WETERYNARIA W PRAKTYCE KONI
W A P KTYCE KONI
W A W PRAKTYCE KONIE
WE AR A W PRAKTYCE KONIE
WE NA A W PRAKTYCE KONIE
WETERYNARIA W PR KTYCE KON
WETERYNARIA W PR KTYCE KONIE
W NA A W PRAKTYCE KONIE
P KTYCE KONIE
TYC
TYCE
TYCE
TYCE
TYCE O
prof. dr hab. Eligiusz Madej, dr n. wet. Tomasz Riha
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
Choroby kolkowe
u koni  cz. III
COLIC DISEASES IN HORSES INITIAL  PART III
Postępowanie lecznicze w przypadkach Ukierunkowanie i względnie swoiste
Streszczenie
kolek można podzielić na 3 etapy. Celem leczenie zachowawcze lub chirurgicz-
pierwszego, ściśle związanego z bada- ne stosujemy w trzeciej kolejności. Wa-
Większość chorób kolkowych koni
niem i rozpoznaniem choroby, jest za- runkiem tego postępowania jest w mia-
ma przebieg ostry ze znacznym odset-
hamowanie dalszego rozwoju objawów rę możliwości szczegółowe rozpoznanie,
kiem zejść śmiertelnych. Mimo dużej
groz
nych dla życia zwierzęcia. Więk- którego schemat przedstawiono w po-
różnorodności, wspólną ich cechą jest
szość kolek ma przebieg ostry z za- przedniej publikacji (13).
niepokój, a także szybki rozwój endotok-
burzeniami ogólnymi, co nakazuje jak Na tym etapie wachlarz stosowa-
semii oraz zaburzeń wodno-elektrolito-
najszybsze rozpoczęcie leczenia, jesz- nych leków i zabiegów jest stosunkowo
wych i krążenia krwi. Dlatego ważnym
cze przed ustaleniem dokładnej dia- duży i różny, w zależności od charakte-
elementem postępowania lekarskiego
gnozy. Leczenie rozpoczyna się zwykle ru choroby. Oczywiście w jego zakres
jest jak najwcześniejsze przeciwdziała-
w miejscu stałego pobytu zwierzęcia, wchodzą także leki i zabiegi stosowa-
nie tym zmianom poprzez leczenie ob-
jeszcze przed transportem do lecznicy. ne wcześniej, których kontynuacja jest
jawowe i ogólne, jeszcze przed szcze-
Obejmuje ono najczęściej podanie le- wskazana.
gółowym rozpoznaniem.
ków przeciwbólowych, rozkurczowych
i przeciwfermentacyjnych oraz sondo- LEKI I ZABIEGI HAMUJ
CE
SÅ‚owa kluczowe
wanie żołądka, a niekiedy także punk- DALSZY ROZWÓJ CHOROBY
cję jelit grubych i sporadycznie żołądka, Leki przeciwbólowe, uspokajające
konie, kolki, leczenie zachowawcze
w przypadkach nadmiernego ich wzdÄ™- i spazmolityczne
cia. W drugim etapie staramy się unor- Jest to najczęściej stosowana grupa pre-
Abstract
mować lub przynajmniej poprawić stan paratów, co wynika z istoty chorób kol-
ogólny zwierzęcia poprzez likwidację kowych. Wskazaniem do ich podawania
The most of colic diseases in horses are
lub ograniczenie niewydolności krąże- jest każdy ból objawiający się wyraz
nym
characterized by acute, rapid course and
great mortality. Despite their variety, all nia, zaburzeń wodno-elektrolitowych niepokojem.
of them have similar symptoms such i równowagi kwasowo-zasadowej oraz W zależności od nasilenia i rodza-
as abdominal pain, endotoxemia, elec- przez przeciwdziałanie rozwojowi zapa- ju niepokoju stosuje się leki o różnym
trolyte imbalances and circulation failure.
lenia i endotoksemii. Czynności leczni- charakterze oddziaływania, których wy-
The crucial treatment is to normalize the
cze w obu tych etapach mają zwykle cha- kaz, ogólne wskazania i dawki ukazu-
disorders as soon as possible.
rakter objawowy i ogólnie nieswoisty. je tabela 1.
