S P R Z 
T
Lampy mocy, część 1
NajczÍÅ›ciej uÅ‚ywanymi we wzmacnia-
KolejnÄ… czÍśĘ artykuÅ‚u
czach gitarowych lampami mocy sÄ… tet-
o lampach we wspÛÅ‚czesnej
rody strumieniowe i pentody. Do pierw-
elektronice poÅ›wiÍcamy
szych naleły 6V6, jej mocniejsza wersja
prezentacji podstawowych
6L6z caÅ‚Ä…rodzinÄ… klonÛw- KT66, KT88,
zagadnieÒ zwiÄ…zanych
6AL6,5881,6550,7027. Do drugich EL84,
z lampami mocy.
EL34/37/38.
Obecnie wytwarzane sÄ… w Chinach,
Rosji(Reflector/Sovtek w Saratowie, Svet-
lana w St. Petersburgu), SÅ‚owacji (Cadca
JJ Electronic, dawna Tesla), Czechach
i w nowej Jugosławii (EI Nis).Kilku nie-
wielkich producentÛw wznowiÅ‚o dziaÅ‚al-
nośĘ takłe w USA.
Lampy wyprodukowane w minionych
latach przez RCA, General Electric, Sie-
mensa, Mullarda, Brimara, Philipsa, etc.
określanesą mianem NOS(ang. New Old
Stock), czyli nie uływane, długo maga-
zynowane. SÄ… to najczÍÅ›ciej lampy bar-
dzo dobrejjakości,jednak niezwykle dro-
gie, szczegÛlnie, jeÅ›li podano je proce-
durze dobierania w pary pod wzglÍdem
rÛwnoÅ›ci parametrÛw.
Osobnym problemem, niestety całkowi-
cie pomijanym we wszelkiego rodzaju re-
klamach, zestawieniach, itd. jest to, czy siÍciu drobnych elementÛw przez wys-
owe lampy poddawane sÄ… skomplikowa- oko kwalifikowany personel. Odgazowa-
nemu procesowi trenowania, obowiÄ…zujÄ…- nie metalowych czÍÅ›ci, aktywacja kato-
cemu np. w zastosowaniach militarnych. dy, czystośĘ surowcÛw i samego Å›rodo-
Lampy obecnie wytwarzane prezentujÄ… wiska wytwÛrni, itp., majÄ…c ogromny
bardzo zrÛÅ‚nicowanÄ… jakośĘ. Paradoksal- wpÅ‚yw na utrzymanie prÛÅ‚ni, stanowi
nie, nie zawsze niska jakośĘ idzie w pa- rÛwnieÅ‚ nie lada problem.
rze ze sÅ‚abymi walorami odsÅ‚uchowymi. WysokajakośĘìstarychîlampbraÅ‚asiÍ
StosunkowosÅ‚abe pod wzglÍdemtrzyma- z faktu, Å‚e w okresie zimnej wojny (sic!),
nia parametrÛw lampy chiÒskie dajÄ… bar- caÅ‚a Ûwczesna elektronika wojskowa
dzo dobre koÒcowe brzmienie. oparta byÅ‚a o przyrzÄ…dy prÛÅ‚niowe. Mu-
WiodÄ…ce wydajÄ… siÍ byĘ fabryki rosyj- siaÅ‚y wiÍc one speÅ‚niaĘ bardzo ostre nor-
skie, choĘ np. nasi poÅ‚udniowi sÄ…siedzi my. Niech przykÅ‚adem bÍdzie ulepszony
sprzedajÄ… swoje EL34 takim firmom jak klon 6L6, lampa 5881, ktÛrej miliony
Marshall, Engl czy Groove Tubes. OgÛlne egzemplarzy peÅ‚niÅ‚y sÅ‚uÅ‚bÍ w ukÅ‚adach
pogorszeniejakoÅ›ci maswojeürÛdÅ‚o w nie- serwomechanizmÛw bombowcÛw B-52.
