Adam

Adam

Mickiewicz

Mickiewicz

życie i twórczość

życie i twórczość

Życie

Adam Bernard Mickiewicz (ur. 24
grudnia 1798 w Zaosiu koło
Nowogródka, zm. 26 listopada 1855 w
Konstantynopolu), polski poeta, działacz
i publicysta polityczny. Obok Juliusza
Słowackiego uważany za największego
poetę polskiego romantyzmu.

Dzieciństwo i młodość

Wychowywał się w pobliskim Nowogródku, gdzie ojciec

jego, Mikołaj, zdeklasowany szlachcic herbu Poraj,

pracował jako obrońca sądowy. Na własne więc siły i

umiejętności - nie zaś na szlacheckie pochodzenie czy

też dziedziczne majątki - mógł liczyć również Adam.

Po ukończeniu miejscowej, prowadzonej przez

dominikanów, szkoły (1815) udał się na studia

filologiczno-historyczne do Wilna. Utrzymywał się ze

stypendium, które po ukończeniu studiów (1819) musiał

odpracować jako nauczyciel szkoły powiatowej w Kownie

(1819 - 1823). W czasie studiów wpływ na kształtowanie

się jego osobowości, poziomu wiedzy i poetyckiego

talentu wywarli zwłaszcza tacy profesorowie, jak

historyk Joachim Lelewel.

Filomaci i filareci

W roku 1811 wspólnie z najbliższymi przyjaciółmi - Tomaszem

Zanem, Janem Czeczotem, Józefem Jeżowskim, Onufrym

Pietraszkiewiczem, Franciszkiem Malewskim - Mickiewicz założył

tajne Towarzystwo Filomatów (Miłośników Nauki), a następnie

Towarzystwo Filaretów (Miłośników Cnoty).

Stowarzyszenia te, prowadząc zróżnicowane formy pracy

samokształceniowej, miały na celu przygotowanie młodzieży do

działalności w różnych dziedzinach życia narodu pozbawionego

własnej państwowości.

Pierwszym znaczącym doświadczeniem stał się więc dla

Mickiewicza udział w młodzieżowym "związku bratnim", w

którym zdobywał umiejętność kierowania tajną organizacją,

pisania dokumentów programowych oraz posługiwania się

literaturą i towarzyską zabawą w celach patriotyczno-

wychowawczych.

Literackim wyrazem tej atmosfery i doświadczeń stała się m. in.

Pieśń filaretów (1820), a najogólniejszym programem ideowym
"Oda do młodości" (1820).

Nieszczęśliwa miłość

Drugim doświadczeniem

młodzieńczym była

nieszczęśliwa miłość do Marii

z Wereszczaków hrabiny

Wawrzyńcowej

Puttkamerowej. Na drodze do

szczęścia kochanków stanęło

zawarte w 1821 r.

małżeństwo Puttkamerów.

Zakochana w poecie Maria

pozostała więc jedynie

Marylą, uosabiającą w jego

utworach romantyczny ideał

miłości.

Kontakt z folklorem

Trzecim doświadczeniem Mickiewicza był kontakt

z folklorem. Znajomość ludowych - zarówno

polskich, jak i białoruskich - pieśni, baśni, podań i

obrzędów przyszły poeta wyniósł już z rodzinnego

domu, a następnie nieustannie je wzbogacał. W

tych formach ludowej kultury dostrzegał wyraz

narodowej tradycji oraz źródło inspiracji do

tworzenia nowego typu poezji.
Literackim owocem tej inspiracji stały się "Ballady

i romanse" (1822), "Dziadów część II i IV" oraz

"Grażyna" (1823). Rok opublikowania pierwszego

tomu Poezji Mickiewicza (1822) przyjęto jako datę

początku romantyzmu w Polsce.

Więzienie i zesłanie

Po wykryciu w roku 1823 organizacji filomackich

władze carskie osadziły Mickiewicza w zamienionym na

więzienie klasztorze bazylianów w Wilnie. Po procesie

skazano go jesienią 1824 r. wraz z kolegami na

osiedlenie się w głębi Rosji. Więzienie, proces i

zesłanie - to kolejne etapy życiowych doświadczeń i

charakterystyczne rysy romantycznej biografii poety.