W części przypadków (kolka spastycz- Najbardziej zalecanymi do uśmie-
Key words
na, pierwotne wzdęcie żołądka i jelit) rzania bólu i najczęściej stosowanymi
wystarcza to do likwidacji lub znaczne- sÄ… leki z grupy niesterydowych przeciw-
horses, colics, medical treatment
go ograniczenia choroby. zapalnych, przede wszystkim metamizol
KWIECIEC
" 4/2009
71
www.weterynaria.elamed.pl
KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
i fluniksyna. Metamizol działa przeciw- jawić się objawy niepożądane w postaci okrężnicy dużej (17). Do punkcji przez
bólowo dość umiarkowanie i krótko, zaburzeń w układzie krążenia (brady- prostnicę potrzebna jest igła o średni-
ale nie ma istotnych przeciwwskazań. kardia, arytmia, spadek ciśnienia krwi), cy 2-3 mm i długości 8-10 cm, z nałożo-
Ma też znaczenie diagnostyczne, ponie- chwiejności, drżenia mięśni, potów, a na- nym na nią wężykiem gumowym w celu
waż brak lub nieznaczna reakcja zwierzę- wet paradoksalnie pobudzenia. Dlatego kontroli uchodzenia gazu. Przed wykona-
cia na jego podanie świadczy, że mamy stosuje się ją najczęściej w małych daw- niem tego rodzaju punkcji należy opróż-
do czynienia z cięższą postacią morzy- kach (0,01-0,02 mg/kg m.c.) umożliwia- nić prostnicę z kału, a następnie wysuszyć
ska niż kolki spastycznej i zwykłe wzdę- jących przeprowadzenie badań i zabie- i wydezynfekować np. 0,1 % nadmanga-
cie. Najbardziej efektywna z tej grupy gów lub w połączeniu z innymi lekami, nianem potasu. Igłę obejmujemy dłonią,
leków w uśmierzaniu bólu jest flunik- np. z butorfanolem (0,025 mg butorfa- osłaniając ostry koniec opuszkami pal-
syna blokująca produkcję prostaglan- nolu i 0,012 mg detomidyny/kg m.c.) ców, a po włożeniu ręki do prostnicy na-
dyn (tromboksanu i prostacykliny) przez jako mieszanki uspokajającej. Dostępny kłuwamy najbardziej wzdęty i najbliższy
8-12 godzin (16, 19). Oddziaływanie prze- na rynku preparat detomidyny Cepese- odcinek jelita. Konieczna jest kontrola
ciwbólowe po dawce 1 mg/kg m.c. trwa dan®  (ScanVet) (chlorowodorek deto- uchodzenia gazu i podążanie rÄ™kÄ… wraz
od 2 do 12 godzin, a niekiedy do 24 go- midyny) zaleca się stosować w różnych z igłą za ustępującym jelitem. Prostsza,
dzin, w zależności od przyczyny i nasi- dawkach (0,02-0,08 mg/kg m.c.), zależnie ale pozbawiona kontroli, jest punkcja
lenia bólu. Oddziałując przeciwbólowo od nasilenia niepokoju, stanu ogólnego przez powłoki brzuszne, wykonywana igłą
silniej i dłużej od metamizolu w dużych zwierzęcia i niezbędnej długości trwania o średnicy 3-4 mm i długości 15-20 mm.
dawkach, maskuje objawy groz
nych ko- sedacji. Najlepiej podawać powoli i.v. lub Do jelita ślepego wkłuwamy się w pra-
lek, głównie niedrożności strangulacyj- i.m., gdy nie jest konieczne natychmia- wym dole głodowym w środku poziomej
nych (6, 9, 14, 22). Znacznie zmniejsza stowe oddziaływanie. Zalecany ostatnio linii przebiegającej od guza biodrowego
nasilenie bólu, a także zmian zabarwie- meloksykam działa obwodowo przeciw- do ostatniego żebra w kierunku wyrost-
nia błon śluzowych i liczby tętna, co su- bólowo i przeciwzapalnie, a dodatkowo ka łokciowego przeciwległej kończyny,
geruje poprawę stanu ogólnego i może ma zapobiegać endotoksemii (4, 16). Ty- a do okrężnicy dużej też w dole głodo-
utrudniać rozpoznanie. powe i silnie działające spazmolityki, ta- wym lub poniżej, w miejscu najwięk-
Przedstawicielem analgetyków nar- kie jak atropina i hioscyna, są wyjątko- szego uwypuklenia, oczywiście po lewej
kotyzujących, obok tradycyjnej morfiny, wo stosowane ze względu na długotrwałe stronie. Punkcja do okrężnicy jest mniej
jest butorfanol, który ma także dość silne ograniczenie motoryki jelit sprzyjające bezpieczna ze względu na mniejszą sta-
działanie przeciwbólowe i porównawczo wtórnemu rozwojowi wzdęć i zatkań je- bilność tego jelita. Punkcję do żołądka
niewielkie skutki uboczne. Nie ma istot- lit cienkich. CiekawÄ… propozycjÄ… jest Bu- wykonuje siÄ™ w przypadku silnego wzdÄ™-
nie negatywnego wpÅ‚ywu na ukÅ‚ady scopan comp® (Boehringer)  preparat cia i niemożliwoÅ›ci wprowadzenia son-
krążenia i oddechowy, a jego działanie złożony, zawierający metamizol i bromek dy. Zaleca się wkłucie w ostatniej lewej
ma miejsce już po 15 min i trwa w śred- butyloskopolaminy, który działa przeciw- przestrzeni międzyżebrowej na wysoko-
nich dawkach do 3 godzin. Ma jedy- bólowo, a przede wszystkim spazmoli- ści guza biodrowego w kierunku dolno-
nie mały wpływ na ból z okrężnicy du- tycznie przez 4-6 godzin. -przednim. Upust części gazu umożliwia
żej, szczególnie przy jej skręcie, co może wprowadzenie sondy.
