Wiedza o cynku ma bardzo długą
i jednocześnie krótką historię.
Maści cynkowej używano już
ponad 5 tys. lat temu. Stosowali jÄ…
Z raportu
Egipcjanie, by przyspieszyć gojenie
siÄ™ ran.
W połowie XIX wieku stwierdzo-
no, że cynk jest niezbędny dla me-
tabolizmu pospolitej pleśni, potem
 że leczy choroby trzody chlewnej,
wspomaga wzrost ptactwa. Póz
niej
odkryto, że jest nieodzowny rów- w sprawie
nież w hodowli roślin.
W 1953 roku przypadek sprawił,
że poparzone szczury  dzięki
wzbogaceniu ich diety cynkiem
 wyzdrowiały zdumiewają-
co szybko. Trzeba było jeszcze
potwierdzenia w badaniach cynku
przeprowadzonych na sześciuset
szczurach, aby zacząć przyglądać
się roli cynku w ustroju człowie-
ka. Stwierdzono, że mniej tego i niedorozwojem narządów płcio-
pierwiastka zawierały organizmy wych. Uważano, że był to efekt
pacjentów szpitalnych, chorują- obciążeń dziedzicznych, na co nie
cych na nałogowy alkoholizm, ma ratunku. Dr Parasad podjął się
arteriosklerozę, wrzody na skórze, leczenia tych chorych. Podawał
marskość wątroby, nowotwory, do- im jedynie sole cynku i uzyskał
legliwości serca i choroby wynika-  cudowne rezultaty. Młodzi
jące ze złego odżywiania. Okazało pacjenci rozwijali się fizycznie,
się, że niski poziom cynku we krwi psychicznie, umysłowo i płciowo
może być skutkiem zbyt słonego zgodnie z normą. W 1968 roku
lub zbyt słodkiego długotrwałego na konferencji amerykańskiego
odżywiania, zażywania niektórych Stowarzyszenia dla Spraw Postępu
pigułek antykoncepcyjnych, inten- w Nauce stwierdzono:  W ciągu
sywnych kuracji kortyzonem. ostatnich lat różni badacze wyka-
O tym, jak ważny jest cynk zali tak wielki wpływ niedoboru
w mechanizmie zdrowienia, prze- cynku na zdrowie człowieka, na
konali się pacjenci, którzy przed krytyczne stany w zaburzeniach
operacją otrzymali zwiększone wzrostu i rozwoju, na przedłuża-
dawki cynku; rany pooperacyjne jÄ…cy siÄ™ okres powrotu do zdrowia
zagoiły się im po 46 dniach, pod- i na wiele innych stanów chorobo-
czas gdy pozostałym  jak zwykle wych, że należy uznać, iż cynk jest
 po 80 dniach. dla człowieka niezbędny .
Jednak dopiero na początku lat Organizm człowieka zawiera
sześćdziesiątych ubiegłego wieku około 2,2 g cynku, który kon-
odkrycie doktora A. S. Parasada centruje siÄ™ przede wszystkim
nadało sprawie cynku wiele roz- w nerkach, wątrobie i mięśniach
głosu. W biednej wiosce w delcie oraz w gruczole krokowym
Nilu napotkał on chłopców u mężczyzn. Sporo cynku jest też
karłowatych, otępiałych, apatycz- w skórze i to właśnie dało początek
nych, ze skórą pokrytą wysypką twierdzeniom, że ten mikroele-
33
ment odgrywa ważnÄ… rolÄ™ w le- Obecnie ludzkość cierpi raczej na <ð 75 do 140 mg/kg  wiÄ™kszość
czeniu ran. Zapoczątkowało też niedobory tego mikroelementu, grzybów (m.in. kania, koz
lak,
badania nad jego metabolizmem o czym świadczy choćby rozpo- pieczarka, maślak).
w ludzkim organizmie. wszechnienie chorób, które wÅ‚aÅ›- <ð 130 do 202 mg/kg  otrÄ™by
Cynk odgrywa niepoślednią rolę nie z tych niedostatków wynikają. pszenne i kiełki pszenicy, nasiona
w utrzymaniu  ładnych włosów , W naturalnych glebach uprawnych dyni i słonecznika.
jest niezbÄ™dny do normalnego zawartość cynku waha siÄ™ w gra- <ð 270 do 600 mg/kg, a nawet (wg
rozwoju organów płciowych, nicach od 13 do 350 mg na 1 kg su- innych z
ródeł) około 840 mg/kg
do budowy kości i zachowania chej masy. W niektórych rejonach  ostrygi.