   Z Wilna wyjechał najpierw do Petersburga, a następnie

do Odessy i Moskwy. Tu zetknął się z rosyjskim życiem

literackim oraz działalnością spiskową. Zaprzyjaźnił się

z literatami - spiskowcami: z Kondratijem Rylejewem, a

także z Aleksandrem Puszkinem, i innymi. Bywał w

salonach rosyjskiej elity intelektualnej, gdzie zasłynął

jako wybitny improwizator. W czasie wycieczki na Krym

(lato 1825) miał okazję zetknąć się z kulturą orientalną

i egzotycznym krajobrazem. Z bliska także mógł

obserwować potężną machinę carskiego despotyzmu.

W warunkach rosyjskich Mickiewicz dojrzał ideowo i

ukształtował się jako romantyczny poeta narodowy.

Przymusowe oddalenie od kraju oraz długie podróże

pogłębiały w nim poczucie wyobcowania i samotniczej

misji patriotycznej.

  

Doświadczenia okresu rosyjskiego zaowocowały

kolejno "Sonetami" (1826), "Konradem Wallenrodem"

(1828), a w dalszej kolejności "Dziadów częścią III" z

nasyconym rosyjskimi realiami "Ustępem" i wierszem

„Do przyjaciół Moskali”(1832).

Romantyczne podróże

W maju 1829 r. poecie udało się opuścić Rosję i

rozpocząć prawie dwuletnią wędrówkę po

Europie. Z Petersburga trasa prowadziła przez

Hamburg, Berlin (tu słuchał wykładów Hegla),

Drezno, Pragę ,Weimar (słynna wizyta u

Goethego), Bonn (wizyta u Augusta W. Schlegla),

Szwajcarię, przełęcz Splugen - do Wenecji,

Florencji, Rzymu (miłość do hrabianki

Ankwiczówny), Neapolu, na Sycylię, a stąd do

Genewy (spotkanie z Zygmuntem Krasińskim,

wycieczka w Alpy) i z powrotem do Rzymu
(przeżycia religijne), dokąd w grudniu 1830 r.

dotarła także wiadomość o wybuchu powstania w

Warszawie.

Próba przyłączenia się

do powstania

Mickiewicz zdecydował się wracać do ojczyzny z zamiarem

przyłączenia się do powstania. Po bezowocnych, okrytych

tajemnicą oczekiwaniach przybył w czerwcu 1831 r. do Paryża, a

stąd pod przybranym nazwiskiem (Adam Muhl) został skierowany

przez Legację Polską (przedstawicielstwo rządu powstańczego) do

Warszawy.

W sierpniu dotarł do Wielkopolski. Wobec jednak wyraźnych oznak

zbliżającej się klęski z zamiaru przedostania się do Królestwa

zrezygnował. Gotowość wzięcia udziału w walce zbrojnej o

niepodległość oraz związane z tym przeżycia - to dalszy

znamienny rys biografii romantycznego poety.
Literackim rezultatem tych doświadczeń stały się m. in. napisane

w 1831 r. wiersze o tematyce powstańczej: „Śmierć pułkownika",

"Nocleg", "Reduta Ordona".

   W Wielkopolsce pozostał do wiosny 1832 r., bawiąc w

ziemiańskich dworach, m. in. Górzeńskich w Śmiełowie (obecnie

muzeum poety)
i Grabowskich w Łukowie.

