Czas wolny jako dobro

społeczne

• PODEJŚCIA DO CZASU WOLNEGO.

• Jedno, zanikające już- osadzone na gruncie religii- głosi,

że praca określona jako „moc błogosławiona”, jest

głównym zadaniem życiowym, wypoczynek zaś, z powodu

swojej stosunkowo nikłej wartości, stanowi jedynie

uboczny aspekt owej egzystencji.

• Hezjod twierdził, „że pracować należy z

zamiłowaniem, zapałem i satysfakcją, zaś

próżniactwo jest złem i obraża bogów”.

• Marksiści zakładali wyższość pracy nad

wypoczynkiem, traktowali czas wolny, jako czas, w

którym człowiek się rozwija, doskonali własną

osobowość głównie po to, aby zyskać warunki dla

radykalnych przeobrażeń procesu pracy, nowoczesnej

produkcji.

• Praca natomiast uznana została za wartość samą w

sobie, „pierwszą potrzebę człowieka”.

2

• Kolejne podejście, zakłada, że czas

przeznaczany na wypoczynek jest celem życia,

• praca zaś stanowi jedynie środek

umożliwiający jego zdobycie i wypełnienie
interesującą treścią

• Dość powszechny pogląd o wyższości

wypoczynku nad pracą wskazuje, na zanikanie
jej wartości, a nawet na schyłek cywilizacji, dla
której stanowiła ona fundament.

3

• J. Tischner - sygnalizuje zanik „woluminu

pracy” potrzebnej człowiekowi do życia we
współczesnym społeczeństwie,
zaczynającym przypominać społeczeństwo
greckie, gdzie praca była zajęciem
niewolników.

• Różnica polega tylko na tym, że dziś miejsce

niewolników zajmują maszyny – roboty.

• WYŁANIA SIĘ PRZEPAŚĆ POMIĘDZY „ROBOTĄ” A „PRACĄ”, KTÓRA JEST

WARTOŚCIĄ, JEDNAK W ZNACZNEJ MIERZE HISTORYCZNĄ

.

4

• kolejne podejście ujmuje czas pracy, i

działań zaspokajających podstawowe
potrzeby biologiczne oraz czas zajęć
wypoczynkowych, w sposób
zintegrowany, jako wzajemnie
wzbogacające się części całościowej
aktywności ludzkiej.

5

• Koncepcja ta ma zasadnicze znaczenie dla

kompleksowego pojmowania i nie dzielenia
osobowości jednostki na:

– człowieka – wyłącznie – pracy,
– czy człowieka czasu wolnego,
gdyż ani praca, ani czas wolny nie stanowi

wartości naczelnej.

Wartością tą jest przede wszystkim istota ludzka.
Stąd i sama alternatywa czy „cywilizacja pracy”,

czy jedynie społeczność czasu wolnego jest nie
do przyjęcia.

6

• Ze względu na sposób, w jaki

człowiek kształtuje w swoim życiu
relacje pomiędzy pracą a
wypoczynkiem, można wyróżnić trzy
wzorce:
1. pierwszeństwo pracy
2. pierwszeństwo wypoczynku
3. równość pracy i wypoczynku

7

• stanowiska wobec pracy i wypoczynku, ewaluowały na

przestrzeni wielu dziesięcioleci, a na ich ostateczny
kształt, wpływ wywierały następujące czynniki:

– warunki społeczno-ekonomiczne,

– ustrój społeczno- polityczny w określonej fazie

rozwoju;

– warunki środowiskowe, pod którym to pojęciem należy

rozumieć odmienność warunków miejskich i wiejskich,

– zróżnicowanie zawodowe,

– poziom materialny życia, itp.;

 

–  tradycje kulturowe,

– status intelektualny i kulturalny społeczeństwa oraz

jednostek wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami

.

8

• Analizę historycznych uwarunkowań

obecnego stanu rzeczy należy,
rozpocząć od prezentacji przesłanek
następujących po sobie ustrojowo,
które obowiązywały w
dwudziestowiecznych
społeczeństwach.

9

• Wzorcem socjalistycznej osobowości był

człowiek pracy, dla którego praca
wartość priorytetową

.

– Odnosiło się to głównie do skutków fabrycznego

podziału czynności,

– dotyczyły szczególnie kontaktów

interpersonalnych,

– traktowania zatrudnionego wyłącznie jako „siły

roboczej” – swoistego narzędzia produkcji oraz
lekceważenia warunków pracy, itp.

– Nie mogły jednak przesłonić, coraz wyraźniejszych

tendencji humanizowania procesu wytwarzania,
właściwych tylko socjalistycznemu sposobami
produkcji.

