KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr n. wet. Marcin Gołyński, lek. wet. Agnieszka Pomorska
Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie
Choroba Cushinga
u koni
WYBRANE ASPEKTY ETIOPATOGENEZY
I ROZPOZNAWANIA
Choroba Cushinga u koni (equine Cushing s ne zmiany dotyczące tego narządu, może
Streszczenie
disease  ECD, equine pituitary pars interme- powodować wystąpienie specyficznego
dia dysfunction  EPPID) klinicznie stwier- zespołu objawów klinicznych, do których
Rozpoznanie kliniczne choroby Cushin-
dzana jest od lat, jednak ciągle stanowi zalicza się: osowiałość, nadmierne owło-
ga u koni opiera siÄ™ na stwierdzeniu
przedmiot dociekań naukowych z uwa- sienie, nadmierne pragnienie (PD) oraz
typowych objawów klinicznych, takich
gi na niewyjaśnioną do końca etiopato- wielomocz (PU). Pojawia się specyficzna
jak: nadmierny wzrost i skręcenie wło-
genezę oraz liczne wątpliwości dotyczące sylwetka z uwagi na powiększenie zarysu
sa, osowiałość, nadmierne pragnienie,
interpretacji wyników badań dodatko- powłok brzusznych na skutek przemiesz-
wielomocz, występowanie specyficznej
wych, stosowanych w jej rozpoznawaniu. czenia się tkanki tłuszczowej. Zaniki mię-
sylwetki oraz zaników mięśniowych
Schorzenie nastręcza licznych trudności śniowe i utrata masy ciała są wynikiem
i utraty masy ciała. Jednak u zwierząt
w praktyce lekarsko-weterynaryjnej, przy podwyższenia katabolizmu białek. Chore
do 11. roku życia i bez typowych obja-
czym odnosi się to szczególnie do przy- konie są wyraz
nie bardziej podatne na za-
wów klinicznych nie można postawić do-
padków zwierząt młodych oraz będących każenia. Rozwija się u nich oporność in-
kładnej diagnozy. W artykule omówiono
w początkowym okresie choroby. sulinowa, polegająca na obecności hiper-
specyfikę schorzenia z uwzględnieniem
glikemii i hiperinsulinemii (11).
wybranych aspektów etiopatogenezy
OBECNE SPOJRZENIE Szacuje się, że u 25-80% osobników
i rozpoznawania.
NA ETIOPATOGENEZ
dotkniętych schorzeniem może się roz-
Choroba Cushinga dotyczy koni wszyst- wijać niepodatny na leczenie ochwat,
SÅ‚owa kluczowe
kich ras, głównie w wieku starszym. mający związek z nadmiernym wydzie-
Choroba Cushinga u koni, dysfunkcja
Andrews i wsp. (2) stwierdzali choro- laniem kortyzolu przez nadnercza, przy
części pośredniej przysadki u koni, test
bę u osobników obojga płci, podobnie czym istnieje tu wyraz
na analogia ze skut-
DEX/TRH
jak van der Kolk i wsp. (13), w wieku kami ubocznymi stosowania glikokorty-
od 7. do 33. roku życia, przy czym śred- kosteroidów (5, 13). W patogenezie cho-
Abstract
ni wiek określono na 22,5 roku. McFar- roby Cushinga koni może być także brana
lane i wsp. (7) podają, że ECD jest jed- pod uwagę nadnerczowozależna hiper-
Clinical diagnosis of Cushing s disease
ną z częstszych chorób koni 15-letnich kortyzolemia (pierwszorzędowa nad-
in horses (ECD) is based on examina-
i starszych. czynność kory nadnerczy). Jest ona spo-
tion of typical clinical signs as: long,
Omawiana jednostka chorobowa wodowana zmianami nowotworowymi
curly coat, lethargy, polyuria, polydipsia,
może być związana z występowaniem gruczołów nadnerczowych, lecz z uwagi
specific body silhouette, muscle atrophy
przerostu, rozrostu lub gruczolaka czę- na jej rzadkie występowanie, a tym sa-
and weight loss. However, in animals
ści pośredniej przysadki mózgowej, co mym znikomą liczbę przypadków klinicz-
under 11 years old and without typi-
przyczynia się do zwiększenia ekspresji nych, można to zjawisko pominąć w ni-
cal clinical signs there is a difficulty to
proopiomelanokortyny (POMC) i wzro- niejszym opracowaniu (12, 14).
confirm an accurate diagnosis. In this
stu stężenia jej pochodnych, uwalnianych Zespół objawów klinicznych typowych
article we described this syndrome, its
z narządu w sposób niekontrolowany. dla choroby Cushinga koni nie jest wy-
etiopathogenesis and diagnosis.