Emigracja. Drezno -

Paryż - Lozanna

W atmosferze klęski powstania stworzył w Dreźnie w 1832 r. swoje główne dzieło

romantyczne - "Dziadów część III". 31 lipca 1832 r. przybył z Drezna do Paryża,

gdzie z niewielkimi przerwami spędził resztę życia. Wkrótce po przyjeździe nawiązał

bliskie stosunki z francuskim środowiskiem artystycznym i intelektualnym. Odnowił

znajomość z poznanym jeszcze w Wilnie Słowackim. Włączył się także aktywnie w

życie emigracji (członkostwo w Towarzystwie Literackim, Towarzystwie Pomocy

Naukowej, Komitecie Narodowym Lelewela i in.), chcąc przygotować ją do powrotu

do kraju. Głównymi więc utworami związanymi z tą działalnością poety stały się

"Księgi narodu polskiego" i "Księgi pielgrzymstwa polskiego" (1832) oraz

artykuły ogłaszane w "Pielgrzymie Polskim", którego przez pewien okres był

także głównym redaktorem (kwiecień - czerwiec 1833).

   Zmęczony emigracyjnym życiem oraz rozczarowany wobec monarchistycznej

Europy, poddawany wraz z całą emigracją różnym zakazom i szykanom (m. in.

zakaz przenoszenia się z miejsca na miejsce), wskrzeszał wartość narodowej

historii, tworząc "Pana Tadeusza" (1833, wyd. 1834).

   W 1834 r. ożenił się z córką słynnej ówczesnej polskiej pianistki Marii

Szymanowskiej - Celiną (1812 - 1855), która urodziła mu sześcioro dzieci. Trudna

sytuacja materialna zmusiła poetę do napisania po francusku dwóch dramatów,

przeznaczonych dla francuskiego teatru, których jednakże nie udało się wystawić.

Na rok
akademicki 1839 / 1840 przeniósł się więc do szwajcarskiej
Lozanny, gdzie otrzymał stanowisko profesora literatury
łacińskiej. Tutaj stworzył też cykl liryków, zwanych

lozańskimi

.

Wykłady w College de

France

Rozwinięte poczucie obowiązków

patriotyczno-politycznych skłoniło go

jednak do przerwania pracy w Lozannie i

objęcia w 1840 r. nowo utworzonej

katedry literatur słowiańskich w College

de France w Paryżu. Jako profesor

slawista pracował tutaj cztery lata. Jego

wykłady cieszyły się ogromną

popularnością zarówno wśród Polaków,

jak i cudzoziemców. Poeta przekazywał

nie tylko wiedzę o kulturach

słowiańskich, ale także propagował

antymonarchistyczne idee napoleońskie,

a następnie mistyczną naukę Andrzeja

Towiańskiego.
W związku z tym w 1844 r. jego

działalność profesorska została przez
władze francuskie
zawieszona.

Ostatnia próba walki o

Polskę

Swoje nadzieje polityczne na odzyskanie

przez Polskę niepodległości związał

Mickiewicz z osobą Napoleona III oraz

rozpoczętą w 1854 r. wojną między Francją,

Anglią i Rosją (tzw. wojna krymska). Po

śmierci żony zostawił nieletnie dzieci w

Paryżu i jesienią 1855 r. wyjechał do

Konstantynopola (Istambułu), by swoim

autorytetem wesprzeć akcję formowania tutaj

oddziałów tzw. kozaków otomańskich, którzy

mieli wziąć udział w walce z Rosją. Dowódcą

tej formacji był romantyczny powieściopisarz

Michał Czajkowski (Sadyk Pasza).

Monarchistyczne stronnictwo Czartoryskich

(tzw. Hotel Lambert) usiłowało jednak

podporządkować sobie powstające w Turcji

polsko-kozackie oddziały. Zabiegom tym

Mickiewicz zdecydowanie się sprzeciwiał.

Rozgoryczony politycznymi tarciami,

zmęczony psychicznie i fizycznie uległ

niespodziewanie atakowi cholery.
Zmarł 26 listopada 1855 r. Jego śmierć
wywołała ogromną konsternację
i żałobę wśród Polaków oraz wszystkich

narodów słowiańskich,
dostrzegających w nim
swego duchowego
przywódcę.

Juliusz Kossak: Adam Mickiewicz z Sadykiem
Paszą w Turcji.

Po upływie kilku miesięcy

zwłoki poety przewieziono do

Paryża i złożono na

cmentarzu polskim w

Montmorency. W roku 1890

sprowadzono je na Wawel.

