S P R Z 
T
Odwracacze fazy, część 1
W koÒcowym stopniu mocy, pracujÄ…-
KontynuujÄ…c cykl artykuÅ‚Ûw
cym w układzie przeciwsobnym, ko-
o najciekawszych rozwiÄ…zaniach
nieczne jest dostarczanie do siatek ste-
aplikacyjnych w lampowym
rujących lamp wyjściowych sygnału
sprzÍcie audio ten artykuÅ‚
o tejsamej wartościamplitudy,ale o fa-
poÅ›wiÍcamy bardzo waÅ‚nemu
zach przesuniÍtych o 180 stopni. Zada-
fragmentowi kałdego
nie to realizuje układ zwany inwerte-
wzmacniacza - odwracaczom fazy.
rem, czyli odwracaczem fazy. W swej
najprostszej postaci - rys. 1 - był to
odpowiedni transformator z pojedyn-
czym uzwojeniem pierwotnym oraz
wtÛrnym, posiadajÄ…cym wyprowadzony
środek, przyłączony do masy sygnało-
wej układu. W przypadku pracy lamp
koÒcowych bez prÄ…du siatek, transfor-
matorten miaÅ‚ przekÅ‚adniÍzwykle pod-
wyłszającą lub 1:1, a w przypadku pra-
cy z prÄ…dem siatek sterujÄ…cych, ze zro-
zumiaÅ‚ych wzglÍdÛw, przekÅ‚adniÍ obni-
Å‚ajÄ…cÄ…. DziÍki takiej konfiguracji uzys-
kiwano na koÒcach uzwojenia wtÛrnego
połądany efekt.
Z czasem zaczÍto stosowaĘ specjalne
Rys. 1.
lampy z tzw. emisjÄ…
wtÛrnÄ… (rys. 2), ktÛre
dziś mają juł znaczenie
tylko historyczne.
Kolejnymi formami
Rys. 3.
inwerterÛw, najczÍÅ›ciej
stosowanymiobecniesÄ…: rowy V2, do ktÛrego siatki sterujÄ…cej,
układz lampą pomocni- poprzez dzielnik R1, R2 doprowadza
czÄ…, ukÅ‚ad z dzielonym siÍ sygnaÅ‚ z anody V1. Ze wzglÍdu na
obciÄ…Å‚eniem, ukÅ‚ady sa- warunek rÛwnoÅ›ci napiÍĘ wzbudzajÄ…-
mosymetryzujÄ…ce ze cych stopieÒ koÒcowy, naleÅ‚y dobraĘ
stopniem o wzmocnie- lampy o mołliwie identycznych cha-
niu rÛwnym jednoÅ›ci, rakterystykach i zapewniĘ im jednako-
układ parafrazowy - ze we warunki pracy (Ra+Rb). Dzielnik
sprzÍÅ‚eniemkatodowym napiÍcia R1, R2 naleÅ‚y tak dobraĘ, aby
oraz stosowany raczej uzyskaĘ jednakowe amplitudy napiÍĘ
w konstrukcjach Hi-Fi wyjściowych. Układ ten mimo prostoty
układ kaskadowy - jego
ìskrzyÅ‚owanÄ…î odmianÍ
z wykorzystaniem stop-
ni SRPP. Schemat tego
rozwiÄ…zania przedsta-
wiono na rys. 3, zaÅ›
Rys. 2.
wersjÍ z wtÛrnikami ka-
todowymi na rys. 4 (cross coupled,
Van Scoyoc inverter).
Podobnie, jak w ukÅ‚adach Hi-Fi czÍs-
tostosujesiÍtakÅ‚einwerterzbudowany
na dwÛch wzmacniaczachoperacyjnych,
sterujących zwykłe triodowe stopnie
wzmacniajÄ…ce (rys. 5). Na rys. 6 przed-
stawiony jest interesujący układ inwer-
tera, w ktÛrym lampy mocy sterowane
sÄ… nie tradycyjnie poprzez siatki steru-
jÄ…ce, ale przez katody.
Lampy pracujÄ… w konfiguracji z uzie-
mionÄ… dla przebiegÛwzmiennychsiatkÄ…
S1, czÍsto stosowanej w technice w.cz.
KaÅ‚dyz przedstawionych ukÅ‚adÛwcha-
rakteryzuje siÍ specyficznymi wÅ‚aÅ›ci-
wościami.
