WETERYNARIA
K ONIE
W PRAKTYCE
lek. wet. Paweł Golonka
Szpital dla koni, Gliwice
W poprzedniej części omówione zostały znieczulenia okołonerwowe stanowiące rutyno-
wą część badania ortopedycznego. W praktyce często badanie to musi zostać uzupełnione
o znieczulenia jam maziowych, przede wszystkim stawów. Wykonujemy je jako kontynuację
wspomnianego znieczulenia okołonerwowego w przypadku braku rozstrzygnięcia lub dla
wyjaśnienia wątpliwości we wszystkich tych przypadkach, gdy pomimo pozytywnego wy-
niku znieczulenia okołonerwowego nie jesteśmy w stanie jednoznacznie określić miejsca
pochodzenia bólu. Koń do zabiegu najczęściej musi być przytrzymywany za pomocą dutki.
Ogranicza ona istotnie możliwość wykonania przez zwierzę gwałtownych ruchów, które
mogą być groz
ne dla lekarza i obsługi, ale także stanowią niebezpieczeństwo dla konia,
np. przy złamaniu igły znajdującej się w stawie. W określonych sytuacjach wskazana
może być lekka sedacja (2).
Znieczulenia
jam maziowych
KULAWIZNY U KONI. PODSTAWY DIAGNOSTYKI  CZ. IV
Wszystkim znieczuleniom jam ma- dziesięciu gazików nasączonych alko- ku jest niemożliwe, np. po znieczuleniu
ziowych musi towarzyszyć zachowanie holem. Każdym przecieramy wygolo- stawu kolanowego. Koń po takim znie-
zasad aseptyki. Miejsce iniekcji nale- ny obszar tylko raz, następnie używamy czuleniu przebywa trzy dni w boksie ce-
ży uprzednio wygolić, umyć i odkazić. kolejnego. Nie wolno przecierać tym sa- lem uniknięcia zapalenia stawu. Zdarza
Do odkażania używamy 70% alkoholu, mym gazikiem wielokrotnie, gdyż powo- się, że w przypadku znieczulenia znacz-
proponuję używać rutynowo co najmniej duje to jedynie wcieranie brudu w skórę. nie zmienionych patologicznie stawów
Tuż przed iniekcją dezynfekujemy pole stan zapalny po znieczuleniu zaostrza się
preparatem jodowym (np. Braunoderm). i w kilka dni po zabiegu kulawizna moc-
Niedopuszczalne jest pominięcie gole- no się nasila. Chodzi tu o proces asep-
nia i dezynfekcji, gdyż grozi to zakaże- tyczny, a nie zakażenie stawu. Taki koń
niem stawu. Właściciel konia powinien w krótkim czasie powinien być poddany
zostać poinformowany o istnieniu ta- artroskopii, gdyż leczenie zachowawcze
kiego niebezpieczeństwa przed przystą- najczęściej okazuje się niewystarczające
pieniem do znieczulenia. Na ponad dwa ze względu na stopień uszkodzenia tka-
tysiące wykonanych przeze mnie wkłuć nek. Rokowanie jednak należy uznać za
dostawowych zakażenie stawu wystąpi- bardzo ostrożne.
ło w jednym przypadku, tym niemniej
ryzyko zawsze istnieje i właściciel musi KOC
CZYNA PIERSIOWA
zostać o tym poinformowany. Igły uży- Torebka trzeszczki kopytowej
wane do wkłuć powinny być odpakowane (Bursa podotrochlearis)
tuż przed samym wykonaniem zabiegu. Znieczulenie wykonujemy przy pod-
Fot. 1. Punkcja bursa podotrochlearis
Nie należy używać tej samej igły do po- niesionej kończynie. Miejsce wkłucia
bierania środka znieczulającego z opa- znajduje się w zgiętku pęcinowym w linii
kowania oraz do iniekcji. Igłę użytą do pośrodkowej, tam gdzie ścięgno zginacza
pobrania pozostawiamy jako ochronę na głębokiego znika w obszarze pomiędzy
strzykawce i zdejmujemy już po wkłuciu piętkami. Kierujemy ją na przednią ścia-
drugiej do jamy maziowej. Jako środka nę kopyta tuż ponad jej brzegiem pode-
znieczulającego używamy 2% lignoka- szwowym. Igła opiera się każdorazowo
iny bez żadnych domieszek. Po wykona- o trzeszczkę kopytową, po czym zwykle
nym znieczuleniu zabezpieczamy miejsce pokazują się krople płynu stawowego.