mieć pewien aspekt diagnostyczny. Zale- ZABIEGI OGRANICZAJ
CE BÓL
ca się go stosować z innymi antagonista- I ROZWÓJ CHOROBY UNORMOWANIE LUB POPRAWA
mi alfa adrenoreceptorów, np. z ksylazy- Do zabiegów ograniczających, a nawet STANU OGÓLNEGO
ną u pacjentów z silnym bólem. Obecnie znoszących ból i dalszy rozwój cho- Jest to wyjątkowo ważny element po-
dostępnym preparatem jest m.in. Turbu- roby, należą sondowanie żołądka oraz stępowania leczniczego, który ma istot-
gesic® (ScanVet) zawierajÄ…cy winian bu- punkcja jelit grubych, a sporadycznie ny wpÅ‚yw na przerwanie rozwoju zmian
torfanolu przeznaczony dla koni i psów. żołądka. Technikę sondowania żołądka wstecznych. W jego zakres wchodzą
Ksylazyna i inne leki uspokajające dość podano w poprzedniej publikacji (13). likwidacja zaburzeń metabolicznych
efektywnie ograniczają ból trzewny, ale Zabieg ma istotne znaczenie diagno- i unormowanie krążenia oraz przeciw-
niekorzystnie zmniejszają motorykę styczne, a przede wszystkim lecznicze działanie endoksemii i zapaleniu błon
przewodu pokarmowego podczas seda- (4, 9, 17, 19). Likwiduje proces chorobo- śluzowych przewodu pokarmowego.
cji będącej efektem hamowania neuro- wy w przypadku pierwotnego rozszerze- Większość ostrych kolek przebiega z ww.
transmisji w centralnym układzie ner- nia żołądka i ogranicza rozwój groz
nych zaburzeniami powodujÄ…cymi powstawa-
wowym. Oddziaływanie ksylazyny jest dla życia objawów w kolkach wyzwalają- nie zmian wstecznych w tkankach i upo-
krótkie (10-30 min), dlatego wskazane cych wtórne rozszerzenie żołądka (nie- śledzenie podstawowych funkcji orga-
jest jej podawanie łącznie z długo dzia- drożności i ostre stany zapalne jelit cien- nizmu. W pierwszej kolejności należy
łającą fluniksyną. Następstwem poda- kich). Zapobiega pęknięciu żołądka oraz uzupełnić niedobór wody i elektrolitów
wania ksylazyny jest bradykardia, przej- rozwojowi niewydolności oddechowej oraz przywrócić równowagę kwasowo-
ściowa hipertensja z następową, dłużej i krążeniowej. W przypadku nadmierne- -zasadową.
trwającą hipotensją i zmniejszenie prze- go wtórnego rozszerzenia żołądka son-
pływu krwi w jelitach, co ogranicza jej dowanie powinno się powtarzać w od- Likwidacja odwodnienia,
stosowanie w stanach niewydolności stępach 3-6 godzin. niedoboru elektrolitów i zaburzeń
obwodowej krążenia i wstrząsu. Deto- Punkcję jelit grubych wykonuje się równowagi kwasowo-zasadowej
midyna ma silniejsze oddziaływanie se- rzadko, a żołądka sporadycznie w przy- Zaburzenia wodno-elektrolitowe szybko
datywne i przeciwbólowe niż ksylazy- padkach dużego wzdęcia grożącego ro- rozwijają się i istotnie wpływają na stan
na, a także niż fluniksyna i butorfanol, zerwaniem ściany. Najwygodniej i naj- ogólny zwierzęcia. Wynika to z kilku
ale też bardziej maskuje objawy choro- bezpieczniej punktować jelito ślepe przez równocześnie oddziałujących przyczyn:
by (10). Przy podaniu jej w dużych daw- prostnicę lub przez powłoki brzuszne, przemieszczania płynów ustrojowych
kach (0,04-0,08 mg/kg m.c.) mogą po- a w drugiej kolejności lewe pokłady do światła przewodu pokarmowego i tka-
KWIECIEC
" 4/2009
72
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE KONIE
nek, zwiększonej utraty wody z potem Ważnym elementem jest określenie stop- 500 ml 5% roztworu kwaśnego dwuwę-
i wydychanym powietrzem oraz ze znacz- nia niedoboru wody, nie tylko na pod- glanu sodu. Udział niskoprocentowych
nego ograniczenia pragnienia. Niedo- stawie hematokrytu i stężenia białka, ale roztworów glukozy w składzie płynów
borowi wody towarzyszą zwykle utra- poprzez szacunkowe obliczenie procentu nawadniających jest szczególnie wska-
ta elektrolitów (Na, K, Cl, Ca i Mg) oraz odwodnienia, uwzględniające także obja- zany w niedrożnościach strangulacyj-
rozwój kwasicy metabolicznej wynikają- wy kliniczne (16), co ukazuje tabela 2. nych, gdy utrata wody przewyższa utra-
cej z niedotlenienia tkanek. W tych oko- Znając procent odwodnienia, możemy tę elektrolitów.
