STRUKTURA SPOŁECZNA

Układ różnorodnych elementów oraz

zależności, stosunków i relacji

występujących między nimi. Elementami

tymi są najczęściej zbiorowości

społeczne, grupy, społeczności lokalne i

instytucje.

TYPY STRUKTUR

SPOŁECZNYCH

Makrostruktury to duże struktury społeczne, których

elementami są zbiorowości (grupy). Można tu wymienić

takie zbiorowości, jak naród, klasy, warstwy,

zbiorowości terytorialne, wyznaniowe, etniczne itp.

Mezostruktury (gr. mësos - środkowy) to struktury

pośrednia pod względem rozmiarów i cech między

makro- i mikrostrukturą.

TYPY STRUKTUR

SPOŁECZNYCH

•Mikrostruktury to małe struktury społeczne.

Zasadniczą cechą mikrostruktur są relacje

bezpośrednie (face-to-face) miedzy jej

członkami.

•Najważniejszym typem mikrostruktur są małe

grupy społeczne (rodzina, grupy rówieśnicze,

towarzyskie, pracownicze itp.).

•w obrębie mikrostruktur dokonują się procesy

socjalizacji, transmisji kulturowej, kontroli

społecznej, kształtowania osobowości i wzorów

zachowań,

•zjawiska zachodzące w tej sferze wywierają
istotny wpływ na cały system społeczny.

TEORIE STRUKTURY

SPOŁECZNEJ



Teoria funkcjonalno - strukturalna

Jej zwolennicy (między innymi i Herbert Spencer)

uważali, że jest całością składającą się z wzajemnie

zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest

funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie

wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą

niepodzielną całość.

W ujęciu struktura społeczna jest siecią złożonych

stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura

społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja

jest układem ról społecznych.

TEORIE STRUKTURY

SPOŁECZNEJ



Koncepcja konfliktowa

Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes ,

do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy.

Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie

zwalczających się grup dążących do dominacji. jest

przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo

powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy, gdy

społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa

naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza
publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę

posiadającą własność.

TEORIE STRUKTURY

SPOŁECZNEJ



Koncepcja interakcyjna

Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej

jako pewnego układu elementów tworzących całość.

Istotą życia społecznego są przede wszystkim

interakcje, jakie zachodzą między ludźmi

podejmującymi wspólne działanie. Ludzie wchodząc w

interakcje wytwarzają relacje, które nazywamy

strukturą. Tak więc strukturę społeczną należałoby

rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i

uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje

zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na

rodzinie i religii.

TEORIE STRUKTURY

SPOŁECZNEJ



Koncepcja strukturalistyczna

zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw

struktury to tylko modele (których tak naprawdę nie

ma) przydatne w analizie mechanizmów zachodzących

w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te

kształtowane są poprzez istniejące w ludzkich

mózgach.

TEORIE STRUKTURY

SPOŁECZNEJ



Koncepcja strukturacji

Wakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę.

Z jednej strony struktura jest układem reguł działania,

ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych,

jest elementem dynamizującym działanie społeczne.

TEORIE STRUKTURY

SPOŁECZNEJ



Ujęcie holistyczne

Struktura jest mechanizmem homeostatycznym,

utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż

jednostki przypisywane są do ról pełnionych w

społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie

decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W

opozycyjnym ujęciu mikrospołecznym, podłożem

kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy

psychologiczne indywidualnych jednostek, które

kształtują ją dzięki własnej aktywności.

Schematy struktury

społecznej

Funkcjonalny

Społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie

zależnych elementów, wszystkie części są równie

ważne.

Dychotomiczny;

społeczeństwo jest podzielone dwuczłonowo,

biegunowo na przeciwstawne grupy.

Gradacyjny.

Społeczeństwo jest hierarchicznym układem grup ludzi

wyróżnionych ze względu na stopień natężenia cech ich

położenia społecznego: wykształcenia, dochodów,

majątku, prestiżu (poważania społecznego).

UJĘCIA STRUKTURY

SPOŁECZNEJ

W ujęciach dystrybucyjnych podstawowym

kryterium wyróżniania poszczególnych grup jako

elementów struktury jest stopień partycypacji tych grup

w podziale dóbr.

W ujęciach relacyjnych pod uwagę bierze się stosunki

społeczne występujące między poszczególnymi

grupami społecznymi.

ELEMENTY STRUKTURY

SPOŁECZNEJ

Struktura Klasowa

Klasy społeczne są to wielkie zbiorowości różniące się

między sobą pozycją ekonomiczną w społeczeństwie.

