1

Farmakoterapia u osób

w starszym wieku

Katedra i Zakład Farmakologii

Klinicznej Akademii Medycznej we

Wrocławiu

2

Według Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO) istnieje podział ludzi

w starszym wieku na kilka grup:

•

od 45 do 60 roku życia –

starzejący się człowiek

,

•

od 61 do 75 roku życia –

starszy człowiek

,

•

od 76 do 90 roku życia –

stary człowiek

,

•

powyżej 90 roku życia –

bardzo stary człowiek

.

3

Różnice biologiczne między

organizmem starym a dojrzałym

•

mniejsza wydolność układu krążenia, płuc,

wątroby, nerek,

•

większa zawartość tkanki tłuszczowej i płynu

międzykomórkowego,

•

mniejsza zawartość wody w całym organizmie i

płynu wewnątrzkomórkowego,

4

Różnice biologiczne między

organizmem starym a dojrzałym

c.d.

•

mniejsza masa mięśniowa,

•

mniejsza liczba komórek w różnych narządach,
zwłaszcza w OUN,

•

słabsze zdolności adaptacyjne i autoregulacyjne,

•

słabsze – ruchliwość, wydolność manualna,
percepcyjna, wzrok.

5

Zmiany anatomiczne i

czynnościowe

w przewodzie pokarmowym u osób

starszych

•

alkalizacja soku żołądkowego,

•

osłabienie wydzielania kwasu solnego,

•

zwolniona perystaltyka i opóźnione

opróżnianie przewodu pokarmowego,

•

zmniejszony przepływ krwi przez

przewód pokarmowy,

•

zmniejszona powierzchnia wchłaniania,

•

osłabiona absorpcja czynna.

6

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku -

wchłanianie

•

upośledzenie wchłaniania leków
absorbowanych za pomocą transportu
czynnego, np.:

witaminy B

1

, B

6

, preparaty

wapnia, żelaza

,

•

zwiększenie wchłaniania

lewodopy

,

•

zwiększenie dostępności biologicznej leków
podlegających metabolizmowi pierwszego
przejścia np.:

propranolol, werapamil,

nifedypina, molsydomina, labetalol,
nefazodon, azotany

.

7

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku -

wchłanianie

Wchłanianie leków, zwłaszcza

hydrofilnych

,

przez

skórę

, z powodu związanych ze starszym

wiekiem zmian morfologicznych i

biochemicznych w skórze oraz gorszego

przepływu krwi przez tkanki, może być

upośledzone.

8

Przyczyny zmian

dystrybucji

leków

u ludzi starszych

•

zmniejszenie ogólnej masy tkanek,

•

zanik tkanki mięśniowej,

•

rozrost tkanki tłuszczowej,

•

zmniejszenie beztłuszczowej masy ciała,

•

zmniejszenie objętości wody całkowitej,

9

Przyczyny zmian

dystrybucji

leków

u ludzi starszych c.d.

•

zmniejszenie pojemności wyrzutowej serca,

•

zmniejszenie przepływu krwi przez tkanki i
narządy miąższowe (wątroba, nerki).

•

zmniejszenie stężenia albumin w organizmie,

•

zwiększenie stężenia kwaśnej 

1

-glikoproteiny.

10

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku -

dystrybucja

•

zwiększenie objętości dystrybucji leków

lipofilnych

, takich jak np.:

amiodaron,

werapamil, diazepam, lidokaina,

haloperydol, chlorpromazyna,

dezipramina, amitryptylina, barbiturany,

glutetimid, klometiazol, teikoplanina

,

11

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku –

dystrybucja

c.d.

•

zmniejszenie objętości dystrybucji leków

hydrofilnych

, takich jak np.:

antybiotyki

aminoglikozydowe, propranolol, atenolol,

sotalol, acebutolol, cymetydyna, teofilina,

digoksyna, hydrochlorotiazyd, sole litu

.

12

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku –

dystrybucja

c.d.