wkłucia gazikiem nasączonym prepara- Jeśli igła zostanie wprowadzona zbyt ni-
tem jodowym, a po zakończonym bada- sko, nie napotkamy na opór kości, a jeśli
niu zaopatrujemy odpowiedni odcinek zbyt wysoko, to istnieje prawdopodo-
kończyny jałowym opatrunkiem. Odstę- bieństwo nakłucia stawu kopytowego,
pujemy od tej czynności tylko w przy- a nie torebki trzeszczki (1). Deponujemy
padku jam maziowych położonych anestetyk w ilości 5 ml za pomocą igły
Fot. 2. Punkcja stawu kopytowego w miejscach, gdzie wykonanie opatrun- 0,9 x 70 mm.
68 LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005
WETERYNARIA
K ONIE
W PRAKTYCE
cza głębokiego. Osiągamy wtedy Rec. go. Staw jest często bardzo trudny do
palmaris proximalis. Igła: 0,9 x 40 mm. osiągnięcia (5). Właściwy rozmiar igły to
Ilość anestetyku: 7 ml. 1,2 x 65 mm. Ilość anestetyku: 10 ml.
Staw koronowy Staw barkowy
Wkłucie wykonujemy 1,5 cm w bok od Miejsce wkłucia leży pomiędzy czę-
linii pośrodkowej na wysokości szpary ścią przednią i tylną guzka większego
stawowej (około 5 mm ponad linią łączą-  tuberculum majus kości ramiennej, tuż
cą guzki więzadłowe kości koronowej). przed przednią krawędzią mięśnia pod-
Igłę wprowadzamy płasko pod ścięgno grzebieniowego  M. infraspinatus. Igłę do
prostownika wspólnego palca w kierunku punkcji lędzwiowych 1,2 x 90 mm wpro-
przyśrodkowym. Igła: 0,8 x 40 mm. De- wadzamy w kierunku tylno-przyśrod-
ponujemy anestetyk w ilości 5 ml (7). kowym w płaszczyz
nie horyzontalnej.
Deponujemy 15-20 ml anestetyku (6).
Staw pęcinowy
Możliwe jest wykonanie punkcji Bursa subcutanea olecrani
Fot. 3. Punkcja stawu pęcinowego
z dojścia bocznego i grzbietowo-przy- Znieczulamy ją, wprowadzając pod-
środkowego. Wkłucie z boku wyko- skórnie igłę 1,2 x 40 mm nad tyl-
nujemy w obszarze ograniczonym od no-grzbietową krawędzią wyrostka
tyłu apikalną krawędzią trzeszczki pę- łokciowego. Ilość anestetyku: 5 ml (6).
cinowej, od góry główką kości rysi- Znaczenie diagnostyczne tego znieczu-
kowej, od przodu kością III śródręcza. lenia w praktyce jest niewielkie.
Igłę 0,9 x 40 mm kierujemy przyśrod-
kowo, osiągając zachyłek dłoniowy lub Bursa intertubercularis
podeszwowy (tylna kończyna) stawu. Torebka ta znajduje się przed przednią
Zabieg wykonujemy przy obciążonej częścią Tuberculum majus kości ramiennej.
lub podniesionej kończynie. Wkłu- Igłę 1,2 x 65 mm wprowadzamy około
cie od strony grzbietowo-przyśrodko- 3,5 cm poniżej guzka, poprzez krawędz

wej najlepiej wykonać na kończynie boczną mięśnia dwugłowego ramienia.
opartej o podłoże. Jego miejsce znaj- Kierujemy ją do przyśrodka. Igła opie-
duje się na wysokości szpary stawo- ra się o kość na głębokości około 4 cm.
wej 10 mm przyśrodkowo od krawędzi Deponujemy 5-10 ml anestetyku (6).
