Kierunki zmian w szkolnictwie

przełomu XVIII/XIX

Kierunki zmian w szkolnictwie

przełomu XVIII/XIX

Rewolucja francuska:

w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela ( z

26 VIII 1789 r.) pochodzą zapisy, że: ludzie

rodzą się i pozostają wolni z punktu widzenia

prawa a prawa człowieka to - wolność,

własność, bezpieczeństwo, opór przeciwko

uciskowi.

W kolejnej Deklaracji z 1793 r. napisano,

że (

art.21)

„

Pomoc publiczna jest świętym obowiązkiem.

Społeczeństwo winno zapewnić utrzymanie

nieszczęśliwym obywatelom, bądź to przez

dostarczenie im pracy, bądź też przez

zagwarantowanie środków do życia tym,

którzy nie są w stanie pracować”

W (

art.22

) deklaracji z 1793 r. stanowi iż:

„

Oświata jest potrzebą wszystkich.

Społeczeństwo winno popierać z całej

swej mocy rozwój oświecenia publicznego

i dać wykształcenie wszystkim

obywatelom”

Ogólne tendencje:

- wzrost

niezadowolenia

społecznego

ze szkoły klasycznej/retorycznej/humanistycznej/formalnego

kształcenia opartego na językach: łacińskim i greckim.

rozwój nauki

/matematyka, fizyka, nauki przyrodnicze/

sekularyzacja szkoły

/absolutyzm oświecony/

kasata zakonu jezuitów w Portugalii, Francji, w 1773 r. Klemens

XIV oficjalnie znosi zakon Towarzystwo Jezusowe

(reaktywowane w 1814 r.)

- koncepcja wychowania

państwowego i obywatelskiego

(Polska, Francja, Prusy, Rosja, Austria)

- językiem wykładowym w szkołach stają się

języki narodowe

obowiązek szkolny

dla wszystkich dzieci (Prusy,

Austria, Francja) w wieku od 5-6 lat do 12-13 lat.

- postulat zakładania szkół

zawodowych i

technicznych

nauczyciele

stają się

odrębną

grupą

zawodową,

chronioną prawem oświatowym

(Komisja Edukacji Narodowej)

- rozwój nowych form

kształcenia wyższego

Politechnika w Paryżu (1794), Szkoła

Górnicza, Szkoła Dróg i Mostów

/ Prócz tego z

dawnych wydziałów uniwersyteckich tworzono:

wyższe szkoły medyko-chirurgiczne, muzea,

konserwatoria, szkoły sztuk pięknych

i inne.

Napoleon Bonaparte

Centralizacja oświaty w kierunku pełnej

kontroli państwowej

W 1806 r. powstaje

Cesarski Uniwersytet

sprawujący

nadzór nad wszystkimi szkołami i nauczycielami.

Napoleon ustanawia państwowe szkoły średnie

licea i

kolegia

/w liceach uczniowie byli umundurowani, podzieleni na

kompanie, indoktrynacja polityczna w programach nauczania.

W 1806 r. było 29 liceów i 370 kolegiów, 376 prywatnych szkół

średnich oraz 4 tys. elementarnych/

Poza tym uruchomiono odrębne fakultety prawa, medycyny,

literatury i nauk ścisłych. Dawne uniwersytety uznano za przeżytki

feudalizmu. Reforma ta spowodowała, że Francja straciła przodujące

stanowisko w świecie nauki i kultury. Profesorów mianowały władze

centralne niemal przez cały XIX w. Samorząd studencki pojawia się

tam dopiero w końcu XIX

Ziemie niemieckie

Niski poziom kształcenia uniwersyteckiego (około 40

uczelni) powodował, że malała liczba studentów.

Reformy szkolnictwa wyższego podjął się

Wilhelm Humboldt

(1809 r. Berlin, 1811 r. Wrocław i 1818 r. - Bonn)

Z czasem reformy Humboldta przejęły uniwersytety w:

Getyndze, Lipsku, Jenie, Monachium i Heidelbergu.

Istota reformy:

samorząd uczelni, swoboda badań naukowych,

państwowy nadzór, baza dydaktyczna, wysoki poziom

nauczania, matura

W XIX

w. ma miejsce stały wzrost liczby studentów :6 tys. w

1816 r. do 34 tys. w 1900 r./

Powstają nowoczesne seminaria nauczycielskie

(Adolf

Diesterweg).

Społeczeństwo niemieckie z uznaniem oceniało pracę

uniwersytetów, których organizację naśladowały inne państwa

europejskie.

Fryderyk Adolf Wilhelm Diesterweg

(1790-1866)

Żył w czasach Kanta, Goethego, Schillera, Pestalozziego,

Comte’a, Herbarta, Beethovena, Owena, Spencera, Tołstoja.

- ukończył szkołę klasyczną, studiował matematykę i fizykę w

Herborn, Heidelbergu, Tybindze, gdzie obronił doktorat.

Zatrudnił się jak prywatny nauczyciel matematyki w Wormacji

i Frankfurcie.

- Pod wpływem osiągnięć Pestalozziego od 1820 r. skupił się na

pracy w seminariach nauczycielskich, którymi kierował (m.in.

w Berlinie). W 1847 r. został odwołany przez władze pruskie ze

stanowisk kierowniczych w seminarium. /powód: głoszenie

poglądów sprzecznych z polityką władz oświatowych,

wyznawanie poglądów „socjalistyczno-komunistycznych i

demagogicznych”/.

Od połowy lat 50. XIX w. rozpoczął się regres w kształceniu

elementarnym i seminaryjnym.

Diesterweg propagował swe idee w pruskim parlamencie. Był

autorem wielu pism politycznych, napisał 15 podręczników

szkolnych i 9 podręczników dla nauczycieli, które miały 120

wydań za życia autora (!).

Niektóre podręczniki Diesterwega przetłumaczono

na język: polski, rosyjski, duński, niderlandzki i inne.

Książka pt.:

Przewodnik dla nauczycieli niemieckich

miała charakter instrukcji dla nauczycieli, którzy

chcieli pogłębić swą wiedzę i umiejętności

dydaktyczne. Podstawowym założeniem autora było

stwierdzenie, że „wszelka pedagogiczna teoria w

oderwaniu od praktyki musi być w szkolnictwie

odrzucona”.

………………………………………………..

