WETERYNARIA
WETERYNARIA
K ONIE
WWPRAKTYCE
PRAKTYCE
Paweł Golonka
Szpital dla koni, Gliwice
Kulawizna u koni
PODSTAWY DIAGNOSTYKI  CZ. I
W dzisiejszych czasach obserwuje się Najlepiej, gdy badanie kulawizny prze- przez kowala. Jednakże zdarza się, że
w Polsce żywiołowy rozwój jez
dziectwa, biega zawsze według tego samego sche- zwierzęta mające problemy zwyrodnie-
a zmiana sposobu użytkowania koni matu (6, 10). Kolejność poszczególnych niowe w stawach palca lub trzeszczce
oznacza również pojawienie się rzadko czynności powinna być automatyczna, co kopytowej kuleją parę dni po kuciu.
do tej pory obserwowanych schorzeń, pozwoli uniknąć chaotyczności badania. Ból wywołany jest długotrwałym utrzy-
wśród których jednymi z najważniej- Jeśli przykładowo zaczniemy je od wy- mywaniem kończyny w stanie zgięcia,
szych są schorzenia ortopedyczne. konania znieczulenia diagnostycznego, przybijaniem podkowiaków młotkiem
pominąwszy badanie czółkami kopyto- i innymi czynnościami wykonywanymi
Prawidłowo postawiona diagnoza wymi, możemy nie być w stanie ustalić podczas kucia.
umożliwia określenie rokowania oraz najprostszej przyczyny kulawizny, jaką
wybór metody leczenia (4, 5, 6). Jestem jest ropne zapalenie tworzywa kopyto- OGL
DANIE KONIA
głęboko przekonany, że w ortopedii le- wego, czyli tzw. ropa w kopycie. W SPOCZYNKU
czenie ma sens głównie wówczas, kiedy W zasadzie należy zwrócić uwagę
można jednoznacznie określić strukturę WYWIAD na wszystkie szczegóły anatomiczne,
anatomiczną będącą przyczyną bole- Właściciele na ogół chętnie opowia- jednak trudno je dokładnie omawiać.
sności, a następnie zastosować leczenie dają o kulawiz
nie swojego wierzchowca Może być to deformacja zarysu ścię-
miejscowe, leczenie ogólne traktując je- i możliwych jej przyczynach. Czasami gien zginaczy albo obrzęk koronki, jak
dynie jako wspomagające. są to informacje bardzo cenne. Np. jeśli również charakterystyczna postawa,
Nieumiejętność postawienia rozpozna- koń poślizgnął się kończyną tylną (mied- jaką koń przyjmuje przy ochwacie. Naj-
nia zmusza lekarza do stosowania lecze- niczną) i natychmiast po tym nastąpiła częściej jednak nie znajdujemy żadnych
nia ogólnego, którego efektywność jest kulawizna, może to sugerować uszko- zmian anatomicznych. Uwaga: nawet
jednak zwykle znikoma. Pomimo tego, dzenie więzadła krzyżowego przedniego zauważenie wyraz
nej deformacji nie
że nastąpił bardzo szybki rozwój tech- w stawie udowo-piszczelowym. Niekiedy oznacza od razu znalezienia przyczyny
niki medycznej, co nie ominęło również jednak są to dane błędne i każdorazo- kulawizny. Przykładem może być koń
weterynarii, podstawy diagnostyki od lat wo muszą być wnikliwie analizowane. z nakostniakami na śródręczu, który
pozostają niezmienne. Rzetelna wiedza, Do zazwyczaj zadawanych pytań należą został przywieziony do szpitala ze wska-
wnikliwe i cierpliwe badania kliniczne, te o wiek, rasę i sposób użytkowania. zaniem do usunięcia kości rysikowych.
z następowym badaniem radiologicznym, Istotne jest ustalenie, jak długo trwa ku- Ponieważ badanie palpacyjne odnośnych
ewentualnie również ultrasonograficz- lawizna i czy pojawiła się nagle. Należy struktur nie wywoływało reakcji bólowej,
nym, są w większości przypadków ab- też ustalić, czy kulawizna miała miejsce przed zabiegiem wykonano znieczulenie
solutnie wystarczające do postawienia już wcześniej, a w trakcie ruchu nasila diagnostyczne nerwów dłoniowych.
prawidłowej diagnozy. się albo zmniejsza. Bardzo ważne jest, Koń przestał kuleć. Wykonane zdjęcia
Ponieważ od dawna pracuję z końmi kiedy koń ostatnio był kuty (2, 3). Cho- RTG palca wykazały znaczne zmiany
sportowymi, przedstawię schemat badania, roba może być przewlekła, jeśli epizody zwyrodnieniowe w trzeszczce kopytowej.