Struktura warstwowa

Warstwa społeczna – zbiorowość, która wyróżnia się

na podstawie jakiegoś kryterium(lub kilku kryteriów)

będącego podstawą ocen społecznych i tworzenia

dystansu pomiędzy ludźmi a więc podziałów

utrwalonych w społecznej świadomości.

ELEMENTY STRUKTURY

SPOŁECZNEJ

Struktura zawodowa

Podział społeczeństwa ze względu na wykonywany

zawód. We współczesnych społeczeństwach jest

odbiciem znaczenia, jakie mają w nich różne zawody. O

hierarchii prestiżu zawodu decydują: wynagrodzenie,

społeczna przydatność, wykształcenie.

Struktura demograficzna

Podział społeczeństwa według kryteriów

demograficznych. Np. kryterium wieku czy płci.

ANOMIA

Teoria anomii została stworzona przez Durkheima, a

rozwinięta przez Mertona.

Pojęcia anomia pochodzi od gr. a-przeczenie (“nie”)

oraz nomos-prawo, stąd anomia to bezprawie,

występek, odstępstwo od normy, zaprzeczenie prawa.

Według Durkheima anomia określa stan

społeczeństwa, w którym różne funkcje nie są

wzajemnie do siebie przystosowane oraz stan braku

norm, który jest właściwością całej struktury społeczno

– kulturalnej.

ANOMIA

Zdaniem Mertona, anomia to "(...) załamanie

zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące

zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność

pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie

ustrukturowanymi możliwościami działania członków

grupy zgodnie z tymi normami". „Stan rozprzężenia”

powstaje w wyniku osłabienia oddziaływania lub

rozpadu norm, w jakim może znaleźć się społeczeństwo

na skutek załamania się porządku społecznego.

DEWIACJA SPOŁECZNA

Odchylenie od reguł działania społecznego,

postępowanie niezgodne z przyjętymi w społeczeństwie

lub jego części normami lub wartościami.

Jako społeczna dezorganizacja oznacza stan

zakłócenia równowagi społecznej, przejawem jest

osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji

pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm,

oraz nieskuteczność kontroli społecznej.

ŹRÓDŁA DEWIACJI



koncepcje biologiczne

według nich źródła dewiacji leżą w cechach

wrodzonych dewiantów (nacisk na cechy fizyczne).



koncepcje psychologiczne

źródła dewiacji leżą w cechach osobowości.



koncepcje funkcjonalistyczne

przestępczość i dewiacja wynikają z napięć

strukturalnych. Jeżeli cele jednostki postawione są

zbyt wysoko i nie może ona spełnić tych aspiracji za

pomocą dostępnych środków, rodzi się zachowanie

dewiacyjne.

ŹRÓDŁA DEWIACJI



koncepcje interakcjonistyczne

dewiacja jest wytworem społeczeństwa. Zachowania

dewiacyjne wyuczone są w większości w grupach

pierwotnych, na takiej samej zasadzie jak zachowania

praworządne. Jest to proces interakcji między

dewiantami a niedewiantami.

koncepcje konfliktowe

dewiacja jest świadomym wyborem, często natury

politycznej. Dewiacja dotyczy wszystkich warstw
społeczeństwa i należy ją rozumieć w kontekście

nierówności i konfliktów pomiędzy interesami różnych

grup społecznych.

ŹRÓDŁA DEWIACJI



teorie kontroli

dewiacja jest wynikiem zachowania równowagi między

impulsami, które skłaniają do dokonania czynu

przestępczego a mechanizmami kontroli społecznej

powstrzymującymi od takich czynów.

RODZAJE DEWIACJI

Wg Mertona dewiację dzielimy na:

dewiacja funkcjonalna

czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami.

dewiacja normatywna

czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami, którego

dokonanie podlega negatywnej sankcji społecznej.

RODZAJE DEWIACJI

Edwin Lemert wprowadza rozróżnienie dewiacji na:



Pierwotną

wstępny akt przekroczenia norm, który nie spotyka się

z silnymi społecznymi sankcjami i jest niejako

jednorazowy (np. przebiegnięcie na czerwonym

świetle). W wyniku procesu normalizacji aktów

dewiacyjnych takie czyny nie pozostają w

świadomości jednostki.



Wtórną

jeśli nie zachodzi proces normalizacji, osoba która

przekroczyła normy zyskuje w społeczeństwie

etykietkę "dewianta"

STRUKTURA

BIUROKRATYCZNA I

OSOBOWOŚĆ

Biurokracja – są to rządy urzędników państwowych.