licznościach łatwo dochodzi do zapaści łatwo wyliczyć wielkość niedoboru wody Alternatywą i uzupełnieniem rutyno-
naczyniowej, groz
nej dla życia zwierzę- wg ogólnie przyjętego wzoru (16, 21): wej metody infuzji dużych ilości izo-
cia. Dlatego przywrócenie odpowiedniej tonicznych płynów elektrolitowych
objętości krwi, stężenia podstawowych i koloidowych jest jednorazowy wlew
procent odwodnienia
elektrolitów i prawidłowej równowa- hipertonicznego 7,2-7,5% roztworu NaCl
x masa ciała w kg
gi kwasowo-zasadowej jest istotnym (2, 12, 14, 20). Działa poprzez osmotycz-
= niedobór wody
elementem postępowania leczniczego. ną mobilizację wody z tkanek i z prze-
w litrach
Czynność tę należy wykonać jak naj- wodu pokarmowego, czego efektem jest
wcześniej, ale z dużą dozą ostrożności, powiększenie objętości krążącej krwi.
gdy nie dysponuje się wynikami odpo- Uzupełniając niedobór wody, nale- Podwyższona osmolalność plazmy wy-
wiednich badań laboratoryjnych. Wska- ży uwzględnić bieżące zapotrzebowanie musza przemieszczanie wody do łożyska
zane jest oznaczenie we krwi lub suro- i jego wzrost w przypadku zwiększonej naczyniowego, a tym samym powoduje
wicy hematokrytu, stężenia białka, Na, utraty powodowanej biegunką, pota- wzrost ciśnienia tętniczego, pojemności
K, Cl, Ca, Mg i Pn oraz wskaz
ników rów- mi lub refluksem płynu z jelit do żołąd- minutowej serca i poprawę ukrwienia na-
nowagi kwasowo-zasadowej (pH, HCO3, ka. Przy zaawansowanych objawach od- rządów wewnętrznych. Reakcja jest wy-
pCO2, BE). Wartość hematokrytu i stę- wodnienia z zapaścią niedobór wody jątkowo szybka. Już po kilku, kilkunastu
żenie białka są miarą stopnia odwod- może wynosić 30-50 litrów i powinien minutach zwierzę ożywia się i następu-
nienia, a wartości pozostałych wskaz
ni- być uzupełniony w stosunkowo krót- je normalizacja parametrów fizjologicz-
ków umożliwiają dobór odpowiedniego kim czasie. W przypadku zapaści niedo- nych. Warunkiem optymalnej reakcji jest
składu infuzyjnego płynu. Niskie stęże- bór ten należy uzupełnić w ciągu kilku odpowiednia ilość wewnątrzkomórko-
nie białka w surowicy, poniżej 5 g/dl, na- godzin drogą ciągłego wlewu w tempie wej, śródmiąższowej i zawartej w prze-
kazuje dużą ostrożność w likwidacji od- do 4 litrów na godzinę. Przy braku pełne- wodzie pokarmowym wody. Dlatego pod-
wodnienia. Zbyt szybki i duży wlew płynu go rozeznania skład płynu powinien być stawowym wskaz
nikiem do stosowania
o niskim stężeniu elektrolitów może spo- zbliżony do składu elektrolitowego oso- tej metody są ostre wstrząsy hipowole-
wodować obrzęk płuc. W tym przypadku cza. Najczęściej stosuje się wtedy płyn miczne i endotoksyczne, wymagające
wskazane jest wcześniejsze podanie pla- wieloelektrolitowy (PWE) lub Ringera, szybkiej interwencji. Przeciwwskaza-
zmy (2-4 litry), szczególnie gdy przewi- łącznie z 5% roztworem glukozy w pro- niami są: hiperosmolemia, szczególnie
duje się zabieg chirurgiczny. Ilość i skład porcji 2:1, a w przypadku stwierdzenia hipernatremiczna, oraz zaawansowana
płynu zależą ogólnie od wyników bada- lub podejrzenia kwasicy metabolicznej arytmia i ostra niewydolność nerek. De-
nia klinicznego i analiz laboratoryjnych. dodatkowo, ale w oddzielnym wlewie, cyzja podania tego roztworu powinna być
Grupa i kierunek oddziaływania Nazwy leków Zalecane dawki i drogi podawania
niesterydowe, przeciwbólowe metamizol 30-70 ml/500 kg
i przeciwzapalne (15-35 mg/kg m.c.) i.v., i.m.
fluniksyna 0,2-1,0 mg/kg m.c. i.v., i.m.
fenylobutazon 2,0-4,0 mg/kg m.c. i.v.
meloksykam 0,4-0,6 mg/kg m.c. i.v., p.o.
ketoprofen 1,0-2,0 mg/kg m.c. i.v.
przeciwbólowe butorfanol 0,03-0,08 mg/kg m.c. i.v.
o działaniu sedatywnym
uspokajajÄ…ce ksylazyna 0,3-0,6 mg/kg m.c. i.v., i.m.
narkotykopodobne
detomidyna 0,01-0,04 mg/kg m.c. i.v.
