1

Polityka ludnościowa i
rodzinna

Zakład Zdrowia Publicznego

Akademia Medyczna w Warszawie

2

POLITYKA LUDNOŚCIOWA

Jest fragmentem polityki społecznej wyodrębnionym ze

względu na kryteria przedmiotowe, wyrażającym i

urzeczywistniającym solidarną troskę wszystkich

podmiotów życia zbiorowego o zabezpieczenie biologicznej

egzystencji społeczeństwa. Do polityki ludnościowej zalicza

się zespół wewnętrznie spójnych przedsięwzięć, które

zmierzają do wywołania pożądanych zmian w stanie,

strukturze i rozmieszczeniu ludności oraz do wspomagania

małżonków w podejmowaniu i realizacji ich wolnych decyzji

rodzicielskich. Politykę ludnościową współtworzą wszyscy

obywatele razem z władzami administracyjnymi. Polityka

ludnościowa stanowi konkretyzację określonej polityki

społecznej i tylko przez jej pryzmat daje się interpretować

oraz oceniać. Wartością nadrzędną polityki ludnościowej

jest człowiek. Dlatego dąży do stwarzania optymalnych

warunków dla rozwoju osób i tworzonych przez nie

wspólnot.

3

LUDNOŚCIĄ(populacją)

- nazywamy ogół mieszkańców określonego
terytorium. Współcześnie obliczenia dotyczące
liczby ludności opierają się na wynikach
ludnościowych spisów powszechnych oraz
szacunkach prowadzonych według wskaźnika
gęstości zaludnienia. Wskaźnik ten jest
obliczany jako iloraz liczby mieszkańców przez
powierzchnię terytorium, na którym
zamieszkują. Wartość współczynnika zazwyczaj
bywa wyrażana w osobach na kilometr
kwadratowy albo na hektar.

4

Rozróżnia się cztery grupy krajów: o niskiej,

rosnącej w tempie umiarkowanym gęstości

zaludnienia; o niskiej, szybko rosnącej gęstości

zaludnienia; o wysokiej, rosnącej w tempie

umiarkowanym gęstości zaludnienia; o wysokiej,

szybko rosnącej gęstości zaludnienia.

Najpełniejszym źródłem informacji o ludności są

dane Narodowych Spisów Powszechnych. W

zależności od przyjętych założeń możemy mieć do

czynienia z następującymi rodzajami spisów

ludnościowych:

- powszechny (imienny lub sumaryczny),

- ewidencyjny,

- reprezentacyjny (mikrospis),

- próbny.

5

MODELOWE TYPY
STRUKTUR WIEKU

struktura progresywna (rozwojowa) jej cechą

charakterystyczną jest klasyczny kształt piramidy,

której szeroka podstawa informuje o licznych

rocznikach dzieci i młodzieży. Piramida ta zwęża

się ku górze z uwagi na wymieranie pokoleń ludzi

starszych. Tego typu struktura występuje w

krajach charakteryzujących się ,,eksplozją

demograficzną’’

6

Struktura zastojowa (stacjonarna) obrazuje
sytuację wymienialności pokoleń. Zbliżone co
do wartości wskaźniki urodzeń i zgonów
przesądzają o zerowym przyroście naturalnym
i tendencji do starzenia się populacji. Taki
kształt piramidy zalecany jest przez wielu
demografów dla celów polityki ludnościowej.
Występująca w tych warunkach pewność
procesów prognozowania ma umożliwiać
skuteczne planowanie społeczne i gospodarcze
oraz najbardziej racjonalne wykorzystanie
infrastruktury społecznej i gospodarczej.

7

Struktura regresywna obrazuje typ

ludności starej oraz zawiera

niebezpieczeństwo depopulacji.

Struktura tego typu jest

charakterystyczna dla wielu

prymitywnych społeczności

plemiennych czy rodowych, odległych

obszarów etnograficznych zagrożonych

wymarciem substancji biologicznej

narodu.

8

POLITYKA LUDNOŚCIOWA

(zwana

także polityką demograficzna lub populacyjną)

- jest rozumiana jako ogół świadomych przedsięwzięć
mających na celu wywołanie określonych zmian w
stanie, strukturze i ruchu ludności. W węższym zakresie
bywa ograniczana do kształtowania reprodukcji
ludności, natomiast w szerokim podejmuje zagadnienia
regulacji stosunków społecznych i ekonomicznych
wpływających samoistnie na procesy demograficzne.
Realizacja programu polityki ludnościowej zakłada
dostosowanie jej programu do ulegającej transformacji
sytuacji demograficznej, politycznej, społecznej i
ekonomicznej obszaru, którego dotyczy.

9

O świadomej polityce ludnościowej możemy
mówić wtedy, kiedy zawiera ona następujące
elementy: współuczestnictwo i
współodpowiedzialność państwa oraz jego
instytucji w realizacji programu; popularyzacja
lub negacja określonego modelu wielkości
rodziny; legalizacja lub zakaz przerywania
ciąży; istnienie systemu pozytywnych lub
negatywnych przywilejów premii i innych
bodźców związanych z zachowaniem
prokreacyjnym kobiety lub rodziny.