Od samego początku kojarzyła się negatywnie;

oznaczała chorobę systemu – biuromanię.

W ramach biurokracji tworzy się szereg niepotrzebnych

działań i zadań; biurokracja może jawić się jako model

precyzyjnego działania - jasne i jawne zasady

proceduralne.

IDEALNY TYP BIUROKRACJI

MAXA WEBERA



występowanie hierarchii władzy i podziału

obowiązków,



wszyscy urzędnicy podlegają prawu pisanemu,



urzędnicy zatrudnieni są na etatach i są opłacani,



występuje podział zadań na organizacje i poza

organizacje,



urzędnicy nie są właścicielami materialnych środków,

którymi dysponują.

TYPY WŁADZY



władza tradycyjna, opartą na ciągłości tradycji,



charyzmatyczna, wynikającą z wiary w

nadzwyczajne cechy przywódcy,



biurokratyczna (legalna), opartą na przekonaniu o

słuszności norm prawnych i kompetencji osób

sprawujących władzę na mocy tych norm do

wydawania poleceń.

ZASADA HIERARCHII

Organizacja biurokratyczna opiera się na zasadzie 

hierarchii, tj. zwierzchnictwa i podporządkowania

poszczególnych szczebli. Urzędnicy w takiej organizacji

pozbawieni są własności środków urzędowania, są

jedynie najemnymi pracownikami. Prowadzi to do

oddzielenia sfery zawodowej od sfery życia prywatnego.

ZALETY BIUROKRACJI



uporządkowanie zasad działania, co zapewnia

koordynację pracy,       



wprowadzone jasne kryteria kwalifikacji eliminują



dobrowolność zachowań,



zapewnia ciągłość pracy,



umożliwia wysoką specjalizację pracy,



pozwala utrzymywać dyscyplinę,

urzędnicy są kompetentni, przygotowani do zawodu.

WADY BIUROKRACJI

Wady organizacji biurokratycznej były w okresie

działalności naukowej Webera powszechnie znane. W

biurokratyzacji życia społecznego dostrzegano zarówno

wzrost racjonalności jak i poważne zagrożenie dla

wolności jednostki i rozwoju kultury zachodnio -

europejskiej.

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Zahamowanie rozwoju osobowości uczestników

organizacji. Biurokracja nie pozwala na pełny rozwój

osobowości człowieka. Człowiek działający na

podstawie sztywnej procedury i rozkazów płynących z

góry odzwyczaja się od samodzielnego myślenia.



Konformizm i stadne myślenie. Przejawia się to w

maksymie: władza wie lepiej. Skoro zawsze decyduje

stanowisko wyższej instancji, to cóż może być

racjonalniejszego niż wypowiadanie się zgodnie z jej

stanowiskiem

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Zahamowanie inicjatywy podwładnych.

(Gouldner). Im więcej jest ogólnych reguł i przepisów,

tym bardziej ludzie zatrudnieni w aparacie skłonni są

ograniczać swą inicjatywę i aktywność do

wymaganego minimum.



Heterogonia (autonomizacja) celów organizacji.

(Selznik). Cele cząstkowe będące środkami do

osiągnięcia celów głównych organizacji stają się

celami autonomicznymi. Np. wykonanie przepisów

może być nadrzędnym celem nad załatwieniem

sprawy.

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Wyuczona nieumiejętność. (Merton). Przeciętny

człowiek stający się członkiem zbiurokratyzowanej i

zhierarchizowanej instytucji, przychodzi do niej z

pewnym zasobem wiedzy i przekonaniem, że przy

załatwianiu każdej sprawy powinno się w granicach

możliwości własnego rozeznania objąć wszelkie jej

aspekty dyktowane elementarnym poczuciem

zdrowego rozsądku, nie zaś postępować wbrew niemu.

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Błędne koło biurokracji. (Crozier). Biurokracja jest

bezradna wobec nowych, nieprzewidzianych w

przepisach sytuacji. Każda nowa sytuacja wymagająca

innego niż wcześniej zaprogramowanego rozwiązania

wywołuje konflikt organizacji biurokratycznej z

otoczeniem.



Kryzys kontroli wewnętrznej. Specjalizacja

zawodowa i stale wzrastający stopień trudności pracy

uniemożliwiają pełną kompetencję i kontrolę przez

jednego przełożonego.

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Marnowanie potencjału kwalifikacji i zdolności

ludzi wybitnych. Powodzenia życiowe, sukcesy

osiąga się wspinaniem po szczeblach struktury

hierarchicznej. Dlatego biurokracja niszczy dobrych

specjalistów, ludzi najbardziej dynamicznych i

prężnych.