Tab. 1. Najczęściej stosowane leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i narkotyzujące
Odwodnienie Białko Hematokryt Powrót fałdu Czas wypełnienia Błony Inne
[%] całkowite [%] skórnego włośniczek śluzowe objawy
[g/L] [s] [s]
4-6 6,5-7,5 40-50 2-3 1-2 mniej wilgotne osowiałość
depresja,
7-9 7,5-8,5 50-65 3-5 2-4 lepkie zapadnięte
oczy
prawie suche zapaść,
> 10 > 8,5 > 65 > 5 > 4 hipotermia
zew.
Tab. 2. Szacunkowe obliczanie procentu odwodnienia
KWIECIEC
" 4/2009
73
www.weterynaria.elamed.pl
KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
poprzedzona szczegółowym badaniem rzystnie wpływa na funkcję serca. Nato- dawanie osocza lub surowicy, stosunko-
klinicznym i w miarę możliwości ana- miast stężenie wapnia, szczególnie zjoni- wo rzadko stosowane, jest w przypadku
lizami laboratoryjnymi krwi. Pozytyw- zowanego, zaburza motorykÄ™ jelit (ileus) endotoksemii wyjÄ…tkowo cenne, ponie-
ne oddziaływanie hemodynamiczne stę- i może istotnie wpływać na przebieg cho- waż oprócz oddziaływania na ciśnienie
żonego roztworu NaCl jest szybkie, ale roby (7). Skład podawanego płynu powi- krwi wzbogaca organizm w różne deficy-
krótkie i przemijające. Ustępuje w ciągu nien więc zależeć od wyników badań la- towe czynniki warunkujące prawidłową
1-3 godzin, gdy nie dostarczy się w tym boratoryjnych. odporność, krzepliwość krwi i w jakimś
czasie wody i płynów elektrolitowych W przypadkach ciągłej infuzji pły- stopniu ogólny metabolizm. Podawanie
z zewnątrz. W dużej części przypadków nów konieczne jest zainstalowanie cew- osocza w dawce 2-4 litry jest szczegól-
tuż po wlewie stężonego roztworu poja- ników na stałe na okres 2-4 dni. Muszą nie wskazane w przypadkach stwierdze-
wia się pragnienie, co ułatwia uzupełnie- one odpowiadać odpowiednim standar- nia hipoproteinemii, a dekstranu oko-
nie niedoboru płynów poprzez podawa- dom co do średnicy, długości, a przede ło 10-15 ml/kg m.c. przy utrzymującym
nie 8-10 litrów wody lub izotonicznego wszystkim materiału, z którego są wy- się niskim ciśnieniu krwi. W neutraliza-
roztworu NaCl co 1-2 godz. W przypad- konane (poliuretan). Zmniejsza to ry- cji endotoksyn i hamowaniu ich szko-
ku braku pragnienia należy podać pły- zyko powstawania zakrzepów i rozwoju dliwego oddziaływania istotne znaczenie
ny sondą do żołądka lub lepiej w formie zapalenia żyły. ma podawanie leków przeciwzapalnych,
ciągłego wlewu dożylnego płynów izoto- antybakteryjnych i zapobiegających ko-
nicznych wieloelektrolitowych z szybko- LECZENIE ENDOTOKSEMII agulopatii. Z grupy niesterydowych pre-
ścią 4-8 ml/kg m.c./godz. aż do ustąpie- I ZABURZEC
KR
ŻENIA KRWI paratów przeciwzapalnych, które hamują
nia odwodnienia. Hipertoniczny roztwór Główną przyczyną endotoksemii w prze- powstawanie prostaglandyn, trombok-
NaCl podaje się jednorazowo w dawce biegu kolek jest uszkodzenie bariery jeli- sanu i leukotrienów, zaleca się przede
2-4 ml/kg m.c. z szybkością nie większą towej umożliwiające przedostawanie się wszystkim podawanie fluniksyny w daw-
niż 1 ml/kg m.c./min. Należy zachować endotoksyn z przewodu pokarmowego ce 0,25-0,50 mg/kg m.c. i.v. 2 razy dzien-
ostrożność podczas wlewu tak, by roz- do ogólnego krążenia i jamy otrzewno- nie, a rzadziej fenylbutazolu i ketoprofenu
twór nie przedostał się poza naczynie, wej. Ich negatywne oddziaływanie odby- w ogólnie przyjętych, ale niezbyt dużych
co grozi rozwojem stanu zapalnego. Naj- wa się m.in. poprzez zwiększoną synte- dawkach (6, 8). Podane w maksymalnych
lepiej używać kateteru, który póz
niej słu- zę i uwalnianie lipidowych mediatorów, dawkach pacjentom hipowolemicznym
ży do podawania płynów izotonicznych. cytokin, wolnych rodników i czynni- z zaawansowaną enterotoksemią mogą
Proces uzupełniania niedoboru wody ków krzepnięcia krwi. Szybko rozwi- wykazywać działanie uboczne. Dotyczy
powinno się łączyć z unormowaniem ja się tzw. syndrom systemowej reakcji to głównie fenylbutazonu, a w mniej-
stężeń elektrolitów i równowagi kwa- zapalnej, którego objawami są: gorącz- szym stopniu fluniksyny i ketoprofenu.