•

10

Przesłanki priorytetowej wartości pracy

zawierały się w:

• upowszechnianiu pozytywnego

stosunku do pracy i czynieniu z niej,
pierwszej potrzeby człowieka,

• dążeniu ku rozwojowi pracy, stającej się

coraz powszechniej efektem świadomego
wyboru, zgodnego z zainteresowaniami
jednostki,

• a w mniejszym stopniu będącej

przypadkową czy narzuconą okolicznością,
na którą pracownik nie ma wpływu;

11

• wzroście możliwości oddziaływania

zatrudnionych na zarządzanie i
warunki działań zawodowych, w
wyniku czego coraz częściej robotnik
mógł występować w podwójnej roli:

– jako pracownik najemny
– i jako współgospodarz swego zakładu m.

in. uczestnicząc w organizowaniu
funkcjonowania samorządu
robotniczego, partii, związków
zawodowych itp.

12

• Czas zgodnie z założeniami,

podporządkowany był pracy.

• Charakterystycznie odbiło się to m. in. na

włączeniu w ramy czasu wolnego
kształcenia się w formach regularnych,
osób pracujących.

13

• Zupełnie odmienne podejście do układu

pracy i czasu wolnego prezentowała
koncepcja opierająca się na „burżuazyjnej
myśli filozoficznej Zachodu”.

• Jej tezę wyjściową stanowiło przekonanie

o tym, że „współczesna praca, wysoko
zmechanizowana i zorganizowana, choć
bardzo wydajna i społecznie ważna, z
istoty swej pozbawiona jest wszelkiej
atrakcyjności i podniet twórczych, przez
co nie daje człowiekowi wewnętrznej
satysfakcji.”

14

• Akcentowano np. w przedsiębiorstwie

działania:

– na rzecz poprawy warunków pracy,
– jej uprzyjemnienia lub uatrakcyjnienia i
– skoncentrowanie większej uwagi na

sferze działań wolnoczasowych.

D. Riesman proponował wręcz, aby „odrzec stosunki

pracy z ich sztucznie narzuconej ułudy,
sprowadzić pracę najemną do roli środka
zabezpieczającego egzystencję”.

Wszelkie potrzeby człowieka – intelektualne,

społeczne, emocjonalne - mogły być zaspokajane
niejako ze zdwojona energią w czasie poza pracą.

15

• Wyniki badań tokijskich sprzed

kilkunastu lat wskazują, że , iż w
pracy zawodowej, głównie środek
zarabiania pieniędzy widziało;

– od 80% Francuzów i Szwajcarów,
– poprzez 70% ludzi w ówczesnych

krajach socjalistycznych,

– do 60% w Stanach Zjednoczonych i

Japonii.

16

• Szansę realizacji osobowości w

ramach wykonywania zadań
profesjonalnych dostrzegali niemal
wyłącznie przedstawiciele zawodów
twórczych.

• Znikomy odsetek (3 – 5) badanych

łączył pracę z realizowaniem
obowiązków wobec społeczności.

17

• Późniejsze sondaże potwierdzają

tendencję do ograniczania w
środowisku młodzieży zainteresowania
pracą.

• francuscy specjaliści problematyki

czasu wolnego, wysnuli wniosek, iż w
wielu współczesnych społeczeństwach
dotkniętych problemem bezrobocia,
paradoksalnie znaczna część osób
bez pracy dąży do ciągłego
rozszerzania pola czasu wolnego.

18

• Do ogółu ludzi wchodzących w dorosłe

życie odnosi się, rejestrowany w pracach
naukowców zachodnich, fenomen:

– pragnienie wzrostu godzin dyspozycyjnych
– redukcję rozmiarów pracy
– łączona z silną potrzebą posiadania

pieniędzy, bez których znacznej ilości,
zagospodarowanie godzin dyspozycyjnych,
wydaje się zupełnie niemożliwe.

19

• wyniki badań przeprowadzonych wśród

francuskich uczniów wskazują, że:

–

Zdobywaniu wiedzy w ramach obowiązkowej edukacji
przypisywali rolę bardzo ograniczoną w stosunku do
nabywania wiedzy poza szkołą

,

•

W ich przekonaniu szkoła odgrywa podstawową rolę w
uzyskiwaniu wiedzy ustrukturalizowanej, profesjonalnej.

•

dopiero zajęcia nieobowiązkowe, podejmowane przez
jednostkę dobrowolnie, stwarzają szansę na:

– formację osobowości,
– wrażliwości,
– dobrej kondycji fizycznej,
– dyspozycji do budowania w przyszłości szczęśliwego życia

rodzinnego

.

20

• W czasie wolnym:

– czują się szczęśliwi,
– mogą rzeczywiście przejawiać inicjatywę,
– podejmować decyzje,
– przygotowywać się do samodzielnego

planowania własnej aktywności.

