KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
prof. dr hab. Eligiusz Madej, dr n. wet. Tomasz Riha
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej w Lublinie
Choroby
kolkowe koni
ETIOLOGIA I PATOGENEZA  CZ. I
go psa przy wzdęciach żołądka, średniego Istnieje więc pewnego rodzaju sprzecz-
Streszczenie
stopnia z krótkimi przerwami, ale często ność między cechami fizjologicznymi a wa-
z leżeniem na grzbiecie i opartymi o ścianę runkami narzuconymi przez człowieka.
Główną przyczyną chorób kolkowych
kończynami przy zatkaniu okrężnicy małej Światli hodowcy koni mają świadomość
u koni jest niezgodność między cechami
czy też małego stopnia z długimi przerwa- tej sprzeczności i starają się ją niwelować,
fizjologicznymi tego gatunku a narzuco-
mi przy zatkaniu jelita ślepego. dostosowując warunki chowu do właści-
nym przez człowieka sposobem żywienia
wości fizjologicznych. Przykładem tego
i użytkowania. Istotną rolę w ich rozwoju
PODSTAWY FIZJOLOGICZNE są względnie prawidłowe metody chowu
odgrywają nadmierne stresy i chronicz-
Przyczyny powstawania tych chorób są w stadninach, dzięki czemu schorzenia
ne stany zapalne przewodu pokarmowe-
ogólnie związane z nieprawidłowym ży- kolkowe występują tam znacznie rzadziej.
go. Przebieg i zejście zależą w dużym
wieniem i użytkowaniem, zmianami or-
stopniu od nasilenia endotoksemii i za-
ganicznymi i zapalnymi w przewodzie PODSTAWOWE
burzeń w krzepliwości krwi.
pokarmowym oraz ze stresem i osobni- PRZYCZYNY KOLEK
czą skłonnością do zaburzeń pokarmo- W szczegółowym ujęciu przyczyny scho-
Słowa kluczowe
wych (3, 11, 18, 20, 24). Aby docenić istotną rzeń kolkowych są bardzo różne i zwykle
konie, choroby kolkowe, etiologia, pa- rolę niewłaściwego żywienia i użytkowa- do zachorowania dochodzi, gdy równo-
nia koni w rozwoju tych chorób, należy cześnie oddziałuje kilka negatywnych
togeneza
uświadomić sobie uwarunkowania fizjolo- czynników. W dużym uproszczeniu moż-
Abstract
giczne powstałe w procesie ewolucji przed na wyróżnić następujące przyczyny scho-
ich udomowieniem. Konie w stanie dzikim rzeń kolkowych:
The main reason for horse colic oc-
były zwierzętami stepowo-pustynnymi,  niewłaściwa pasza (kiszonki, młode zie-
currence is an unphysiological way of
które ciągle wędrując, żywiły się trawą, bar- lonki roślin motylkowych, świeże i nie-
feeding and exploiting these animals.
dzo często zdrewniałą i jej nasionami. Do wysuszone ziarno zbóż, głównie żyta,
Stress and chronic inflammations of the
tych warunków dostosował się cały orga- liście i rośliny okopowe w dużych ilo-
gastrointestinal tract play an important
nizm, a przede wszystkim przewód pokar- ściach),
role in developing horse colic. Course
mowy. Stąd swoiste uzębienie umożliwia-  zła jakość paszy (zwiędnięte zielonki,
of the disease mainly depends on the
jące rozcieranie stwardniałej roślinności, nadpleśniałe siano, ziarna zbóż i otrę-
intensity of endotoxemia and disturban-
mały żołądek w związku z ciągłym pobie- by, zmarznięte rośliny okopowe i lodo-
ces in blood coagulation.