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Prawo Parkinsona. Parkinson zwrócił uwagę na

działanie sił powodujących wzrost administracji

niezależnie od ilości zadań, jakie ma administracja

rozwiązać. Według niego powszechna tendencja do

nadmiernego rozrostu aparatu administracji wynika,

po pierwsze, z dążenia urzędników do mnożenia raczej

podwładnych, a nie rywali oraz, po drugie - z pracy

urzędników nawzajem dla siebie.

DYSFUNKCJE BIUROKRACJI



Zasada niekompetencji Petera. Zasada polega na

tym, że jeśli podstawą do uzyskania awansu w

hierarchii jest wiedza i kompetencja potwierdzona

sukcesami zawodowymi uzyskanymi na

dotychczasowy m stanowisku, to pracownik uzyskuje

kolejne awanse w hierarchii tak długo, aż trafi na

stanowisko pracy, która przerasta jego kompetencje

zawodowe. Jako pracownik niekompetentny nie ma

sukcesów, dlatego już dalej nie awansuje i pozostaje

na tym stanowisku aż do końca swej kariery

zawodowej.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Poprawa jakości i stopnia wykorzystywania wiedzy

przez administrację publiczną możliwa będzie nie

poprzez jednorazowe akcje, ale podjęcie systemowych,

długofalowych i instytucjonalnie zakorzenionych

działań.

Przykładem jest narastające zjawisko powierzania

intelektualistom kluczowych stanowisk doradczych

w administracji publicznej. Jest to tendencja pozytywna,

służąca nasyceniu wiedzą struktur państwowych

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Jednak nie można pominąć negatywnych zjawisk, które

temu towarzyszą. Ich istotę trafnie oddają śródtytuły

jednego z rozdziałów pracy R. K. Mertona, tj.:

„Intelektualiści niezależni a intelektualiści

biurokratyczni” oraz „Frustracje intelektualisty

pozostającego w służbie instytucji państwowej”.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Powszechnie dostrzega się, że pozycja społeczna

inteligencji we współczesnej Polsce staje się coraz

bardziej marginalna. Praktyczne znaczenie w zakresie

instytucjonalnie tworzonych przeobrażeń, jak i

mobilności czy też aktywności społecznej, staje się

coraz mniejsze.

Wielu bardzo kompetentnych intelektualistów znalazło

się dziś w nieznanej sobie sytuacji. Ich

odpowiedzialność za innych ludzi jest szczególna.

Pojęcie „odpowiedzialności społecznej” eksponowane w

tytule każdego programu, referatu implikuje o wiele

szerszy zakres i większą rozmaitość analizowanych

zjawisk i procesów.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Specyfika polskiej inteligencji staje się uchwytna

dopiero wówczas, gdy przestaniemy utożsamiać pojęcia

inteligenta, inteligencji z ogółem osób posiadających

wyższe wykształcenie.

Globalizacja posiada ogromne znaczenie. W środowisku

naukowym pojawiło się ono na początku lat

osiemdziesiątych XX wieku. Dzisiaj odgrywa kluczową

rolę w dyskusjach reprezentantów nauk społecznych,

polityków i ekonomistów.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Globalizacja – zupełnie przeciwnie do znanych teorii

modernizacji – zakłada, że natura rozwoju

ekonomicznego nie polega na wyrównaniu wzrostu

przez aktywne oddziaływanie instytucji państwa na

gospodarkę, ale na bezpośrednim stymulowaniu

wzrostu globalnego w warunkach rozszerzającej się

wymiany towarowej i choćby tylko na częściowej

aprobacie dla istniejących współcześnie nierówności.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Niepokoje powstałe z powodu poczucia niezgodności

trendów rozwoju współczesnej cywilizacji z

wyznawanymi dotychczas wartościami stają się

prawdziwym dylematem intelektualistów.

Wśród inteligencji można wszakże wyróżnić elity

społeczne i intelektualne. W sensie podręcznikowym

elita społeczna jest to warstwa mająca udział we

władzy, prestiż społeczny oraz określone zasoby

finansowe.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Podobnie jak całe społeczeństwo podlegało licznym

przemianom w kolejnych generacjach, również

inteligencja, ku pewnemu zaskoczeniu, w okresie

niespełna jednej dekady zmieniła swój dotychczasowy

status społeczny.