• Charakterystyczne, iż im wyższy był

status społeczny rodziców, tym opinie
młodzieży bardziej eksponowały rolę
edukacji pozaszkolnej.

21

• Dostrzegalne są tendencje dążenia do:

– aktywności i samostanowienia, przejawiających się w

podejmowaniu działań zgodnych z własnymi
potrzebami, stanowiących następstwo autonomicznych
decyzji;

– spontaniczności i ograniczenia w działaniu samokontroli

na rzecz emocji, fantazji, swobodnej autokreacji,
intymności, niezrutynizowanych form aktywności;

– społecznych kontaktów bazujących na afirmacyjnych i

towarzyskich pobudkach człowieka, umożliwiających
nawiązywanie trwałych związków o podbudowie
emocjonalnej;

– odprężenia, dobrego samopoczucia, relaksu, uwolnienia

od stresów, napięć, zawodów, zyskania przyjemności,
rozrywki, swobodnego śmiechu i radości.

22

• Kolejna koncepcja odnosi się do

układu PRACA – CZAS WOLNY,
zakłada pojawienie się obok pojęcia
„

społecznie niezbędny czas pracy

”

równorzędnego, drugiego określenia
„

społecznie niezbędny czas wolny

”.

• Różnie jednak postrzegano funkcję

godzin przeznaczanych na
wypoczynek.

23

• jedna z teorii przyszłej „cywilizacji

wolnego czasu” opiera się na podłożu
pracy wysoko wydajnej, intensywnej i
nietwórczej.

• Jest to działanie jednostki

pozbawionej wolności w wydaniu XX-
wiecznym; jednostki, która swoje
„prawdziwe życie”, może realizować
wyłącznie w czasie wypoczynku.

24

• W myśl tej teorii pozafinansowe

walory obowiązków zawodowych ma
przejąć „praca wolnoczasowa” w
ramach różnego typu hobby.

• W praktyce, często oznacza

nastawienie na bierną konsumpcję i
łatwe rozrywki, jako rekompensatę za
wyalienowaną pracę.

25

• Od lat sześćdziesiątych XX wieku coraz

bardziej zaczynają przeważać poglądy
mniej skrajne, racjonalniejsze: czas wolny
jest to czas, w którym człowiek ma
najwięcej możliwości, aby być samym sobą.

• W tym więc przypadku nie neguje się

całkowicie wartości innych, poza
wypoczynkiem, sfer życia jednostki dla
realizacji jej potrzeb osobowych.

26

• istnieje poważna obawa, że

atrakcyjność działań
wypoczynkowych może wpłynąć
destrukcyjnie na zaangażowanie
ludzi w problemy rodzinne,
profesjonalne, duchowe, polityczne.

27

• B. Gruszyn twierdzi, że „intensywność

zajęć wypoczynkowych zależy przede
wszystkim od postawy człowieka, jego
wykształcenia i ogólnej kultury”.

• to, co na pozór wydać się może

wyrazem „złego gustu” czy „brakiem
kultury”, często jest właśnie
rezultatem zmęczenia wynikającego z
realizowania zajęć obowiązkowych.

28

• KONCEPCJA OPIERAJĄCA SIĘ NA UZNANIU W

PRACY PIERWIASTKA TWÓRCZEGO.

• Gdy w warunkach zwiększonego czasu

wolnego mówi się

o podniesieniu

profesjonalnych możliwości twórczego
stosunku do pracy,

oznacza to jedynie

rozszerzenie sfery kreatywnych
predyspozycji człowieka

, które w

sposób naturalny wzrastają przy jego
intensywnym kształceniu się,
podnoszeniu kwalifikacji, itp.

29

• zasadniczym problemem w rozważaniu

nad całością aktywności ludzkiej,

przestaje być przeciwieństwo pracy i
czasu wolnego

, a staje się nim

przygotowanie ludzi do twórczej
działalności

, dzięki której możliwe jest

kreatywne angażowanie się człowieka
w ramach całej jego egzystencji, a więc
zarówno w godzinach pracy, jak i
czasie wolnym

.

30

• Z badań naukowych a także obserwacji

wynika, że społeczeństwo polskie
doświadczyło – w niedalekiej przeszłości – i
doświadcza nadal wyjątkowo gwałtownych
przemian we wszystkich dziedzinach życia.

• Nowa rzeczywistość mobilizuje jednostki do

szybkiego rewidowania dotychczasowych
wzorów zachowań w celu przystosowania
się do stałych warunków funkcjonowania.

31

• Początkowo zmianę systemową

traktowano, na ogół, w kategoriach
aksjomatu, jako przynoszącą radykalną
poprawę nastrojów i samopoczucia
Polaków, – bo czym „odzyskana” wolność i
podmiotowość mogą martwić?