raniem paszy, długie jelita cienkie, a przede wata woda oraz różne zanieczyszczenia
wszystkim objętościowo duże, z licznymi paszy),
Key words
przewężeniami i bańkowatymi rozszerze-  niewłaściwe podawanie paszy i wody
niami, jelita grube, umożliwiające trawie- (zbyt duże dawki pasz soczystych i tre-
horses, colic, etiology, pathogenesis
nie twardej i bogatej w błonnik treści po- ściwych, długie przerwy między posił-
karmowej. Człowiek, udomawiając konie, kami, karmienie paszami treściwymi
Terminem kolki lub morzyska określa się w mniejszym lub większym stopniu zmie- i pojenie bezpośrednio po uciążliwym
schorzenia przewodu pokarmowego prze- nił sposób żywienia i bytowania, nie za- posiłku, nagła zmiana rodzaju paszy),
biegające z objawami bólu w postaci niepo- pewniając, o ile nie stałego, to przynajm-  niewłaściwe użytkowanie (długie okre-
koju. Niepokój może być stały lub okreso- niej częstego podawania odpowiedniej sy bezruchu, brak treningu przed du-
wy i o różnym nasileniu, od oglądania się na paszy i ciągłego ruchu. Wbrew uwarun- żym wysiłkiem, duży wysiłek bez-
boki ciała, częstej zmiany pozycji i pogrze- kowaniom fizjologicznym konie żywione pośrednio po nakarmieniu, pobyt na
bywania kończynami, po gwałtowne rzuca- są często w zbyt długich odstępach czasu, wybiegu w bardzo złych warunkach
nie się na podłoże, tarzania i parcia na prze- różnymi paszami, są zmuszane do nad- atmosferycznych),
szkody. Rodzaj i stopień niepokoju są dość miernego wysiłku, a równocześnie nara-  wrodzone nieprawidłowości anato-
charakterystyczne dla poszczególnych cho- żane na długie okresy bezczynności i licz- miczne przewodu pokarmowego (bar-
rób, co jest jednym z ważnych elementów ne stresy. Warto tu podkreślić istotną rolę dzo różne, ale rzadko występujące),
rozpoznania, np. niepokój ciągły i dużego stałego ruchu w prawidłowym funkcjo-  nabyte nieprawidłowości anatomiczne
stopnia przy niedrożnościach mechanicz- nowaniu przewodu pokarmowego. Ruch przewodu pokarmowego (nieprawi-
nych (skrętach) oraz zatkaniach kałowych sprzyja procesom trawiennym poprzez dłowy zgryz i ostre krawędzie zębów,
jelit cienkich, niepokój średniego stopnia stymulowanie motoryki jelit i sekrecji so- zrosty jelit, zwężenie światła jelit w na-
z krótkimi przerwami i pozycja siedzące- ków trawiennych. stępstwie zmian rozrostowych w ich
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2008
70
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE KONIE
ścianie i ucisku z zewnątrz przez róż- łądka (10). Wydaje się, że niedoceniona zerwania ściany żołądka, czego następ-
ne guzy i powiększone narządy), jest rola stresu w rozwoju różnych scho- stwem jest zapaść i zejście śmiertelne.
 zaburzenie czynnościowe przewodu po- rzeń kolkowych. Powoduje on nie tylko Ma to miejsce, gdy pęcznienie treści i fer-
karmowego (osłabiona lub nadmier- doraz
ne zaburzenia motoryki i sekrecji mentacja są wyjątkowo nasilone, a rów-
nie pobudzona motoryka żołądka i jelit gruczołów przewodu pokarmowego, ale nocześnie wtórne osłabienie motoryki
wskutek działania różnych czynników, również indukuje rozwój owrzodzeń żo- żołądka i skurcz zwieracza odz
wiernika
a najczęściej osłabienie po długim bez- łądka (13). Tym można tłumaczyć częste uniemożliwiają przemieszczenie treści do
ruchu lub po długim uciążliwym wysił- występowanie kolek u koni sportowych, jelit. W większości przypadków fermen-
ku, natomiast nadmierne pobudzenie które z reguły są prawidłowo żywione tująca treść przedostaje się do jelit cien-
wskutek drażniącego działania substan- i utrzymywane. Gdy schorzenie ma ten- kich i powoduje ich wzdęcie. Ucisk gazów
cji zawartych w paszy, nagłego oziębie- dencje do nawrotów, należy podejrzewać, na ściany jelit, naciąganie krezek i począt-
nia powłok brzusznych i stresu), że główną przyczyną są jakieś zmiany or- kowo wzmożona perystaltyka wyzwalają
 zmiany w wegetatywnym układzie ner- ganiczne lub pasożyty przewodu pokar- ból i objawy niepokoju, a resorpcja gazów
wowym powodujące znaczną przewagę mowego (2, 12). i ich ucisk także na naczynia krwionośne
układu sympatycznego lub parasympa- Istnieje duży wachlarz schorzeń kol-  rozwój zaburzeń metabolicznych. Po-
tycznego; kowych, prostych i złożonych, o różnej wstają przy tym sprzyjające okoliczno-