•

zmniejszenie stopnia wiązania z białkami
surowicy krwi leków o odczynie kwaśnym
(

cymetydyna, furosemid

), a przede

wszystkim leków wiążących się z
białkami w znacznym stopniu, np.:

warfaryna, fenylbutazon, salicylany,
pochodne sulfonylomocznika, fenytoina

,

13

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku –

dystrybucja

c.d.

•

zwiększenie stopnia wiązania z kwaśną



1

-glikoproteiną leków o odczynie

zasadowym, takich jak np.:

propranolol,

alprenolol, imipramina, amitryptylina,

chlorpromazyna, lidokaina, chinidyna,

mianseryna, dizopyramid.

14

Przyczyny zmian

metabolizmu

leków

u ludzi starszych

•

zmniejszenie przepływu wątrobowego (o 20-
40%),

•

zmniejszenie masy wątroby (o 17-36%),

•

zmniejszenie aktywności enzymów
wątrobowych, biorących udział w procesach

I

fazy

(zwłaszcza utleniania), ponadto redukcji i

hydrolizy.

15

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku -

metabolizm

•

zmniejszenie klirensu wątrobowego i
przedłużenie biologicznego biologicznego
okresu półtrwania leków metabolizowanych
całkowicie lub głównie w wątrobie podczas
procesów

I fazy

, takich jak:

barbiturany,

fenylbutazon, paracetamol, teofilina,
chinidyna, pochodne benzodiazepiny
(diazepam, chlordiazepoksyd, flurazepam).

16

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku –

metabolizm

c.d.

•

procesy metaboliczne

II fazy

(wiązanie

leków lub ich metabolitów z kwasem
glukuronowym, siarkowym, acetylacja)

nie ulegają

istotnym zmianom u osób

w podeszłym wieku.

17

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku –

metabolizm

c.d.

Zmiany czynności wątroby u osób

starszych mogą spowodować zwiększenie
dostępności biologicznej leków ulegających
metabolizmowi pierwszego przejścia w
wątrobie, takich jak:

propranolol, werapamil,

lidokaina, nifedypina, molsydomina, labetalol,
nefazodon, azotany

.

18

Przyczyny zmian

wydalania

nerkowego

u ludzi starszych

•

zmniejszenie masy nerek (o20%),

•

zmniejszenie perfuzji nerek jako następstwo
miażdżycowego zwężenia światła naczyń,
zmniejszenia rzutu minutowego serca,

•

upośledzenie filtracji kłębuszkowej (o 30%),
wydalania kanalikowego, wchłaniania
zwrotnego,
w następstwie zmian zwyrodnieniowych w
miąższu nerkowym.

19

Farmakokinetyka u osób w

starszym wieku -

wydalanie

•

zmniejszenie klirensu nerkowego leków
wydalanych głównie przez nerki np.:

antybiotyki aminoglikozydowe,

digoksyna,

enalapryl, kaptopryl, lizynopryl,

niektóre

cefalosporyny

, penicyliny,

kotrymoksazol,

leki moczopędne

(furosemid, amiloryd,

hydrochlorotiazyd, triamteren),

cymetydyna, ranitydyna

, pochodne

sulfonylomocznika

.

20

Ze względu na przedstawione

zmiany farmakokinetyczne szczególnej

ostrożności wymaga dawkowanie u

ludzi starszych leków podlegających

prawom

farmakokinetyki nieliniowej

np.:

fenytoiny, teofiliny

,

salicylanów

.

21

Zmiany właściwości

farmakodynamicznych

leków:

Zmiany właściwości farmakodynamicznych

leków stosowanych u ludzi w starszym wieku
wiążą się najczęściej:

•

ze zmienionymi

właściwościami receptorów

w tkankach,

•

ze zmniejszoną

liczbą receptorów

w

tkankach,

co prowadzi do osłabienia działania

farmakologicznego.

