Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

Wydział Ekonomiczny w Opolu

kierunek Administracja

rok akademicki 2009-2010 studia w systemie zaocznym

ROZWÓJ PARLAMENTU ANGIELSKIEGO

Opracowała: Anna FRANCIK

Za okres powstania Parlamentu Angielskiego można przyjąć wiek XIII, a dokładniej rok

1265 kiedy to Wielka Rada przestała być zjazdem feudałów i przekształciła się w organ stanowy

reprezentujący wszystkie uprzywilejowane stany. Nie małą role w tworzeniu się parlamentu miała

Wielka Karta z 1215 roku, która stanowiła etap na drodze rozszerzenia uprawnień Wielkiej Rady

jako organu samych baronów. Od samego początku baronowie toczyli z królem spory dotyczące

rozszerzenia i odzyskania ich uprawnień przyznanych w 1215 roku. Król jednak opierał się i szukał

poparcia wśród rycerstwa i mieszczaństwa. Oba te stany nie były przychylne popierać wzrost

władzy królewskiej ponieważ były zainteresowane uzyskaniem również i dla siebie wpływu na

zarząd państwa. Już od 1213 roku królowie czasem powoływali Wielką Radę w poszerzonym

składzie, wzywając na nią przedstawicieli rycerstwa wyznaczonych przez szeryfów w liczbie po

dwóch lub czterech z hrabstwa. Z biegiem lat reprezentanci ci nie byli już powoływanie przez

szeryfów a byli wybierani w hrabstwach. Kiedy to Szymon de Montfort zadał klęskę Henrykowi III

(pod Lewis w 1264 roku) w skład Wielkiej Rady zwołanej w 1265 roku wszedł jeszcze jeden nowy

element, przedstawiciel miast. Tak więc od tego roku w skład Wielkiej Rady weszły trzy stany i

dlatego tą datę przyjmuje się za datę powstania Parlamentu. Struktura Parlamentu na przełomie

wieków ulegała przemianom, była uwarunkowana składem, nawrotami rządów baronów albo też

osobistych rządów królewskich. Dopiero w wieku XIV Parlament skrystalizował się w formach,

które w głównym zarysie przetrwały po dzień dzisiejszy.

Skład Parlamentu (wykształconego w wieku XIV i XV)

Pierwotnie Parlament było to ciało dwuizbowe składające się z wyższej izby, która stanowiła Izba

Lordów oraz z niższej – Izby Gmin.

Izba Lordów, która była niejako kontynuacją Wielkiej Rady składała się z:

– przedstawicieli Kościoła (arcybiskupów, biskupów i opatów)

– możnowładców świeckich, bezpośrednich wasali króla, parów Anglii.

Skład jej systematycznie się powiększał przez nadanie przez króla godności para.

Izba Gmin (została wyodrębniona dopiero w XIV wieku jako oddzielne kolegium) składała się z:

– przedstawicieli rycerstwa (hrabstw)

– przedstawicieli uprzywilejowanych miast.

Skład Izby Gmin był powoływany w XIII wieku na rozszerzone Wielkie Rady.

Jedni i drudzy byli powoływani na zasadach wyboru, w hrabstwach a także miastach, które

posiadały przywilej, po dwóch posłów. Ilość miast posiadających ten przywilej zmieniała się z 21

w XIII wieku do 112 w XV wieku. Ilość posłów delegowanych z miast i hrabstw różniła się

ilościowo: miasta delegowały 224 posłów a hrabstwa 74, co dawało przewagę mieszczanom.

Zrównoważeniem tej różnicy miał być wybór przewodniczącego Izby Gmin tzw. speakera spośród

przedstawicieli rycerstwa co miało zabezpieczać interesy rycerstwa.

Aż do XV wieku system wyborów w hrabstwach nie był unormowany co zmieniła ustawa z 1429

roku, która obowiązywała aż do reformy wyborczej w 1832 roku. Czynne prawo wyborcze

posiadali właściciele ziemscy z obszaru hrabstwa, którzy uzyskiwali bardzo wysokie dochody. Ten

wysoki cenzus eliminował od wyborów wielką liczbę małych właścicieli ziemskich. Wyjątek

stanowili zamożni, wolni właściciele, którzy nie byli pozbawieni praw wyborczych. Bierne prawo

obowiązywało w ten sposób, że z hrabstwa wybierać można było tylko szlachcica. Jeśli zaś chodzi

o miasta o prawach wyborczych to podobnie jak w hrabstwach decydował wysoki cenzus

majątkowy. Posłowie ze swoimi wyborcami byli związani instrukcjami. Pełnili więc oni funkcję

reprezentantów swoich stanów lub regionów, a nie reprezentantami narodu. W XV wieku powstało

pojęcie mandatu poselskiego jako reprezentacji narodowej, co pozwalało posłowi głosować według

swego swobodnego uznania a nie jak wcześniej będąc skrępowanym instrukcją. Zapowiedź

przyszłej nietykalności poselskiej stanowiła ochrona posłów mirem królewskim.