Diesterweg postrzegał edukację w kategoriach

postępu społecznego. Wyznając hasła

demokratyczne obnażał sfery niedociągnięć w wielu

dziedzinach życia społecznego

na ziemiach niemieckich

- wyznawał wiele poglądów J.H. Pestalozziego, m.in.

założenie o wrodzonej dobroci człowieka i wiarę w

jego siły rozwojowe.

Idee Diesterwega (według K-Heinza G

nthera)

a) zdolność człowieka do rozwijania i doskonalenia się

b) aktywność jako sens istnienia i warunek rozwijania

c) wiara w rozum i dialektyczną zależność myśli i działania

d) zaufanie do natury człowieka

e) odrzucenie metafizyki

f) różnorodność świata jako atut

g) zgodność między jednostką i społeczeństwem

h) rozwijanie wszystkich sił ludzkich

i) równość ludzi

j) różnorodność ludzkich osobowości

Diesterweg pisał:

„Być może należałoby- w porównaniu z innymi- preferować

stwierdzenie >samodzielna działalność w służbie prawdy i dobra<, jako,

że wyraża ono podstawową zasadę: samodzielna działalność i istotne

cele: prawdę i dobro, albo jeszcze lepiej: prawdę, piękno i dobro”…

Pisał też: „

Skoro natura wprowadza równość, to społeczeństwo,

naśladując ją, powinno zapewnić równe możliwości edukacyjne

wszystkim ludziom, którzy są sobie równi w swej potrzebie

wykształcenia”

„

Edukacyjna zasada ewolucji wymaga w obrębie nauczania:

respektowania natury ludzkiej i indywidualności; jej stymulacji

do pełnego rozwoju, ekspresji, aktywności i inicjatywy,

czerpania doświadczeń z życia w naturalny, acz radosny

sposób; pobudzania rozwoju zmysłów, ćwiczeń fizycznych,

przeprowadzania badań, wnikliwości, odkrywania faktów;

zapewnienia umysłowi odpowiedniej pożywki do ciągłego

rozwoju”

nauczanie elementarne

miało być dostępne dla każdego

dziecka

- Diesterweg domagał się by w programie szkół elementarnych

uwzględnić literaturę piękną, wychowanie fizyczne, wdrażanie

do pracy, stwarzać warunki do indywidualnego rozwoju

Pisał: „Najpierw należy wykształcić człowieka, a nie martwic się

o jego zawód czy przynależność społeczną”

nauczyciel

miał być budzicielem sił ucznia

„

Poprzez uwagę i ilustracje umysł ucznia jest w

elementarny sposób pobudzany, co uwalnia myśli i

mowę, zachęcając do rozwoju języka i intelektu.

Potencjał rozumowy umysłu zwiększa się przy

kontakcie z rzeczywistością, a siły te są

internalizowane do późniejszego użycia. Wszystko to

dokonuje się dzięki pobudzaniu przez nauczyciela

samodzielnej aktywności ucznia”

………………………………….

Bronił nauczycieli, domagał się dla nich wysokich zarobków,

zachęcał by zrzeszali się w związki zawodowe, by walczyli o

swe prawa.

Diesterweg

(c.d.):

„ Uczcie w sposób naturalny! Dostosowujcie zagadnienia do

naturalnych etapów rozwojowych dziecka. Zacznijcie nauczać z punktu

widzenia dziecka i kierujcie jego rozwojem zdecydowanie, w sposób

ciągły i przemyślany. Nie uczcie niczego, do czego opanowania uczeń

nie jest jeszcze dojrzały, ani tego, co już wie. Prowadźcie zajęcia w

sposób żywy. Postępujcie od rzeczy oczywistych do nietypowych, od

prostych do złożonych, od łatwych do trudnych, od znanych do

nieznanych. Nie uczcie w sposób akademicki, lecz prosto! Zawsze

pamiętajcie, że celem waszym jest jednocześnie strona abstrakcyjna

(wzrost potencjału umysłowego), jak i materialna (realizacja

programu). Nigdy nie uczcie niczego, czego uczeń nie może jeszcze

zrozumieć. Upewniajcie się, czy uczniowie pamiętają to, czego się już

uczyli. Przyzwyczajajcie uczniów do pracy. Bierzcie pod uwagę

osobowość każdego ucznia, itd..”

……………………………………….

Pragnął by państwo gwarantowało edukację każdemu dziecku,

począwszy od przedszkola aż po studia wyższe.

„Prawo do edukacji, bez którego człowiek nie może funkcjonować w

godny, moralny sposób w społeczeństwie. Pozbawiona edukacji

jednostka nie potrafi wypełniać swych obywatelskich i ludzkich

obowiązków ani w obrębie rodziny, ani społeczeństwa”

Rosja

1802 r

. powstaje Ministerstwo Oświaty w Petersburgu i wchodzi w

życie reforma szkolna /ustanowiono Okręgi Naukowe, m.in.w

wileński/ car

Aleksander I

ustanawia 4 nowe uczelnie (łącznie było

ich 6).

Po Kongresie Wiedeńskim (1814-1815) nowa polityka edukacyjna :

upolitycznienie nauki i wychowania łamanie samorządności

uczelnianej.

1835 r

. –

car Mikołaj

I znosi resztki autonomii uczelni. Nadzór

policyjny (inspektorzy i kuratorzy), kontrola, limity przyjęć,

Odwilż po wojnie krymskiej (1853-1856): zniesiono limity przyjęć na

studia, przywrócono skasowane katedry, wprowadzono autonomię

wyższych uczelni

Od 1866 r. minister Dymitr Tołstoj mianuje profesorów, ale

pozostawia wywalczone przez świat nauki przywileje

1881 r. śmierć cara Aleksandra III – reakcja w kierunku absolutyzmu i

nacjonalizmu. Rektorów, mianowanych przez ministra,

podporządkowano kuratorom. Rozwiązano organizacje studenckie.

Rewolucja 1905-1907: przywrócono autonomię szkół wyższych.

Anglia

Największa

na kontynencie

autonomia

wyższych uczelni

(Oxford, Cambridge posiadały własne majątki, fundacje,

statuty etc.) Uniwersytet (wykłady, egzaminy, nadanie

stopni naukowych, laboratoria, biblioteki)oddzielił się od

kolegiów (geneza- z burs studenckich, z czasem ośrodki

dydaktyczne, odpowiedzialne za poziom studiów, dyscyplinę,

studenci podlegali opiekunom (tutorom) pod nadzorem

których przygotowywali się do wykładów, egzaminów itd.)

wykłady uniwersyteckie nie były obowiązkowe.