Należą do nich: adrenokortykotropi- nikiem wyłącznie podwyższonego pozio-
Key words na (ACTH), peptyd kortykotropowopo- mu ACTH. Love (6) podaje, że zmiany
dobny części pośredniej przysadki (adre- w zachowaniu dotkniętych osobników,
equine Cushing s disease, equine pi-
nokortykotropina 18-39 - ACTH 18-39, takie jak: osowiałość i uległość, mogą
tuitary pars intermedia dysfunction,
corticotropin-like intermediate lobe peptide być wynikiem podwyższonego pozio-
DEX/TRH test
 CLIP), ²-endorfina i Ä…-melanotropi- mu ²-endorfin, które sÄ… naturalnymi li-
na (ą-melanocyte stimulating hormone  gandami dla receptorów opioidowych.
ą-MSH) (3, 13, 11). Skutkiem tego zja- Według Millingtona i wsp. (8) jest on
wiska jest wzrost wydzielania kortyzolu 60-krotnie wyższy w osoczu oraz 120 razy
przez gruczoły nadnerczowe. wyższy w płynie mózgowo-rdzeniowym
Zatem gruczolak części pośredniej chorych koni w porównaniu do zwierząt
przysadki (pars intermedia pituitary adeno- zdrowych. Okada i wsp. (9) stwierdzi-
ma  PIPA), podobnie jak inne wymienio- li ponadto, że w części pośredniej przy-
MAJ-CZERWIEC " 3/2008
88
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE KONIE
sadki koni dotkniętych ECD można za-
obserwować zwiększoną liczbę komórek
ACTH-immunoreaktywnych oraz ²-en-
dorfino-immunoreaktywnych.
Można założyć, że pojawienie się wy-
mienionych wcześniej dysfunkcji pła-
ta pośredniego przysadki mózgowej
ma zwiÄ…zek z pierwotnym czynnikiem
uszkadzajÄ…cym (np. stan zapalny) lub
jest wynikiem osłabienia podwzgórzo-
wych bodz
ców hamujących. Uważa się
za istotne, że dopamina jest inhibito-
rem receptorów D2 odpowiedzialnych za
ekspresję POMC w obrębie melanotro-
pów tworzących płat pośredni przysadki.
Orth i wsp. (10) uzyskali wyraz
ny spa-
dek poziomu pochodnych POMC w su-
rowicy koni z chorobÄ… Cushinga po su-
plementacji dopaminy. Znajduje to wyraz
w wysokiej skuteczności klinicznej ago-
nisty dopaminy, pergolidu, w leczeniu
ECD. Mc Farlane i wsp. (7) wskazujÄ… na
5-krotnie mniejszą liczbę zakończeń do-
paminergicznych w płacie pośrednim, co
może świadczyć o neurodegeneracyjnym
dopaminergicznym podłożu choroby Cu-
shinga koni. Ponadto starają się dowieść,
że w powstawaniu schorzenia głów-
ną rolę może odgrywać  wynikający
z niedoborów przeciwutleniaczy  stres
oksydacyjny, którego markerem jest
3-nitrotyrozyna i wzrost jej poziomu.
Konie z ECD wykazywały w tym za-
kresie wyraz
ne różnice w porównaniu
do grupy kontrolnej, przy czym wśród
zwierząt zdrowych zaznaczał się wyraz
ny
wzrost poziomu 3-nitrotyrozyny u zwie-
rząt starszych. Dlatego należy sądzić, że
istnieje tu wyraz
na analogia z chorobÄ…
Parkinsona u ludzi.
Stres oksydacyjny może mieć ponad-
to zwiÄ…zek z zaburzeniami metabolizmu
glukozy oraz opornością insulinową, któ-
ra jest odpowiedzią na podwyższenie po-
ziomu kortyzolu oraz podaż glikokorty-
kosteroidów.