22

Niebezpieczeństwa terapii u osób w

podeszłym wieku związane ze

zmianami właściwości

farmakodynamicznych

leków:

•

podciśnienie ortostatyczne podczas
stosowania leków hipotensyjnych,

•

zaburzenia rytmu serca, zaburzenia
czynności przewodu pokarmowego i
OUN, podczas stosowania glikozydów
nasercowych,

23

Niebezpieczeństwa terapii u osób w

podeszłym wieku związane ze

zmianami właściwości

farmakodynamicznych

leków c.d.:

•

zaburzenia elektrolitowe, zwłaszcza
hipokaliemia, podczas stosowania leków
moczopędnych,

•

nasilenie działania i toksyczności leków
hamujących czynność OUN, zwłaszcza
neuroleptyków, leków nasennych,
przeciwdepresyjnych, przeciwlękowych
(pochodne benzodiazepiny),

24

Niebezpieczeństwa terapii u osób w

podeszłym wieku związane ze

zmianami właściwości

farmakodynamicznych

leków c.d.:

•

ryzyko krwawień z powodu nasilenia
działania leków hamujących
krzepnięcie,

•

znacznego stopnia hipoglikemia
podczas stosowania zwykłych dawek
leków przeciwcukrzycowych,

25

Niebezpieczeństwa terapii u osób w

podeszłym wieku związane ze

zmianami właściwości

farmakodynamicznych

leków c.d.:

• zmniejszenie

wrażliwości receptorów

beta układu adrenergicznego,
zmniejszenie wrażliwości na działanie
leków beta-adrenomimetycznych
(salbutamol, izoprenalina,
orcyprenalina), jak i beta-
adrenolitycznych (propranolol, sotalol,
atenolol);

26

Niebezpieczeństwa terapii u osób w

podeszłym wieku związane ze

zmianami właściwości

farmakodynamicznych

leków c.d.:

• zwiększenie

wrażliwości receptorów

muskarynowych na leki
cholinomimetyczne, zmniejszenie
wrażliwości na atropinę i inne leki
cholinolityczne, jednakże ryzyko
toksyczności leków cholinolitycznych,
zwłaszcza na układ krążenia, jest większe.

27

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Glikozydy nasercowe (digoksyna)

Niepożądane powikłania polekowe

• zaburzenia rytmu,
• brak łaknienia, nudności,
• zaburzenia widzenia,
• zaburzenia psychiczne (depresja).

28

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Glikozydy nasercowe (digoksyna) c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania, leki

alternatywne

Wzros

t ryzyka toksyczności digoksyny jest związany głównie ze

zmniejszonym

wydalaniem

nerkowym

digoksyny.

Zmniejszenie

dawkowania jest niecelowe, prowadzi do

nieskuteczności terapii (subterapeutyczne stężenia w surowicy).

Lepiej tolerowane

i bardziej skuteczne w niewydolności serca u

osób starszych są

inhibitory konwertazy angiotensyny

(kaptopryl, enalapryl, peryndopryl, cilazapryl, lizynopryl,
trandolapryl), którymi leczenie powinno być rozpoczynane
ostrożnie od małych dawek, z kontrolą ciśnienia tętniczego
krwi.

29

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki hipotensyjne

Niepożądane powikłania polekowe

Podciśnienie ortostatyczne (u 5-33%

chorych);

szczególnie niebezpieczne gwałtowne spadki

ciśnienia tętniczego (niedokrwienie mózgu, serca,
nerek).

30

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki -adrenolityczne

Niepożądane powikłania polekowe

• są względnie przeciwwskazane u osób starszych
• mogą one, zwłaszcza propranolol, poprzez

ujemne działanie inotropowe:

 nasilać lub ujawniać niewydolność serca,
 nasilać niewydolność oddechową,
 powodować zaburzenia czynności OUN.

31

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki -adrenolityczne c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

• wyjątek stanowią

bisoprolol, metoprolol

i

karwedylol

, które są:

 dobrze tolerowane przez osoby starsze,
 skuteczne w leczeniu nadciśnienia
 skuteczne w zapobieganiu powikłaniom niewydolności serca.