Od samego powstania kompetencje Parlamentu obejmowały dziedziny sądownictwa, finansów a

także najważniejszą dziedzinę – ustawodawstwa.

Izba Lordów zachowała dwie kompetencje w ramach dziedziny sądownictwa: jako najwyższa

instancja sądowa oraz jako kontynuacja lennego. W ramach tej pierwszej można było w

określonych przypadkach skierować skargę odwoławczą natomiast ta druga służyła do osądzenia

przestępstw popełnionych przez lordów. W ramach funkcji sądowej ważna rolę pełniło sądzenie

spraw na podstawie impeachment. Oznaczało to, że skargę mogła wnieść Izba Gmin przeciw

osobom oskarżonym o nadużycie władzy. Natomiast Izba Lordów taką skargę rozstrzygała

nieodwołalnie. Z punktu widzenia Parlamentu była to bardzo silna broń wykorzystywana w walce z

królem i jego urzędnikami lub też kontrola nad władzą wykonawczą. Instytucja ta stała się

podstawą przyszłej odpowiedzialności konstytucyjne ministrów. W XV wieku poprzez uchwalenie

ustawy zwanej act of attainder Parlament mógł pozbyć się niewygodnego sobie przedstawiciela

władzy. Uprawnienia finansowe stanowiły główną siłę Parlamentu. O nowe podatki panujący

zwracał się do Parlamentu a w 1297 roku król zobowiązał się do nienakładania nowych podatków

bez zgody Parlamentu. Zobowiązanie to zostało zawarte w artykułach 12 i 14 Wielkiej Karty. W

takiej sytuacji Parlament dążył do uzyskania kontroli nad uchwalonymi podatkami, co prowadziło

do dualizmu administracji skarbowej, królewskiej i stanowej. Kolejną dziedziną Parlamentu była

dziedzina ustawodawcza w której to miał bardzo daleko idące uprawnienia. W XIV wieku żadna

ustawa nie była ważna bez zgody króla, Izby Lordów i Izby Gmin. Parlament posiadał prawo

podawania królowi petycji o wydanie ustawy regulującej daną kwestię. Król jednak mógł taką

petycję odrzucić lub zadośćuczynić. Bywało tak, iż kancelaria redagowała ustawę niezgodnie z

brzmieniem petycji, więc w XV wieku Izba Gmin sama przygotowywała odpowiedź na petycje w

postaci projektu ustawy. Aby taki projekt mógł trafić do króla obie Izby musiały go uchwalić. W

takim stanie projekt trafiał do króla, który mógł odmówić swej zgody, i po zatwierdzeniu przez

króla stawał się ustawą – act. Inicjatywę ustawodawczą posiadał nie tylko Parlament ale i sam król.

Wynika z tego, że król miał w Parlamencie stanowisko równorzędne z Izbą Lordów i Izbą Gmin

oraz że panowała w Anglii równorzędność pomiędzy władzą Parlamentarną i władzą monarszą.

Jedyną kwestią na jaką nie miał wpływu Parlament a była podejmowana przez króla to fakt samego

zwoływania Parlamentu. Mimo że potrzeby finansowe zmuszały go do dość częstego zwoływania,

czynił to wtedy kiedy chciał. W wieku XIV i XV Parlament był zwoływany kilka razy w roku.

Wybór miejsce zwołania Parlamentu również należał do króla, a od XIV wieku obradował z reguły

na terenie Opactwa Westminsterskiego w Londynie.

Parlament w czasach dzisiejszych

Skład Parlamentu nie ulegał zmianie na przestrzeni wieków jednak w 1707 roku parlament

angielski przekształcił się w parlament Wielkiej Brytanii. Każda z Izb tworzona jest na odrębnych

zasadach, a ich członkowie zasiadają oddzielnie. Maksymalny okres kadencji Parlamentu wynosi 5

lat, może być jednak rozwiązany przed upływem tego okresu. Decyzję o jego rozwiązaniu i

rozpisaniu powszechnych wyborów ogłasza Monarcha, na wniosek premiera rządu. Działalność

Parlamentu podzielona jest na sesje, z których każda trwa około 1 roku z przerwami na święta i

wakacje (początek i koniec sesji wypada w październiku lub listopadzie). Członkowie Parlamentu

(Members of Parliament - MPs) działają zgodnie z prawem zwyczajowym, tradycjami i obyczajami.