ich w zdrowiu, do przemiany występuje jego niedobór w glebie Cynk wydalany jest z ustroju
(metabolizmu) tak białkowej jak i wodzie z ujemnymi konsekwen- człowieka głównie z kałem, a w
i węglowodorowej. Nie można cjami dla zdrowia mieszkańców. znikomych ilościach z moczem.
się bez jego odpowiedniej kon- Należy więc rozważyć możliwość W ciągu doby wydala człowiek
centracji w organizmie wyleczyć wyrównywania poziomu cynku z moczem 0,25 do 2 mg, a z kałem
z arteriosklerozy, jak również odpowiednim nawożeniem gleby. 2,7 do 19,9 mg tego pierwiastka.
z bólu głowy. Od tego bowiem zależy też ilość Ale np. osoby, które często jadają
Jest konieczny do normalnego tego pierwiastka w wodzie pitnej, ostrygi, potrafią wydalać z kałem
wzrostu i rozwoju. Po złamaniu w roślinności, a także w organi- w ciągu doby do 70 mg cynku.
kości np. organizm potrzebuje zmach żywych, które tą roślinnoś- Warzywa i owoce są na ogół
dużych ilości tego mikroelemen- cią się odżywiają. ubogie w cynk. Wegetarianie,
tu, a nie tylko wapnia, krzemu, Średnia zawartość w różnych jarosze i osoby unikające mięsa,
fosforu, potasu, magnezu itd.; jak produktach  wg prof. dr. A. Mak- podrobów, ryb i jaj, ryzykują niski
się ogólnie uważa. Minerał ten od- simowa ( Mikroelementy i ich jego poziom w organizmie. Można
grywa ważną rolę w metabolizmie znaczenie w życiu organizmów co prawda wzbogacić zasoby tego
i przyswajaniu żelaza, w procesie  PWLiR 1954) przedstawia się mikroelementu, jadając pieczywo
reprodukcji (zachodzenia w ciążę), następująco; z pełnego przemiału, przyrzą-
w budowie oka; wchodzi w skÅ‚ad <ð OkoÅ‚o 0,25 mg cynku na 1 dzane na zaczynie, który rozbija
wielu enzymów, zabezpiecza przed kg zawierają jabłka, pomarańcze, i unieszkodliwia fityny. W obecno-
chorobami. cytryny, figi, grejpfruty, wszelkie ści fityn bowiem cynk jest nieprzy-
Nie jest łatwo zaopatrywać się owoce miąższowe, warzywa zie- swajalny.
w cynk inaczej, jak tylko odpo- lone, wody mineralne, a np. miód Kwas fitynowy i fityniany znajdu-
wiednio się odżywiając. Dostępne 0,31 mg. ją się we wszystkich zbożach oraz
sÄ… co prawda leki z tym skÅ‚adni- <ð 2 do 8 mg/kg  maliny, w soi. MajÄ…, niestety, fatalnÄ… zdol-
kiem, ale żywność powinna wy- czarne jagody, daktyle, większość ność wchłaniania nie tylko cynku,
starczająco zaopatrywać w cynk warzyw, większość ryb morskich, ale też żelaza i wapnia, tworząc
ludzi zdrowych, działając ponadto chuda wołowina, mleko, ryż łu- w jelitach nierozpuszczalne me-
profilaktycznie. skany, buraki ćwikłowe, cukrowe, talofitynianowe związki, które są
Czy można dostarczyć organi- szparagi, marchew, selery, pomi- nieprzyswajalne. Podobnie silnie
zmowi za wiele cynku? Praktycz- dory, ziemniaki, rzodkiew, kawa, wiążąco działa na cynk błonnik.