1828 r.

Uniwersytet w Londynie

: wzorowany na

uczelniach europejskich (medycyna, matematyka, inżynieria,

prawo, astronomia, chemia, zoologia, botanika)

Przełom XIX/XX w. nowe uczelnie: Durham, Manchester,

Birmingham, Liverpool, Leeds, Bristol.

1889 r.

państwo po raz pierwszy udziela subwencji niektórym

uniwersytetom.

Uczelnie brytyjskie wydały wielu uczonych m.in.:

Karola

Darwina, Herberta Spencera, Johna Stuarta Milla,

Augusta Compte’a.

Szkolnictwo zawodowe

pierwsze

szkoły techniczne

powstały we

Francji

/3-letnia politechnika (1794 r.) prowadzona przez wybitnych

uczonych /do połowy XIX w. Francja posiadała 7 wyższych uczelni

technicznych dzięki czemu jej myśl techniczna i produkcja

przemysłowa cieszyła się powodzeniem w Europie/

Niemcy

: pierwsza politechnika 1825 r. (Karlsruhe), 1826

Darmstadt, 1827 Monachium, 1828 Drezno, 1832 Hannower. Do

końca XIX w.9 politechnik

Anglia

: Glasgow (1820) i Londyn (1824)

Rosja

: 1701 r.- Szkoła Nauk Matematycznych i Nawigacyjnych w

Moskwie (1715 r.) przeniesiona do Petersburga)

1898 r. Politechnika Warszawska

Szkoły zawodowe

powstają w XVIII w., ale ich rozwój przypada

na XIX w. Ma to związek ze zniesieniem monopolu cechów. W

połowie XIX w. na ziemiach niemieckich i we Francji powstawały

szkoły

przemysłowe, budowlane, tkackie, górnicze, handlowe

Seminaria nauczycielskie

Pod wpływem osiągnięć pedagogicznych

J.H.Pestalozziego

Szwajcaria i Prusy

przystąpiły do tworzenia seminariów

nauczycielskich (3 letnie o rozszerzonym programie nauczania

w zakresie przedmiotów ogólnokształcących z

uwzględnieniem zajęć praktycznych. W Prusach w 1840 r. było

45 seminariów prowadzonych przez państwo-swoboda w

doborze treści i metod kształcenia /szczególne osiągnięcia

Diesterwega

, dyrektora seminarium w Berlinie, autora

„

Przewodnika dla kształcenia nauczycieli”/

Po Wiośnie Ludów

seminaria tracą na znaczeniu (z planu nauczania usunięto

pedagogikę, psychologię, dydaktykę) Po wojnie francusko-

pruskiej seminaria wracają do łask i staja się wzorem do

naśladowania dla Austrii, Rosji, Francji.

Anglia

: przygotowaniem nauczycieli szkół ludowych było

związane z metodą

Bella-Lancastra

(kształcenie tzw.

monitorów)Ten system utrzymał się do lat 40-ych XIX w. i

okazał się nieodpowiedni. Zastąpiono go systemem

terminatorstwa u mistrza (5lat) po czym najzdolniejsi

uczniowie przechodzili do Kolegium Kształcenia Nauczycieli

(co najmniej 2 lata nauki) ten system przetrwał do początku

XX w.

Kształcenie klasyczne – kształcenie realne

Przez cały XIX wiek ścierają się 2 kierunki

kształcenia na poziomie szkoły średniej:

klasyczny i realny

Klasyczny

kształtowany w XIX w. w duchu neohumanizmu i

pedagogiki

J.F.Herbarta

realny

wyrastający z nurtu postępu ekonomicznego i

przemian cywilizacyjnych XIX w.

Neohumanizm

- Zrodził się w Niemczech. Zawierał postulaty

powrotu do świata antycznego, ideałów greckiej

kalokagathii

- zwolennicy neohumanizmu zainicjowali badania

naukowe nad starożytnością.

- Ideałem jest człowiek szlachetny, wolny,

harmonijnie wykształcony

- Duże znaczenie przypisywano rozwojowi

wewnętrznych sił i zdolności jednostki.

- Zdolności rozwijano na drodze

kształcenia

formalnego

, poprzez ustawiczne

ćwiczenie umysłu na

drodze poznania języków klasycznych /rola pedagoga

niemieckiego

Augusta Niemeyera

, który uznaje

języki za prawdziwą skarbnicę wiedzy/

Pod wpływem

neohumanizmu

pozostawały szkoły

średnie (kolegia, gimnazja, licea). Kierunek klasyczny

wspierano nauczaniem historii, języka ojczystego,

filozofii, logiki, psychologii, matematyka-

pozostawiona bo przypisywano jej duże wartości

kształcące.

Wzorowy typ takiej szkoły powstał w

Prusach

/działalność

Wilhelma Humboldta

- reformatora

szkół w tym duchu/

Osobną rolę odegrał

W.F.Hegel

- głosił hasła

kulturalnego posłannictwa państwa. W 1818 r. w

Prusach działa 91 gimnazjów a w 1859 r. 135. Słabe

strony: przeciążenie nauką, schematyzm.

Gimnazja realne

Geneza tworzenia szkół realnych sięga połowy XVIII

w. i dotyczy ziem niemieckich (szkoły

Jana Juliusza

Heckera

Augusta Spillcke’go

- W szkole Spillcke’ego nauczano:

religii, j.

niemieckiego, francuskiego, rachunków, arytmetyki,

geometrii, geografii, historii, kaligrafii, rysunku i

śpiewu

. Łacina była

nadobowiązkowa.

Podstawę wykształcenia stanowiły języki nowożytne i

przedmioty matematyczno-przyrodnicze.

W Prusach uznano te szkoły za nową kategorię

szkolnictwa (około 1840 r.)

Pod koniec XIX w. dochodzi do

bifurkacji

programowej

(rozwidlenie programowe)

w wyższych klasach gimnazjów lub wprost

do powstawania szkół nowego typu -

gimnazjów realnych

, w których w

miejsce greki wprowadzano nauczanie

języków nowożytnych, rysunków i

przedmiotów przyrodniczych.