sowo-zasadowej, po wykonaniu odpo- ka, znacznie przyspieszone oddychanie W przypadku endotoksycznego szoku
wiednich oznaczeń laboratoryjnych (15). i akcja serca, wzmożone ciśnienie płuc- można zaczynać kurację od podania ste-
Szczegółowe badania na znacznej liczbie ne oraz obniżone ciśnienie ogólne i szyb- rydów (prednisolon 2 g lub deksameta-
przypadków wykazały, że najczęściej wy- ko postępująca niewydolność krążenia. zon 250 mg co 8 godzin).
stępują zaburzenia elektrolitowe w po- Wskutek zwiększonej krzepliwości krwi W jakimś stopniu preparatami z wy-
staci zbyt niskiego, rzadziej podwyższo- powstają mikrozakrzepy, które pogłębia- boru są pentoksyfilina i dwumetylosul-
nego stężenia potasu oraz obniżonego ją niedotlenienie, co łącznie doprowadza fotlenek (DMSO). Pentoksyfilina, syn-
stężenia wapnia i magnezu w surowicy, do uszkodzenia i niewydolności narzą- tetyczna pochodna ksantyny, zmniejsza
czemu towarzyszy zwykle kwasica me- dów. U koni z endotoksemią występu- produkcję TNF, adhezję neutrofilów
taboliczna. W przypadku spadku stę- je duże ryzyko rozwoju ochwatu, atonii i syntezę wolnych rodników oraz uła-
żenia pH poniżej 7,0 i znacznego niedo- jelit, biegunki, powstawania zakrzepów twia krążenie erytrocytów w naczy-
boru zasad (BE) konieczne jest podanie także w dużych żyłach, a przede wszyst- niach włosowatych. Podana doustnie
wodorotlenku sodu, którego ilość moż- kim niewydolności nerek. Przykładem w dawce 7,5 mg/kg m.c. wyraz
nie re-
na m.in. wyliczyć ze zmodyfikowanego choroby z wyjątkowo zaawansowaną en- dukuje objawy endotoksemii i niebez-
wzoru Astrupa (16): dotoksemią, która często kończy się zej- pieczeństwo występowania ochwatu.
ściem śmiertelnym, jest Colitis X. Domi- Działa znacznie efektywniej, gdy jest po-
nują objawy wstrząsu endotoksycznego dawana równocześnie z fluniksyną (3).
ilość 8,4% wodorowęglanu sodu w ml
z ciężkimi zaburzeniami metabolicznymi. DMSO w dawce 0,1-0,2 g/kg m.c. po-
= BE (mmol/L) x 0,2
Niewydolności krążenia towarzyszą: za- dany dożylnie w 10% roztworze ograni-
x masa ciała w kg
burzenia krzepliwości krwi, leukopenia cza rozwój zmian wstecznych w tkan-
i trombocytopenia, odwodnienie, meta- kach poprzez hamowanie peroksydacji
Wyliczoną dawkę wodorowęglanu, boliczna kwasica oraz niewydolność ne- błon komórkowych. Szczególnym wska-
najczęściej 300-500 ml, należy podawać rek i wątroby. zaniem, także w większych dawkach,
powoli, najlepiej w postaci kroplów- Leczenie endotoksemii wymaga dość są zmiany zwyrodnieniowe i nekrotycz-
ki lub w 2-3 dawkach. Ważne jest także wszechstronnego postępowania: od li- ne w mięśniach. W przypadku ciężkich
uregulowanie stężenia potasu oraz wap- kwidacji lub przynajmniej ograniczenia kolek przebiegających z zaawansowaną
nia i magnezu, które wpływają na ogólny groz
nych dla życia objawów, poprzez endotoksemią prawie zawsze stwierdza
stan pacjenta. W przebiegu ostrych ko- neutralizacjÄ™ endotoksyn do elimina- siÄ™ mikrozakrzepy i uszkodzenia na-
lek szczególnie często występuje niedo- cji z
ródła ich powstawania (4, 14). Po- rządów wewnętrznych (5, 18). Dlatego
bór potasu wskutek zwiększonej sekrecji stępowanie objawowe należy zaczynać tak ważne jest podawanie także typo-
do światła jelit, utraty z moczem i znacz- od omówionych wcześniej wlewów elek- wych antykoagulantów, najczęściej he-
nym ograniczeniem resorpcji z przewodu trolitów, a w wybranych przypadkach paryny w dawce 40-60 jm/kg m.c. s.c lub
pokarmowego. Jak wiadomo, niedobór także koloidów: osocza, surowicy, dek- i.v. 2 razy dziennie. Ostatnio zaleca się
potasu ogranicza motorykę jelit i nieko- stranu lub hydroksylowanej skrobi. Po- stosowanie heparyny małocząsteczkowej
KWIECIEC
" 4/2009
74
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE KONIE
w podobnej dawce 1 raz dziennie (8). je w zależności od wyników badania tęt- 8. Feige K., Schwarzwaki C.C., Bombeli T.:
Comparison of unfastioned and low molecular
Nie mniej ważne w zapobieganiu roz- na i ciśnienia krwi. Alternatywą jest po-
Weight heparin for prophylaxis of coagul-
wojowi endotoksemii jest podawanie le- danie kofeiny, powszechnie stosowanej
opathies in 52 horses with colic: a randomised
ków antybakteryjnych, zwykle antybio- w Polsce, która pobudza korę mózgową
double-blind clinical trial.  Equine Vet. ,
tyków o szerokim spektrum działania. i ośrodki wegetatywne: naczyniorucho-
2003, 35, 506-513.