jakim posługuję się w ortopedii. Powstał kulawizny zdarzały się w przeszłości, Zmiany kostne śródręcza były stare,
on jako kompilacja metod, które poznałem ale jeśli koń okulał po raz pierwszy tuż wygojone i to nie one były przyczyną
pracując w klinikach dla koni w Niem- po rozczyszczeniu lub okuciu, można kulawizny. Niewykonanie wnikliwego
czech, wiedzy zaczerpniętej z literatury oraz podejrzewać zagwożdżenie albo zbyt badania klinicznego zaowocowałoby
moich własnych doświadczeń. mocne zebranie rogu podeszwowego przeprowadzeniem niepotrzebnego
Fot. 1. Obrzęk koronki prawej przedniej kończyny towarzyszący zapaleniu Fot. 2. Obrzęk pochewki ścięgnowej prawej tylnej kończyny Fot. 3. Kopyto ochwatowe, charakterystyczne pierścienie towarzyszą
stawu kopytowego spowodowany zapaleniem pochewki i przykurczem więza- przewlekłemu procesowi chorobowemu
dła pierścieniowego
58 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005
WETERYNARIA
K ONIE
W PRAKTYCE
Fot. 4. Próba zginania przedniej kończyny obejmująca Fot. 5. Próba zginania stawu pęcinowego i palca Fot. 6. Próba zginania tylnej kończyny obejmująca Fot. 7. Próba zginania tylnej kończyny
palec i nadgarstek przedniej kończyny wszystkie stawy wykluczająca staw skokowy
zabiegu chirurgicznego, sprawieniem odbarczyć kończynę, natomiast stawiając palcowych i porównać je z tętnieniem
koniowi zbędnego bólu oraz niewylecze- zdrową opuszcza głowę. Często właści- w drugiej nodze. Wzmożone tętnienie
niem właściwego schorzenia. ciele informują lekarza, że koń  upada często towarzyszy stanom zapalnym
na którąś nogę, uważając opuszczenie w obrębie puszki kopytowej. Badanie
OGL
DANIE KONIA W RUCHU głowy za towarzyszące obciążaniu chorej czółkami kopytowymi ma na celu wyka-
Poza przypadkami, kiedy koń bardzo kończyny. Nie należy pozwolić się tym zanie ewentualnego miejsca największej
wyraz
nie kuleje w stępie lub nie obciąża zasugerować, co wydaje się, że niestety bolesności podeszwy w miejscu groma-
kończyny w ogóle, badanie kulawizny niekiedy ma miejsce. dzenia się ropy. Bolesność strzałki kopy-
przeprowadzamy w kłusie. Jest to jedyny Kulawizna kończyny miednicznej: tu towej podczas ugniatania czółkami może
symetryczny ruch konia. Badanie powin- sprawa jest trudniejsza, ponieważ trudno towarzyszyć zarówno uszkodzeniu samej
no odbywać się na równym i twardym jest opowiedzieć, jak zobaczyć kulawiznę strzałki, jak i schorzeniu trzeszczki kopy-
podłożu, a wszystkie próby muszą być zadu. Teoretycznie przy stawianiu cho- towej leżącej tuż ponad strzałką. Uciskanie
wykonane w tych samych warunkach. rej kończyny na podłoże biodro po tej czółkami kopytowymi przedniej części po-
Nie można początkowo oglądać zwierzęcia stronie jest wyżej niż gdy stawiana jest deszwy i okolicy tuż przed grotem strzałki
w kłusie na trawie, a po próbach zginania kończyna zdrowa. Mając jednakże do może wywołać ból w przypadku ochwatu.
 na asfalcie. Lekarz nie może wyrobić czynienia z wieloma studentami mogę Początkowo nie musi to dotyczyć obu koń-
sobie porównania poszczególnych prób, powiedzieć, że te kulawizny trzeba po czyn. Zdarza się, że choroba rozwija się
jeśli nakazał ich przeprowadzanie na prostu samemu dostrzec. Większość ma w jednej kończynie lub najpierw w jednej,
różnym podłożu. Wyjątkiem jest porów- z tym początkowo trudności, lecz zwykle a dopiero póz
niej w drugiej (2, 3, 6). Jeśli
nawcze badanie konia na miękkim pod- to kwestia czasu i ilości obejrzanych badanie z pomocą czółek kopytowych
łożu, o czym za chwilę. Prosimy opiekuna kulejących koni. przyniosło wynik ujemny, przystępujemy
zwierzęcia o ruszenie konia stępem po Rada praktyczna: jeśli nie istnieje do dalszej części badania.