Terapię należy rozpoczynać od najmniejszych dawek i stopniowo

zwiększać dawkowanie w zależności od reakcji chorego na lek.

32

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Preparaty zawierające rezerpinę

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Preparaty zawierające

rezerpinę

powinny być

bezwzględnie przeciwwskazane w podeszłym
wieku, ponieważ mogą wywołać objawy głębokiej
depresji (podobnie jak

klonidyna

i

metyldopa

).

33

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Prazosyna, pochodne hydralazyny

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania

• nie powinny być podawane osobom starszym,
• mogą powodować gwałtowne spadki ciśnienia

tętniczego krwi i odruchową tachykardię,

• zwiększają zapotrzebowanie mięśnia serca na

tlen.

34

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Prazosyna, pochodne hydralazyny c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

• spośród leków hipotensyjnych dobrze są tolerowane:


leki blokujące kanał wapniowy

, zwłaszcza o długim działaniu,

jak

amlodypina, felodypina,

 inhibitory konwertazy angiotensyny

, którymi leczenie u osób

starszych powinno być prowadzone bardzo ostrożnie w
dawkach wynoszących

1

/

2

-

1

/

3

dawek standardowych,

 alternatywnie można stosować leki będące

antagonistami

receptora angiotensyny II

, takie jak np.

losartan,

kandesartan

.

35

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki moczopędne

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

• hipokaliemia

, nadmierne odwodnienie, zaburzenia

elektrolitowe,

• konieczne jest podawanie tych leków w mniejszych

dawkach łącznie z preparatami potasu.

36

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Warfaryna

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Stosowanie w celu zapobiegania i leczenia powikłań zakrzepowych różnych

chorób m.in. migotania przedsionków, wiąże się ze:

• zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań krwotocznych, które są

następstwem nasilenia jej działania w podeszłym wieku, m.in. z powodu:

 hipoalbuminemii
 równoczesnego stosowania leków wypierających warfarynę z połączeń z

białkami.

W związku z tym należy u starszych chorych stosować dawki zabezpieczające

prawidłowy wskaźnik protrombinowy

mniejsze

niż u chorych w młodszym

wieku.

37

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Teofilina

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

• lek o małym współczynniku terapeutycznym
• czynniki ryzyka podeszłego wieku, takie jak: zmniejszony

klirens teofiliny, współistniejące choroby i
polifarmakoterapia mogą spowodować zwiększenie
stężenia teofiliny w organizmie, nasilenie jej działania i
zwiększenie toksyczności

Konieczne jest prowadzenie

terapii monitorowanej

stężeniami teofiliny w surowicy krwi.

38

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

U osób starszych

nasila

się działanie leków

wpływających

hamująco

na czynność OUN, ulega

osłabieniu

działanie

pobudzające

czynność OUN.

39

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Barbiturowe leki nasenne

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Barbiturowe leki nasenne są

bezwzględnie

przeciwwskazane

u osób starszych z powodu ich

toksycznego działania na ośrodek oddechowy i
naczynioruchowy.

40

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Pochodne benzodiazepiny

Niepożądane powikłania polekowe

• najczęściej używane leki uspokajające i przeciwlękowe

przez ludzi starszych,

• mogą one powodować:
 zaburzenia świadomości,
 splątanie umysłowe,
 paradoksalne pobudzenie,
 zaburzenia koordynacji ruchowej, prowadzące do urazów

(częste złamania kończyn).

41

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Pochodne benzodiazepiny c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Wiele osób w podeszłym wieku jest uzależnionych od

tej grupy leków, czego następstwem są objawy
występujące po ich odstawieniu (drżenie,
pobudzenie, bezsenność).

Nie należy stosować leków z tej grupy o długim

okresie działania, np.

chlordiazepoksydu

lub

diazepamu

.

42

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Pochodne benzodiazepiny c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

• W razie konieczności leczenia należy stosować

względnie bezpieczne

pochodne benzodiazepiny

o

krótkim okresie działania

, takie jak:

oksazepam,

temazepam

.