przestrzeganiu bardzo Å›cisÅ‚ych reÅ‚imÛw To z tamtych czasÛw pochodzÄ… lampy
technologicznych i braku konkurencji. z anodami wykonanymi z kilku warstw
ChoĘ pozornie lampa wydaje siÍ byĘ rÛÅ‚nych metali lub grafitu, posiadajÄ…ce
przyrzÄ…dem wrÍcz prymitywnym w po- tzw. napinanesiatkii trwaÅ‚ośĘ katodrzÍ-
rÛwnaniu do np. ukÅ‚adu scalonego, to du 10000godzin. Dzisiejsze kopiesÄ… nie-
jednak aby mogÅ‚a dÅ‚ugo pracowaĘ i trzy- kiedy bardzo odlegÅ‚e od pierwowzorÛw,
maĘ parametry musi byĘ wykonana nie- dlategozalecanajest dalekoidąca ostroł-
zmiernie precyzyjnie, przy ułyciu defi- nośĘ podczas uruchamiania układu oraz
cytowych surowcÛw, czÍsto bardzo tok- traktowanie danych podawanych przez
sycznych i rÍcznie skÅ‚adana z kilkudzie- producentÛw z rezerwÄ…. Mimo to, ame-
rykaÒskie i zachodnioeuropejskie firmy
kupujÄ… przysÅ‚owiowy ìwagonî lamp na-
zywanych Å‚artobliwie ìcheapiesî, ktÛre
nastÍpnie poddajÄ… procesowi uzdatnia-
nia, zestawiajÄ…c w pary lub kwartety je-
dynie lampy dobre. Koszt takiej pary
waha siÍ miÍdzy 25..60$ w przypadku
EL34, nawet do10$za parÍ6L6lub6550.
Niekiedy mołna jeszcze nabyĘ na gieł-
dach lampy specjalnej jakości, np. 6P3S-
E lub E34L, przewyłszające parametrami
lampy standardowe.
PocieszajÄ…cy jest fakt, Å‚e obecnie dzia-
Å‚ajÄ…cy wytwÛrcyczujÄ…c przysÅ‚owiowyod-
dech konkurencji oraz bardziejstarajÄ…siÍ
ìdopieÅ›ciĘî klientÛw konstruujÄ…c swoje
własne EL34 w oparciuo najlepsze wzor-
Elektronika Praktyczna 12/99
97
S P R Z 
T
ce - np. Mullarda czy Siemensa. W re-
zultacie znÛw pojawiÅ‚y siÍ lampy z po-
złacanymi siatkami sterującymi, grafito-
wanymi S2 i laminowanymi anodami.
Tetrody strumieniowe i pentody sÄ… lam-
pami piÍcioelektrodowymii dlategoczÍs-
to sÄ… ze sobÄ… mylone, choĘ mogÄ… siÍ
wzajemniezastÍpowaĘ,oczywiÅ›cie poko-
rekcji napiÍcia polaryzacji wstÍpnej(bias)
i ewentualnej zmianie wartości rezysto-
rÛw siatek ekranowych S2.
Zdarza siÍ jednak, Å‚e pentoda - np.
EL34 - ma za swÛj dokÅ‚adny odpowied-
nik tetrodÍ - 6CA7 (inna podobna para
to EL37 i KT66). Istotna rÛÅ‚nica zawarta
jest w ich strukturze wewnÍtrznej. Tet-
rodÍ strumieniowÄ… moÅ‚na uznaĘ za pen-
todÍ o odmiennej konstrukcji siatki trze-
ciej. W obydwu typach lamp chodzi jed-
nak gÅ‚Ûwnie o to samo - redukcjÍ nieko-
rzystnego zjawiska dynatronowego
i zmniejszenie pojemnoÅ›ci pomiÍdzyano-
dÄ… i siatkÄ… sterujÄ…cÄ….
Tetroda strumieniowa posiada:
1)katodÍ (ang. catohode),
2)siatkÍ sterujÄ…cÄ… (ang. control grid) S1,
3)siatkÍekranujÄ…cÄ…(ang.screengrid) S2, uzyskiwaĘ duÅ‚e wartoÅ›ci prÄ…du dy charakteryzujÄ… siÍ ostrym obcinaniem
4)pÅ‚ytki formujÄ…ce wiÄ…zki elekt- anody. (ang. hard clipping) a pentody miÍkkim
ronÛw(ang. beamforming pla- PoniewaÅ‚ obwÛd siatki (ang. soft clipping).
tes), ekranujÄ…cej tetrody jest Dobrze zrÛwnowaÅ‚ony ukÅ‚ad przeciw-
5)anodÍ (ang. plate), mniej krytyczny niÅ‚ sobny charakteryzuje siÍ samoistnym za-
6)wÅ‚Ûkno Å‚arzenia (ang. heater, w pentodzie, lampy te nikaniem parzystych harmonicznych, nie-
filaments). trudniej ìwpadajÄ…î zaleÅ‚nie odtegoczyjakolampy koÒcowe
W pentodzie zamiast płytek, w przesterowanie, ich od- pracuje para triod, tetrod, pentod lub
istniejetrzecia- dodatkowasiat- powiedü na pobudzenie tetrod i pentod w ukÅ‚adzie triodowym.