10

Za właściwy uznaje się taki program polityki

ludnościowej, który uwzględnia następujące
zasady:

1.      zgodność z wymogami stawianymi

naukowej precyzji;

2.      akomodacja do okoliczności czasu i

miejsca;

3.      realność strony finansowej i organizacyjnej;
4.      zbieżność z interesami obywateli.

11

 

POLITYKA RODZINNA

12

Po raz pierwszy termin "polityka rodzinna"

został użyty w toczących się w Europie w latach

czterdziestych dyskusjach nad polityką

społeczną, natomiast pierwsze działania,

których adresatem była rodzina, podjęte zostały

we Francji i w Szwecji już pod koniec XIX wieku.

Według powszechnie przyjętej definicji polityka

rodzinna to całokształt norm prawnych,

działań i środków uruchamianych przez

państwo w celu stworzenia odpowiednich

warunków życia dla rodziny i jej

powstania.

13

RODZINA

powszechnie uważana jest za

podstawową komórkę społeczeństwa

będącą najstarszą i najbardziej trwałą

formą współżycia ludzi. Wśród licznych

definicji rodziny, jakie występują w

literaturze nauk społecznych przeważa

to określające rodzinę jako zbiorowość

ludzi, grupę społeczną powiązaną ze

sobą więzią emocjonalną, prawną,

pokrewieństwa, powinowactwa, adopcji.

14

,,Rodziny istnieją we wszystkich

społecznościach ludzkich po to, by płodzić i
wychowywać potomstwo i w ten sposób
zapewnić przetrwanie danej grupy. Nie ma
innej instytucji, która okazałaby się zdolna
do zapewnienia takiej osobistej,
zindywidualizowanej opieki i ochrony, jaką
potrafią dawać sobie nawzajem członkowie
rodziny. W wielu społeczeństwach rodzina
stanowi przy tym również podstawową
komórkę ekonomiczną (produkcyjną)”

Kathenn Newland

15

Prawne aspekty funkcjonowania rodziny
określa „Kodeks rodzinny i opiekuńczy".
Opiera się na czterech głównych
zasadach:



trwałości małżeństwa,



równouprawnienia małżonków,



ochrony dziecka,



wzajemnej pomocy członków rodziny.

16

Fazy rozwojowe rodziny

I faza - od zawarcia małżeństwa do urodzenia się
pierwszego dziecka.
II faza - okres powiększania się rodziny - trwa do
urodzenia ostatniego.
III faza - trwa od urodzenia ostatniego dziecka do chwili
wyjścia z domu najstarszego (okres stabilizacji
liczebności rodziny).
IV faza - okres zmniejszania się rodziny wskutek
wychodzenia z domu poszczególnych dzieci.
V faza - okres od wyjścia z domu wszystkich dzieci do
odejścia jednego z małżonków

17

W zależności od epoki historycznej, ogólnego
poziomu cywilizacyjnego, uwarunkowań
społeczno-ekonomicznych mamy do czynienia
z różnorodnymi typami rodzin. Najbardziej
rozpowszechniony jest podział na:

18

1. Rodzinę pełną i niepełną. Rodzina pełna składa się z

rodziców, dzieci, a o rodzinie niepełnej mówimy albo przed

narodzeniem pierwszego dziecka, albo w przypadku braku

jednego z rodziców.

2. Rodzinę mała (nuklearną) i wielką (wielopokoleniową).

Rodzina mała składa się z rodziców i dzieci, a rodzinę wielką

tworzą co najmniej trzy pokolenia.

3. Rodzinę patrylinearną i matrylinearną. W rodzinie

patrylinearnej dominująca, ze względu na włączenie dziecka do

rodu i dziedziczenie pozycji społecznej- jest rola ojca, a w

rodzinie matrylinearnej- matki

4. Rodzinę patrylokalną i matrylokalną. W rodzinie

patrylokalnej nowo zawarte małżeństwo przechodzi

(zamieszkuje) do grupy (wspólnoty) lokalnej męża, w rodzinie

matrylokalnej – żony.

19

PROGRAM POLITYKI RODZINNEJ

Przyjęty przez Radę Ministrów program polityki
rodzinnej zakłada stworzenie systemu zasiłków
na rzecz rodziny zarówno pieniężnych, jak i
rzeczowych. Jego charakterystyczną cechą jest
pomoc skierowana w pierwszym rzędzie do
rodzin najuboższych, niepełnych, z osobami
niepełnosprawnymi czy tez dysfunkcyjnymi.

20

Polityka społeczna wobec rodziny
to działalność mająca na celu

wyrównywanie nieuzasadnionych i

niezawinionych różnic socjalnych między

rodzinami, tworzenie rodzinom równych

szans rozwoju, pomoc rodzinom, które na

pewnym etapie swojego życia stają się

bezradne i marginalizowane (rodziny

dotknięte klęskami żywiołowy, rodziny

bezrobotnych, rodziny niepełne, rodziny

patologiczne, wielodzietne).