Herbert Spencer (1820-1903

)

- Zabiera głos w sprawie sporu jaki toczy się miedzy zwolennikami

kształcenia klasycznego i realnego. /opowiada się za naukami ścisłymi i

przyrodniczymi/.

Angielski filozof, uczony, przyrodoznawca i socjolog.

W 1861 r.

wydaje pracę: „

O wychowaniu umysłowym, moralnym i

fizycznym”

, w której opowiada się po stronie wiedzy

praktycznej/użytecznej.

Cyt.: „natura sama kieruje naszymi pierwszymi krokami”.

Program nauczania podporządkowuje 5 czynnościom:

/samozachowawczym, zdobywaniu środków do życia, wychowani i

wykształcenia potomstwa, utrzymania stosunków społecznych,

zagospodarowania wolnego czasu/.

W końcu XIX w. absolwenci szkół realnych trafiają na uniwersytety mimo to

ideał wychowawczy gimnazjum ulegał bardzo powolnej ewolucji /literatura

klasyczna i łacina pozostały w świadomości społecznej wyznacznikiem

wykształcenia/.

Jego poglądy wywarły znaczny wpływ na działalność warszawskich

pozytywistów w II poł. XIX w.

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827

)

uznawany za ojca szkoły ludowej. Głosił idee Jana Amosa

Komeńskiego w zakresie potrzeby powszechnego kształcenia

na poziomie szkoły elementarnej.

pozostawał pod wpływem filozofii naturalistycznej J.J.

Rousseau (rozczytywał się w „Emilu”) i fizjokratów francuskich

autor dzieł: „Jak Gertruda uczy swoje dzieci(1801), „Leonard i

Gertruda” (1781), „Łabędzi śpiew”, „Wieczory pustelnika”

(1780)

prowadził szkoły, zakłady wychowawcze i seminaria w Neuhof,

Stanz, Burgdorf, Yverdon.

Metoda

: „

liczba, kształt i słowo”(składniki nauczania)

– jej

rozwinięciem jest nauka liczenia, mierzenia i mówienia.

naukę w szkole elementarnej chciał uczynić przyjemną, bez

kar fizycznych, opartą na metodach poglądowości

(J.A.Komeński), współpracy ucznia z nauczycielem itd.

znany w całej Europie. Jego seminarium nauczycielskie

odwiedzali liczni nauczyciele m.in. z Księstwa Warszawskiego

zwolennik kształcenia ogólnokształcącego

Pestalozzi w nawiązaniu do Rousseau: /w: Pisma

pedagogiczne, 1972, s. 425/

„ (…) nie uświadomił sobie wyższego punktu

jedności natury i kultury (…) Stulecie Rousseau nie

pojmowało go i widziało w nim jedynie przeciwnika

ducha czasu, ale zwłaszcza niemal wszyscy bez

wyjątku wychowawcy źle go rozumieli (…) Pozostał

Emil, przy całym swym olbrzymim, jako wydarzenie

kulturalne, światowym marzeniem, podobnie jak

wielka idea Comeniusa, zapieczętowaną księgą i nie

wywołał ani jednego zjawiska, które by ukazało

wielkość jego ducha”

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)

wyodrębnił, opisał, uzasadnił naukowo i określił cele oraz

przedmiot badań

pedagogiki -

według niego w pełni

samodzielnej dyscypliny naukowej

System pedagogiki naukowej opierał na

etyce i psychologii

/etyka wyznacza cel kształcenia, psychologia drogi realizacji

prowadzące do celu/

Etyka

: wyróżnia 5 idei moralnych (wewnętrznej wolności,

doskonałości, życzliwości, prawa, słuszności)

Stopnie formalne

jasność, kojarzenie, systemat, metoda

/rozwinięte następnie przez jego przez uczniów i ujęte jako:

przygotowanie,przedstawienie nowego materiału, kojarzenie

nowych przedstawień ze starymi, porządkowanie materiału przez

utrwalanie i przekształcanie go w zwarty system, metoda czyli

sposób wykorzystania wiedzy i umiejętności/

Autor dzieł: „Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu

wychowania” ; „Zarys wykładów pedagogicznych”

zucht

„rząd wychowawczy”- zewnętrzne kierowanie

wychowankiem przez ujęcie w karby jego naturalną porywczość:

rola dozoru, system kar i nagród, rola autorytetu.

Fryderyk Fr

bel (vel Froebel) (1782-1852)

twórca

kindergarten

(ogródków dziecięcych, wychowania w ochronkach)

opracował system dydaktyczno-wychowawczy, obejmujący wiek dziecka

od urodzenia do 3 lat, od 3 do 5 lat, od 5 do 7 lat, od 7 do 9 lat.

Uważał, że w duszy ludzkiej rozwijają się 4 instynkty :

pracy, wiedzy,

artystyczny, religijny

Uważany za naukowego twórcę

teorii

zabawy

produkował pomoce dydaktyczne,

tzw. dary

(

kula, sześcian, walec)

Odrzucił tradycyjne zabawki. Założył zakład produkcji zabawek (darów) w

Bad Blankenburgu w Turyngii.

Wg niego dzieciństwo ma fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju

człowieka:

„

Całe przyszłe życie człowieka aż do kresu kiedy z niego odchodzi ma swe

źródło w tym okresie...”

„

Zabawa, gra- to najwyższy stopień rozwoju dziecka, rozwoju w tym

czasie, jest to bowiem swoboda, aktywne ujawnienie wnętrza płynące z

konieczności i potrzeby tegoż wnętrza, co już określa sam wyraz zabawa”.

Ogródek dziecięcy

: dziecko, jako „roślinka”, ogródek, jako „miejsce”,

ogrodnik, jako „nauczyciel”. Zaleca samorzutne zabawy 9klejenie,

wyszywanie, rysunki, zabawy ruchowe, hodowanie zwierząt, uprawa

roślin, i inne.