• Tymczasem entuzjazm i optymizm

społeczeństwa okazały się krótkotrwałe,
dość szybko ustąpiły miejsca poczuciu
rozczarowania i lęku przed przyszłością.

• Nowe realia wywarły przemożny wpływ na

sytuację rodzin.

32

• Z racji korzystnych lub niekorzystnych

wpływów procesu przemian społeczno-
ekonomicznych, rodziny polskie należy
obecnie podzielić, w zasadzie, na dwie,
a mianowicie na takie, które „zyskały”
i na te, które „straciły” w jego wyniku.

• Pierwszą kategorię stanowioną

rodziny, można zaliczyć do tzw.
„beneficjentów transformacji”

33

• w grupie tej, przywracany w Polsce

kapitalizm, zrodził mentalność utylitarno-
darwinowską, sankcjonującą egoistyczną
walkę o byt i deprecjonującą wartości
pozaekonomiczne.

• Praca – choć pojmowana wąsko jako

aktywność zawodowa /

bez akcentu na jej

atrakcyjność pozamaterialną- ze względu na
korzyści, które daje, zajmuje bardzo wysoką
pozycję w życiu jednostek

.

• Tu liczą się pieniądze a wypoczynek ma

demonstrować jedynie ich siłę nabywczą.

34

• Stojąc przed decyzją - więcej dóbr

konsumpcyjnych albo więcej czasu
przeznaczonego na wypoczynek – osoby
zaliczone do tej kategorii wybierają
pozyskiwanie jak największej ilości dóbr, a
zatem i zwiększony czas pracy.

• Czynią tak, by uniknąć problemów

życiowych, wynikających z niskiego
/czasem tylko subiektywnie niskiego/
standardu życia, zaspokoić osobiste
ambicje funkcjonowania na „pewnym
poziomie” w myśl hasła „mieć, aby być”.

35

• Pęd do posiadania i zdobywania

charakterystyczny dla lat 90-tych,ale nadal
istotny w nowej dekadzie jest poniekąd
naturalną konsekwencją „siermiężnego
socjalizmu” i ascezy dekady poprzedniej.

• Społeczeństwo przez wiele lat pozbawione

możliwości gromadzenia i korzystania z
różnorodnych udogodnień, chce braki
zrekompensować w jak najkrótszym czasie,
często „chwytając się” sposobów zupełnie
irracjonalnych (np. zaciąganie wysoko
oprocentowanych kredytów na potrzeby
konsumpcyjne).

36

• Gdy zaspokojenie podstawowych

potrzeb stało się czymś oczywistym,
szybko zapomniano o „niedostatku
dnia wczorajszego”, co z kolei
zapoczątkowało „rewolucję
rosnących oczekiwań i zachłanności
w duchu veblerowskiej koncepcji
„konsumpcji ostentacyjnej”.

37

• Druga kategoria rodzin, stanowiąca w

zasadzie większość w społeczeństwie, obejmuje
tzw: „przegranych” w wyniku transformacji.

• Rodziny te i jednostki boleśnie odczuły

obecność nasilających się zjawisk ujemnych,
które sukcesywnie przyczyniają się do
niszczenia warunków ich bytu:

–

pogłębiający się problem mieszkaniowy,

–

spadek dochodów

–

wysokie bezrobocie,

–

zagubienie i dezorientacja, będące następstwem
„porewolucyjnej anomii”, poznawczego i
aksjonormatywnego chaosu, braku jakichś nowych
idei regulatywnych w nastałej rzeczywistości”.

38

• W celu złagodzenia skutków kryzysu dla

własnej rodziny, jej dorośli członkowie
zostali zmuszeni do podejmowania
dodatkowych zajęć zarobkowych, a także
zwiększenia zakresu swych obowiązków
domowych, kierując się ku gospodarce
naturalnej (uprawa działki w sposób
utylitarny, przetwarzanie dóbr, remonty,
drobne naprawy, ręczne robótki).

39

• Nadmierne zaangażowanie się rodziców w

sferę pracy jest przyczyną osłabienia
wewnętrznej spoistości współczesnej
rodziny.

• Niepokój budzi fakt, że co dziesiąty

badany dorosły opiekun dziecka w ogóle
nie znajdował czasu na zabawę z synem
czy córką, wielu z nich nie rozmawia ze
swoim potomstwem o jego problemach,
sukcesach, przeżyciach, kolegach.

40

• Co dwudziesty respondent objęty

sondażem CBOS-u nie omawiał z
potomstwem spraw rodzinnych i taki sam
odsetek przyznawał, że często nie wie,
gdzie i z kim przebywa jego pociecha.