Spośród dużej grupy tych specyfików wy, oddechowy i nerwu błękitnego. Dzia-
9. Henklewski R., Nicpoń J., Ratajczyk K.,
najczęściej stosuje się cefalosporyny ła głównie obwodowo, podwyższa ciśnie-
Zięba B.: Postępowanie doraz
ne w chorobach
i aminoglikozydy razem z penicylinÄ…, nie i wzmaga diurezÄ™.
morzyskowych koni.  Magazyn Wet. , 2008,
a w wybranych przypadkach także me- Glikozydy nasercowe stosuje się rzad-
17, 196-198.
tronidazol (14). Metronidazol działa spe- ko ze względu na problemy z dawko-
10. Jochle W., Moore J.N., Baker G.J. et al.:
cyficznie na beztlenowce i jest szczegól- waniem i mały zakres bezpieczeństwa.
Comparison of detomidine, butorphanol,
nie wskazany w przypadkach długiego Zalecane są w przypadkach wstrząsu flunixin meglumine and xylazine in clinical
cases of equine colic.  Equine Vet. J. Suppl.
zalegania kału i komplikacji w postaci w postaci szybko działającej strofantyny
7, 1989, 111-116.
peritonitis. Dobre efekty daje stosowanie w dawce 0,005-0,007 mg/kg m.c. lub de-
11. MacAllister C.G., Morgan S.J., Borne A.T.
polimiksyny B, która działa wybiórczo slanozydu w dawce 0,008-0,012 mg/kg
et al.: Comparison of adrevse effects of phenylb-
na pałeczki Gram-ujemne. Podana do- m.c. w kroplowym wlewie.
utazone, fluniksin meglumine, and ketoprofen
ustnie działa miejscowo i nie wchłania Uszkodzeniu mięśnia sercowego to-
in horses.  J. Am. Vet. Med. Assoc , 1993,
się z przewodu pokarmowego, a w po- warzyszą często różnego rodzaju aryt-
202, 71-77.
staci iniekcji domięśniowej łatwo prze- mie (komorowa, nadkomorowa, trze-
12. Madej E., Marczuk J., Abramowicz B.:
nika do krwi. Już w niewielkich dawkach potanie przedsionków) i stąd potrzeba
Przydatność lecznicza hipertonicznych roz-
(0,6 mg/kg m.c.) redukuje objawy endo- podawania leków antyarytmicznych.
tworów NaCl.  Magazyn Wet. , 2004, 13,
toksemii, ale większe dawki mogą wy- Z dużej grupy tych leków zaleca się siar-
30-31.
zwalać objawy uboczne. Korzystne od- czan lub glukonian quinidyny, proka- 13. Madej E., Riha T.: Choroby kolkowe koni.
działywanie polimiksyny B w stanach inamid i propranolol, a w przypadku Ogólna diagnostyka kliniczna i laboratoryjna
endotoksemii potwierdzono także do- stwierdzenia hipomagnezemii także  cz. II.  Weterynaria w Praktyce , 2008,
5 (3), 82-87.
świadczalnie (1). W stosowaniu anty- siarczan magnezu. Siarczan quinidyny
14. Mair T., Divers T., Ducharme N.: Manual
biotyków, szczególnie aminoglikozy- najlepiej stosować w dawce 2-4 mg/kg
of Equine Gastroenterology. WB Sanders,
dów, należy zachować dużą ostrożność m.c. 3 razy dziennie. Oprócz działania
Edinburgh 2002.
ze względu na możliwość pogłębiania antyarytmicznego wzmaga działanie
15. Navarro M., Monreal L., Sequra D. et al.:
zaburzeń funkcji nerek wywołanych preparatów antyzakrzepowych z gru-
A comparison of traditional and quantitative
chorobą. py kumaryny. Prokainamid należy sto-
analysis of acid-base and electrolite imbalances
W zapobieganiu rozwojowi endotok- sować we wlewie ciągłym z szybkością
in horses with gastrointestinal disordes.  J. Vet.
semii ważna jest eliminacja z
ródeł po- 1 mg/kg m.c./min, a propranolol dożyl-
Intern. Med. , 2005 19, 371-377.
wstawania endotoksyn m.in. poprzez nie w dawce 0,05-0,15 mg/kg m.c. Niedo- 16. Niedz
wiedz
A., Nicpoń J.: Zasady terapii
usuwanie gazów i zalegającej treści oraz bór magnezu można uzupełniać w różny nawadniającej przy chorobach morzyskowych.
hamowanie ich resorpcji z przewodu po- sposób, ale w przypadku arytmii najle-  Magazyn Wet. , 2006, 15, 9-19.