ścięgna prostownika wspólnego palca.
Igłę 0,9 x 40 mm wprowadzamy w kie- KOC
CZYNA MIEDNICZNA
Fot. 4. Miejsca wkłuć do stawu nadgarstkowego
runku bocznym płasko pod ścięgno. Znieczulenia stawów palca i stawu pę-
Ilość środka: 10 ml (10). cinowego wykonujemy identycznie jak
w kończynie piersiowej.
Staw nadgarstkowy
Znieczulamy dwa piętra tego stawu Staw skokowy
 piętro górne, Art. antebrachiocarpea, Znieczulenia dokonujemy przy nodze
oraz piętro środkowe, Art. mediocarpea, opartej o podłoże. Znieczulenie sta-
mające komunikację z piętrem dalszym, wu skokowo-śródstopowego  Art.
Art. carpometacarpea. Zabieg wyko- tarsometatarsal jest bardzo istotne ze
nujemy przy podniesionej kończynie. względu na częstość występowania scho-
Miejsca wkłucia są łatwo namacalne rzeń ogólnie określanych mianem szpa-
w postaci zagłębień pomiędzy kośćmi ta. Miejsce wkłucia znajduje się ponad
nadgarstka a ścięgnami M. extensor di- nasadą bliższą bocznej kości rysikowej
gitalis communis i M. extensor carpi radia- (Mt IV). Palcem wyczuwamy wgłębie-
lis. Stosujemy igły 0,9 x 40 mm. Ilość nie pomiędzy Os tarsale IV a Mt IV. Igłę
anestetyku na każde wkłucie to 10 ml. 0,6 x 25 mm kierujemy do przyśrodka
Uwaga! Jeśli znieczulenia okołonerwo- nieco dogłowowo i w dół. Ilość aneste-
Fot. 5. Punkcja stawu skokowo-śródstopnego
we, do znieczulenia nerwu łokciowego tyku: 5-7 ml.
włącznie, nie przyniosły żadnego roz- Znieczulenie dalszego piętra sta-
Staw kopytowy poznania, wówczas znieczulenie stawu wu skokowego  Art. centrodistalis:
Znieczulenie wykonujemy przy ob- nadgarstkowego wykonujemy jako na- Zabieg przeprowadzamy od przyśrodka.
ciążonej kończynie, w punkcie znaj- stępne w kolejności (10). Najpierw wyszukujemy przyczep przy-
dującym się 1,5 cm ponad koronką środkowy M. tibialis cranialis, tzw. ścię-
i 1 cm w bok od linii pośrodkowej. Staw łokciowy gno szpatowe. Miejsce wkłucia leży przy
Igłę kierujemy do przyśrodka, tak aby Najwygodniej jest wprowadzić igłę jego dolnej krawędzi, w miejscu, gdzie
torebkę stawu osiągnąć tuż za bocz- przed krawędzią dogłowową więzadła krawędz
ta krzyżuje się ze szparą stawo-
ną krawędzią wyrostka wyprostnego bocznego stawu i przyczepem bliższym wą ograniczoną tu przez kości Os tarsi
(4). Punkcję tego stawu możemy wy- mięśnia prostownika palca bocznego centrale i Os tarsale III. Igłę 0,6 x 25 mm
konać również z dojścia bocznego po- (M. extensor digitalis lateralis) około 3,5 cm wkłuwamy poziomo w kierunku bocz-
nad chrząstką kopytową, tuż za kością ponad guzkiem więzadłowym kości pro- nym i następnie podajemy 5 ml środka
koronową, a przed ścięgnem zgina- mieniowej i 1,5 cm proksymalnie od nie- znieczulającego.