UZNANE ZASADY
ROZPOZNAWANIA ECD
Diagnostyka kliniczna rozwiniętej po-
staci choroby Cushinga koni z reguły nie
stanowi problemu dla lekarzy praktyków,
jednak we wczesnej fazie schorzenia oka-
zuje się mieć ograniczoną przydatność.
Dlatego istotne jest zastosowanie uzna-
nych procedur diagnostycznych.
Do rozpoznawania wczesnych przy-
padków ECD Eiler i wsp. (4) wprowadzili
skojarzony test hamowania deksameta-
zonem i stymulacji hormonem uwal-
niajÄ…cym tyreotropinÄ™ (TRH)  tzw. test
DEX/TRH. Polega on na stwierdzeniu
wzrostu poziomu kortyzolu po podaniu
TRH oraz braku hamowania wydziela-
nia kortyzolu w 24 godziny po podaniu
MAJ-CZERWIEC " 3/2008
89
www.weterynaria.elamed.pl
KONIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
feldt B.H.: Diagnostic testing for pituitary pars
deksametazonu. Procedura badania akcje fałszywie dodatnie w teście DEX/
intermedia dysfunction in horses.  J. Am. Vet.
przedstawia się następująco: TRH. Czułość testu oceniono na 88%,
Med. Assoc. , 1994, 204, 627-632.
 pobranie krwi żylnej na EDTA, najle- zaś specyficzność na 79%.
4. Eiler H., Oliver J.W., Andrews F.M., Fecte-
piej o godz. 16:00,
au K.A., Green E.M., McCracken M.: Re-
 podanie dożylne deksametazonu PODSUMOWANIE
sults of a combined dexamethasone suppres-
w dawce 0,04 mg/kg m.c., Ustalono, że przydatność testu DEX/
sion/thyroid-releasing hormone stimulation test
 po 3 godzinach pobranie kolejnej prób- TRH wzrasta wraz z wiekiem badanych
in healthy horses and horses suspected to have
ki krwi oraz podanie dożylne 1 mg osobników, przy czym najwyższa jest po-
a pars intermedia pituitary adenoma.  J. Am.
TRH, wyżej 11. roku życia. U zwierząt młod-
Vet. Med. Assoc. , 1997, 211, 79-81.
 pobranie kolejnych próbek krwi po ko- szych ze słabo nasilonymi objawami
5. Hillyer M.H., Taylor F.R.G., Mair T.S.,
lejnych 30 min oraz po 24 godzinach od klinicznymi napotykamy na wiele trud-
Murphy D., Watson T.D.G., Love S.: Dia-
początku badania. ności diagnostycznych, dlatego w celu
gnosis of hyperadrenocortism in the horse.
Próbki wiruje się w celu uzyskania postawienia pewnego rozpoznania cho-
 Equine Vet. Edu. , 1992, 4, 131-134.
osocza, w którym dokonuje się pomiaru roby Cushinga u takich koni koniecz-
6. Love S.: Equine Cushing s disease.  Br. Vet.
poziomu kortyzolu z użyciem testu ko- ne jest wypracowanie kryteriów rozpo-
J. , 1993, 149, 139-153.
mercyjnego w dowolnym laboratorium. znawczych. Muszą one opierać się na
7. McFarlane D., Donaldson M.T., Saleh T.M.,
Podwyższenie wyjściowego poziomu wynikach wykonanego według ustalonej
Cribb A.E.: The Role of Dopaminergic Neuro-
kortyzolu może zostać stwierdzone u ko- instrukcji badania klinicznego podejrza-
degeneration in Equine Pituitary Pars Interme-
ni z ECD, jednak poziom normalny lub nych zwierzÄ…t oraz wynikach testu DEX/
dia Dysfunction (Equine Cushing s Disease).
obniżony nie wyklucza obecności gru- TRH. Powinny uwzględniać także:
49th Annual Convention of the American
czolaka części pośredniej przysadki (1).  wiek koni,
Association of Equine Practitioners, New
Rozpoznanie laboratoryjne choroby Cu-  poziom ²-endorfin w osoczu (oraz
Orleans, Louisiana 2003.