17. Pinkiewicz E.: Zasady rozpoznawania
karmowego poprzez podawanie prepara- piej we wlewie kroplowym w dawce 50-
i leczenia schorzeń kolkowych u koni. Lublin
tów osłaniających błonę śluzową, takich -100 ml 10% roztworu siarczanu magne-
1973.
jak olej parafinowy i wywar z siemienia zu z 5 l płynu fizjologicznego.
18. Oikawa M., Shiga J.: Equine endotoxemia:
lnianego.
pathomorphological aspects of endotoxin in-
Piśmiennictwo
Ostrym i ciężkim przypadkom kolek
duced damage in equine mesenteric arteries.
1. Barton M.H., Parviaiven A., Norton N.:
towarzyszy często niewydolność krą-
 Vet. Med. A. Physiol. Pathol. Clin. Med. ,
Polimixin B protecs horses aqainst induced
żenia wynikająca z porażenia naczyń,
2006, 49, 173-176.
endotoxemia in vivo.  Equine Vet. J ., 2004,
hipowolemii i zmian zwyrodnieniowo-
19. Reed S.M., Bayly W.M.: Equine Internal
36, 397-401.
-zapalnych mięśnia sercowego. Przed
Medicine. W.B. Sannders Com., Philadel-
2. Bartone J.J.: Hypertonic saline in the manage-
podaniem preparatów nasercowych na-
phia 1998.
ment of shock in horses.  Compend. Contin
leży zawsze podjąć próbę unormowania 20. Schmall L.M., Muir W.W., Robertson J.T.:
Educ. Pract. Vet. , 1991, 13, 665-668.
Haemodynamic, haemetological, serum elek-
ciśnienia tętniczego poprzez terapię wod-
3. Baskett A. et al.: Effect of pentoxitylline,
trolite and blood gas effects of small volume
no-elektrolitową i podanie płynów kolo-
flunixin neglumine, and their combination
hypertonic saline in experimentally induced
idowych. Gdy ciśnienie tętnicze jest zbyt
on a model of endotoxemia in horses.  Am.
haemorrhagic shock.  Equine Vet. J. , 1990,
niskie (spadek poniżej 60 mmHg) lub gdy
J. Vet. Res. , 1997, 58, 1291-1299.
22, 273-283.
nadal jest obniżone mimo podania pły- 4. Corley K., Stephen J.: The Equine Hospital
21. Seahorn J.L., Seahorn T.L.: Fluid therapy
nów, istnieje wskazanie do zastosowa- Manual. Blackwell Pabl. Ltd., Curragh
in horses with gastrointestinal disease.  Vet.
2008.
nia izotropowych leków nasercowych.
Clin. North. Am. Equine Pract. , 2003, 19,
5. Cotorio M., Monreal L., Navarro M. et al.:
Preparatem z wyboru jest dopamina
665-679.
Delection of fibrin deposits in tissues from horses
i ewentualnie jej pochodna  dobutami-
22. Sikora J.: Koń z morzyskiem  leczyć zacho-
with severe gastrointestinal disorders.  Vet.
na, które zwiększają kurczliwość mięśnia
wawczo czy operacyjnie?  Magazyn Wet ,
Intern. Med. , 2007, 21, 308-313.
sercowego, perfuzjÄ™ obwodowÄ… i utle-
2006, 15, 57-59.
6. Deegen E., Nicpoń J.: Leczenie przeciwbólo-
nienie tkanek. Dopamina i dobutami-
we i sedacja w chorobach wewnętrznych koni.
na mają krótki okres półtrwania i dlate- prof. dr hab. Eligiusz Madej
 Magazyn Wet. , 2006, 15, 30-32.
go najlepiej podawać je w sposób ciągły Katedra i Klinika Chorób
7. Delesalle C., Dewulf J., Lefebre R.A. et al.:
we wlewie kroplowym w 0,9% NaCl lub Wewnętrznych Zwierząt
Use of plasma ionized calcium levels Ca2+
w 5% roztworze glukozy w dawce 0,5- Wydział Medycyny Weterynaryjnej
substitution response patterns as prognostic
-3,0 µg/kg m.c./min. Najlepiej zaczynać Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
parameters for ileus and survival in colic horses.
od mniejszych dawek i modyfikować  Vet. Quart . 27, 2005, 157-172. 20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
KWIECIEC
" 4/2009
75
www.weterynaria.elamed.pl