Przeważająca masa tych środowisk, które kiedyś

składały się na inteligencję, związaną ze «sferą

budżetową», dzieli jej losy, na ogół niezbyt pomyślne:
niepewność, redukcje, polityzacja, kolejna degradacja

materialna. Tylko cząstka próbuje kariery

kapitalistyczno - gospodarczej, inna cząstka zaczepiła

się przy nowej elicie rządzącej.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Intelektualiści pozostali tylko quasi-warstwą i nie

wykonują żadnej z tych funkcji, które inteligencja kiedyś

sprawowała. Dawniej zaś znajdowali się w centrum

warstwy inteligenckiej, która w pewnych momentach

stanowiła ich zaplecze społeczne. Jeżeli uznać, że tylko

intelektualiści reprezentują dziś inteligencję, to nie ma

już w Polsce tej warstwy w dawnym znaczeniu tego

słowa.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Obsługa życia społecznego w charakterze kierowników i

ekspertów była pierwotnie jedną z głównych, jeśli nie

pierwszą funkcją warstwy inteligenckiej. Dziś różnice

między «sferą budżetową» a sektorem gospodarczym

są tak duże, że powstały w nich odrębne i zasadniczo

różniące się grupy ekspertów.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

W sektorze gospodarczym kierownictwo sprawują ludzie

biznesu.

Niższe warstwy biznesu przypominają raczej mniej lub

bardziej zmodernizowane drobnomieszczaństwo, na

pewno zaś nie inteligencję.

Sektor budżetowy natomiast będzie się zapewne

kurczył w związku z prywatyzacją gospodarki i usług,

kurczyć się więc będą także zatrudnione w nim

kategorie zbliżone do inteligencji.

Funkcja modernizacyjna w tych warunkach

wykonywana jest przez zupełnie inne środowiska niż

tradycyjna inteligencja

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Politycy, wyższa biurokracja polityczna i gospodarcza,

koła biznesu decydują o nowych kierunkach rozwoju,

tworzą się nowe ośrodki przewodzące nowe wzory życia

indywidualnego, przy czym ważną rolę odgrywa tu

młode pokolenie, które wyraźnie wychodzi już poza

ramy dawnej inteligencji, nawet jeśli pochodzi z jej

szeregów.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Terminem „elity intelektualne” obejmujemy grupę

ludzi najlepszych pod jakimś względem w danym

środowisku.

Kontrowersje budzi rola elit w stymulowaniu i wcielaniu

w życie zmian społecznych. Dominuje opinia o

sprawczej roli elit w inicjowaniu transformacji

demokratycznej i kluczowym znaczeniu struktury

działań elit dla konsolidacji nowego systemu.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Skończył się pewien etap rozwoju społeczeństwa. W

globalnym świecie liczy się przede wszystkim

innowacja.

Nastała zatem pilna konieczność zmiany

dotychczasowych metod kształcenia i zarządzania w

celu wyzwolenia nowych inicjatyw oraz zdolności

innowacyjnych, przyśpieszających pomyślną

modernizację przestarzałego systemu.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Można wyróżnić szereg utrudnień przeciwdziałających

prowadzeniu działalności reformatorskiej przez

intelektualistów:



posiadające charakter uniwersalny. Są to zjawiska,

sytuacje i cechy natury tradycyjnej, funkcjonujące

przecież w każdej formacji.



czynniki bezpośrednio oddziaływujące na aktualną

sytuację wyższych uczelni w Polsce.

ROLA INTELEKTUALISTY W

INSTYTUCJACH

PAŃSTWOWYCH

Skończył się pewien etap rozwoju społeczeństwa. W

globalnym świecie liczy się przede wszystkim

innowacja. Nastała zatem pilna konieczność zmiany

dotychczasowych metod kształcenia i zarządzania w

celu wyzwolenia nowych inicjatyw oraz zdolności

innowacyjnych, przyśpieszających pomyślną

modernizację przestarzałego systemu.

ANOMIA W STRUKTURACH

SPOŁECZNYCH

Z definicji anomia oznacza brak lub

względny zanik norm. Wg Dukheim'a

anomia dotyczy właściwości struktury

społecznej i kulturowej a nie cech

jednostek stykających się z tą strukturą.

Przykładem zjawiska może być:

Zwycięstwo osiągnięte nie dla osiągnięcia

wygranej według reguł gry lecz dla samej

wygranej, gdzie konsekwencją może być

stosowanie metod niedozwolonych.

ANOMIA W STRUKTURACH

SPOŁECZNYCH

Dodatkowym czynnikiem jest kult

sukcesu, który powoduje wycofanie

emocjonalnego poparcia dla przepisów.

Kalkulacja osobistego zysku wraz z lękiem

przed karą są jedynymi czynnikami

regulującymi jakiekolwiek normy.

