POLEKOWE ZMIANY BŁONY ŚLUZOWEJ

JAMY USTNEJ

Dr Danuta Cenajek-Musiał

Katedra i Zakład Farmakologii UMP

Mechanizm (mechanizmy) niepożądanego
działania leków jest:
- różnorodny,
- zależy od wielu czynników, nie zawsze
znanych.

I. SZKODLIWY WPŁYW LEKÓW NA BŁONĘ

ŚLUZOWĄ JAMY USTNEJ

1.Leki powodujące (najczęściej) odczyny

uczuleniowe.

2.Leki powodujące zmiany zapalne i

zanikowe:
przebiegające z suchością w jamie

ustnej,
przebiegające z przebarwieniem,
przebiegające z przerostem dziąseł,
ułatwione wtórne przebarwienia

I. SZKODLIWY WPŁYW LEKÓW NA BŁONĘ

ŚLUZOWĄ JAMY USTNEJ c.d.:

3. Leki lub środki działające miejscowo

4. Inne leki lub środki.

II. SZKODLIWY WPŁYW ŚRODKÓW

FARMAKOLOGICZNYCH NA UZĘBIENIE.

III. SZKODLIWY WPŁYW LEKÓW NA UKŁAD

SZCZĘKOWO-TWARZOWY

LEKI POWODUJĄCE NAJCZĘŚCIEJ ODCZYNY

UCZULENIOWE

prokaina (Polokaina),
lidokaina (Lignokaina),
salicylany

(Aspiryna, Polopiryna,

Calcypiryna),

penicyliny,

eugenol,
propolis,
inne

PROKAINA

Po miejscowym podaniu może wystąpić:

obrzęk błony śluzowej jamy ustnej,
obrzęk języka,
obrzęk krtani,
zaburzenia oddechowe,
pobudzenie OUN,
zapaść

U niektórych osób może wystąpić
obrzęk danej okolicy, na którą została
zastosowana.

LIDOKAINA

Po lidokainie odczyny uczuleniowe występują

rzadziej (2-3 krotnie) i są słabsze w
porównaniu z prokainą.

Mogą wystąpić np.:

uczulenia w postaci obrzęków krtani,
utrata przytomności,
przemijające drgawki.

Przy przedawkowaniu mogą wystąpić:

senność,
spowolnienie i drgawki powiek lecz dalej może
wystąpić pobudzenie OUN (nudności,
zaburzenia widzenia, zatrzymanie oddechu),
działanie depresyjne (zaburzenia
świadomości, zatrzymanie oddechu, zapaść
sercowo-naczyniowa a nawet zatrzymanie
pracy serca).

POCHODNE SALICYLANÓW

Mogą wystąpić:
obrzęki:

•

błony śluzowej jamy ustnej,

•

języka,

•

twarzy

obrzęki błony śluzowej jamy ustnej i
języka mogą mieć też charakter
owrzodzeń.

Pochodne kwasu barbiturowego-

fenobarbital (Luminal)

Mogą wystąpić:

zmiany pęcherzykowe w jamie

ustnej ze skłonnością do tworzenia
owrzodzeń,

zmiany rumieniowe błony śluzowej,
przerost dziąseł,
zakażenia drożdżycowe błony

śluzowej jamy ustnej (candidasis).

Penicyliny naturalne

W trakcie przyjmowania antybiotyków z
grupy penicylin może wystąpić:

pokrzywka (np. na skórze twarzy)
zapalenie warg
zapalenie jamy ustnej
bolesność języka
zmiany złuszczające na języku
język czarny, włochaty
obrzęk gardła i krtani

Odczyny uczuleniowe mogą wystąpić
także po penicylinach półsyntetycznych

Eugenol

Składnik opatrunków ochronnych –
stosowanych miejscowo, składnik mas
wyciskowych.
Odczyny uczuleniowe w obrębie błony
śluzowej jamy ustnej mogą się objawiać:

zaczerwienieniem błony śluzowej jamy

ustnej,

obrzękiem języka,
wykwitami pęcherzykowymi,
zmianami rumieniowymi,
owrzodzeniami.

Propolis

Opisano reakcję uczuleniową, która
pojawiła się w 12 godz. Po miejscowym
podaniu do kieszonek dziąsłowych (jako
4% roztwór alkoholowy) w postaci:

silnego krwawienia z dziąseł,
bólu błony śluzowej jamy ustnej,
suchości jamy ustnej,
ogólnym osłabieniem i podwyższoną

temperaturą.

Leki powodujące zmiany zapalne i

zanikowe



lekach psychotropowych z grupy:

-

neuroleptyków (np. fenaktil,

haloperidol,

droperidol),

-

anksjolityków (np. hydroksyzyna),

-

p-depresyjnych (np. imipramina,

doksepina),



lekach p-bólowych (np. morfina, dolargan),



lekach parasympatykolitycznych

(atropina),



rezerpinie.

a.

przebiegające ze suchością w jamie

ustnej mogą wystąpić po:



zmniejszeniem wydzielania śliny –

prowadzi to
do suchości w jamie ustnej, zaniku
brodawek
brzeżnych języka, zapalenia dziąseł,
tworzenia
się nadżerek i owrzodzeń błony śluzowej
jamy
ustnej,



zwiększeniem aktywności próchnicy

zębów,



wtórnymi zakażeniami drożdżycowymi,



ostrym zapaleniem przyusznic.