• Jak wykazują badania, ponad 40 % matek

i ojców nie poświęca swojego czasu na
wspólną – z młodymi jednostkami –
rekreację, zabawę, gry ruchowe.

• Coraz mniej w rodzinie występuje okazji

dla wspólnych rozmów przedstawicieli
starszego i młodszego pokolenia..

41

• Powstałe w Polsce w końcowych

dekadach naszego stulecia zjawisko „nowej
biedy”, szczególnie w ostatnich latach
stworzyło warunki dla uformowania się
tzw.: „underclass”, której członków
charakteryzuje:

– nie tylko tendencja do stopniowego

ograniczania rozmiarów czasu wolnego, ale i

– zminimalizowanie wydatków na wypoczynek, a

także

– redukowanie potrzeb i aspiracji w tej dziedzinie.

42

• redukcje wyrażają się przede wszystkim w:

– uniformizacji wzorów zachowań w ramach

kultury na niskim poziomie aktywności i
kompetencji;

– prywatyzacji oraz separacji w kontaktach

interpersonalnych /ograniczenie się do kręgu
własnej rodziny, niemal całkowite
wyeliminowanie działań społeczno-
politycznych/;

– mediatyzacji czasu wolnego, z wyraźnie

zaznaczoną dominacją telewizji.

43

• w Polsce wielu ludzi, rezygnujących z

dobrodziejstwa czasu wolnego na
rzecz pracy z powodu trudności, m.
in. w zakresie organizacji życia.

44

• Nie można jednak nie dostrzegać, że równie

częstą przyczyną pozbawienia się czasu
wolnego jest- u większości z nich- brak
umiejętności organizowania sobie racjonalnego
rozkładu dnia, ludzie przywykli do swoistej
anarchii egzystowania, którą często uprawiają.

• Nie dostrzegają potrzeby wprowadzenia

samokontroli w planowaniu dobowej
aktywności, nie dysponują wysokimi
umiejętnościami w tym kierunku, często nie
posiadają również skonkretyzowanych
zainteresowań, które nadawałyby właściwy bieg
podejmowanym czynnościom we wszystkich
dziedzinach życia jednostki.

45

• „Szara” codzienność tak żyjących ludzi,

nie wymagała od nich rozwoju
umiejętności wypoczywania, jak też
doskonalenia planowania i realizowania
pozostałych kategorii aktywności,
sprowadzając ich byt do formatu prostych
i zrutynizowanych czynności
podejmowanych na bardzo wąskim
marginesie funkcjonowania społecznego.

46

„Ambitni”.

• „Ten typ postaw reprezentowany jest

najliczniej przez jednostki w wieku od 25 do
34 lat.

• Osoby z wyższym wykształceniem przyjmują

taką postawę wielokrotnie częściej niż
pracownicy legitymujący się wykształceniem
podstawowym i zasadniczym zawodowym.

• „Ambitni” są elastyczni względem rynku

pracy, uczestniczą w różnego rodzaju kursach
dokształcających, charakteryzuje ich pewność
zatrudnienia i satysfakcja z zarobków.

47

• Podnoszenie kwalifikacji jest wskaźnikiem

wysokich aspiracji zawodowych oraz
uznania merytokratyzmu za niezbędny
warunek społecznego awansu.

• W omawiany tu wzór zachowań wobec

pracy, wpisane są wysokie aspiracje
ekonomiczne i aktywne działanie na
rzecz poprawy sytuacji finansowej.

48

„Aspirujących wyżej”.

•

najczęściej są to ludzie dobrze wykształceni,
mieszkańcy wielkich miast. Wyróżniają się dużą
aktywnością w podnoszeniu kwalifikacji, są też
elastyczni wobec ewentualnej utraty zatrudnienia.

•

brak satysfakcji z osiąganych zarobków., postawę taką
przyjmują ludzie osiągający wysokie dochody i ci, którzy
są na dnie finansowej hierarchii dochodów.

•

Można więc przypuszczać, że motywy ich działania na
rzecz poprawy sytuacji materialnej wynikają nie tylko z
rzeczywistej kondycji ekonomicznej, ale także chęci
odniesienia większego sukcesu niż inni.

•

Wyraźnie też taka postawa wynika z rachunku własnych
korzyści i strat poniesionych wskutek transformacji.

49

„Elastyczni”.

• Ten typ postaw można uznać za znak przemian w zakresie

stosunku do pracy.

• Charakteryzuje go poczucie wiary w siebie, w to, że można

zmienić swój status, jeśli przyjmie się odpowiednia
strategię.

• Bodźcem do działania jest niezadowolenie z osiąganych

zarobków i brak pewności swego miejsca na rynku pracy.