ANOMIA W STRUKTURACH

SPOŁECZNYCH

Cechą anomii jest wyniesienie celu ponad wszystko oraz

złamanie całkowitej struktury regulującej normy.

Przyczynia się do tego osłabienie kontroli instytucjonalnej,

demoralizacja, skłonności do zwracania się ku mistycyzmowi

(los, przypadek, traf).

Należy zauważyć, iż pomimo istnienia anomi w

społeczeństwie – nie oddziałuje ona równomiernie w całum

społeczeństwie, gdyż niejkrture jednostki są bardzie a inne

mniej podatne na jej działanie.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

ANOMIA- „stan świadomości człowieka

wykorzenionego moralnie, który zamiast

norm posiada chaotyczne popędy, który

został pozbawiony poczucia ciągłości,

wspólnoty, zobowiązania. Stał się

duchowo sterylny, reaguje wyłącznie na

samego siebie, przed nikim nie jest

odpowiedzialny. „

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

Przykładem tego typu anomii są cechy

kultury amerykańskiej:

- kult pieniądza, nacisk na bogactwo

- rola prestiżu

- anonimowość społeczeństwa

- presja, by utrzymać wysoki poziom

ambicji.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

Dodatkowo kultura ta zaleca przyjęcie trzech zasad

1) Wszyscy winni zdążać do tych samych istotnych celów,

gdyż są dostępne dla wszystkich.

2) Obecne, widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem

na drodze do ostatecznego sukcesu.

3)Autentyczną porażką jest wyłącznie ograniczenie lub

wyzbycie się ambicji

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

Symptomy podczas braku równego dostępu do możliwości:

1. Następuje przemieszczenie krytycyzmu wobec struktury

społecznej na samego siebie.

2. Jednostki z niższych warstw społecznych identyfikują się z

ludźmi na szczycie ( współtowarzysze) – chronią strukturę

władzy.

3. Pod groźbą ograniczenia uczestnictwa w społeczeństwie

ludzie skłaniają się do działań konformistycznych wobec

kulturowych nakazów nieograniczonej ambicji.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

Rodzaje indywidualnego przystosowania

do czynników kulturowych w rozróżnieniu

o stopnie akceptacji norm:

(+) – akceptacja;

(-) – odrzucenie;

(+/- ) – odrzucenie panujących wartości i zastąpienie ich nowymi

SPOSOBY

PRZYSTOSOWANIA

CELE KULTUROWE

ZINSTYTUCJONALIZOWANE

ŚRODKI

Konformizm

+

+

Innowacja

+

-

Rytualizm

-

+

Wycofanie

-

-

Bunt

+/-

+/-

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

KONFORMIZM

- relacja najbardziej typowa i szeroko rozpowszechniona.

- zachowania zorientowane są zazwyczaj na podstawowe wartości

społeczne.

Akceptacja celów i środków do nich prowadzących.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

INNOWACJA

- ogromny nacisk na cele zachęca do wykorzystania

instytucjonalnie zakazanych, lecz skutecznych środków. Osłabienie

znaczenia uznanych, ale nieefektywnych wysiłków.

- przyswojenie kulturowego nacisku na cel bez zinternalizowania w

równym stopniu norm kierujących sposobami i środkami.

- niepełna socjalizacja jednostek, napięcie skłania do innowacji i

porzucenia środków instytucjonalnych. Przebiegłość.

Najsilniejsze naciski przestępczość w kierunku dewiacji

wywierane są na członków warstw niższych, pracowników

fizycznych o niższym wykształceniu. Dla nich dostęp do

usankcjonowanych środków osiągania sukcesu jest niewielki.

Zostaje zachwiana równowaga między kulturowo przepisanymi

celami a środkami.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

▪ zachęty do sukcesu dostarczają ustalone wartości kulturowe –

NACISK KULTUROWY (np. przesadnie wysokie wartościowanie

pieniądza)

▪ dostępne sposoby zmierzania do celu są przez strukturę klasową

w dużej mierze ograniczone do zachowań dewiacyjnych. –

STRUKTURA SPOŁECZNA (np. negowanie jednostek nie biorących

udziału we współzawodnictwie w dążeniu do sukcesu finansowego,

sztywna struktura społeczna klasowo ogranicza dostęp do celów,

bieda)

- dysfunkcja- możliwość osłabienia motywacji do dalszych wysiłków

u ludzi, którym się nie powiodło.

Charakteryzuje Amerykanów klasy niższej.