70 LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005
WETERYNARIA
K ONIE
W PRAKTYCE
Znieczulenie górnego piętra stawu sko- mają pomiędzy sobą w warunkach fi- (Meniscus lateralis), (6, 7). Zazwy-
kowego (Art. talocruralis): Zabieg wykonu- zjologicznych komunikacji. Stąd wyni- czaj używamy igły 0,9 x 70 mm,
jemy od strony grzbietowo-przyśrodkowej. ka konieczność odrębnego znieczulenia jednak w przypadku znacznego po-
Palcami można wyraz
nie wyczuć miękkie każdej z nich. Zdarza się za to połączenie większenia rozmiarów stawu wystarczy
uwypuklenie torebki stawowej. Wkłucie pomiędzy stawem udowo-rzepkowym 0,9 x 40 mm. Alternatywą jest wkłucie
przebiega po przyśrodkowej lub bocznej a przyśrodkową częścią stawu udowo- bocznie od guzowatości kości piszcze-
stronie żyły V. digitalis dorsalis communis. -piszczelowego. W praktyce znieczulamy lowej, a przed przyczepem bliższym
Należy unikać zranienia naczynia! Do wszystkie trzy jamy stawowe, deponując mięśnia prostownika palca długiego
obszernej torebki stawowej podajemy w każdej po 15-20 ml środka znieczula- (M. extensor digitalis longus)  wkłucie do
za pomocą igły 0,9 x 40 mm około 20 ml jącego. Ponieważ zdarzają się czasami Rec. subextensorius w rowku prostownika
anestetyku. Igłę wprowadzamy w kierun- powikłania w postaci aseptycznego za- (Sulcus extensorius) lub pomiędzy przy-
ku tylno-bocznym (7, 8). palenia stawu po podaniu tak dużej ilości czepem ścięgnistym M. extensor digitalis
preparatu, to do każdej strzykawki oprócz longus a więzadłem pobocznym bocznym
Staw kolanowy lignokainy dodaję także niewielką (2 ml) (Lig. collaterale laterale). Po nakłuciu skó-
Znieczulenia tych stawów należą do ilość deksazonu. Dzięki temu nie obser- ry igłę wprowadzamy skierowaną do
trudniejszych. Staw kolanowy skła- wuje się zbyt często niepożądanej reakcji przyśrodka lekko doogonowo i lekko
da się z praktycznego punktu widzenia ze strony stawu. pod górę, ostrożnie, aby nie urazić zbyt-
z trzech odrębnych części, mianowicie Znieczulenie stawu udowo-rzep- nio łękotki, co wywołuje dotkliwy ból.
stawu udowo-rzepkowego (Art. femoro- kowego: Miejsce wkłucia znajduje się Wkłucia do poszczególnych części sta-
patellaris), części przyśrodkowej oraz czę- przyśrodkowo lub bocznie od więzadła wu kolanowego należą do trudnych, jed-
ści bocznej stawu udowo-piszczelowego pośrodkowego rzepki  lig. patellae in- nakże mają istotne znaczenie ze względu
(Art. femorotibialis), (6). Obie te części nie termedium, w połowie długości więzadła. na częstość urazów tego stawu i niemoż-
Igłę 0,9 x 70 mm lub 1,2 x 50 mm kieru- ność znieczulenia okołonerwowego.
jemy doogonowo i lekko dogrzbietowo.
W przypadku powiększonej objętości Staw biodrowy
stawu osiągamy go dość łatwo i stosun- Znieczulenie tego stawu jest bez wąt-
kowo płytko (ok. 3 cm pod skórą), (3). pienia najtrudniejsze do wykonania,
Jeśli jednak staw jest niepowiększony, to zwłaszcza u koni dobrze umięśnio-
wkłucie może nastręczyć pewnych trud- nych. Na szczęście przyczyna większo-
ności i należy liczyć się z tym, że torebka ści kulawizn jest zlokalizowana niżej.