Na temat wychowawczej roli pracy:

„ Patrzę w okno i widzę, jak niespełna dwuletnie

dziecko robotnika prowadzi konia; ojciec dał w

ręce synowi lejce od uzdy; dziecko odważnie

maszeruje za koniem, oglądając się od czasu do

czasu za siebie, czy koń za nim idzie (…) i w

rzeczy samej, popatrzcie, oto ojciec zatrzymuje

się, żeby zamienić parę słów ze swoim znajomym,

oczywiście zatrzymuje się także koń; dziecko

jednak widząc, że koń stanął, traktuje to jako

pewnego rodzaju samowolę i z całej siły ciągnie za

lejce, aby skłonić konia do marszu (…) Któż

mógłby wymienić wszystkie korzyści-jakie dla

rozwoju dziecka daje uczestnictwo w prac

rodziców”

Program ogródka dziecięcego dla dzieci od roku do

trzech lat:

- zabawy z matką, małe ćwiczenia gimnastyczne i pieszczotliwe

piosenki przy kolebce śpiewane

- opowiadania bajeczek

- śpiewanie bajeczek

- rachowanie do dziesięciu na palcach lub materiale do zabawy

- oglądanie obrazków. Tablice z rycinami

- miękkie piłeczki- „podarek pierwszy”

- zabawki z piłeczkami

- Kula, walec i sześcian - „podarek drugi”

- stawianie domków- „podarek trzeci”

- układanie laseczek w liczbie sześciu

- kreślenie na tablicy pionowych linii

- wiązanie łańcuszków

- przesypywanie piasku

- układanie muszelek

- robienie ogródków w ogrodzie

- modelowanie z gliny

Drugi szczebel domowych ogródków (od 3 do 5 lat):

- opowiadanie biblijnych opowieści i innych

- uczenie się wierszyków i piosenek

- rozpatrywanie rycin

- rachowanie do 20

- stawianie budowli z materiału III i IV podarku

- układanie prostokątnych równoramiennych trójkątów

- składanie papieru

-wyszywanie figur z trzech linii

- modelowanie z gliny

- uprawa ogródka

- gry biegane

Przykład zabawy z dzieckiem:

„

Dziecię obróconą na dół dłonią chwyta sześcian. Matka wznosi w

górę rękę dziecka, którą ona kostkę trzyma w ten sposób, że dłoń

zwrócona ku ziemi:

- „Kosta ciężka, kostka śliska. Ale Jas ją mocno ściska” –

Kostka upadła…

- „Ciężka kostka już upadła, i na ziemi sobie siadła. Jasio klocka

nie utrzyma, Siły do tego nie ma.”

Matka (inne wierszyki) :

„Gdy kulę twa ręka trzyma, W niej na klocek miejsca nie ma.”

„Usłuchaj mamuni przecie, Oddaj kulę-drogie dziecię, Co ją rączka

twoja pieści, Wtedy klocek się pomieści.”

„To wcale nieęładnie, Kto zbyt wiele pragnie, Nie tylko się nie

zbogaci, Lecz co już miał, to utraci…”

Cytaty za: P. Błoński, Szkoła pracy, w: Pisma pedagogiczne (przekład W. Łubniewski,

Cz. Kowal, Wrocław 1969, s. 2628.

„

nowe wychowanie”- „nowa szkoła” – „progresywizm”-

„szkoła pracy” – „szkoła twórcza”(Polska)

program wykształcenia klasycznego i pedagogika

herbartowska poddane zostały próbie w końcu XIX w.

Kierunek zmian: indywidualizacja dziecka i swobodne

wychowanie /

Ellen Key

(1849-1926) pisze książkę pt.

„Stulecie dziecka”

w 1900 r. wyznaczając drogę

nowemu wychowaniu.

Zwolennicy nowej szkoły/wychowania akcentowali

potrzebę przebudowy szkoły w kierunku: treści i

programów nauczania, metod nauczania i

wychowania,organizacji szkolnictwa

Szkoła miała odzwierciedlać życie narodu

usamodzielnić wychowanka - stąd dużo zajęć

praktycznych w warsztatach, ogrodach,

gospodarstwach rolnych.

John Dewey (

1859-1952)

Pedagog, filozof amerykański. Studiował w zakresie humanistyki i nauk

przyrodniczych. W 1894 r. stanął na czele katedry filozofii i pedagogiki

w Chicago, gdzie założył szkołę doświadczalną w 1896 r.

Za podstawę programu nauczania przyjął:

zajęcia ręczne,

rzemieślnicze w warsztatach i gospodarstwie domowym.

Uczniowie zdobywali wiedzę z zakresu: botaniki, techniki,

historii, geografii, kształcili

zmysły

(popęd do działania,

spostrzegawczość, umiejętność współdziałania, poczucie

odpowiedzialności

Dewey

umiejscawia szkołę w życiu społecznym, czyniąc ją

instytucją odpowiedzialną za przekazanie dziecku podstaw

wykształcenia ogólnego. Rozróżniał w wychowaniu czynniki

psychologiczne i socjologiczne oraz ich związki ze sobą. Dostosowywał

metody i treści nauczania do możliwości i zainteresowań ucznia. Kładł

nacisk na znaczenie pracy w procesie edukacyjnym, sprzeciwiając się

systemowi klasowemu.

Autor książek:

Szkoła i dziecko (1929), Moje pedagogiczne kredo

(1933), Szkoła a społeczeństwo (1933), Jak Myślimy (1957),

Demokracja i wychowanie (1963)

August Cieszkowski

( 1814-1894 )

- Działacz społeczny i filozof.

studiował w Krakowie, w Niemczech, W Anglii, we

Francji.

- członek wielu towarzystw naukowych

(Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Akademii

Umiejętności w Krakowie).

Założyciel szkoły rolniczej w Żabikowie

(Wielkopolskie).

- współredaktor pisma „Biblioteka Warszawska”

- popierał reformy agrarne w duchu kapitalizmu,

rozbudowę szkół elementarnych

Opowiadał się za kształceniem dzieci od najmłodszych lat

- podkreślał, że wychowanie przedszkolne stanowi fundament w

wychowaniu dziecka i powinno być prowadzone w odpowiednich

miejscach przez dobrze dobrana kadrę

- dążył do zaktywizowania czynników społecznych, współpracujących z

instytucjami zajmującymi się kształceniem i wychowaniem dzieci w

duchu narodowym

- walczył o prawa ludności polskiej w zaborze pruskim

- od 1838 r. zetknął się z działalnością Wydziału Ochron Warszawskiego

Tow. Dobroczynności. W 1842 r. wydaje pracę: „Ochronki wiejskie”,

drukowana na łamach „,Biblioteki Warszawskiej”, a następnie jako pracę

zwartą w Poznaniu i Lwowie

Za rozwojem ochron przemawiały względy moralne i wychowawcze oraz

ekonomiczne (liczył na wsparcie ziemian). Domagał się powołania – na

wzór Królestwa P. – centralnej organizacji koordynującej prace ochron

/pod nazwą Centralne Towarzystwo Ochron/, złożonej z właścicieli ziem,

kleru, działaczy społecznych polskiego pochodzenia. Władze pruskie

miały partycypować w kosztach tego przedsięwzięcia

Na temat urządzenia izby i zajęć w ochronce wiejskiej:

„Jedynymi warunkami samej izby ochronnej po wsiach są: aby

takowa była czystą, umiarkowanie ciepłą, łatwo przewietrzalną,

suchą, widna i wesołą, gdyż codzienne miejsce pobytu ma nader

wielki wpływ na fizyczność i moralność dzieci.