(** Bieda jest mocniej skorelowana z przestępczością, gdy pod

uwagę weźmie się ponadto ograniczone szanse kulturowych

rozmieszczenie celów kulturowych – silniejsza zależność pomiędzy

nędzą a przestępczością w społeczeństwie amerykańskim.)

** „przestępczość białych kołnierzyków” (Sutherland)

** „społeczne uznanie dla łobuzów” (Merton)

** powszechność zachowań niezgodnych z prawem (Wallerstein,

Wyle)

** zainteresowanie hazardem

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

RYTUALIZM

- cel kulturowy zostaje porzucony (lub zaniżony), ale utrzymuje się

konformizm wobec obyczajów.

- normy instytucjonalne są dalej przestrzegane.

Instytucjonalnie dozwolony, choć kulturowo nie ceniony. –

Rytualizmu nie uważa się właściwie za problem społeczny –

przystosowanie jest decyzją subiektywną.

- typ przystosowania częsty w społeczeństwie, w którym status

jednostki jest w dużej mierze uzależniony od jej własnych

osiągnięć.

Lęk o status – trwałe zaniżenie poziomu własnych aspiracji, lęk

powoduje bezruch. Mniejsze ambicje dają zadowolenie i

bezpieczeństwo.

Charakteryzuje Amerykanów klasy niższej-średniej. Wpajane

podporządkowanie się moralnym żądaniom społeczeństwa, szanse

na awans mniejsze niż w klasie wyższej-średniej.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

WYCOFANIE

- odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych,

rezygnacja.

- sposób adaptacji raczej indywidualny (prywatny, izolowany) niż

grupowy.

 Odcięcie od środków uznanych i skutecznych. Sfrustrowana i

upośledzona jednostka mimo wszystko „wypada z gry”.

- zinternalizowane zakazy uniemożliwiają wykorzystanie drogi

zakazanej.

- ucieczka od wymogów społeczeństwa. „W świat zawsze włącza

się przez przypadek.”

- reakcja spotykana najrzadziej, ludzie pozostają w społeczeństwie,

ale do niego „nie należą”, obcy.

Ludzie, którzy nie podzielają wspólnego systemu wartości, są

członkami społeczeństwa jedynie w sensie formalnym.

(Psychotycy, dotknięci autyzmem, włóczędzy, nałogowi alkoholicy i

narkomanii)

►

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

Defetyzm – niewiara w powodzenie sprawy, zwycięstwo;

przewidywanie porażki z góry, przed decydującą rozgrywką.

Kwietyzm – bierny, beznamiętny stosunek do świata i spraw

życiowych, brak aktywności.

Eskapizm – oderwanie od rzeczywistości, ucieczka w świat iluzji,

wyobraźni.

Konflikt zostaje rozwiązany przez odrzucenie obu jednostka staje

się człowiekiemstymulujących elementów: celów i środków

Nieproduktywne obciążenie. Społeczeństwo nieodspołecznionym,

wydziedziczony. godzi się tak łatwo na odrzucenie swoich

wartości.

** O ile w życiu codziennym dewiant jest potępiany, o tyle świat

fantazji może mu dostarczyć satysfakcji.

• Kardiner – podtrzymanie własnej wartości przez pogardę dla

istniejących ideałów kultury masowej i ludowej.

ANOMIA WEDŁUG

MACLVER'A

BUNT

- wyprowadzenie ludzi na zewnątrz otaczającej struktury, by

tworzyli wizję i próbowali realizować nową, przekształconą

strukturę.

- usiłowanie zmiany istniejącej struktury kulturowej i społecznej.

- wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które są uznawane

za czysto arbitralne.

- odmienny od resentymentu.

Dotyczy autentycznej przemiany wartości, kiedy frustracja

prowadzi do całkowitego odrzucenia wartości uprzednio cenionych.

Kiedy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w

realizowaniu celów, lojalność zostaje wycofana i przemieszczona

na nowe grupy wyposażone w nowy mit.

status działaniaPodwójna funkcja mitu:

▪ umiejscowienie źródła masowych frustracji w strukturze

społecznej

▪ zarysowanie struktury alternatywnej, która prawdopodobnie nie

będzie powodowała frustracji.

• Renegat – obiekt największej wrogości pośród zbuntowanych.

Odrzuca panujące wartości, mimo, że jemu samemu się powiodło.

Podważa wartości, jak to czyni grupa zbuntowana, ale stanowi

również świadectwo, że została załamana jej jedność.

