się to z rozwojem odruchu orientacyjnego. Między 3 a 8 miesiącem życia obniża się próg wrażliwości słuchowej dziecka. (12 Około 2 – 3 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na głos matki i pojawia się na jego twarzy uśmiech społeczny. Około 7- 8 miesiąca główną rolę w odbiorze mowy spełnia melodia i ton, a nie jej znaczenie. (13 Dzieci trzyletnie upraszczają budowę harmoniczną utworu, a także dostosowują motywy do jednego akordu lub fazy. Wraz z wiekiem wzrasta ostrość słuchu, a swą dojrzałość osiąga w 10 roku życia. (14 ROZWÓJ MYŚLENIA Rozwój myślenia w wieku poniemowlęcym ściśle łączy się z rozwojem mowy. Rozwój procesu myślenia - wg J. Piageta - dzielimy na poszczególne stadia: 1. Stadium sensoryczno - motoryczne - występuje od narodzin do drugiego roku życia dziecka. W 4 - 8 miesiącu istnieje już koordynacja wzroku z dotykiem, pod koniec 1 roku życia rozwija się pojęcie stałości przedmiotu, kształtuje się świadomość, że nie tylko ono (dziecko) jest sprawcą pewnych wydarzeń, ale przedmioty również mogą powodować takie wydarzenia, np. piłka trąca i przewraca butelkę. Początek 2 roku życia wiąże się z rozwojem inteligentnego zachowania się, polegającego na eksperymentowaniu. Dziecko staje się zdolne do reprezentowania zdarzeń w umyśle, a także zdobywa wiedzę o cechach fizycznych przedmiotu. Jedno słowo oznacza jednostkowe i konkretne osoby lub rzeczy. Zauważyć można również proces asymilacji, czyli modyfikacji nowej informacji pochodzącej z otoczenia tak, aby pasowała do wcześniej zdobytych wiadomości. 2. Stadium drugie ( przedoperacyjne) trwa od 2 do 6 lat. Jedno słowo odnosi się do wielu osób, rzeczy i czynności. Dziecko odróżnia jedną klasę przedmiotów od drugiej. Posługuje się także reprezentacjami przy rozwiązywaniu problemów. Myślenie jest skuteczniejsze, szybsze oraz bardziej mobilne. Wyodrębnić można proces akomodacji, czyli modyfikacji istniejących schematów tak, aby nowa informacja mogła do nich lepiej pasować. Dziecko charakteryzuje się jeszcze dużym egocentryzmem (czyli skłonnością do skupiania przeżyć i poczynań dookoła własnego "ja", własnych życzeń i potrzeb) i centracją (tj. koncentracja na jedynie centralnych właściwościach obiektu); 3. Stadium trzecie ( operacji konkretnych) występuje od 6 - 12 roku życia dziecka. Dziecko rozumie słowa, które stanowią uogólnienie wielu konkretnych przedmiotów, z którymi dziecko spotyka się w życiu codziennym, np. zabawki, meble, naczynia. Poznanie za pomocą narządów zmysłowych odsuwa się na dalszy plan. (15 Pojawiają się operacje (system wewnętrznych działań umysłowych, który stanowi podłoże logicznego myślenia). (16 W okresie tym następuje odejście od egocentryzmu oraz występuje zjawisko decentracji (dziecko zaczyna postrzegać świat z perspektywy drugiej osoby), (17 4. Stadium czwarte (operacji formalnych) jest osiągane przez 12- letnie dzieci. Dziecko zaczyna rozumieć słowa, które określają zjawiska ekonomiczne, społeczne, matematyczne, czasowe, przestrzenne i kulturowe. (18 Dalszy rozwój operacji prowadzi do umiejętności rozumienia hipotetyczno - dedukcyjnego. Punktem wyjścia w myśleniu jest możliwość, która przechodzi w rzeczywistość. (19 Mowa ma ścisły związek z myśleniem. Ma to charakter dwukierunkowy: niska inteligencja powoduje opóźnienie mowy i odwrotnie - opóźniony rozwój mowy jest przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego. Badania wykazały, iż pod wpływem zorganizowanej nauki mowy następuje wzrost ilorazu inteligencji. (20 ROZWÓJ PAMIĘCI I UWAGI Mimowolna uwaga dziecka dominuje przez cały okres wczesnego dzieciństwa. Polega ona na zahamowaniu czynności i ruchów wykonywanych w chwili nastawiania narządów odbiorczych na bodziec. 7 - 8 miesięczne dziecko potrafi zająć się jednym przedmiotem przez około 15 - 20 minut. Jest to tak zwana aktywność badawcza, dziecko w tym czasie manipuluje przedmiotem i zauważa jego nowe aspekty. Dziecko w wieku 3 lat może utrzymać uwagę przez około 20 - 35 minut. Początki uwagi dowolnej możemy zaobserwować w starszych grupach przedszkolnych, ale jest ona słaba i łatwo ulega rozproszeniu. Uwaga dowolna rozwija się w toku nauki szkolnej. (21 Dziecko 2 - letnie jest w stanie rozpoznać znajome osoby lub przedmioty po 2 - 3 tygodniach rozłąki, a na początku 3 roku życia już po miesiącu.. Dziecko 3 - letnie pamięta imiona osób nieobecnych tu i teraz i rozpoznaje bliskich po kilku miesiącach rozłąki. Pięciolatek potrafi podjąć zabawę tematyczną, a to wiąże się z rozwojem pamięci świadomej i celowej. Rozwój pamięci krótkotrwałej obserwuje się przez odtwarzanie przez dziecko ciągów liczbowych. 