stawowa znajduje się stosunkowo głębo- Konia ustawiamy obiema kończynami
ko (ok. 5 cm pod skórą). Płyn stawowy równo, najlepiej w poskromie. Kaniulę
udaje się zwykle łatwo zaaspirować, co 1,4 x 150 mm wprowadza się pomię-
jest potwierdzeniem prawidłowo wyko- dzy Pars cranialis i Pars caudalis krętarza
nanego wkłucia. większego kości udowej (Trochanter ma-
Przyśrodkowa część stawu udowo- ior ossis femoris). Część przednią wyczu-
-piszczelowego: Igłę 0,9 x 70 mm wpro- wamy bocznie na nasadzie kości udowej,
wadzamy pomiędzy więzadłem rzepki przesuwając palce ku tyłowi natrafiamy
przyśrodkowym (Lig. patellae mediale) na wcięcie  Incisura trochanterica  to
a więzadłem pobocznym przyśrodko- w tym miejscu następuje nakłucie skóry.
wym (Lig. collaterale mediale), w odle- Igłę kierujemy przednio-przyśrodkowo
głości dwóch palców ponad kłykciem pod kątem 45 stopni i lekko w dół. Staw
przyśrodkowym kości piszczelowej osiągamy na głębokości ok. 12 cm. Ilość
Fot. 6. Punkcja przyśrodkowej części stawu udowo-piszczelowego
(Condylus medialis tibiae). Igła musi osią- anestetyku: 10-15 ml (6).
gnąć staw pomiędzy kością udową a łę-
kotką przyśrodkową (Meniscus medialis) Kaletka maziowa
skierowana na boczną stronę. Nie jest pod przyśrodkowym
to łatwe, dlatego można spróbować wy- przyczepem dalszym
konać zabieg podobnie jak w przypadku mięśnia piszczelowego przedniego
stawu udowo-rzepkowego. Nakłucie od (M. tibialis cranialis)
strony przedniej niżej od poprzedniego, Znajduje się po przyśrodkowej stro-
pomiędzy więzadłami rzepki pośrod- nie stawu skokowego, pomiędzy wspo-
kowym i przyśrodkowym ponad kością mnianym przyczepem a więzadłem
piszczelową. Torebka stawu znajduje się pobocznym przyśrodkowym. Igłę
na głębokości ok. 5 cm. Jeśli koń oprze 0,7 x 25 mm wprowadzamy poniżej dol-
ciężar ciała na drugiej kończynie, to za- nej krawędzi przyczepu. Ilość anestety-
bieg jest prostszy do wykonania. ku: 8 ml.
Przy znieczulaniu bocznej części
stawu udowo-piszczelowego istnieją Kaletka krętarzowa
dwie możliwości. W pierwszej miejsce mięśnia pośladkowego średniego
wkłucia znajduje się bezpośrednio za (Bursa trochanterica
więzadłem rzepki bocznym (Lig. patellae musculi glutei medii)
laterale). Analogicznie jak przy znieczu- Pars cranialis krętarza większego wy-
laniu przyśrodkowej części stawu, igłę czuwamy na bocznej stronie kończy-
Fot. 7. Punkcja bocznej części stawu udowo-piszczelowego wprowadzamy ponad łękotką boczną ny. Miejsce wkłucia znajduje się dłoń
72 LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005
WETERYNARIA
KONIE
W PRAKTYCE
poniżej znalezionej wyniosłości. Igłę 2. IOA. i kojarzenia faktów oraz zdolności in-
0,9 x 70 mm prowadzimy w kierunku 3. Znieczulenie przyczepu początkowe- terpretacji uzyskanych wyników.
grzbietowo-przyśrodkowym, aż oprze go mięśnia międzykostnego pośrod-
się o kość. Deponujemy 10 ml aneste- kowego. Literatura
tyku (9). 4. Znieczulenie stawu skokowo-śród- 1. Breit S.: Zur Anatomie von Hufgelenk
stopowego. und Bursa podotrochlearis beim Pferd
Znieczulenia pochewek ścięgno- 5. Znieczulenie nerwów piszczelowe- in Hinblick auf ihre klinische Relevanz.
wych mają mniejsze znaczenie, głów- go i nerwu strzałkowego głębokiego  Pferdeheilkunde , 11, 1995.
nie dlatego, że większość zachodzących i powierzchownego. 2. Brems R., Jahn W., Stadtbaumer G.:
w nich zmian patologicznych jest do- 6. Znieczulenie stawu kolanowego. Die orthopaedische Erstversorgung beim
brze uwidoczniona podczas badania 7. Jeśli koń nie przestaje kuleć, to znie- Pferd mit Fallbeispielen. Boehringer In-
klinicznego. czulenie dostawowe pozostałych czę- gelheim, 2005.
