S P R Z 
T
Odwracacze fazy, część 1
W ko�cowym stopniu mocy, pracują-
Kontynuując cykl artykuł�w
cym w układzie przeciwsobnym, ko-
o najciekawszych rozwiązaniach
nieczne jest dostarczanie do siatek ste-
aplikacyjnych w lampowym
rujących lamp wyjściowych sygnału
sprz�cie audio ten artykuł
o tejsamej wartościamplitudy,ale o fa-
poświ�camy bardzo wałnemu
zach przesuni�tych o 180 stopni. Zada-
fragmentowi kałdego
nie to realizuje układ zwany inwerte-
wzmacniacza - odwracaczom fazy.
rem, czyli odwracaczem fazy. W swej
najprostszej postaci - rys. 1 - był to
odpowiedni transformator z pojedyn-
czym uzwojeniem pierwotnym oraz
wt�rnym, posiadającym wyprowadzony
środek, przyłączony do masy sygnało-
wej układu. W przypadku pracy lamp
ko�cowych bez prądu siatek, transfor-
matorten miał przekładni�zwykle pod-
wyłszającą lub 1:1, a w przypadku pra-
cy z prądem siatek sterujących, ze zro-
zumiałych wzgl�d�w, przekładni� obni-
łającą. Dzi�ki takiej konfiguracji uzys-
kiwano na ko�cach uzwojenia wt�rnego
połądany efekt.
Z czasem zacz�to stosowaĘ specjalne
Rys. 1.
lampy z tzw. emisją
wt�rną (rys. 2), kt�re
dziś mają juł znaczenie
tylko historyczne.
Kolejnymi formami
Rys. 3.
inwerter�w, najcz�ściej
stosowanymiobecniesą: rowy V2, do kt�rego siatki sterującej,
układz lampą pomocni- poprzez dzielnik R1, R2 doprowadza
czą, układ z dzielonym si� sygnał z anody V1. Ze wzgl�du na
obciąłeniem, układy sa- warunek r�wności napi�Ę wzbudzają-
mosymetryzujące ze cych stopie� ko�cowy, naleły dobraĘ
stopniem o wzmocnie- lampy o mołliwie identycznych cha-
niu r�wnym jedności, rakterystykach i zapewniĘ im jednako-
układ parafrazowy - ze we warunki pracy (Ra+Rb). Dzielnik
sprz�łeniemkatodowym napi�cia R1, R2 naleły tak dobraĘ, aby
oraz stosowany raczej uzyskaĘ jednakowe amplitudy napi�Ę
w konstrukcjach Hi-Fi wyjściowych. Układ ten mimo prostoty
układ kaskadowy - jego
�skrzyłowaną� odmian�
z wykorzystaniem stop-
ni SRPP. Schemat tego
rozwiązania przedsta-
wiono na rys. 3, zaś
Rys. 2.
wersj� z wt�rnikami ka-
todowymi na rys. 4 (cross coupled,
Van Scoyoc inverter).
Podobnie, jak w układach Hi-Fi cz�s-
tostosujesi�takłeinwerterzbudowany
na dw�ch wzmacniaczachoperacyjnych,
sterujących zwykłe triodowe stopnie
wzmacniające (rys. 5). Na rys. 6 przed-
stawiony jest interesujący układ inwer-
tera, w kt�rym lampy mocy sterowane
są nie tradycyjnie poprzez siatki steru-
jące, ale przez katody.
Lampy pracują w konfiguracji z uzie-
mioną dla przebieg�wzmiennychsiatką
S1, cz�sto stosowanej w technice w.cz.
Kałdyz przedstawionych układ�wcha-
rakteryzuje si� specyficznymi właści-
wościami.
Układ z lampą pomocniczą (rys. 7)
wykorzystuje dodatkowy stopie� opo-
Rys. 4.
Elektronika Praktyczna 10/99
101
S P R Z 
T
Rys. 5.
i łatwości realizacji, rzadko jest stoso- obciąłeniem jest dwa razy
wany, gdył posiada szereg wad: napi�- mniejsza od maksymalnej am-
cie -V2 otrzymuje z dzielnika napi�cia plitudy napi�cia wyjściowego
wt�rnika katodowego i nie przewyłsza
0,2+VCC. Dolną gałą� stopnia z dzielo-
nym obciąłeniem mołna rozpatrywaĘ
Rys. 6.
Rys. 8. Rys. 9.
jako wt�rnik katodowy ze wszystkimi nien byĘ zasilany ze �r�dła o stosun-
jego właściwościami (dułą rezystancją kowo dułym napi�ciu i poprzedzony
wejściową, małą wyjściową i wzmoc- typowym wzmacniaczem oporowym
nieniem napi�ciowymku-1). Właściwoś- o dułym wzmocnieniu.
Rys. 7.
ci wt�rnika nie obejmują jednak g�rnej Narys.9 przedstawia wersj�odwra-
gał�ziczłonu,kt�ry mołemyz koleiroz- cacza fazy, w kt�rej siatka sterująca
nietylkosygnał,leczi jego harmonicz- patrywaĘ jako wzmacniacz z ujemnym otrzymuje potencjał stały z anody
ne wprowadzone przez V1, wobec cze- prądowym sprz�łeniem zwrotnym, stopnia poprzedzającego, a rys. 10 -
go -V2 mołe wprowadzaĘ dodatkowe zwi�kszającymjegorezystancj� wyjścio- metodą własnej polaryzacjikatodowej.
szumy i przyd�wi�k sieci. Napi�cie to wą.Innymisłowy, wyjścieanodowejest Tomasz Wójkowski
wprowadzatakłezniekształcenialinio- znacznie wrałliwsze na
we w zakresie niskichi wyłszychcz�s- zmiany obciąłenia (zwykle
totliwości akustycznych z powodu jesttosiatkasterująca lampy
wprowadzonych przez kondensatory ko�cowej). Ponadto, ze
sprz�gające Cs dodatkowych przesuni�Ę wzrostem cz�stotliwości
fazy. wcześniej ujawnia si� bocz-
Stopie� z dzielonym obciąłeniem nikujące działanie pojemnoś-
(rys. 8 - cathodyne, distributed load ci w członie g�rnym i naru-
inverter) jest w istocie wt�rnikiem ka- szeniu ulegasymetria układu
todowym z dodatkowym rezystorem (lampy ko�cowe sterowane
w obwodzieanodowym,takłe powstaje są wybitnie niesymetrycz-
drugie wyjście sygnału o przeciwnej fa- nym sygnałem!), kt�rą moł-
zie. Aby obydwa napi�cia wyjściowe na nieco poprawiĘ poprzez
(ich wartości bezwzgl�dne) U1 i U2 by- dodanie do członu dolnego
ły sobie r�wne, opory Ra i Rk powinny oporu Rx, r�wnego w przy-
byĘ jednakowe. Maksymalna amplituda bliłeniu Ra. Ze wzgl�du na
napi�cia wyjściowego (na kałdym brak wzmocnienia napi�cio-
z wyjśĘ) odwracacza fazy z dzielonym wego, powyłszy układ powi- Rys. 10.
Elektronika Praktyczna 10/99
102