 zmiany zapalne w błonie śluzowej etiopatogenezie i objawach klinicznych. ści do rozwoju przemieszczeń i różnych
przewodu pokarmowego, często prze- W opracowaniach monograficznych (2, niedrożności. Niestrawiona i bogata w ła-
wlekłe nieżyty wywołane substancjami 3, 20) wyróżnia się od kilkunastu do po- two strawne węglowodany treść pokar-
toksycznymi, czynnikami zakaz
nymi nad czterystu chorób i stanów patolo- mowa może w dużych ilościach przedo-
i pasożytami (środki ochrony roślin, gicznych. Duża liczba i zróżnicowanie stawać się do jelit grubych i powodować
gzy w żołądku, robaki obłe w jelitach, utrudniają ich klasyfikację. dalszy rozwój zaburzeń pokarmowych,
owrzodzenie żołądka), a w krańcowych przypadkach colitis x
 ciała obce w przewodzie pokarmowym PATOGENEZA ZABURZEC
z endotoksemią i z metaboliczną kwa-
(zapiaszczenie, kamienie jelitowe, kłę- CZYNNOŚCIOWO-TRAWIENNYCH sicą (20). Są one następstwem przede
by robaków obłych), Patogeneza chorób kolkowych jest wy- wszystkim nadmiernej fermentacji bak-
 silne stresy wynikające z niewłaściwej jątkowo złożona i zróżnicowana w za- teryjnej i dużego wzrostu kwasów orga-
opieki i użytkowania (narowy, nagła leżności od liczby i rodzaju czynników nicznych, głównie kwasu mlekowego,
zmiana środowiska, nadmierny wy- przyczynowych. W dużym uproszczeniu a następnie zaniku fizjologicznej flory
siłek), można ją sprowadzić do nieprawidłowe- bakteryjnej i wtórnej endotoksemii. Endo-
 predyspozycje osobnicze. go przebiegu procesów trawiennych, za- toksemia może być potęgowana wtórnym
Przyczyn schorzeń kolkowych jest więc burzeń w pasażu treści pokarmowej oraz ograniczeniem motoryki jelit i produkta-
wyjątkowo dużo, ale najczęściej pojawiają wtórnych zmian metabolicznych i narzą- mi nieprawidłowego rozpadu zalegającej
się, gdy występują błędy w żywieniu i użyt- dowych (11, 20). Zaburzenia trawien- treści, co w efekcie często doprowadza do
kowaniu koni. Stwierdzono proste zależ- ne wynikają najczęściej z niezgodnego ochwatu. Powstawanie ochwatu w następ-
ności między zmianami diety, aktywności z fizjologią żywienia oraz z niewłaściwej stwie podania dużej ilości łatwo strawnych
fizycznej i środowiska a częstotliwością i złej jakości paszy, a także z ograniczo- węglowodanów potwierdzono doświad-
występowania kolek (1, 4, 5, 22, 23). Śred- nej sekrecji gruczołów trawiennych. Po- czalnie (21). Następstwem kwasicy i stop-
nia zachorowalność w stanie Wirginia daż dużej ilości paszy treściwej w po- niowo rozwijającego się zapalenia błony
(USA) wynosiła (w 1997 r.) około 10 przy- staci śruty i ziarna zbóż, szczególnie po śluzowej jest przemieszczanie płynów do
padków na 100 koni rocznie i była staty- dłuższej przerwie w karmieniu i wysiłku, światła jelit prowadzące do odwodnienia
stycznie wyższa u koni sportowych (22). czyli w warunkach ograniczonej zdolno- organizmu i niekiedy biegunki. Stany za-
Stwierdzono także większą predyspozy- ści trawiennej, powoduje przeładowa- palne żołądka i jelit, mniej lub bardziej
cję do zachorowalności u koni żywionych nie żołądka i często groz
ne następstwa. zaawansowane, szczególnie łatwo po-
paszami treściwymi i w przypadkach czę- Pęczniejąca treść i gazy, powstałe w wy- wstają, gdy pasza jest złej jakości (zwięd-
stych zmian rodzaju diety. Konie są wraż- niku wzmożonej fermentacji, rozciągają nięte młode zielonki, spleśniałe siano,
liwe na zwiększoną zawartość węglowo- ściany żołądka i wyzwalają silne skurcze śruty i ziarna zbóż) lub zanieczyszczo-
danów w dawce pokarmowej (9). Reagują manifestujące się niepokojem. W krań- na substancjami drażniącymi i toksycz-
m.in. przedłużeniem czasu relaksacji żo- cowych przypadkach może dojść do ro- nymi (nawozy, środki ochrony roślin,
Podstawowe grupy schorzeń kolkowych:
III. Przemieszczenia i niedrożności mechaniczne z zaburze-
I. Zaburzenia czynnościowo-trawienne: niami krążenia krwi:
1. pierwotne rozszerzenie żołądka, 1. przemieszczenia okrężnicy dużej i przepukliny bez za-
2. pierwotne wzdęcie jelit, stoju krwi,
3. spastyczny kurcz jelit (enteralgia, kolka 2. niedrożności mechaniczne jelit cienkich (skręty) z sekwe-
spastyczna), stracją krwi (uwięz
nięcia, zapętlenia),
4. porażenie jelit, 3. niedrożności mechaniczne jelit grubych z sekwestracją
5. kolka zakrzepowo-zatorowa. krwi (skręty, wgłobienia).