shinga koni może zostać postawione na ewentualnie innych pochodnych
8. Millington W.R., Dybdal N.O., Dawson R.Jr,
podstawie następujących danych: po POMC),
Manzini C., Mueller G.P.: Equine Cushing s
3 godzinach od podania deksametazo-  występowanie oporności insulinowej,
disease: differential regulation of beta-endor-
nu dochodzi do obniżenia poziomu kor-  ocenę stanu antyoksydacyjnego
phin processing in tumors of the intermedia-
tyzolu, wartość poziomu kortyzolu po ustroju.
te pituitary.  Endocrinology , 1988, 123,
30 min od podania TRH wzrasta o 66%
1598-1604.
lub więcej, stężenie kortyzolu wraca do Piśmiennictwo
9. Okada T., Yuguchi K., Kiso Y., Morikawa Y.,
wyjściowego po 24 godzinach od poda- 1. Andrews F.M., Eiler H., Oliver J.W., Fecte-
Nambo Y., Oikawa M, Sasaki F.: A case of
nia deksametazonu. au K.A., Green E.M., McCracken M.: Dia-
a pony with Cushing s disease.  J. Vet. Med.
Metoda ta została poddana ocenie gnosis of Pituitary Adenoma by Using a Com-
Sci. , 1997, 59, 707-710.
Andrewsa i wsp. (2), którzy porównali bined Dexamethasone Suppression and TRH
10. Orth D.N., Holscher M.A., Wilson M.G.,
uzyskiwane za jej pomocÄ… wyniki z tzw. Stimulation Test.  AAEP Procedings , 1997,
Nicholson W.E, Plue R.E., Mount C.D.:
złotym standardem, tj. wynikami uzyska- 43, 349-351.
Equine Cushing s disease: plasma immuno-
nymi w badaniu histopatologicznym gru- 2. Andrews F.M., Frank N., Sommerdahl C.S.,
reactive proopiolipomelanocortin peptide and
czołów przysadkowych 44 koni hospita- Eiler H., Rohrbach B.W., McCracken M.:
cortisol levels basally and in response to dia-
Diagnostic Value of a Combined Dexametha-
lizowanych, m.in. z objawami ochwatu
gnositic tests.  Endocrinology , 1982, 110,
sone Suppression/Thyrotropin-Releasing Hor-
kopytowego, kulawizny, wychudzenia
1430-1441.
mone Stimulation Test in Equine Cushing s
i ślepoty. Badaniem histopatologicznym
11. Schott H.C.: Pituitary pars intermedia dys-
Disease. 50th Annual Convention of the
stwierdzili u 16 koni ECD  u 2 z nich
function: Equine Cushing s disease.  Vet. Clin.
w teście DEX/TRH stwierdzono wyni- American Association of Equine Practi-
N. Am. Equine Pract. , 2002, 18, 237-270.
tioners, 2004 Denver, CO, USA.
ki fałszywie negatywne. Wśród 28 koni,
12. Van der Kolk J.H., Ijzer J., Overgaauw P.A.,
3. Dybdal N.O., Harreaves K.M., Madi gan
które nie wykazywały zmian w badaniu
van der Linde-Sipman J.S.: Pituitary-inde-
histopatologicznym, u 6 stwierdzono re- J.E., Gribble D.H., Kennedy P.C., Staben-
pendent Cushing s syndrome in a horse.  Equ-
ine Vet. J. , 2001, 33, 110-112.
13. Van der Kolk J.H., Kalsbeek H.C., van Gar-
deren E., Wensing T., Breukink H.J.: Equ-
ine pituitary neoplasia: a clinical report of 21
cases (1990-1992).  Vet. Rec. , 1993, 133,
594-597.
14. Van der Kolk J.H., Mars M.H., van der Ga-
ag I.: Adrenocortical carcinoma in a 12-year-
-old mare.  Vet. Rec. , 1994, 134, 113-115.
dr n. wet. Marcin Gołyński
Zakład Chorób Wewnętrznych
ZwierzÄ…t Gospodarskich i Koni
Katedra i Klinika Chorób
Wewnętrznych Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
UP w Lublinie
20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
e-mail: [e-mail]
MAJ-CZERWIEC " 3/2008
90
www.weterynaria.elamed.pl
fot. Shutterstock