Kawał gruntu i ogrodu jest niezbędny (…). Wzgląd korzyści i

uprawy powinien tu być podrzędny, głównym zaś-wprawa do

pracy, oraz ćwiczenie ciała i myśli dzieci, które w zatrudnieniach

rolniczych i ogrodniczych najzdrowsze i najprzyjemniejsze znajdą

zajęcie. Każde dziecię mając sobie prawie od kolebki dany

kawałeczek gruntu do wyłącznego rozporządzenia, a resztę

ogródka uprawiając razem w towarzystwie swych

współrowienników, przywiąże się mocno do tego zatrudnienia,

które później na większą skalę ma całe jego życie zapełnić.

Wiadomości, które takim sposobem samo nabędzie, jako też te,

które mu udzielone być mogą, wywrą wielki wpływ na jego

praktyczny zawód”

………………………….

Cyt za: A. Cieszkowski,

O ochronach wiejskich

, przedmowa L. Posadzy, wyd. 4,

Poznań 1922.

Cieszkowski pisze w swej pracy „

Ochronki wiejskie”:

„

Ktokolwiek wszedł kiedy do wiejskiej chaty, kto wie, jaki tam

zaduch, dym, ciemnica, wilgoć i nieczystość zwykle panuje, ten

chyba zrozumie, że zajęcie się dziećmi wiejskimi jest jedną z

gwałtownych wprost konieczności”

……………….

Cyt za S. Truchim,

Wystąpienie Augusta Cieszkowskiego, w:

Ł.

Kurdybacha (red.), Historia wychowania, t.2., Warszawa 1968, s. 232-

237.

Dzieci pozostawione same sobie i wychowywane

bez wsparcia dorosłych narażało się na wiele

niebezpieczeństw, w tym na kalectwo i

demoralizację:

„

Zapobieganie więc nałogom, przytłumianie zdrożnych

popędów przez usunięcie powstających okoliczności,

rozwinięcie zdrowych i poczciwych obyczajów, słowem,

obudzenie ludzkiego, a nie zwierzęcego życia, od samej kolebki

rozpoczynać się powinno”

(ibidem, s. 233)

Cieszkowski domagał się planowego wykształcenia

kadry (wychowawczyń przedszkoli). Sprawą ta miało

zająć się Centralne Towarzystwo Ochron.

Co czasu przygotowania „ochroniarek” wychowaniem

dzieci w ochronkach (karmieniem, nadzorem) miały

zajmować się:

„

Najumiejętniejsze kobiety ze wsi (…),

najpewniejszego charakteru, najlepszej woli i

najzdrowszego rozsądku” (

ibidem, s. 235)

- postulował zapewnienie każdej ochronce stałej

opieki lekarskiej /kontrola stanu sanitarnego,

szczepienia przeciwko ospie/. Postulat ten należał do

oryginalnych pomysłów C., wyprzedzających zasady

wychowania przedszkolnego na Zachodzie.

Ochronki miały powstawać w bliskości, otoczeniu sadu lub ogrodu.

Dzieci miały dzięki temu kontakt z przyrodą i przyzwyczajały się do

pracy. Dzieci miały wyznaczane własne grządki do samodzielnej

uprawy.

- Dziewczynki wprawiano do prowadzenia gospodarstwa domowego

- zabawy ruchowe dzieci (sprzęt gimnastyczny, piłki, zabawki – na

wzór niemieckich „fr

blówek”)

- nauka śpiewu i muzyki (rytmika i taniec)

- nauczanie ograniczone do głównych zasad i prawd wiary,

wprowadzanie dzieci w zjawiska przyrody. Był przeciwny

systematycznej nauce czytania i pisania. Twierdził, że do 7. r. życia

dzieci powinny się bawić i rozwijać pod względem fizycznym

(wychowanie przez zabawę).

………………………………

Szlachta niechętnie oceniła projekt Cieszkowskiego. Próbował

zainteresować nim władze pruskie. Powstało zaledwie kilka ochron

miejskich i wiejskich. Zorganizowano w Poznaniu Towarzystwo dla

Zakładania i Prowadzenia Ochronek pod przewodnictwem lekarza

Ludwika Gąsiorowskiego (współpracownika Karola Marcinkowskiego)

Postulaty C. lepiej przyjęto w KP przez WTD.

Przy Towarzystwie Rolniczym założono Wydział Ochron Wiejskich

Jan Vlastimir Svoboda

Pedagog. Założyciel pierwszej ochronki na Pradze.

Autor książeczki pt.

Wykład praktyczny prowadzenia dzieci małych w ochronie

{przekład i przedmowa T. Nowosielski, Warszawa 1840}

„ (…) Cały praktyczny wykład rozłożyłem na 57 ćwiczeń, obejmujących w sobie

to wszystko co wyżej nadmieniłem (…) Więcej podobnych ćwiczeń oraz

przykładów, każdy z nauczycieli utworzyć sobie może stosownie do potrzeby, w

czym własne doświadczenie i zdolności jego dostarczą mu środków.”

Przykłady zajęć w ochronie:

ćwiczenie I.:

„Powitanie dzieci w Ochronie. - drewniany konik.- Piosenka o koniku.-

pokazywanie i wymawianie niektórych przedmiotów dzieci zajmujących.-

Rozmowa o niektórych domowych zwierzętach.- Ćwiczenie ciała na

komendę.- dzieci bawią się swobodnie.

Ćwiczenie X.:

„ Gry na komendę.- zwierzęta domowe.- przedmioty żyjące i nieżyjące.-

piosenka o koniku.- czworobok.- własność tablicy. – gra w koniki.

- Wstańcie! Prawa noga w tył! Naprzód! W tył! W prawo! W lewo! Do mnie !