• Zażywane jako leki nasenne

nitrazepam, flurazepam,

estazolam

powinno się stosować u osób starszych w

dawce o

1

/

2

mniejszej od dawki standardowej.

43

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Pochodne benzodiazepiny c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Do nowych bezpieczniejszych leków nasennych

powodujących szybkie zasypianie i krótkotrwałe
działanie należą

leki agonistyczno-antagonistyczne

wobec receptorów GABA-ergicznych:

zolpidem,

zopiklon, zaleplon

.

44

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwdepresyjne

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

mogą

powodować:

• zaburzenia świadomości,
• podciśnienie ortostatyczne,
• objawy atropinowe, będące wynikiem ich działania

cholinolitycznego, które mogą być bardzo niebezpieczne

w podeszłym wieku,

• majaczenie,
• ponadto wydłużenie odstępu Q-T w EKG, powodujące

wystąpienie groźnego dla życia wielokształtnego

częstoskurczu komorowego typu torsade de pointes.

45

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwdepresyjne c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Lekami przeciwdepresyjnymi pierwszego wyboru u

osób starszych powinny być

nieselektywne

inhibitory wychwytu serotoniny – SSRI (fluoksetyna,
fluwoksamina, sertralina, paroksetyna)

wykazujące

słabsze działanie na serce oraz pozbawione
działania cholinolitycznego.

46

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki neuroleptyczne

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Leki neuroleptyczne, zwłaszcza pochodne fenotiazyny

(

chlorpromazyna, promazyna, tiorydazyna

i inne), mogą powodować:

• zaburzenia ruchowe – objawy hiperkinetyczne i dyskinetyczne (późne

dyskinezy),

• objawy pozapiramidowe,
• podciśnienie ortostatyczne,
• depresję,
• objawy działania cholinolitycznego (retencja moczu, zaparcia),

hipotermię (szczególnie w porze zimowej).

• tiorydazyna

i

pochodne butyrofenonu

–

droperydol

i

haloperydol

mogą wydłużać odstęp Q-T w EKG, powodując wystąpienie groźnego

dla życia wielokształtnego częstoskurczu komorowego typu torsade

de pointes.

47

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki neuroleptyczne c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

W razie konieczności należy stosować nowe tzw.

„atypowe” leki neuroleptyczne, takie jak:

•

rysperydon,

• kwietapina,
• olanzapina,
• klozapina

, które są pozbawione tego działania na serce

oraz niektórych innych niepożądanych działań
neuroleptyków

48

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwpadaczkowe

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania, leki

alternatywne

Niektóre niepożądane działania leków przeciwpadaczkowych,

takie jak:

•

zaburzenia percepcji,

•

powikłania hematologiczne

ujawniają się w znacznie większym stopniu u osób starszych niż

u młodszych.

•

działanie kardiotoksyczne, nie mające znaczenia klinicznego
u osób młodszych, po dożylnym podaniu

fenytoiny

lub

karbamazepiny

może być groźne dla życia w starszym wieku.

49

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwpadaczkowe c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania, leki

alternatywne

Wskazane jest zmniejszenie początkowej dawki leku

przeciwpadaczkowego u starszych chorych o 50%.

Stężenie leku przeciwpadaczkowego, potrzebne do wywarcia

działania u osób młodszych, może być groźne dla życia w
starszym wieku, dlatego podczas leczenia należy modyfikować
dawki w oparciu o objawy kliniczne, a nie w oparciu o stężenia
leków ustalone jako terapeutyczne u młodszych osób.

50

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

• lewodopa

może wywołać pobudzenie, dezorientację,

podciśnienie ortostatyczne, psychozy,

• pobudzenie i dezorientacja związane z leczeniem

selegiliną

mogą być w znacznym stopniu nasilone u osób starszych,
podobnie jak niepożądane działania leków cholinolitycznych,
takie jak: zaparcie, retencja moczu i suchość w ustach.