II. Stany zapalne i zanikowo-rozrostowe: IV. Zatkania i zalegania kałowe:
1. zapalenie żołądka i jelit cienkich, 1. zatkania jelit cienkich,
2. zapalenie jelit grubych i colitis x, 2. zalegania w jelicie ślepym i w okrężnicy dużej,
3. owrzodzenie żołądka i jelit cienkich, 3. zatkanie okrężnicy małej,
4. guzy, nowotwory i zrosty. 4. kamienie jelitowe i bezoary.
Najczęściej występującymi schorzeniami są zalegania, przemieszczenia okrężnicy dużej oraz kolka spastyczna (26).
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2008
71
www.weterynaria.elamed.pl
KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
zapiaszczenie). Chroniczne stany zapal- ty apetytu, znacznego osłabienia perystal- dy krzepnięcia. Zakrzepy i zatory dodatko-
ne powodowane także obecnością gzów tyki w odcinku tylnym od zatkania i braku wo pogłębiają niedotlenienie wynikające
w żołądku i robaków obłych w jelitach wydalania kału. Objawy niepokoju są ma- z zaciśnięcia naczyń. Skutkuje to pogłębie-
zwykle same nie powodują wystąpienia łego lub średniego stopnia i przerywane. niem endotoksemii i rozwojem wstrząsu
objawów kolkowych, ale mogą współ- W miarę upływu czasu, wskutek rozkła- endotoksycznego lub/i hipowolemicznego.
działać w rozwoju nawet ostrych kolek du treści i rozwoju stanu zapalnego, poja- Sprzyjają temu sekwestracja krwi w nie-
wraz z innymi czynnikami chorobotwór- wiają się zmiany wsteczne w ścianie jelita drożnym odcinku jelita, ucieczka płynu
czymi. Oczywiście pierwotną przyczyną z możliwością jej pęknięcia oraz zaburze- do jelit i porażenie ośrodka naczyniowego
zapaleń mogą być bakterie, wirusy i pier- nia ogólne wynikające z endotoksemii. Przy w następstwie endotoksemii. Wstrząs ma-
wotniaki. U 9% koni kolkowych leczo- zatkaniach kałowych jelit cienkich i okręż- nifestuje się zawsze nagłym pogorszeniem
nych stacjonarnie stwierdzono obecność nicy małej dodatkowo nakładają się zabu- stanu ogólnego i osłabieniem niepokoju,
Salmonella enterica w kale, w większym rzenia wynikające ze wzdęcia wraz z se- co bez badania zwierzęcia może sugero-
stopniu u pacjentów z objawami biegunki krecją płynów w odcinku przed zatkaniem. wać ustępowanie procesu chorobowego.