W tył! Dwa kroki naprzód! Dwa kroki w tył! Ręce na krzyż! Ręce na ramiona!

Ręce na głowę!”

Opinia na temat J. Svobody, w piśmie: „

Zorza”,

z 1843 r., t. II, s. 124-

129.

„Czech Jan Vlastimir Svoboda odznaczył się nie tylko jako wyborny

nauczyciel małych dzieci, lecz jako autor dzieła wyżej wspomnianego i

innych. (…)”

„ Jan Svoboda słodkiego i łagodnego charakteru z natury, małomówny, cierpliwy, wykształcił

te przymioty do wysokiego stopnia będąc przez czas niejaki nauczycielem instytutu

głuchoniemych w Pradze. Szacunek powszechny, jaki sobie zjednał wypełnianiem ścisłym

przyjętych obowiązków, sprawił to, że kiedy komitet złożony z obywateli pragnących założyć

w Czechach ochrony dla małych dziatek, szukał męża, któremu by tak ważne poruczyć

dzieło, wybór padł na Svobodę.- W miesiącu więc kwietniu 1831 r. wysłano go do Wiednia,

dla zwiedzenia istniejących w tym mieście ochron. – Zacny przyjaciel dzieci przyjął chętnie

to zlecenie (…) a wróciwszy do Pragi zajął się urządzeniem pierwszej ochrony na Hradku (…)

Jakże to miły i budujący widok, kiedy człowiek wyższymi obdarzony zdolnościami, człowiek

mogący w naukowym zawodzie walczyć o pierwszeństwo z wsławionymi mężami, poświęca

czas swój i prace maleńkim dziatkom, i to najczęściej dziatkom prostych, ubogich rodziców

(..) przemyśla nad środkami, którymi by łatwiej rozwinąć młode umysły, udoskonalić dobre

skłonności, wrodzone tym małym, niewinnym serduszkom. Takim jest w ochronie: powolny,

cierpliwy, nie zraża się długą, a czasem bezowocną praca; nagradza, chwali choćby

najdrobniejsze usiłowanie swych uczni, zachęca niedbałych, złe skłonności wykorzenia

dobrym przykładem, słowem, kształci to młode pokolenie jak najtroskliwszy ojciec; mówimy

to bez przesady, bo i własnych jego dzieci pierwsze wychowanie odbywa się w ochronie”.

Domowe życie Jana Svobody jest przykładnym i pożytecznym. Najczulszy syn dla sędziwej

matki, cnotliwy mąż, dobry ojciec. (…) Obok codziennego zajęcia w ochronie, Svoboda nie

zaniedbuje wyższych celów; uznawszy iż dziatki wychodząc z ochrony potrzebują równie

starannego lecz wyższego ukształcenia, wszystkie siły swoje zwrócił do tego, by wprowadzić

zbawienne zmiany do kościelnych i parafialnych szkółek (…)

Michał Hieronim Bobrzyński

(1849-1935)

Absolwent z zakresu prawa i historii /studia w Krakowie i Strasburgu/.

Profesor Akademii Krakowskiej, wybitny historyk i prawnik.

Od 1885 r. poseł Sejmu Krajowego w Galicji.

W latach 1891-1901 pełnił funkcje wiceprezydenta Rady Szkolnej

Krajowej.

Od 1908-1913 namiestnik Galicji.

Związany z konserwatystami galicyjskimi (tzw. „stańczykami”).

……………………

Przyczynił się do rozbudowy szkolnictwa w zakresie wprowadzenia

nowych programów nauczania, podręczników szkolnych, kształcenia

nauczycieli oraz rozbudowy sieci szkół ludowych.

Nie przełamał barier stanowych w dostępie do szkół średnich.

Krytykowany przez prawicę (endecję) i socjalistów za uleganie

wpływom Wiednia i Kościoła katolickiego.

……

Rozwój szkół średnich przypadł na koniec XIX w. i pocz. XX w.

Powstawały wówczas gimnazja klasyczne, także dla dziewcząt,

rozpoczęła się emigracja młodzieży szkolnej z Kongresówki. Zjawiskom

tym towarzyszył rozwój czasopism naukowych, rozwój i wymiana myśli

pedagogicznej.

Klementyna Hoffmanowa (z Tańskich

) (1798-1845)

- była pisarką, publicystką. Utrzymywała się m.in. z pisarstwa.

Pisała książki o charakterze historycznym, religijnym,

wspomnieniowym, refleksyjnym dla dzieci i młodzieży

- patriotka czynnie zaangażowana w działalność

niepodległościową.

Popierała Powstanie Listopadowe. Zmarła na emigracji we Francji

- redaktor pierwszego polskiego czasopisma:

Rozrywki dla Dzieci

była wykładowcą nauki obyczajowej

Instytucie Rządowym

Panien, zwanym Szkołą Guwernantek. Z czasem stanęła na czele

Instytutu. Uważana jest za tradycjonalistkę w wychowaniu

dziewcząt

(roboty kobiece, religijność, dbałość o dom rodzinny)

……………………………………………..

Ważniejsze prace:

Pamiątka po dobrej matce (1819)

;

Wiązanie Helenki (1823) ;

O moralności kobiet (1840) ; O powinnościach kobiet (1849

)

Bronisław Trentowski napisał o Hoffmanowej: „Pierwsza

osobistość pedagogiczna”

- jej dzieła były niemal tak znane i popularne jak dzieła

Mickiewicza

- Wyrosła w środowisku inteligenckim / jej ojciec był

sekretarzem Adama Czartoryskiego w Puławach. Wzrastała

także w środowisku mieszczańskim Warszawy. Jej matka

pochodziła z rodziny lekarskiej /.

- Wyszła za mąż za Karola Hofmana – działacza tajnej

organizacji Panta Kojna

- Jej książki miały charakter traktatów moralnych, były to

powieści, opowiadania, książki dla dzieci, elementarze.

Ksiażka: „Pamiątka po dobrej matce” (1819)

najbardziej znana książka Hoffmanowej

- zbeletryzowany traktat moralny, napisany w formie testamentu

przez umierającą matkę dla córki. W książce tej mowa jest o

wychowaniu fizycznym dziewcząt, o kształtowaniu charakteru, o

naukach prowadzących do „ozdobienia charakteru” dziewczyny, o roli

znajomości języka ojczystego i wychowania patriotycznego.