Układ z lampą pomocniczą (rys. 7)
wykorzystuje dodatkowy stopieÒ opo-
Rys. 4.
Elektronika Praktyczna 10/99
101
S P R Z 
T
Rys. 5.
i łatwości realizacji, rzadko jest stoso- obciąłeniem jest dwa razy
wany, gdyÅ‚ posiada szereg wad: napiÍ- mniejsza od maksymalnej am-
cie -V2 otrzymuje z dzielnika napiÍcia plitudy napiÍcia wyjÅ›ciowego
wtÛrnika katodowego i nie przewyÅ‚sza
0,2+VCC. DolnÄ… gaÅ‚Ä…ü stopnia z dzielo-
nym obciąłeniem mołna rozpatrywaĘ
Rys. 6.
Rys. 8. Rys. 9.
jako wtÛrnik katodowy ze wszystkimi nien byĘ zasilany ze ürÛdÅ‚a o stosun-
jego wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciami (duÅ‚Ä… rezystancjÄ… kowo duÅ‚ym napiÍciu i poprzedzony
wejściową, małą wyjściową i wzmoc- typowym wzmacniaczem oporowym
nieniem napiÍciowymku-1). WÅ‚aÅ›ciwoÅ›- o duÅ‚ym wzmocnieniu.
Rys. 7.
ci wtÛrnika nie obejmujÄ… jednak gÛrnej Narys.9 przedstawia wersjÍodwra-
gaÅ‚ÍziczÅ‚onu,ktÛry moÅ‚emyz koleiroz- cacza fazy, w ktÛrej siatka sterujÄ…ca
nietylkosygnał,leczi jego harmonicz- patrywaĘ jako wzmacniacz z ujemnym otrzymuje potencjał stały z anody
ne wprowadzone przez V1, wobec cze- prÄ…dowym sprzÍÅ‚eniem zwrotnym, stopnia poprzedzajÄ…cego, a rys. 10 -
go -V2 moÅ‚e wprowadzaĘ dodatkowe zwiÍkszajÄ…cymjegorezystancjÍ wyjÅ›cio- metodÄ… wÅ‚asnej polaryzacjikatodowej.
szumy i przydüwiÍk sieci. NapiÍcie to wÄ….InnymisÅ‚owy, wyjÅ›cieanodowejest Tomasz Wójkowski
wprowadzatakłezniekształcenialinio- znacznie wrałliwsze na
we w zakresie niskichi wyÅ‚szychczÍs- zmiany obciÄ…Å‚enia (zwykle
totliwości akustycznych z powodu jesttosiatkasterująca lampy
wprowadzonych przez kondensatory koÒcowej). Ponadto, ze
sprzÍgajÄ…ce Cs dodatkowych przesuniÍĘ wzrostem czÍstotliwoÅ›ci
fazy. wczeÅ›niej ujawnia siÍ bocz-
StopieÒ z dzielonym obciÄ…Å‚eniem nikujÄ…ce dziaÅ‚anie pojemnoÅ›-
(rys. 8 - cathodyne, distributed load ci w czÅ‚onie gÛrnym i naru-
inverter) jest w istocie wtÛrnikiem ka- szeniu ulegasymetria ukÅ‚adu
todowym z dodatkowym rezystorem (lampy koÒcowe sterowane
w obwodzieanodowym,takłe powstaje są wybitnie niesymetrycz-
drugie wyjÅ›cie sygnaÅ‚u o przeciwnej fa- nym sygnaÅ‚em!), ktÛrÄ… moÅ‚-
zie. Aby obydwa napiÍcia wyjÅ›ciowe na nieco poprawiĘ poprzez
(ich wartoÅ›ci bezwzglÍdne) U1 i U2 by- dodanie do czÅ‚onu dolnego
Å‚y sobie rÛwne, opory Ra i Rk powinny oporu Rx, rÛwnego w przy-
byĘ jednakowe. Maksymalna amplituda bliÅ‚eniu Ra. Ze wzglÍdu na
napiÍcia wyjÅ›ciowego (na kaÅ‚dym brak wzmocnienia napiÍcio-
z wyjśĘ) odwracacza fazy z dzielonym wego, powyłszy układ powi- Rys. 10.
Elektronika Praktyczna 10/99
102