Parlament uprawniony jest do przyjmowania, zmieniania lub anulowania ustaw, a także

kontrolowania polityki i wydatków rządu oraz zatwierdzania środków do dalszej pracy rządu. W

Parlamencie prowadzone są również konsultacje przed ratyfikacją ważnych umów i układów

międzynarodowych. Ustawy przyjęte przez Parlament nie mogą być zaskarżane w sądach,

natomiast może on również przedłużyć ważność swojej kadencji bez konsultacji z wyborcami.

Izba niższa Parlamentu liczy 650 członków: 523 z Anglii, 72 ze Szkocji, 38 z Walii i 17 z Irlandii

Północnej. Każdy członek Izby reprezentuje inny okręg wyborczy na jakie podzielone jest całe

Zjednoczone Królestwo. Liczba i rozmiar okręgów wyborczych może się zmieniać w zależności od

zmian w populacji. Wybory są tajne, mogą brać w nich udział obywatele brytyjscy pod warunkiem,

ż

e ukończyli 18 lat, są zarejestrowani w rejestrach wyborców w swoich okręgach i mają stałe

miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie. Członkami Parlamentu zostają kandydaci,

którzy uzyskają największą liczbę głosów w swoich okręgach wyborczych. Wybory ogólne dla

wszystkich członków Izby Gmin odbywają się normalnie co 5 lat, ale mogą zostać przyśpieszone w

dowolnym czasie trwania kadencji. Izba wybiera spośród swoich członków przewodniczącego

(Speaker) i dwóch jego zastępców, przy czym nie biorą oni udziału w głosowaniach. Wybierana jest

również komisja zajmującą się sprawami administracyjnymi Izby, której przewodniczy Speaker.

Członkowie Parlamentu kontrolowani są przez tzw. party whips, tzn. członków partii

wyznaczonych do przestrzegania dyscypliny wśród współtowarzyszy.

Członkowie Izby Gmin należą do którejś z działających partii politycznych. Partia która uzyska

większość miejsc w Parlamencie formuje rząd. Zgodnie z tradycją, misję utworzenia rządu

Monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii. Natomiast największa partia z pozostałych staje się

automatycznie oficjalną opozycją. Jej lider zostaje szefem alternatywnego rządu zwanego

Gabinetem Cieni (Shadow Cabinet). Jeśli żadna z partii nie uzyska większości, musi zostać zawarte

porozumienie między partiami potrzebne do stworzenia rządu koalicyjnego. W czasach kryzysu

narodowego rząd koalicyjny może być utworzony nawet, gdy jedna z partii ma większość miejsc

(przykładem takiej koalicji był rząd Winstona Churchilla w czasie II wojny światowej

Izba Gmin sprawuje całkowitą kontrolę nad ustawami finansowymi, polityką podatkową i

wydatkami. Według prawa całe ustawodawstwo musi przejść w identycznej formie przez obydwie

Izby i zostać zatwierdzone przez Monarchę. Królewskie prawo weta nie było użyte od rządów

Królowej Anny (wczesne lata XVIII w.).

Izba wyższa Parlamentu liczy ponad 1170 członków. W skład Izby wchodzą lordowie duchowni

(arcybiskupi Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Durham i Winchester oraz 24 starszych

biskupów diecezyjnych kościoła anglikańskiego) i świeccy (lordowie dziedziczni - duke, marquess,

earl, viscount, baron, lordowie dożywotni i prawa a także osoby z tytułami niedziedzicznymi

przyznanymi przez monarchę. Kobietom zostało przyznane prawo zasiadania w Izbie Lordów

dopiero w 1958 r. Parowie (lordowie) w przeciwieństwie do członków Izby Gmin nie pobierają

wynagrodzenia. W praktyce około 380 parów regularnie bierze udział w posiedzeniach Izby.

Zebraniom przewodniczy Lord Kanclerz (Lord Chancellor), najwyższy rangą urzędnik sądowy w

Anglii, który pełni podobną rolę jak Speaker w Izbie Gmin. Do wczesnych lat XX wieku, Izba

Lordów miała znaczącą siłę. Posiadała między innymi prawo weta wobec ustaw uchwalanych przez

Izbę Gmin, co miało bezpośredni wpływ na ogólną politykę kraju. Zakres pełnomocnictw Izby

Lordów uległ znacznemu ograniczeniu na podstawie Aktów Parlamentarnych z 1911 i 1949 roku.

Od tej pory ustawy uchwalone przez Izbę Gmin mogą być jedynie czasowo wstrzymane.

BIBLIOGRAFIA

1. „Powszechna historia państwa i prawa” M. Sczaniecki – LexisNexis Warszawa 2009

2. „Wielka historia świata” – K. Ciepły, M. Szulc – Pinnex Kraków 2006

3. „Historia administracji” - T. Maciejewski – C.H.Beck Warszawa 2006

4. www.wikipedia.pl