nie nie! Podawano pacjentom biała mąka i chleb. Na szczęście, podkreślmy to
doustnie 150 mg, czyli 10 razy <ð 8 do 20 mg cynku na 1 kg jeszcze raz, zaczyn (zakwas) na
więcej niż wynosi norma, i nawet zawierają niektóre zboża, drożdże, którym piecze się chleb, a raczej
po kilku latach takiej kuracji nie cebula, czosnek, ryż niełuskany, środowisko, jakie stwarza  nie
stwierdzono najmniejszych oznak, jaja, konserwy rybne i mięsne. pozwala fitynom  kraść tych
że pierwiastek ten może szkodzić, <ð 20 do 50 mg/kg  mÄ…ka pszen- cennych mikroelementów. Przy
że jest toksyczny. Nie kumuluje się na razowa (i chleb z niej), owsia- oczyszczaniu ziarna aż do białej
on bowiem w tkankach. Nadmiar na, jęczmienna, kakao, melasa, mączki (skrobi) traci się 78 procent
jest wydalany. Potwierdziły to żółtka jaj, mięso królików i kurcząt, cynku. Należy więc jadać bardzo
również badania na zwierzętach. orzechy, groch, fasola, soczewica, ostatnio popularne podkiełkowa-
Dostarczanie nadmiaru cyn- herbata, suszone drożdże, kalmary. ne ziarna zbóż. Przepisy na przy-
ku wraz z pożywieniem, jest <ð 30 do 85 mg/kg  wÄ…troba rzÄ…dzanie potraw z podkieÅ‚kowa-
praktycznie nieprawdopodobne. wołowa oraz niektóre z ryb. nego ziarna podajemy poniżej.
34
Na ogół produkty zasobne w cynk są
Kiełkowanie ziarna
również bogate w witaminy, szcze-
Przygotować 3 naczynia (np. szklanki) z wodą surową, ale nie prosto z kranu.
gólnie z zespołu B, a także w błonnik,
który pomaga utrzymać w zdrowiu
Lepiej potrzymać ją pewien czas, by się "odstała" i nie była zbyt zimna.
przewód pokarmowy.
Potrzebne są też 3 nylonowe sitka do herbaty. Na jedno sitko sypie się 1-2
Ze związków chemicznych cynku
łyżki ziaren pszenicy i umieszcza je na szklance tak, by woda zwilżała ziar-
 siarczan może powodować u nie-
na. Nazajutrz nastawia się w ten sposób drugą porcję ziarna, a na trzeci dzień
których pacjentów różne zaburzenia
 trzecią. Po trzech dniach zacznie kiełkować ziarno z pierwszej porcji (powinno
żołądkowe, a glukonian jest na ogół
dobrze znoszony i przyswajany przez
mieć kiełki o długości około 3 mm). Wtedy przeznaczamy je do spożycia, a na
organizm. Ale radzimy po prostu
sitku nastawiamy nową porcję. Codziennie należy pamiętać o zmienianiu wody.
odżywiać się prawidłowo, a wtedy
Podkiełkowana pszenica jest bardzo bogata w witaminę E, cynk, cenne białko
i cynku nam nie zabraknie. Gdyby
roślinne oraz błonnik; zasobna w witaminy z grupy B, żelazo, wapń, fosfor,
jednak trzeba było już istniejące nie-
magnez, selen i wiele innych makro- i mikroelementów tak potrzebnych
dobory (niewielkie, nie wymagajÄ…ce
leków w postaci przyswajalnego cynku)
naszemu organizmowi.
uzupełnić dietą, to na stole powinny
Można jej jadać najlepiej od 1 do 3 łyżek dziennie w surówkach, sałatkach,
zjawiać się częściej płatki owsiane
kremach, a także na chlebie.
w postaci np.  surówki piękności ,
chleb razowy, grzyby, a także możliwie
często otręby i podkiełkowane ziarno
Krem z kiełków pszenicy
pszenicy.
Do miksera włożyć zawartość sitka z podkiełkowaną pszenicą i rozdrobnić
(wg  Kuchni i Medycyny Juliana
na jednolitą miazgę. Dodać żółtko, cukier puder do smaku i jakiś "aromat"
Aleksandrowicza i Ireny Gumowskiej,
(może to być po prostu cukier waniliowy, ale także kakao, tarta czekolada,
opr. M. Lutka)
kawa neska lub mokka, morele suszone, sok i skórka z cytryny, jakiś dżem czy
Zupa czosnkowa konfitura domowej roboty).