Dzieło poety stało się trwałą

częścią naszej świadomości

narodowej. Jego utwory

towarzyszą nam od

dzieciństwa. Są nieustannie

wznawiane i komentowane.

Przełożono je niemalże na

wszystkie języki świata. W

Nowogródku, Wilnie, Paryżu,

Istambule, Śmiełowie i

Warszawie otwarto także

muzea lub stałe ekspozycje

poświęcone jego twórczości i

postaci.  

Twórczość

Autograf poety

Romantyzm

Romantyzm (z francuskiego roman - powiązane z poezją rycerską, sama
nazwa nawiązuje do łacińskiej nazwy Rzymu - Roma) - nazwą tą określa się
epokę w historii sztuki europejskiej od lat 90. XVIII wieku do 40. XIX wieku.

Siłą napędową romantyzmu jest tęsknota za rajskim światem,
poszukiwanym poza nudną codziennością, poczucie beznadziei,
specyficzne wyobcowanie spośród tłumu "szarych zjadaczy chleba",
dążenie do spełnienia, a nawet spalenia się w poszukiwaniu ideału, głównie
idealnej miłości.

Najbardziej charakterystyczne cechy i zjawiska, związane z romantyzmem:

•

przedkładanie uczucia, intuicji i wiary nad rozum

•

tajemniczość

•

fascynacja żywiołowością natury

•

umiłowanie wolności

•

ludowość; częste są nawiązania do legend, podań,
starodawnych mitów i baśni

•

indywidualizm

Utwory

• Poezje t. 1 – wydane w Wilnie w roku 1822; zawierały Ballady

i Romanse a także przedmowę O poezji romantycznej. Ten

tom poezji miał przełomowe znaczenie w literaturze polskiej,

zapoczątkowując nurt romantyczny oparty o ludowość, poezję

ludową, obyczaje i wyobrażenia ludu

• Poezje t. 2 – wydane w roku 1823, zawierały Grażynę oraz II i

IV część Dziadów

• Sonety krymskie Wydane w roku 1826 w Rosji

• w Dreźnie powstała III część Dziadów najwybitniejszy polski

dramat romantyczny

• Konrad Wallenrod Wydane w roku 1828 w Rosji

• epopeja Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie

napisana w Paryżu w latach 1832-1834; wydana 1834. W Panu

Tadeuszu Mickiewicz przedstawił pełną nostalgii i humoru wizję

ginącej Polski szlacheckiej

• Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego –

broszura polityczna z 1832 roku

• liryki lozańskie wydane dopiero pośmiertnie

• pisana przez całe życie I część Dziadów

• przetłumaczył Giaura Lorda Byrona.

Oda do młodości

W 1820 opublikował Odę

do młodości. W Odzie

jednostka jest

podporządkowana

ideałom zbiorowości.

Odwołania do emocji,

wizjonerstwo,

zapowiadają przełom

romantyczny.

Razem, młodzi przyjaciele!...
W szczęściu wszystkiego są

wszystkich cele;

Jednością silni, rozumni

szałem,

Razem, młodzi przyjaciele!...
I ten szczęśliwy, kto padł

wśród zawodu,

Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy

grodu.

Razem, młodzi przyjaciele!...

Tam sięgaj, gdzie wzrok nie

sięga;

Łam, czego rozum nie

złamie…

Ballady i romanse

Pierwszy, opublikowany w 1822 roku tomik poetycki Adama
Mickiewicza wyznacza początek romantyzmu - nowej literackiej epoki
w Polsce. Zawierał jedynie czternaście utworów balladowych i
romansów, ale ich kompozycja i motywy świadczą o nowym spojrzeniu
artysty na świat.

Na samym niemal początku "Ballad i romansów" przeciwstawia
Mickiewicz "czucie i wiarę" "szkiełku i oku", a więc zabobony i
przeczucia - rozumowi. Odrzuca, poddany chłodnej analizie, sposób
pojmowania rzeczywistości przez klasyków. Odwołuje się natomiast do
nadprzyrodzonych, tajemniczych zdarzeń, wywodzących się z
baśniowej fantastyki i ludowych podań. Utożsamia się z człowiekiem z
ludu, który poznaje świat za pomocą znaków, przeczuć i intuicji.