i z wtórnym ochwatem (8). Specyficznym Ucisk gazu na ściany jelit i na sąsiednie W rozwoju niedrożności kałowych i me-
stanem zapalnym jelit grubych jest tzw. narządy oraz upośledzenie krążenia krwi chanicznych, przynajmniej w odniesieniu
colitis x, przebiegające z zaawansowaną przyspieszają i potęgują zmiany ogólne. do okrężnicy dużej, mogą mieć udział za-
toksemią, często kończące się zejściem Pojawia się nacieczenie i obrzęk śluzów- burzenia motoryki jelit spowodowane in-
śmiertelnym (20). Etiopatogeneza tego ki jelita przed zatkaniem, a dekompresja wazją Strongylus vulgaris i innych robaków
syndromu jest wyjątkowo złożona i słabo odcinka za zatkaniem sprzyja rozwojowi obłych (2, 6, 12). Migracja larw pasoży-
udokumentowana. W zespole przyczyn zmian wstecznych z wybroczynowością tów przez ścianę jelit do naczyń tętniczych
wymienia się infekcje bakteryjne (Sal- włącznie. Powyższe zaburzenia i zmiany może spowodować zakrzepowe zapalenie
monella spp., Clostridium spp.) i nadwraż- wraz z rozciąganiem ścian jelit i napina- tętnic, zatory i zgrubienia ich ścian, które
liwość typu T, a także chroniczne zabu- niem krezki wyzwalającymi silny ból, stwa- skutkują niedokrwieniem i odcinkowym
rzenia trawienne i stresy środowiskowe, rzają obraz ostrej choroby i groz
nej dla ży- upośledzeniem motoryki jelit. Wykazano
które łącznie doprowadzają do endotok- cia zwierzęcia. częstsze występowanie kolek jelit grubych
sycznego szoku i ciężkich zaburzeń me- W przypadku niedrożności mechanicz- u koni zarobaczonych (19).
tabolicznych. nych, szczególnie gdy ma miejsce zaci-
śnięcie naczyń i zahamowanie odpływu Patogeneza zmian
Patogeneza niedrożności kałowych krwi żylnej, zmiany miejscowe i zaburze- w stanie ogólnym
i mechanicznych nia ogólne są wyjątkowo silnie wyrażo- Istotnym elementem patogenezy kolek jest
Nasilenie zaburzeń czynnościowych ne. Wynikają one głównie z dużego ogra- endotoksemia. Powstaje ona na różnym
i zmian patologicznych w niedrożno- niczenia przepływu krwi, niedotlenienia tle: rozpadu drobnoustrojów jelitowych,
ściach zależy od wielu czynników, m.in. i endotoksemii. Niedotlenienie szybko do- wchłaniania gazów i produktów nieprawi-
od rodzaju i długości zajętego odcinka je- prowadza do utraty nabłonka, a następnie dłowego trawienia, rozkładu treści pokar-
lita, a przede wszystkim od stopnia ogra- kosmków jelitowych z licznymi wybroczy- mowej, współistniejących zaburzeń krąże-
niczenia dopływu krwi do ściany jelita. nami i zanikiem blaszki właściwej błony nia oraz niedotlenienia i martwicy tkanek.
Przy prostej niedrożności polegającej śluzowej (11). W doświadczalnym niedo- Szczególne nasilenie endotoksemii wystę-
na zatkaniu lub tylko zaleganiu treści po- tlenieniu, jak i w przebiegu skrętu okrężni- puje, gdy w rozwoju choroby współuczest-
karmowej w jelitach grubych zmiany są cy dużej dochodzi do niedrożności włośni- niczy infekcja bakteryjna. Przykładem tego
stosunkowo niewielkie. W początkowym czek i zakrzepów z zatorami w naczyniach jest colitis x  syndrom o ostrym lub nado-
okresie mają charakter zaburzeń czynno- błony śluzowej. Są one efektem agregacji strym przebiegu i często kończący się zej-
ściowych w formie ograniczenia lub utra- oraz aktywacji trombocytów i całej kaska- ściem śmiertelnym. W większości kolek
KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
9. Lorenzo-Figueras M., Merritt A.M.: Role
przebiegających z niedotlenieniem lub za- elektrolitów (Na, K, Cl) i dwuwęglanów
cholecystokinin in the gastric motor response
paleniem dochodzi do uszkodzenia in- oraz kwasica metaboliczna, które wraz
to a meal in horses.  Am. J. Vet. Res. , 2006,
tegralności błony śluzowej, co ułatwia z innymi zaburzeniami pogarszają stan
67, 1998-2005.
przedostawanie się toksyn jelitowych do ogólny. Odwodnienie jest główną przy-
10. Lorenzo-Figueras M., Presbon T., Mer-
krwiobiegu. Następstwem tego jest uwal- czyną niewydolności naczyniowej i hi-
ritt A.M.: Neal  induced gastric relaxation
nianie cytokin, lipopochodnych mediato- powolemicznego szoku niebezpieczne-
and emptying in horses after ingestion of high
rów oraz czynników krzepnięcia i fibrynoli- go dla życia zwierzęcia. Już przy utracie
 fat, versas high  carbohydrate diets.  Am.