Charakteryzują się:

Bizmut i preparaty (np.: De-Nol) – przy

dłuższym stosowaniu mogą wystąpić:



na brzegach dziąseł ciemnoniebieski

rąbek,



owrzodzenie i zapalenie jamy ustnej i

dziąseł.

b.

przebiegające z przebarwieniem:



szare drobne plamki zlokalizowane w obrębie
dziąseł,



zaczerwienienie i zwiększona wrażliwość błony
śluzowej jamy ustnej



zwiększenie wydzielania gęstej śliny



metaliczny posmak,



owrzodzenia obejmujące podniebienie, gardło i
język,



język może być obrzmiały i wrażliwy na dotyk,



powiększenie i bolesność ślinianek,



powiększenie węzłów chłonnych.

Rtęć i preparaty

– przy dłuższym

przyjmowaniu preparatów rtęci mogą pojawić
się:



przebarwienie dziąseł,



przebarwienie błony śluzowej jamy ustnej.



drobne, czerwone przebarwienia dziąseł, błony
śluzowej jamy ustnej



owrzodzenia



metaliczny posmak



niekiedy pieczenie w jamie ustnej (szczególnie w
czasie spożywania słonych i kwaśnych pokarmów),



niekiedy pęknięcia warg



owrzodzenia na dnie jamy ustnej i podniebienia

Srebro i preparaty

– przy podawaniu mogą wystąpić:

Złoto i preparaty

– przy podawaniu mogą pojawić się:

Stosowane są w zaburzeniach rytmu serca i jako leki

p-padaczkowe, po podaniu których mogą wystąpić:



nieżytowe zapalenie dziąseł (na początku leczenia)



przerostowe zapalenie dziąseł, aż do zespołu

Stevensa-Johnsona (jest to odmiana rumienia

wielopostaciowego wysiękowego o ciężkim przebiegu

klinicznym z silnie wyrażonymi objawami w obrębie

błony śluzowej jamy ustnej, narządów płciowych, oka.

c.

przebiegające z przerostem dziąseł:

Pochodne hydantoiny



krwawienia z dziąseł,



przerostowego zapalenia dziąseł lub



zwiększonej ilości wydzielania płynu
kieszonkowego,



opisano także przypadki:

-

zapalenia żyły twarzowej i jej ucisk w kanale

kostnym na nerw twarzowy, co spowodowało

jego porażenie,

-

częstsze występowanie zapalenia kości po

operacyjnym usunięciu dolnego zęba
mądrości.

Doustne środki antykoncepcyjne –
stosowanie ich może prowadzić do:



różne zmiany w obrębie błony śluzowej
jamy

ustnej np.:

-

zapalenie błony śluzowej,

-

wykwity,

-

obrzęki,

-

wtórne zakażenia drożdżakami,

gronkowcami, pałeczkami G-

ujemnymi.

d.

ułatwione wtórne zakażenia:

Antybiotyki i sulfonamidy – po
stosowaniu ich mogą pojawić się:

W czasie leczenia np.:

-

zmiany zapalne w jamie ustnej,

-

nadżerki,

-

obrzęki,

-

owrzodzenie warg i języka.

-

rozlane zapalenie jamy ustnej, języka,

gardła,

-

nadkażenia oporne na ten antybiotyk.

streptomycyną

chloramfenikolem

-

zmiany zapalne błony śluzowej jamy

ustnej,

-

zapalenie warg i języka (suchość,

pieczenie, bolesność),

-

nadżerki i owrzodzenia na błonie

śluzowej, które uniemożliwiają
przyjmowanie pokarmów

W/w zmiany mogą pojawić się także po

leczeniu

innymi antybiotykami, sulfonamidami,
izoniazydem.

tetracyklinami

Dotyczy to szczególnie związków, które

mają bezpośredni kontakt z błoną
śluzową w praktyce stomatologicznej.

– po stosowaniu płukanek lub

wód z tym związkiem u ludzi
nadwrażliwych mogą wystąpić:



bolesność błony śluzowej jamy ustnej,



złuszczenie nabłonka błony śluzowej
jamy ustnej,



zmiana zabarwienia powierzchni języka,



zaburzenia smaku,

3.

Środki działające miejscowo

Chlorheksydyna

– przy miejscowym uszkodzeniu

błony śluzowej jamy ustnej nalewką

jodową może pojawić się:



obrzęk,



stan zapalny i oddzielenie się

nabłonka,



pęcherzyki na błonie śluzowej jamy

ustnej i języka.

Jod

– przy podawaniu ogólnym

zwłaszcza dużych dawek mogą wystąpić

w jamie ustnej odczyny uczuleniowe:



pęcherzyca,



toczeń rumieniowaty,



ciężkie postacie rumienia

wielopostaciowego.

4.

Inne leki lub środki

Glikokortykosteroidy



Fenylobutazon (Butapirazol),



glikokortykosteroidy,



leki cytostatyczne,



leki psychotropowe (pochodne

fenotiazyny, trójcykliczne leki

przeciwdepresyjne).

III. Szkodliwy wpływ leków na układ

szczękowo-twarzowy



rozszczepienie warg lub podniebienia,



suchość w jamie ustnej,



nadmiar wydzielania śliny.

IV. Inne zmiany