"Ballady i romanse" są prekursorską próbą ukazania nowego sposobu
patrzenia na świat w literaturze. Stanowią także wyzwanie rzucone
piewcom klasycyzmu. Ich doskonałość zapowiada późniejszy geniusz
utworów Adama Mickiewicza.

Świteź

Ballada „Świteź” była to mickiewiczowska wersja historii
Tuchanowicz, gdzie mieszkał ród Wereszczaków. Utwór ten był
dedykowany Michałowi Wereszczace, bratu ukochanej
Mickiewicza – Maryli.
W pierwszej części, posługując się poetyckimi metaforami i
porównaniami, narrator opisuje urzekającą urodę jeziora
Świteź. Piękno przyrody skonstruowane zostało z tajemniczą i
pełną grozy atmosferą otaczającą to miejsce. Pozornie
spokojna i przyjazna natura pokazuje swoje drugie oblicze.
Tajemnica jeziora rozbudza ludzką ciekawość.
W drugiej części ballady została opisana wyprawa pana na
Płużynach, który postanowił rozwiązać zagadkę Świtezi. W
obawie przed skutkami konfrontacji z tajemnymi siłami oddał
się wcześniej pod Boską opiekę oraz sprowadził księdza, który
„przeżegnał, pracę pokropił”.
Ostatnia i najobszerniejsza część ballady to udramatyzowana
opowieść wyłowionej z wody kobiety-ducha o historii
zatopionego miasta. Córka władcy Świtezi Tuhana odkrywa
przed zebranymi tajemnicę jeziora. W dawnych czasach,
kiedy Tuhan pospieszył z pomocą obleganemu w Nowogrodzie
przez siły carskie Mendogowi, ruskie wojska napadły na
Świteź, w której pozostały jedynie kobiety, starcy i dzieci.
Zrozpaczona księżniczka zaczęła prosić Stwórcę o śmierć i
wtedy Bóg zatopił miasto a jego mieszkańców zamienił w
kwiaty. Najeźdźców spotkała kara, kiedy zaczęli zrywać kwiaty
– spotkała ich śmierć.

Świtezianka

Utwór ten opowiada historię dwojga zakochanych w sobie osób, które widują się
każdego wieczora. Na ich temat nie wiemy zbyt wiele. Młody mężczyzna jest
strzelcem, o dziewczynie natomiast sam autor mówi niewiele:

„

Młody jest strzelcem w tutejszym borze,

Kto jest dziewczyna? – ja nie wiem!”

Miejscem spotkań kochanków (sam autor tak o nich mówi: „Pewnie kochankiem
jest tej dziewczyny, Pewnie to jego kochanka”) jest brzeg jeziora Świteź. Młody
strzelec obiecywał dziewczynie miłość i wierność, składał jej miłosne przysięgi,
chciał być z nią na zawsze. Poprosił nawet ukochaną, o której na początku nic nie
wiedział, aby z nim zamieszkała. W odpowiedzi na jego prośbę dziewczyna
wyznała mu, iż nie jest pewna stałości jego uczuć. Strzelec, chcąc zjednać sobie
ukochaną i przekonać ją o szczerości swych uczuć, zapewnia ją o swej dozgonnej
miłości i wierności:

„Piekielne wzywał potęgi,

Klął się przy świętym księżyca blasku”.