3 - latek powtórzy dwie liczby, a pięciolatek już trzy do czterech liczb, 6- 8 - letnie dzieci powtarzają pięć liczb, natomiast 9 - 12 - lenie sześć liczb. (22 ROZWÓJ MOTORYCZNY Rozwój motoryczny ma duży wpływ na rozwój mowy. Dziecko zmienia swą pozycję ciała i dzięki temu może obserwować, a tym samym uczyć się nazywać nowe zjawiska, osoby, przedmioty. Rozwój motoryczny przedstawię poniżej.(źródło: na podstawie Clark L., Ireland C.) 0 - 3 miesięcy - ssie i przełyka, - śpi przez większość czasu pomiędzy karmieniami, - porusza się coraz mniej gwałtownie, - energicznie kopie nogami; 4 - 6 miesięcy - ogląda stopy i dłonie, - leżąc na brzuchu podnosi głowę i klatkę piersiową, - próbuje się obracać, - siedzi z podparciem lub bez, - w ręce trzyma jeden przedmiot, - podskakuje, trzymane pod pachy, - wkłada przedmioty do ust; 7 - 9 miesięcy - podnosi kubek, ciastko itp., - samodzielnie je, ale bez sztućców, - podciąga się do pozycji stojącej, - pełza, - podnosi, pcha duże przedmioty; 10 - 12 miesięcy - siedzi na krześle, - wrzuca drobne przedmioty do otworu, - pełza, raczkuje lub chodzi, - pokazuje palcem interesujące go przedmioty, - swobodnie używa obu rak, 13 - 18 miesięcy - dobrze chodzi, - podnosi z podłogi zabawkę i nie przewraca się przy tym, - bazgrze spontanicznie, - podnosi drobne przedmioty przy pomocy palca wskazującego i kciuka, - pcha, ciągnie lub niesie zabawkę, idąc, - nabiera jedzenie na łyżkę, - nie bierze już zabawek do buzi; 2 lata - rzuca piłką, - nawleka na nitkę duże korale, - szybko biega, - obraca po jednej kartce, - próbuje skakać, - dobrze gryzie pożywienie, - próbuje utrzymać równowagę na jednej nodze, - potrafi otworzyć drzwi; 2 1/2 roku - skacze na złączonych nogach, - jedzie na trójkołowym rowerku, ale odpycha się nogami, - buduje wieżę z 7 klocków, - sprawnie je łyżką i widelcem, - samodzielnie chodzi po schodach, - kopie piłkę, - sprawnie popycha i ciągnie zabawki; 3 lata - zwinnie się wspina, - biegnąc okrąża przeszkody, - przez chwilę stoi na jednej nodze, - chodzi na czubkach palców, - potrafi odwzorować koło, - zaczyna ciąć nożyczkami; 4 lata - dobrze jeździ na trójkołowym rowerze, - układa puzzle z 5 - 10 kawałków, - wykonuje proste budowle z klocków, - rysuje uproszczona postać człowieka, - skacze na jednej nodze, - ubiera się i rozbiera, ale nie sznuruje sznurowadeł i nie zapina guzików; 5 lat - biega lekko na palcach, - podskakuje na zmianę na jednej i drugiej nodze, - pisze kilka liter, - rysuje człowieka, - używa noża i widelca. Źródło: Clark L., Ireland C. : Uczymy by mówić, mówimy, by się uczyć. Poznań 1998 Średni wiek przedszkolny charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju organizmu człowieka. Do tej pory tempo zmian rozwojowych było umiarkowane, między 4, a 5 rokiem życia następuje wyraźne nasilenie tychże zmian. Kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji, wyrzynają się zęby stałe, stabilizują się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, silniejsze stają się mięśnie szkieletowe, a to na skutek utraty podściółki tłuszczowej. Tym samym wzrasta wytrzymałość i siła. (23 Oddech dziecka staje się głębszy, rytm wolniejszy, ponieważ wzrasta pojemność płuc. Podobnie dzieje się z mięśniem sercowym, w którym poprzez powiększenie masy, zwiększa się pojemność wyrzutowa, nasilają się skurcze i zwalnia rytm. (24 W okresie tym postępuje okres mielinizacji tkanek nerwowych, dzięki czemu układ nerwowy dziecka działa sprawniej, a także zwiększa się bogactwo i koordynacja ruchów. (25 W tym czasie zanika tkanka tłuszczowa i tym samym sylwetka dziecka staje się bardziej smukła. Wydłużeniu ulegają kończyny oraz szyja. Chłopcy między 5, a 6 rokiem życia stają się pełniejsi, a to ze względu na większy przyrost masy ciała. (26 mgr Aleksnadra Felis  Bibliografia do art Psychomot rozw.htm