Nietsche

RESENTYMENT = złożone odczucie składające się z trzech
elementów:
1. Rozproszone uczucie nienawiści, zawiści, wrogości
2. Poczucie niemożności aktywnego wyrażania tych emocji wobec
osoby albo warstwy społecznej, która je wywołuje.
3. Nieustanne doświadczenie na nowo owej bezsilnej wrogości.
Nie obejmuje autentycznej zmiany wartości.
Pożądane, lecz nieosiągalne cele w rzeczywistości nie reprezentują
cenionych wartości – niwelowanie niezadowolenia, rozczarowania
czy zawiści przez podważanie wartości Potępia się to, czego się
potajemnie pożąda.np. cudzych osiągnięć.

Nietsche

Rola rodziny:
Rodzina przekazuje przeważnie część kultury, dostępną warstwie
społecznej i grupom, w których się znajdują sami rodzice.
Obok bezpośrednich zaleceń, nagród i kar ze strony starszych
dziecko mimowolnie obserwuje codzienne zachowania rodziców –
społeczne oddziaływanie prototypów. Dzieci odkrywają i
internalizują standardy kulturowe, nawet, jeśli nie zostały
sformułowane i sprowadzone do przepisów.
- wynajdywanie i postępowanie wedle ukrytych paradygmatów
ocen kulturowych.
- dyfuzja wewnątrz rodziny.

** Rodzice najmniej zdolni do zapewnienia swym dzieciom
swobodnego dostępu do możliwości – nieudacznicy, frustraci –
wywierają na nie najsilniejszą presję w kierunku dużych osiągnięć.
** Duża część białych i Murzynów niskiej pozycji zawodowej
pragnęła dla swych dzieci kariery związanej z wykonywaniem
wolnego zawodu.

TEORIA GRUP ODNIESIENIA

Teoria ta odzwierciedla cechy i

prawidłowości społeczne, które związane są z

krzyżującym się schematem struktury społecznej.

Twórcy teorii grup odniesienia (Hyman, Newcomb,

Stauffer) zanegowali podstawowe przesłanki

tradycyjnie pojmowanego środowiska społecznego.

Zanegowali następujące twierdzenia

1. przesłankę o jednostronnym wpływie środowiska

społecznego na jednostkę

2. pojęcie „wpływ środowiska” uznali jako termin

pozorny – nic nie wyjaśniający

3. podkreślali, że jednostka jest nie tylko

przedmiotem działalności środowiska ale także

aktywnie wpływa na kształt tego środowiska

TEORIA GRUP ODNIESIENIA

Termin pozorny oznacza, że nie da się go zoperacjonalizować, nie

odpowiada rzeczywistości.

W badaniach W Bennington Newcomb zauważył, że

większość studentek zmieniła swe poglądy od względnego

konserwatyzmu, wyniesionego z domu rodzinnego do względnego

liberalizmu charakterystycznego dla środowiska studenckiego, a zwłaszcza

jego liberalnych przywódczyń.

Jednak pewna liczba badanych nie spełniła metodologicznych oczekiwań

Newcomba, tzn. zmieniła swe poglądy od niewielkiego liberalizmu do

niewielkiego konserwatyzmu.

Autorzy badań zjawisko to wyjaśniali zgodnie z teorią grup odniesienia.

Podstawowe założenie tej teorii mówi, że zmieniamy swe poglądy,

postawy nie tylko pod wpływem uczestnictwa lecz także pod wpływem

grup i środowisk, z którymi się identyfikujemy, do których się odnosimy.

Najogólniej mówiąc wyróżniamy dwa rodzaje grup odniesienia :

1. grupę odniesienia w sensie normatywnym

2. grupę odniesienia w sensie porównawczym

SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ

PROROCTWO

zjawisko polegające na tym, że określone oczekiwania w

stosunku do innych osób, samych siebie lub przyszłych

zdarzeń, wpływają na zachowanie innych, bądź nas samych,

co powoduje spełnienie oczekiwań.

Występuje ono wówczas, gdy informacja o mającym się

zdarzyć incydencie pochodzi z wiarygodnego dla jednostek

źródła i pod wpływem tej informacji jednostki postępują w

taki sposób, że realizują w końcu treść przepowiedni. Jest

ono zjawiskiem nieświadomym i pojawia się w sposób

mimowolny.

Przykładem samospełniającego się proroctwa może być

np. plotka o tym, że dany bank w najbliższym czasie z

powodu problemów finansowych upadnie. W wyniku

rozchodzenia się tej informacji wśród klientów banku pojawić

może się zjawisko owczego pędu, gdy klienci wierząc w

plotkę zaczynają wyciągać złożone w nim oszczędności.

Rezultatem takiego działania jest wyprowadzenie pieniędzy z

banku i doprowadzenie go do upadłości.