zy. Generują one zmiany charakterystyczne 5% wody ciała (około 12-16 l) pojawiają
J. Vet. Res. 2005 , 66, 897-906.
dla enterotoksemii, czyli upośledzenia krą- się kliniczne objawy odwodnienia, a przy
11. Mair T., Divers T., Ducharme N.: Manual
żenia krwi, wtórne niedotlenienie, dys- utracie 10% objawy niewydolności naczy-
of Equine Gastroenterology. WB Saunders,
funkcje narządów oraz obumieranie i mar- niowej wymagające leczenia.
Edinburgh 2002.
twice tkanek. Znaczny udział w rozwoju Niekorzystny wpływ zaburzeń tra-
12. Matthews J.B., Hodgkinson J.E., Do-
tych zmian mają zaburzenia krzepliwości wiennych, stanów zapalnych i wszelkie-
wdall S.M., et al.: Recent developments in rese-
krwi (7), w tym zespół wewnątrznaczynio- go rodzaju niedrożności może być do-
arch into the Cyathostominae and Anoplocephala
wego rozsianego wykrzepiania (DIC), któ- datkowo potęgowany lipolizą wynikającą
perfoliata.  Vet. Res. , 2004, 35, 371-381.
rego istotą są patologiczna aktywacja krze- z dużego ograniczenia substancji odżyw-
13. McClure S.R., Carithers D.S., Gross S. et
pliwości, rozwój zakrzepów w naczyniach czych z przewodu pokarmowego i zwy-
al.: Gastric ulcer development in horses in si-
i kapilarach oraz wtórna fibrynoliza (15). kle wzmożonej aktywności motorycznej.
mulated show or training environment.  J. Am.
O dużym udziale endotoksemii w po- Nadmierna mobilizacja tłuszczu ma miej-
Vet. Assoc. , 2005, 227, 775.
wstawaniu zaburzeń ukrwienia i dys- sce w przypadkach kolek przedłużających
14. Milne E.M., Doxey D.L.: Serum lipids and
funkcji jelit świadczą dane doświadczal- się w czasie, a szczególnie u z
rebiąt nad- lipoproteins in equine colic and grass sickness.
ne (19). Już subtelna dawka endotoksyny miernie otłuszczonych. Charakteryzu-  Res. Vet. Sci. , 1990, 48, 170-174.
bakteryjnej 10 �g/kg m.c., podawana je się wzrostem stężenia trójglicerydów 15. Morris D.D.: Recognition and management of
dwukrotnie w odstępie 24 godzin, wywo- i wolnych kwasów tłuszczowych oraz ne- disseminated intravascular coagulation in hor-
ses.  Vet. Clin. North Am. Equine Prac. ,
ływała początkowo biegunkę, a następnie gatywnym bilansem energetycznym (14).
1988, 4, 115-143.
odcinkowe zaburzenia i rozszerzenia tęt- Wtórne zaburzenia przemiany tłuszczo-
16. Oikawa M., Shiga J.: Equine endotoxemia:
niczek krezkowych wraz z częściową hia- wo-węglowodanowej niekorzystnie wpły-
pathomorphological aspects of endotoxin  in-
linizacją ich ścian i śródnaczyniową wy- wają na znacznie już ograniczoną funk-
duced damage in equine mesenteric arteries.  J.
broczynnością. Efektem tych zmian było cję przewodu pokarmowego i narządów,
Vet. Med. A. Physiol. Pathol. Clin. Med. ,
zmniejszenie przepływu krwi i znacz- a tym samym na stan ogólny zwierzęcia
2002, 49, 173-176.
ne osłabienie perystaltyki jelit. Warto tu i zejście procesu chorobowego.