• Reakcją na ten stan rzeczy są działania na rzecz

podnoszenia swoich kwalifikacji, dokształcania się na
różnego rodzaju kursach zawodowych, językowych i
komputerowych w regularnej formie albo gotowości do
zmiany zawodu lub sposobu zarobkowania na życie.

• Jest to grupa zróżnicowana społecznie, przeważają w niej raczej te

jednostki, które mają w perspektywie jeszcze długie lata pracy
zawodowej. Osoby z wykształceniem wyższym są reprezentowane
dwukrotnie częściej niż osoby z wykształceniem podstawowym.

50

• Efektem nadmiernego zaabsorbowania karierą

zawodową – z różnych pobudek – zarówno osób
„ambitnych”, „aspirujących wyżej” jak
„elastycznych”- jest ograniczony do minimum
czas wolny z relatywnie redukowanymi
potrzebami w tym zakresie.

• Dlatego właśnie „zapracowani” członkowie rodzin

sporadycznie korzystają z form wypoczynku
związanych z instytucjonalnym przekazem kultury
oraz równie rzadko podejmują aktywność
turystyczną, nie potrafiąc wygospodarować na nią
odpowiedniej ilości czasu.

51

• Są wśród nich przede wszystkim „domatorzy i dawni

wczasowicze”, którzy chętniej - z większą lub mniejszą
świadomością wartości swoich wyborów – sięgają po
łatwo dostępne i nie zabierające zbyt wiele czasu
sposoby wykorzystywania godzin bez obowiązków
/głównie z udziałem massmediów, z wyraźną
dominacją telewizji/.

• Perspektywę zaś „długotrwałego i atrakcyjnego

wypoczynku, pozostawiają na bliżej nieokreśloną
przyszłość.

• Stanowi to dla ich dzieci negatywny wzór przy

ustalaniu pozycji poszczególnych kategorii zajęć w
budżecie czasu młodych jednostek.

52

„Ustabilizowani”.

• Taką postawę reprezentują przede wszystkim

ludzie pewni zatrudnienia i usatysfakcjonowani
zarobkami.

• Nie podejmują żadnych kroków związanych z

podnoszeniem kwalifikacji.

• Częściej, niż inni, są to osoby młode, dobrze

wykształcone, nieźle sytuowani mieszkańcy
wielkich miast.

• Można więc przypuszczać, że ich postawa nie jest

wynikiem braku motywacji do samodoskonalenia,
ale przeciwnie – wynika raczej z już osiągniętego
profesjonalizmu.

53

•

„Ustabilizowani

” – zajmują drugie miejsce

pod względem wysokiego poziomu życia.

• W pracy najbardziej cenią sobie spokojną

atmosferę, bez napięć i stresów, ale
jednocześnie znacznie częściej, niż przeciętnie –

• wśród pożądanych wartości i celów życiowych -

wymieniają osiągnięcie wysokiej pozycji
zawodowej, zrobienie kariery, zarobienie
dużych pieniędzy, co równocześnie nie
przysłania im, dostrzegania walorów
pasjonującego wypoczynku po trudach
wynikających z prawidłowego wykonywania
swoich zawodowych obowiązków.

54

• Przedstawiciele tej grupy chętnie sięgają

po urozmaicone formy wykorzystywania
czasu wolnego, którego rozmiary zdają się
być zgodne, w zasadzie, z ich
subiektywnymi potrzebami.

• Są wśród nich osoby, które swoimi

„wyborami” wypoczynkowymi sięgają poza
wąski margines form łatwo dostępnych i
zrutynizowanych, często korzystając z
ofert instytucji kulturalnych.

• Uprawiają turystykę krajową i zagraniczną.

55

„Przystosowani

”.

• Ta postawa najczęściej jest reprezentowana przez

ludzi wykształconych na co najmniej średnim
poziomie, jak też przez osoby w dobrej kondycji
finansowej i uzyskujące wysokie dochody.

• W ich plany zawodowe wpisane jest ciągłe

dokształcanie się lub gotowość do przystosowania się
do nowej roli w razie utraty zatrudnienia.

• Częściej niż inni, za ważny cel życiowy uznają oni

osiągnięcie sukcesu w jakiejś dziedzinie nauki lub
sztuki, wśród pożądanych cech pracy częściej niż
przeciętnie wymieniają pracę odpowiedzialną i pracę
twórczą, w której powstaje coś nowego, oryginalnego.

56

• Z dużym prawdopodobieństwem można założyć,

iż cechy te „przystosowani” przenoszą również na
sferę czasu wolnego, który też jest w ich życiu
ważny.

• Z dużym rozmysłem planują zatem własny budżet

czasu, wypełniony intensywną pracą i
wypoczynkiem dostosowanym do subiektywnych
potrzeb i możliwości (np. finansowych).