51

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwbólowe

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Z powodu większego stężenia

opioidów

w surowicy krwi u

osób starszych, w porównaniu z młodszymi, po
zastosowaniu tych samych dawek mogą się ujawniać w
znacznie większym stopniu ich działania niepożądane,
szczególnie:

• nudności,
• podciśnienie ortostatyczne,
• nadmierne uspokojenie,
• depresja oddechowa,
• osłabienie odruchów obronnych.

52

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwbólowe, niesteroidowe leki

przeciwzapalne c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Spośród NLPZ nie należy stosować:

fenylbutazonu, indometacyny, diklofenaku

z powodu:

• niebezpieczeństwa krwawień z przewodu pokarmowego,
• działania hepato-, mielo-, nefrotoksycznego
• retencji płynów, co może utrudniać leczenie

niewydolności serca i nadciśnienia.

Wskazane jest stosowanie mniej toksycznych pochodnych

kwasu fenylopropionowego, jak:

naproksen, ibuprofen,

ketoprofen

oraz

selektywnych inhibitorów COX-2,

jak:

celekoksyb.

53

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwhistaminowe H

1

pierwszej generacji

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Należy unikać u osób starszych leków przeciwhistaminowych

pierwszej generacji, takich jak m.in.:

prometazyna,

difenhydramina, klemastyna

ze względu na nasilenie w tym

wieku:

• objawów pozapiramidowych,
• senności,
• działania atropinowego,
• zaburzeń

orientacji.

Lekami z wyboru

powinny być pozbawione tych działań leki

przeciwhistaminowe drugiej generacji, jak np.:

cetyryzyna,

loratadyna

,

feksofenadyna

.

54

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Doustne leki przeciwcukrzycowe

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

• n

iebezpieczeństwo hipoglikemii,

• należy bezwzględnie unikać podawania

chlorpropamidu

,

który z powodu dłuższego biologicznego okresu
półtrwania może ulegać kumulacji, zwłaszcza przy
współistnieniu niewydolności nerek.

55

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Doustne leki przeciwcukrzycowe

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Dużo bezpieczniejsze są doustne leki przeciwcukrzycowe

drugiej generacji –

glipizyd i gliburyd

ponieważ:

• mają one duży współczynnik leczniczy,
• nie wiążą się z białkami krwi,
• nie istnieje więc niebezpieczeństwo ich stosowania z

lekami (salicylany, sulfonamidy) wypierającymi inne leki
z połączeń z białkami krwi. Należy jednak modyfikować
ich dawki u chorych z niewydolnością nerek.

56

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Antybiotyki aminoglikozydowe

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

U osób starszych antybiotyki aminoglikozydowe nie

powinny być stosowane z powodu przedłużonego
biologicznego okresu półtrwania, połączonego ze
zwiększonym ryzykiem oto- i nefrotoksyczności,
zwłaszcza z towarzyszącą niewydolnością nerek.

57

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Fluorochinolony

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Antybiotyki te (

cyprofloksacyna, ofloksacyna,

lewofloksacyna, moksyfloksacyna

) powinny

być stosowane u osób starszych tylko w
wyjątkowych przypadkach pod ścisłym
nadzorem.

58

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Fluorochinolony c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

 mogą potęgować zaburzenia czynności OUN,

charakterystyczne dla podeszłego wieku, związane m.in z
zaawansowaną miażdżycą, jak:

 dezorientacja
 osłabienie, drżenie, depresja

 ponadto nasilać uszkodzenie ścięgien,
 w znaczniejszym stopniu przedłużać odstęp Q-T, zwłaszcza u

starszych chorych z współistniejącą hipokaliemią i
hipomagnezemią, czego następstwem może być groźny dla
życia wielokształtny częstoskurcz komorowy typu torsade
de pointes.

59

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwnowotworowe

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Stosowanie standardowych dawek większości

leków przeciwnowotworowych nie jest
przeciwwskazane w podeszłym wieku.

60

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwnowotworowe c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób zapobiegania,

leki alternatywne

Postępowanie terapeutyczne należy indywidualizować w

zależności od:

• stanu klinicznego chorego,
• rodzaju nowotworu,
• potencjalnego niebezpieczeństwa powikłań polekowych.