Zagotować 1 litr mleka z 1 I wody Dodajemy wszystko do utartego ręcznie lub w mikserze masła czy mar-
wraz z 6 ząbkami czosnku posieka- garyny i ucieramy, aż się połączą i utworzą krem. Dodatek łyżki spirytusu
nymi i rozgniecionymi nożem. 2 łyż- lub wódki doda pikanterii i  zatrze smak margaryny. Tym kremem można
ki masła rozetrzeć na gładką masę przekładać kupione w sklepie ciasto biszkoptowe lub inne upieczone w domu
z 2 łyżkami mąki i powoli dodawać (tort, piernik, kruche ciasto itd.).
do gotującej się zupy, równocześnie Do tanich, a obfitych, z
ródeł cynku należą też śledzie i makrele. Można je
ubijając trzepaczką. Po zestawieniu jadać np. w marynacie, kupione w słoikach. Po przyprawieniu posiekanym
z ognia dodać 2-3 żółtka, rozbite czosnkiem podaje się je z razowym chlebem (np. litewskim lub Grahamem).
widelcem i skropione octem.
Następnie podobnie dodać ubite
białka.
Zupa powinna być gęsta jak krem,
gładka i delikatna w smaku, przy
czym mleko Å‚agodzi przykry zapach
czosnku. Podaje siÄ™ jÄ… z grzankami.
Aby i one były bogate w cynk
 należy je przyrządzić z razowego
chleba, suto posypanego posieka-
nym czosnkiem i przyrumienionego
z obu stron na przygrzanym oleju.
35
Pasta do chleba
W młynkomikserze rozdrobnić obranego śledzia (wędzonego
lub marynowanego), około 20 dag twarogu lub twarożku,
ząbek czosnku i przyprawy do smaku. Można też dodać sporo
zieleniny (pasta zielona) albo trochÄ™ przecieru pomidorowego
(pasta czerwona). Szczypta cukru zwykle bardzo poprawia
smak, szczególnie gdy twaróg był kwaśny. A można go
odkwasić, mocząc 30-60 minut w zimnej wodzie w szczelnym
opakowaniu z papieru pergaminowego.
Sałatka majonezowa
Włoszczyznę po ugotowaniu w zupie ostudzić,
pokrajać na równe kawałki. Ogórek lub grzybki
marynowane pokrajać w kostkę. Jabłko i śledzia
obrać i również drobno pokrajać.
Około pół filiżanki majonezu zmiksować z porcją
kiełków pszenicy w młynkomikserze i dodać
do sałatki, przyprawiając ją do smaku. Pięknie
ozdobić zieleniną i cząstkami jajka, pomidora lub
czerwonej papryki.
Uwaga: wprawdzie cukier nie jest korzystny dla
cynku, a także selenu, ale trudno podawać pewne
przepisy bez dodatku cukru. Nasze przyzwyczajenia
smakowe bywają nie do przezwyciężenia.
jane w paski suszone morele itp. Danie to zawiera
Surówka piękności
niemal komplet witamin i soli mineralnych, a przy
5-6 łyżek płatków owsianych zalać w miseczce 6-8
tym sporo błonnika w niezwykle smacznej formie.
łyżkami zimnej, przegotowanej wody. Dodać łyżkę
Przy tym na długo zaspokaja łaknienie i człowiek
miodu i około 7-10 posiekanych orzeszków lasko-
nie odczuwa głodu po posiłku przez 5 do 8 godzin
wych. Zostawić na pół godziny lub nawet na całą noc
(jeść należy możliwie jak najwolniej. Nie łykać
(np. przygotować wieczorem, a jeść na czczo z rana).
w pośpiechu!).
Przed podaniem dodać do płatków utarte na tarce
Surówkę piękności podaje się jako ,,pierwszy
duże jabłko, 5-6 łyżek mleka (dla rekonwalescentów
zabieg" w salonach kosmetycznych słynnej Heleny
śmietanki), sok z połowy cytryny, a gdy jej brak
Rubinstein. Rzeczywiście, ma ona korzystny wpływ
 trochę soku z innych kwaśnych owoców (np. wiśni)
na cerę, włosy, paznokcie, koloryt skóry  słowem
albo, ostatecznie, odrobinÄ™ kwasku cytrynowego.
na urodę, a także na samopoczucie. Zwolenniczki tej
Surówkę można jeszcze osłodzić, ale lepiej nie.
kuracji upiększającej "dożywiają się" w cyklach
Można też dodać miodu i owoców sezonowych, jak
2 3-tygodniowych tą surówką, szczególnie na
np. truskawek, malin i innych jagód świeżych lub
przedwiośniu, gdy nasz organizm najbardziej doma-
mrożonych. Niektórzy zamiast mleka i śmietanki
ga się witamin i składników mineralnych.
dodają twarożku, a z owoców  rodzynki, pokra-
36