ka S3, zwana siatkÄ… hamujÄ…cÄ… sygnaÅ‚em w funkcji czÍs- W przypadku czterech lub wiÍkszej licz-
(ang. supressor grid). Zwykle totliwoÅ›ci istotnie rÛÅ‚ni by lamp koÒcowych o poziomie drugiej
pÅ‚ytkiformujÄ…ce w tetrodachlub siÍ od analogicznej cha- harmonicznej decyduje gÅ‚Ûwnie rozbieÅ‚-
siatka trzecia w pentodach Å‚Ä…- rakterystyki pentod. Na- nośĘ ich parametrÛw, jak i asymetria sa-
czone sÄ… bezpoÅ›rednio z katodÄ… leÅ‚y pamiÍtaĘ, Å‚e prÄ…d mego odwracacza fazy i transformatora
wewnÄ…trzlampylub przewodem pÅ‚ynÄ…cy przez lampÍ wy- wyjÅ›ciowego. Tetrody strumieniowe
na zewnÄ…trz, na podstawce. Ka- bitniezaleÅ‚y od potencja- (gÅ‚Ûwnie KT66, KT88 i 6550), podobnie
todatetrodyzazwyczajjest płas- łu siatki drugiej (przy jak słynne triody 211, 300B lub 845 są
ka, pentody owalna. W tetrodzie Ua=const.) i w znikomym z powodzeniem stosowane w najbardziej
zwoje obydwu siatek pokrywajÄ… stopniu od napiÍcia anody wyrafinowanych konstrukcjach Hi-Fi.
siÍ i majÄ… ten sam skok. W pen- (przy Us2=const.). DokÅ‚adne omÛwienie funkcjonowania
todziekałdasiatka mainnąilośĘ To właśnietacecha pen- lamp wykracza pozaramy niniejszychroz-
nie pokrywajÄ…cych siÍ zwojÛw. tod i tetrod jest odpowie- waÅ‚aÒ. WÅ›rÛd klasycznych konstrukcji
Te rÛÅ‚nice powodujÄ…, Å‚e do po- dzialna za generowanie wzmacniaczyistnieje napisany podziaÅ‚ na
prawnej pracy tetroda potrzebuje nieparzystych harmonicz- wyposałone w 6L6 lub EL32. Kałdy typ
znacznie mniejszego prÄ…du siatki ekra- nych - gÅ‚Ûwnie trzeciej - oczy- lamp ma swÛj niepowtarzalny zespÛÅ‚ pa-
nujÄ…cej, jej charakterystyki wznoszÄ… siÍ wiÅ›cie w ukÅ‚adach push-pull. rametrÛw rzutujÄ…cych na ostateczne wa-
korzystniebardziejstromo,łatwiej w nich Umołliwia jednak stosowanie np. lory brzmieniowe. Niewątpliwie British
przełącznika mocy wyjściowej przełącza- Sound związany jest z lampami EL84
jÄ…cego tylko anody na napiÍcie znacznie i EL34 (Vox, Marshall, Hiwatt), a caÅ‚a ga-
wyÅ‚sze od po- ma FenderÛw (od maÅ‚ych tweedíÛw po
tencjaÅ‚u S2 bez blackface)zawdziÍczaswÛjìamerykaÒskiî
koniecznościin- charakter lampom 6V6 lub 6L6.
gerencji w ob- W Å›wiatku fanÛw lampowego brzmie-
wÛd ujemnego nia istnieje swoista moda na rankingi
przedpiÍcia S1. lamp pochodzÄ…cych od rÛÅ‚nych produ-
NajogÛlniej centÛw. Z reguÅ‚y wzorcem jest zestaw
rzecz ujmujÄ…c - sprawdzonych lamp typu NOS, zamon-
przesterowane towanych w klasycznym wzmacniaczu
tetro- Fender lub Marshall, podłączonym do
odpowiedniegozespoÅ‚ugÅ‚oÅ›nikÛw. Poza-
mianie na lampy wspÛÅ‚czesnego, grupa
muzykÛw, producentÛw wzmacniaczy
i dziennikarzy periodykÛw o tematyce
muzycznej,oceniaich wadyi zalety, uły-
wajÄ…c oczywiÅ›cie rÛwnie klasycznych
GibsonÛw i FenderÛw.
Tomasz Wojkowski
Elektronika Praktyczna 12/99
98