61

Przykłady leków o zwiększonym ryzyku

wystąpienia powikłań u osób w

podeszłym wieku

Leki przeciwnowotworowe c.d.

Niepożądane powikłania polekowe, sposób

zapobiegania,

leki alternatywne

Stwierdzono, że u starszych chorych w czasie

chemioterapii przeciwnowotworowej istnieje

większe ryzyko:

• uszkodzenia układu krwiotwórczego,

• zaburzeń czynności:

 serca,

 przewodu pokarmowego,

 układu nerwowego.

62

Ogólne orientacyjne wskazówki

terapeutyczne, według których u

pacjentów w wieku:

• od 65 do 75 lat

– należy zmniejszać dawki leków o

10%,

• od 76 do 85 lat

– należy zmniejszać dawki leków o

20%,

• powyżej 85 lat

– należy zmniejszać dawki leków o

30%

63

Metoda obliczania dawki leku dla osób

starszych, powyżej 65 roku życia, w

oparciu o klirens całkowity danego

leku, według wzoru:

D* =

Cl*

Cl

D

gdzie:
D* - dawka leku dla osoby > 65 r.ż.
D - dawka standardowa dla osób dorosłych < 65 r.ż.
Cl* - klirens leku u osób > 65 r.ż.
Cl - klirens leku u osób dorosłych < 65 r.ż.

64

Dodatkowe utrudnienie

farmakoterapii w podeszłym wieku stanowi:

• brak umiejętności przestrzegania zasad

prawidłowego dawkowania leków

• brak właściwego stosowania się do zaleceń

lekarza

• brak współpracy chorego z lekarzem, czyli

zakłócenie tzw. procesu „

patient

compliance

”.

65

Podstawowe zasady i środki

ostrożności, jakich należy

przestrzegać podczas

farmakoterapii osób w

podeszłym wieku

• należy stosować możliwie jak najmniejszą

liczbę leków,

unikać polifarmakoterapii

zwiększającej ryzyko powikłań i

niepożądanych interakcji leków,

66

Podstawowe zasady i środki

ostrożności, jakich należy

przestrzegać podczas

farmakoterapii osób w podeszłym

wieku c.d.

• należy rozpoczynać leczenie wcześnie od

najmniejszych skutecznych dawek i
stopniowo je zwiększać w miarę potrzeby
w myśl zasady „

start low, go slow

”, dawki

leków muszą być indywidualizowane,

67

Podstawowe zasady i środki

ostrożności, jakich należy

przestrzegać podczas

farmakoterapii osób w podeszłym

wieku c.d.

• unikać leków o wąskim współczynniku

leczniczym, których stosowanie wiąże się ze
zwiększonym ryzykiem toksyczności,

• unikać leków o wątpliwym działaniu,

• nie przedłużać leczenia bez wyraźnej potrzeby,

68

Podstawowe zasady i środki

ostrożności, jakich należy

przestrzegać podczas

farmakoterapii osób w podeszłym

wieku c.d.

• wybrać postać

leku łatwą do dawkowania,

(np. płyn dawkowany łyżkami lub łyżeczkami,
zawiesinę lub czopek przy trudnościach z
połykaniem), a ponadto zalecić najprostszy,
łatwy do zapamiętania sposób zażywania
leków, najlepiej jak najrzadziej w ciągu doby
(1 do 2 razy dziennie) i objaśnić to choremu
dokładnie na piśmie,

69

Podstawowe zasady i środki

ostrożności, jakich należy

przestrzegać podczas

farmakoterapii osób w podeszłym

wieku c.d.

• stale kontrolować leczenie, sprawdzać

czy chory przestrzega zaleceń lekarza,
sprawdzać instrukcje dotychczasowego
sposobu zażywania leków, modyfikować
sposób stosowania leków,

• kontrolować stan kliniczny pacjenta,

stan czynnościowy wątroby, serca, nerek
oraz innych narządów.