• racjonalne- postępowanie, jeśli dotyczy rodziców,

stanowi wartościowy punkt odniesienia dla dzieci,
które kształtują dopiero własne poglądy w
zakresie hierarchizowania poszczególnych sfer
aktywności człowieka w swoim budżecie czasu.

57

•Postawy kobiet

58

• „zaangażowana pracownica”,
• „kobieta obowiązkowa”,
• „piastunka domowego ogniska”.

• warto przyjrzeć się bliżej każdemu z

tych typów, uwypuklając w krótkiej
charakterystyce najbardziej
specyficzne cechy.

59

„Zaangażowana

pracownica”.

• Najważniejsza dla niej, ewentualnie też

najciekawsza jest praca zawodowa. Innego
typu obowiązki, jeśli zarysowują się wyraźniej
w budżecie czasu, mogą być wykonywane
nawet poprawnie; ale bez zainteresowania.

• Wypoczynek ma przede wszystkim pomagać

we właściwym realizowaniu zadań
zawodowych, pozwalając zrelaksować się,
odpocząć, nabrać optymizmu, dokształcić.

• Praca staje się, więc zasadniczą treścią

egzystencji, wypełnia pustkę.

60

•

Postawę kolejnej grupy kobiet wobec zadań
koniecznych i działań związanych z
wypoczynkiem określono terminem „

kobiet

obowiązkowych

”.

•

W ich życiu aktualnie, szczególnie mocny akcent
jest położony na właściwe wykonywanie
obowiązków: zarówno zawodowych, jak i
rodzinnych, bądź też przede wszystkim w
ramach jednej z tych dziedzin działania.

•

Silnemu poczuciu obowiązkowości realizowanych
prac, towarzyszy raczej świadomość przymusu
niż osobistej ich atrakcyjności.

61

• Czas wolny i sposoby jego wykorzystywania mają

pomóc w spełnianiu wynikających z tego zadań.

• Kobiety dysponują nim jednak w wymiarze i

porach uzależnionych od obowiązków
zawodowych i domowych.

• Utrudnia to, wygospodarowanie większej liczby

godzin w dniach powszednich tygodnia, jednak
sobota, a zwłaszcza niedziela, są zdecydowanie
podporządkowane zajęciom dobrowolnym.

• Pozwala jednak „kobietom obowiązkowym”, uznać

za wystarczający obiektywnie istniejący, agregat
czasu wiążącego się z odpoczynkiem, rozrywką
czy dobrowolną pracą nad sobą.

62

„piastunka domowego

ogniska”.

• Najważniejsze dla niej jest życie rodzinne, opieka

nad dziećmi bądź innymi członkami rodziny.

• Ewentualne zadania zawodowe mogą być

realizowane nawet poprawnie, ale bez większego
zaangażowania; często głównym celem
wykonywania pracy zawodowej są warunki
ekonomiczne.

• Kobiety należące do tej grupy podejmują zwykle

trud dodatkowych, czasem licznych, godzin pracy
w celu uzyskania w sumie zarobków
umożliwiających maksymalne zaspokojenie
szerokiego wachlarza potrzeb domowników.

63

• Sposób wykorzystania czasu wolnego

służy „piastunkom domowego ogniska”
w spełnianiu roli matki, żony, córki.

• w zajęciach wypoczynkowych dominują

formy „zamknięte” w kręgu rodzinnym,
zawężając środowiska społeczne
wypoczywania do męża, dzieci, rzadziej
– znajomych całej rodziny.

64

• aktywność wolnoczasowa kobiet jest ściśle

uwarunkowana potrzebami osób z
najbliższego otoczenia, dobrowolność więc
owych zajęć będzie zmarginalizowana.

• człowiek, stanowiąc jedność

psychofizyczną,

poddany jednocześnie

daleko idącym przymusom w innych sferach
życia,

nie może, nie potrafi wyzwolić sfery

wypoczynku, także i w jego ramach
poddając się – mniej lub bardziej świadomie

– totalnemu uprzedmiotowieniu.

65

•

Wśród nie potrafiącej odnaleźć się

w nowej rzeczywistości - szczególnie
młodej – części społeczeństwa,
ujawniają się też całkowicie
odmienne od opisanych, postawy
wobec obowiązków – zwłaszcza
zawodowych.

66

• Ich znaczącym wyrazem jest „pogłębiający się

brak zainteresowania pracą, także pracą twórczą,
łączący się z niechęcią do odpowiedzialności i
trudu związanych z obowiązkami oraz brak nadziei
na sukces, nawet w zakresie szans zdobycia przez
pracę sensownego wynagrodzenia.