Dziewczyna, ciągle nie wierząc słowom mężczyzny, postanawia wystawić go na
próbę i sprawdzić tym samym, czy był z nią szczery. W rzeczywistości jest ona
nimfą wodną z jeziora Świteź i właśnie pod tą postacią zaczyna kusić strzelca,
chcąc sprawdzić, czy dotrzyma danego jej słowa. Jednak nim przemieniła się w
„dziewiczą piękność”, ostrzegła młodzieńca przed niedotrzymaniem przez niego
przysięgi. Ów strzelec błąka się szukając ukochanej i właśnie wtedy jego oczom
ukazuje się piękna nimfa. Będąc namawianym do miłosnych igraszek, w końcu
popełnia grzech niewierności w stosunku do swej ukochanej.
Rzuca się w wody jeziora i dopiero gdy był na jego środku, dostatecznie blisko, aby
dokładnie dojrzeć nimfę, rozpoznaje w niej swą ukochaną. Zdradzona i zraniona
kochanka przepowiada mu karę, która go spotka za niedotrzymanie przysięgi. Za
niewierność ukarany ma być śmiercią fizyczną oraz wiecznym potępieniem. Karą,
jaka spotyka młodzieńca, jest przemienienie go w modrzew stojący nad brzegiem
jeziora, któremu zapisane jest, iż będzie jęczał z żalu i tęsknoty za utraconym
szczęściem.

Pani Twardowska

Utwór nawiązuje do znanej legendy o panu Twardowskim, który podpisał

cyrograf, obiecując diabłu swoją duszę w zamian za korzystanie z jego

posług. Mickiewicz koncentruje się na kulminacyjnym momencie owej

historii, kiedy to sprytnemu bohaterowi udaje się przechytrzyć samego

diabła. Twardowski, który z Mefistofelesem „na Łysej Górze robił o duszę

zapisy”, podpisując cyrograf na byczej skórze zgodził się na pakt z „bisami”,

którego zasady przypomina Mefistofeles:

„Miały słuchać twego rymu;

Ty, jak dwa lata przebiegną,

Miałeś pojechać do Rzymu,

By cię tam porwać, jak swego”

Twardowski nie zamierza jednak wywiązać się z przyjętych zobowiązań.

Bohater właśnie bawi się w najlepsze z kompanami w karczmie. I w tym

momencie najlepszej zabawy w kielichu z wódką pojawia się nieoczekiwanie

Mefistofeles. Przybył po Twardowskiego, bowiem ten nieopatrznie znalazł się

w karczmie o nazwie Rzym. Diabelski pakt, który podpisał, pozwala

bohaterowi na zażądanie od Mefistofelesa wypełnienia jeszcze trzech

poleceń. Wydaje się, że najstraszniejsza będzie kąpiel w wodzie święconej,

do której zmusza diabła. Okazuje się jednak, że najgorsze dopiero przed nim:

„Jeszcze jedno, będzie kwita,

Zaraz pęknie moc czartowska; Patrzaj, oto kobieta,

Moja żoneczka Twardowska.

Ja na rok u Belzebuba

Przyjmę za ciebie mieszkanie,

Niech prze ten rok moja luba

Z tobą jak z mężem zostanie.”

Życzenie to wywołuje panikę Mefistofelesa, który:

„Czmychnąwszy dziurką od klucza,

Dotąd jak czmycha, tak czmycha”

Pan Tadeusz

Pan Tadeusz rozpoczyna się słynną inwokacją:

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,

Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej

ozdobie

Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

Miejscem akcji jest Soplicowo, leżące na Litwie.
Miejsce to zostało przez autora celowo
wyodrębnione z całej otaczającej go rzeczywistości,
tworząc z niego swoistą enklawę polskości i spokoju.
Ta osobowość Soplicowa, będącego w ładzie z
otaczającą go przyrodą, z historią, czynią z niego też
miejsce mityczne i magiczne, krainę szczęśliwości.

Czas akcji – jak napisał w podtytule sam Mickiewicz
- są to lata 1811 – 1812. Autor starał się zobrazować
polską szlachtę w przededniu kampanii
napoleońskiej. Mickiewicz opisał także ostatnie lata I
Rzeczpospolitej.

„…Cyrkla, wagi i miary
Do martwych użyj brył;
Mierz siłę na zamiary,
Nie zamiar podług sił.

Bo gdzie się serca palą,
Cyrklem uniesień duch,
Dobro powszechną skalą,
Jedność większa od dwóch.

Hej, użyjmy żywota!
Wszak żyjem tylko raz;
Tu stoi czara złota,
A wnet przeminie czas…”

Pieśń filaretów

Opracowała Hanna Moszkowicz