Skopiowane ze strony: http://www.przedszkolak.pl/dziecko/etapy.php?pkey=1129666480

Bibliografia do artykułu Psychomotoryczny rozwój dziecka do 6 roku życia

¹ Balejko A.: Jak usuwać wady wymowy. Białystok 1993

² Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania. Red. N. Wolański. Warszawa PWN 1979

³ Tamże

⁴ Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1995

⁵ Kopczyńska-Sikorska J.: Charakterystyka okresów rozwojowych. W: "Wychowanie w przedszkolu" nr 1/ 2000, s. 269 - 273

⁶ Tamże

⁷ Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G. : Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa 1985, s. 108

⁸ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Red. M. Żebrowska. Warszawa PWN 1986

⁹ Dołęga Z: Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa – prawidłowości rozwoju, diagnozowanie i profilaktyka. Katowice Uniwersytet Śląski 2003

¹⁰ Psychologia rozwojowa. Red. Bryant P. E., Colman A. M., Poznań Wyd. Zysk i S-ka 1997

¹¹ Kornas-Biela D.: Prenatalne uwarunkowania rozwoju mowy. W: Rocławski B.: Opieka logopedyczna od poczęcia. Uniwersytet Gdański Glottispol 1983

¹² Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G., op. Cit.

¹³ Dołęga Z., op. Cit.

¹⁴ Vasta R., Haith M. M., Miller S. A.: Psychologia dziecka. Warszawa WSiP 1995

¹⁵ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży., op. Cit.

¹⁶ Vasta R., Haith M. M., Miller S. A, op. Cit.

¹⁷ Gruszczyk –Kolczyńska E., Zielińska E. : Dziecięca matematyka. Warszawa WSiP 1997

¹⁸ Słodowik-Racaj E.: O mowie dziecka. Wydawnictwo Akademickie “Żak”, Warszawa 2000

¹⁹ Vasta R., Haith M. M., Miller S. A, op. Cit.

²⁰ Słodowik-Racaj E., op. Cit