linii prostej od nas i po kilku taktach stępa możliwość natychmiastowego skonsul-
polecamy mu ruszyć kłusem. Następnie towania się z lekarzem mającym większe PRÓBY ZGINANIA
oglądamy zwierzę kłusujące w naszym doświadczenie, a istnieją wątpliwości co Zgięcie kończyny i przytrzymanie jej
kierunku. Ważne przy tym jest, aby wo- do kończyny, na którą koń kuleje, można w tej samej pozycji przez około minutę
dze bądz
uwiąz były dostatecznie długie przeprowadzić próby zginania wszyst- wywołuje bolesność w chorym stawie lub
i nie krępowały ruchów głowy. Koń ma kich. Różnica w obciążaniu kończyny stawach, co manifestuje się zwiększeniem
być pozbawiony derki oraz ochraniaczy. chorej po próbie zginania może być tak kulawizny w kłusie po prostej, którym koń
W tym czasie możemy zorientować się, duża, że rozpoznanie właściwej nogi nie musi ruszyć natychmiast po wykonanej
na którą nogę kuleje. Nie trzeba tego tłu- będzie nastręczało problemów. Lekarz próbie. W przypadku kończyny piersiowej
maczyć lekarzom mającym wystarczającą może poprosić opiekuna zwierzęcia o kil- wykonujemy dwie próby zginania  niską
praktykę kliniczną, natomiast dla młodego kakrotne bieganie wraz z koniem. Lepiej oraz wysoką. Podczas tej pierwszej trzy-
adepta sztuki weterynaryjnej określenie, upewnić się kilka razy, niż diagnozować mając dłonią za kopyto zginamy kończynę
na którą nogę koń utyka, może okazać się niewłaściwą kończynę. Lekarz nie musi w stawie pęcinowym tuż nad ziemią. W ten
bardzo trudne. postawić diagnozy szybko, natomiast sposób staw nadgarstkowy jest prawie wy-
Koń może kuleć na: z całą pewnością powinien się starać, aby prostowany i nie bierze udziału w próbie.
a) kończynę przednią, postawić diagnozę prawidłową!  Pewne Można różnicować niską próbę zginania
b) kończynę tylną, rozpoznanie podstawą leczenia  jak na obejmującą jedynie staw pęcinowy
c) więcej niż jedną kończynę. napisał pan profesor Eustachy Szeli- i obejmującą wszystkie trzy stawy palca
W przypadku kulawizny kończyny gowski w  Weterynaryjnej diagnostyce (5). Wydaje mi się jednak, że interpretacja
piersiowej sprawa jest w miarę prosta. chirurgicznej Kulczyckiego (7). wyników jest bardzo subiektywna. Cho-
Patrzymy na głowę zwierzęcia. Koń sta- Kiedy ustalimy właściwą kończynę, dzi o to, że trzymając za kopyto działamy
wiając na ziemię chorą kończynę podnosi dalsze badanie rozpoczynamy od kopyta. mimowolnie mocniej, niż zginając sam
głowę do góry. Stara się w ten sposób Należy sprawdzić tętnienie w tętnicach staw pęcinowy. Jeśli niska próba zginania
cd. na str. 64
60 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005
WETERYNARIA
K ONIE
W PRAKTYCE
cd. ze str. 60
sprawia, że koń w kłusie kuleje bardziej, podotrochleoza i towarzyszy temu pła-
to mówimy o dodatnim wyniku tej próby, skie oraz długie kopyto. Zwiększony
a jej wynik sugeruje, że schorzenie doty- ucisk ścięgna zginacza głębokiego na
czy któregoś ze stawów palca lub stawu trzeszczkę kopytową zwiększy ból pod-
pęcinowego. Wykonanie wysokiej próby czas ruchu po miękkim podłożu.