Poniżej przedstawiam schemat znie- ści stawu skokowego, najlepiej po 3. Colahan P.T. et al.: Equine Medicine
czuleń diagnostycznych, który stosuję paru dniach. & Surgery. 4th Ed. AVP Inc., Goleta,
we własnej praktyce. 8. Znieczulenie kaletki Bursa trochanterica. 1991.
9. Znieczulenie stawu biodrowego. 4. Jahn W., Lorenz I., Steenbuck N.:
Kończyna piersiowa 10. Ew. znieczulenie kaletki przyczepu Schautafeln zur Lahmheitsdiagnostik
1. TPA 2  znieczulenie nerwów palco- przyśrodkowego M. tibialis cranialis. beim Pferd. Boehringer Ingelheim,
wych dłoniowych w połowie zgiętka 2005.
pęcinowego. W przypadkach tego wymagających 5. Schmotzer W.B., Timm K.J.: Local
2. MPA  znieczulenie nerwów palco- stosujemy znieczulenia pozostałych anesthetic techiques for diagnosis of lame-
wych dłoniowych na wysokości pod- stawów i innych jam maziowych. Jeśli ness.  Vet. Clin. North Am. (Equine) ,
stawy trzeszczek pęcinowych. planujemy leczenie za pomocą prepara- 6, 1990.
3. FPA  znieczulenie  cztery punkty . tów podawanych dostawowo, np. kwasu 6. Stashak T.S.: Adams Lahmheit bei
4. IOA  znieczulenie w połowie długo- hialuronowego lub Adequanu, to stopień Pferden. 4th ed. M&H Schaper Alfeld,
ści śródręcza. zniesienia kulawizny po znieczuleniu Hannover 1989.
5. Znieczulenie przyczepu początkowe- dostawowym określa w przybliżeniu za- 7. Wissdorf H., Gerhards H., Hus-
go mięśnia międzykostnego pośrod- sięg działania leku, ponieważ jeśli kula- kamp B.: Praxisorientierte Anatomie
kowego. wizna nie zostaje całkowicie zniesiona, des Pferdes. M&H Schaper Alfeld,
6. Znieczulenie nerwu łokciowego. także działanie leku najczęściej będzie Hannover 1998.
7. Znieczulenie stawu nadgarstkowego. ograniczone. 8. Wyn-Jones G.: Equine Lameness. Blac-
8. Ewentualne znieczulenie nerwu po- Przeprowadzenie rzetelnego badania kwell Sc. Publ., Oxford 1990.
środkowego i nerwu skórnego przed- klinicznego, zastosowanie znieczuleń 9. Van Kruiningen H.J.: Practical techni-
ramienia przyśrodkowego. diagnostycznych, poparte prawidło- ques for making injections into joints and
9. Znieczulenie stawu łokciowego. wo wykonanymi zdjęciami RTG oraz bursae of the horse.  J. Am. Vet. Med.
10. Znieczulenie stawu barkowego. badaniem USG, jest w znakomitej Ass. , 143, 1963.
większości przypadków wystarczają- 10. Van Pelt R. W.: Intraarticular injections
Kończyna miedniczna ce do postawienia właściwej diagno- of the equine carpus and fetlock.  J. Am.
1. MPLA  znieczulenie będące wła- zy. Jedynie bardzo nieliczne przypadki Vet. Med. Ass. , 140, 1962.
ściwie odmianą  czterech punktów wymagają odwołania się do zaawanso-
z uwzględnieniem dodatkowych ga- wanych technologii, jak choćby scyn- lek. wet. Paweł Golonka
łązek grzbietowych od Nn. metatarsei tygrafii. Nic jednak nie zastąpi wiedzy Szpital dla koni
dorsales. lekarskiej, umiejętności obserwacji 44-121 Gliwice, ul. Starogliwicka 105
LISTOPAD-GRUDZIEC
" 6/2005 73