17. Persons C.S., Orsini J.A., Krafty R. et al.:
zaznaczyć, że zastosowana dawka tok-
Risk factors for development of acute lamini-
syny była podobna do uwalnianej u ko- Piśmiennictwo
tis in horses during hospitalization: 73 cases
ni ze skrętem jelit grubych (16). Pierwot- 1. Abutarbush S.M., Carmalt J.L., Shoema-
(1997-2004).  J. Am. Vet. Assoc. 2007,
na endotoksemia wynikająca z procesu ker R.W.: Causes of gastrointestinal colic in
230, 885-889.
chorobowego może być podtrzymywa- horses in Western Canada: 604 cases 1992
18. Pinkiewicz E.: Zasady rozpoznawania i le-
na, a nawet potęgowana podczas chi- -2002.  Can. Vet. J. , 2005, 46, 800-805.
czenia schorzeń kolkowych u koni. RZD Koń-
rurgicznego leczenia kolek (17). Narko- 2. Bueno D., Ruckebusch Y., Dorcluis P.: Di-
skowola, Lublin 1973.
za i zabieg okresowo ograniczają funkcje sturbances of digestive motility in horses, asso-
19. Prondman C.J., Edwards G.B.: Are tapeworms
przewodu pokarmowego, co sprzyja roz- ciated with strongyle infection.  Vet. Parasi-
associated with equine colic? A case control study.
wojowi wtórnych infekcji i endotoksemii. tol. , 1979, 5, 253-290.
 Equine Vet. J. , 1993, 25, 224-226.
Stopień nasilenia endotoksemii decydu- 3. Clarke L.L., Roberts M.C., Argenzio R.A.:
20. Reed S.M., Bayly W.M.: Equine Internal Me-
je o przebiegu i zejściu procesu chorobo- Feeding and digestive problems in horses: Phy-
dicine. W.B. Sannders Campany, Philadel-
wego. Dlatego tak ważnym elementem siologic responses to a concentrated meal.  Vet.
phia 1998.
postępowania lekarskiego jest zapobie- Clin. North Am. Equine Prac. , 1990, 6, 21. Sprouse R.F., Garner H.F., Green E.M.:
ganie, a następnie jej usuwanie (42). 433-450. Plasma endotoxin levels in horses subjected to
Stałą zmianą towarzyszącą większo- 4. Cohen N.D.: Epidemiology of colic.  Vet. carbohydrate  induced laminitis.  Equine
Vet. J. , 1987, 19, 25-28.
ści kolek jest szybko rozwijające się od- Clin. North. Am. Equine Pract. , 1997, 13,
22. Tinker M.K., White N.A., Lessard P. et
wodnienie oraz utrata elektrolitów i za- 191-201.
al.: Prospective study of equine colic inciden-
burzenia równowagi kwasowo-zasadowej. 5. Cohen N.D., Matejka R.L., Honnas C.M.:
ce and mortality.  Equine Vet. J. , 1997, 29,
Przyczyny odwodnienia są różne, przede Case  control study of the association between
448-453.
wszystkim przemieszczanie się płynów varions management factors and development
23. Tinker M.K., White N.A., Lessard P. et al.:
do przewodu pokarmowego (niedrożno- of colic in horses.  J. Am. Vet. Med. Assoc. ,
Prospective study of equine colic risk factors.
ści mechaniczne, stany zapalne z biegun- 1995, 206, 667-673.
 Equine Vet. J. , 1997, 29, 454-458.
ką, rozkład treści, wzrost ciśnienia hy- 6. Fryc J.: Niedrożności przewodu pokarmowe-
24. Wisłocki M.: Kolkowe schorzenia przewodu
drostatycznego), a także poty, wzmożone go koni  leczenie operacyjne i zachowawcze.
pokarmowego koni. Bydgoszcz 1946.
oddechy i brak lub ograniczenie przyjmo- PWRiL, Warszawa 1967.
wania wody. O możliwości szybkiego roz- 7. Johnstone J.B., Grane S.: Hemostatic abnor-
malities in equine colic.  Am. J. Vet. Res. ,
woju odwodnienia świadczą obserwacje, prof. dr hab. Eligiusz Madej
1986, 47, 356-358.
z których wynika, że koń o masie 500 kg Katedra i Klinika
8. Kim L.M., Morley P.S., Traub-Dargatz J.L.:
tylko z wydychanym powietrzem traci Chorób Wewnętrznych Zwierząt
około 8 l wody dziennie, a po podwiąza- Factors associated with salmonella shedding
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
among equine colic patients at a veterinary te-
niu jelita do jego światła przemieszcza się Akademia Rolnicza w Lublinie
aching hospital.  J. Am. Vet. Med. Assoc. ,
nawet 60 l płynu w ciągu 12 godzin (16). 20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
2001, 218, 740-748.
Odwodnieniu towarzyszy zwykle utrata e-mail: [e-mail]
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2008
74
www.weterynaria.elamed.pl