zginania sprawia, iż zgięty jest również Kiedy już zróżnicowaliśmy kulawiznę
staw nadgarstkowy. Jeśli dopiero ta próba w zależności od podłoża, oglądamy ko-
przynosi wynik dodatni, może chodzić nia w kłusie na lonży. Przyjmuje się, że
o problem dotyczący okolicy nadgarstka. w przypadku, kiedy koń kuleje mocniej
Tak jest w teorii. W praktyce dodatni wy- idąc chorą nogą wewnątrz koła, mamy
nik próby zginania sam w sobie nie może do czynienia z kulawizną tzw. podpo-
być podstawą rozpoznania! rową. Dotyczy ona obwodowych części
Kończyna miedniczna: wykonujemy kończyny, tj. od kopyta do nadgarstka
próbę, przy której kończyna wyciągnięta w przypadku kończyny piersiowej i od
jest jak do kucia, zgięty jest staw pęcino- kopyta do stawu skokowego w przypad-
wy, a wyprostowany skokowy. Dodatni ku kończyny miednicznej. W sytuacji,
wynik tej próby może świadczyć o pro- w której kulawizna nasila się, gdy pacjent
cesie toczącym się w stawie pęcinowym idzie chorą nogą na zewnątrz od lonżuja-
lub stawach palca. Niekiedy bolesność cego, mówimy o kulawiz
nie wykrokowej,
jest jednak wywołana również w przy- której przyczyną są procesy zachodzące
padku schorzeń kolana. Druga próba, wzwyż od stawu nadgarstkowego lub
którą wykonujemy badając kończynę skokowego. Zdarzają się jednak wyjątki
miedniczną, polega na zgięciu wszystkich (wbrew pozorom dość często). Badałem
stawów i trzymaniu nogi za kopyto pod kiedyś konia, u którego stwierdziłem
kłodą. Dodatni wynik tej próby, zwłaszcza zapalenie stawu pęcinowego potwier-
V
E
T
E
R
B
A
G
przy ujemnym wyniku pierwszej z wyżej dzone znieczuleniem diagnostycznym.
opisanych, świadczy o możliwym uszko- Koń ten kulał tylko idąc chorą kończyną
t
r
a
d
i
t
i
o
n
a
l
dzeniu stawu skokowego. Interpretacja na zewnątrz od lonżującego. Poza tym
wyników musi być przeprowadzona bar- podobne zjawisko może mieć miejsce
dzo ostrożnie i z całą pewnością wymaga w przypadkach schorzeń (1, 2, 6, 10):
badań uzupełniających.  trzeszczki kopytowej,
Próba przeprostowania kończyny  przyśrodkowych więzadeł stawu ko-
piersiowej polega na tym, że chorą nogę pytowego,
ustawiamy kopytem na drewnianym  Mc II itd.
klinie, tak aby doszło do przeprosto-
wania kończyny. Po minucie prosimy Badanie palpacyjne chorej kończyny
opiekuna o ruszenie wraz z koniem i znieczulenia diagnostyczne omówione
kłusem. Zwiększenie kulawizny po tej zostaną w drugiej części artykułu.
próbie traktuje się jako wskazujące na
schorzenia trzeszczki kopytowej (6, 8, 9). Literatura
W przypadku tych schorzeń konie re- 1. Butler J.A., Clinical radiology of the horse,
agują rozmaicie  niektóre zwiększają Berlin 1996.
kulawiznę po próbie zginania, inne 2. Colahan P.T., Equine medicine and surgery,
zaś mocniej kuleją po próbie klinowej. 4th edition, Goleta1991.
Po wykonanych próbach zginania wy- 3. Rooney J.M., The lame horse, 1998.
konujemy badanie konia na miękkim 4. Ross M.W., Diagnosis and management of
podłożu. Prosimy opiekuna o prze- lameness in the horse, 2003.
prowadzenie konia kłusem po podłożu 5. Speirs, Clinical examination of the horse,
miękkim i porównujemy wyniki z kłu- 1997.
sem po podłożu twardym. Zwykle, jeśli 6. Stahshak T.S., Adams lahmheit bei Pferde,
koń mocniej kuleje na twardym podłożu, 4 aufl, Hannover 1989.
to kulawizna dotyczy puszki kopytowej 7. Szeligowski E., Weterynaryjna diagnostyka
lub kości i stawów, a gdy na podłożu chirurgiczna Kulczyckiego, Warszawa 1993.
miękkim, to tkanek miękkich. Wynika 8. White/Moore, Current techniques in equine
to oczywiście z tego, że na twardej na- surgery and lameness, 1998.
wierzchni jest dużo gorsza amortyzacja, 9. Wissdorf H. i inni, Praxis-orientierte anato-
dlatego bolesność kości koń będzie od- mie des Pferdes, Hannover 1998.
czuwał w sposób wzmożony. Natomiast 10. Vogel C., The complete performance horse:
podczas ruchu po miękkim podłożu, feeding, fitness, lameness, preventing medi-
np. piasku, zapadające się w niego piętki cine, 1998.
będą powodowały nadmierne naciągnię-
cie ścięgien oraz mięśni zginaczy, które lek. wet. Paweł Golonka
najczęściej ulegają uszkodzeniom wśród Szpital dla koni
tkanek miękkich. Do wyjątków mogą 44-121Gliwice
należeć zwierzęta, u których występuje ul. Starogliwicka 105
64 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005