• Charakterystyczne są w tej sytuacji postawy

określające osoby, które je przejawiają, mianem:
„usatysfakcjonowanych”, „sfrustrowanych”,
„przegranych”.

67

„Usatysfakcjonowani”.

• Grupę tę - zgodnie z koncepcją H. Falkowskiej

-charakteryzuje przede wszystkim brak poczucia
bezpieczeństwa na rynku pracy, niezadowolenie z
osiąganych dochodów, ale też niechęć do szukania
nowego, bardziej atrakcyjnego zajęcia.

• Członkowie omawianej grupy nie podejmują, w

zasadzie, działań, które mogłyby zwiększyć ich
„wartość” na rynku pracy (dokształcanie, podnoszenie
lub nawet zmiana kwalifikacji zawodowych), a
deklarowane przez nich reakcje na ewentualną utratę
zatrudnienia mają charakter zachowawczy.

68

„Sfrustrowani”.

•

Również tę grupę charakteryzuje niezadowolenie z
uzyskiwanego wynagrodzenia za pracę.

•

Brak satysfakcji finansowej dodatkowo pogłębia brak
wiary w znalezienie lepszego zatrudnienia.

•

Równocześnie osoby te nie wykazują inicjatywy w
kierunku zmian swojej sytuacji zawodowej,
podejmowania uzupełniającego lub dodatkowego
dokształcania, podnoszenia kwalifikacji lub
przekwalifikowania się czy też zmiany formy działalności
zarobkowej na inną, niż dotychczas. „Sfrustrowani”
deklarują życie na poziomie ubogim lub skromnym i pod
tym względem zbliżeni są do „przegranych”.

69

• „Przegrani”. Jest to najliczniej reprezentowany typ

postaw wobec pracy w grupie osób wykazujących
raczej negatywny stosunek do tej obowiązkowej
sfery życia.

• Stanowią ją pracownicy niezadowoleni z

osiąganych zarobków, przewidujący trudności ze
znalezieniem miejsca innego zatrudnienia.

• Mimo braku poczucia bezpieczeństwa zawodowego

i materialnego, nie podejmują żadnych działań
świadczących o chęci zmiany tej sytuacji, a na
ewentualność utraty obecnego angażu
zawodowego reagują :

– postawą bierną /zasiłek dla bezrobotnych/ lub
– zachowawczą /szukanie pracy w tym samym zawodzie,

który nie daje im poczucia pewności jej znalezienia/.

70

• W tej kategorii znalazła się największa

część tych, którzy twierdzą, że stracili na
zmianach w naszym kraju.

• Wśród celów i dążeń życiowych „przegrani”

przywiązują większą, niż inni, wagę do
zdobycia majątku, osiągnięcia wysokiej
pozycji materialnej.

• Wśród oczekiwań związanych z zatrudnieniem

częściej niż przeciętnie wymieniają: zawody
cieszące się dużym prestiżem społecznym,
dogodne godziny pracy, jej krótki czas a przy tym
długie urlopy

.

71

• Czas wolny zyskuje tu głównie walor

czasu bez obowiązków.

• W większości przypadków, przy braku

świadomości jego wartości, nie jest
on jednak sensownie
wykorzystywany.

72

„kobiety zachowujące

równowagę”.

• Nie negując ważności i wartości w swym

życiu zadań obowiązkowych
(zawodowych, rodzinnych), równie
wysoko ceni ona zajęcia wypoczynkowe.

• Stara się zachować równowagę – w

liczbie i strukturze godzin, formach
działania- między różnymi sferami życia,
dostrzega ich komplementarność.

73

• Brak zachowania prawidłowych ( z

punktu widzenia higieny) norm
organizacji dnia, doprowadzić może
w pierwszym przypadku do:

– powstania stanu zmęczenia,
– znużenia,
– przemęczenia,
– wyczerpania,
– a nierzadko - skrajnie - do załamania czy

depresji.

74

•

Osobistą satysfakcję, poczucie

całkowitego szczęścia,

zadowolenie

wynikające z pełnionych ról społecznych, a
także szereg możliwości zaspokojenia
własnych potrzeb

–

zarówno fizjologicznych, jak

i sensu stricte wypoczynkowych

- daje

człowiekowi, jedynie układ

, w którym

wszystkie rodzaje aktywności będą zajmować
równoważące się, odpowiednio wysokie, pozycje w
całym zespole zajęć jednostki

.

75

• Czas wolny obejmuje wszystkie

zajęcia, którym jednostka się może
oddać

z własnej chęci bądź dla

odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych
wiadomości lub swego kształcenia
(bezinteresownego)

, swego

dobrowolnego udziału w życiu
społecznym, po uwolnieniu się od
obowiązków zawodowych,
rodzinnych, społecznych.

76