Hoffmanowa pisała:

„

Już dość w obcych czerpałyśmy świetle czas byśmy odeprzeć

zbyt wielki wpływa cudzoziemszczyzny, a zrzuciwszy

zagraniczne mowy, ojczystej całkiem się oddać”

……………………………………………………….

cyt. za M. Dobrowolska,

Działalność Klementyny z Tańskich

Hoffmanowej

, w: Historia wychowania, t. 2, Red. Ł. Kurdybacha,

Warszawa 1968, s. 193-198.

Przedstawiony przez Hoffmanową ideał wychowawczy miał

charakter tradycyjno-postępowy. Najlepiej przyjęły go

środowiska inteligenckie i ziemiańskie (średniozamożne).

- odwoływała się po wzorców w KEN (duch wychowania

obywatelskiego)

- postulowała kształcenie kobiet w duchu humanistycznym i

przyrodniczym (z wyłączeniem wiedzy matematycznej)

- Polka miała stać na straży czystości obyczajów, kultury i

języka

inna

książka Hoffmanowej : „O moralności kobiet

” (1840) nie

odniosła takiego sukcesu jak „

Pamiątka ….

proponowała w miejsce

sentymentalizmu

kształtować wśród

kobiet zaradność i pracowitość (nawet gdyby miały pozostać

same, nie spełnić roli do jakiej powoływała ich natura)

„Rozrywki dla Dzieci” (1824-1828) – czasopismo pedagogiczne

utrzymane w formie opowiadań o charakterze beletrystycznym

(opis obiadów czwartkowych, wydarzeń z dziejów Polski)

Józef Dietl

(1804-1878)

Był działaczem społecznym, publicystą, lekarzem i profesorem

Akademii Krakowskiej na wydziale lekarskim. Włączył się w

pomoc powstańcom styczniowym (1863-1864).

Był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego w Wiedniu w

latach 1861-1867, gdzie walczył o autonomię dla Galicji i

repolonizacje szkolnictwa średniego i wyższego. Został

odsunięty przez władze austriackie.

W 1866 r. wybrany na prezydenta Krakowa. W latach 1866-

1874 przeprowadził reformę szkolnictwa. Konsekwentnie

krytykował germanizacyjna politykę dworu austriackiego.

Twórca reformy szkolnej (1865/66), prowadzącej do rozwoju

oświaty ludowej, wprowadzenia polskiego nadzoru nad szkołą.

Autor dzieła

O reformie szkół krajowych

…………………………….

Propagator kształcenie dziewcząt, kształcenia rolniczego i

leśnictwa.

Pionier belneologii - dokonał klasyfikacji wód leczniczych

{spopularyzował uzdrowiska w Rabce, Iwoniczu, Krynicy,

Szczawnicy}

Dietl uważał, że edukacja powinna służyć utrwalaniu

dziedzictwa narodowego. Szkoła miał wg niego rozwijać

indywidualne zdolności ucznia i dawać mu przygotowanie

zawodowe. Uważał, że należałoby oddzielić szkolnictwo od

zależności względem Kościoła i państwa. Większe uprawnienia

chciał nadać rodzinie i społeczeństwu. Wiele uwag kierował

względem przygotowania nauczycieli i programów nauczania

szkół ludowych.

Szkoła spełniała wg Dietla wiele funkcji (kształcącą,

wychowawcza, obyczajową.

………………

Rada szkolna Krajowa, której przewodził J. Dietl spolonizowała

szkoły na wszystkich typów, wraz z Uniwersytetem

Jagiellońskim, Lwowskim, Politechniką we Lwowie, Akademią

Sztuk Pięknych.

W 1873r. Wprowadzono w Galicji obowiązek szkolny dla dzieci

od lat 6 do 12. Od tego czasu rozpoczęło się na szeroką skalę

kształcenie nauczycieli, rozwój szkół ludowych.

……………………………

terenie Galicji istniały warunki dla rozwoju polskich inicjatyw

społecznych i samorządowych. W 1867 r. ruszyło Towarzystwo

Gimnastyczne „Sokół” oraz Towarzystwo Oświaty Ludowej w

Krakowie i Lwowie i inne.

Jan Władysław Dawid

(1859-1914)

Był psychologiem, działaczem społecznym i oświatowym i

pedagogiem. Gruntownie wykształcony: absolwent prawa w

Uniwersytecie Warszawskim, studiował nauki przyrodnicze w

Lipsku i Halle. Bliski były mu koncepcje pedagogiczne J.H.

Pestalozziego i J.F. Herbarta.

Od 1884 r. przebywał na ziemiach polskich. Prowadził wykłady na

pensjach żeńskich, publikował, m.in. Na łamach „Przeglądu

Pedagogicznego”, „Głosu”, „Przeglądu Społecznego”. Inicjator

utworzenia polskiego instytutu pedagogicznego dla nauczycieli.

…………………………

Inicjator badań nad dzieckiem pod katem psychologiczno-

pedagogicznym z uwzględnieniem ilorazu inteligencji, percepcji,

mechanizmów myślenia, etc.

Zajmował się zagadnieniami nauczania początkowego, poddając

szczegółowej analizie „naukę o rzeczach” (idee poglądowości w

nauczaniu).

Bliskie były mu sprawy kształcenia nauczycieli i metodologii

nauczania w pedagogice.

Autor książek (m.in.) :

Nauka o rzeczach (1892) ; Zasób

umysłowy dziecka (1896) ; Inteligencja, wola i zdolność do pracy

(1911) ; O duszy nauczycielstwa (1912) ;

O duchu pedagogiki doświadczalnej

Dawid mówiąc o „nauce o rzeczach” uwzględniał

wiele aspektów, m.in. takie jak: uzdolnienia i

instynkty (czynniki), książki, wiedze czerpaną z

otoczenia, od ludzi („podniety”), uwzględniał

czynniki środowiskowe, różnice wynikające z płci,

wieku, itd.

W pracy

O duchu pedagogiki doświadczalnej

pisze

na temat pedagogiki, jako „metody teoretycznej

psychologii w zastosowaniu do praktycznych

zadań pedagogiki”.

Twierdził, że proces wychowania dziecka jest

bardzo złożony i wymaga gruntownego poznania

osobowości wychowanka. Z doświadczeń

naukowych Dawida czerpie następnie Bogdan

Nawroczyński, wykorzystując jego osiągnięcia w

zakresie celów kształcenia.

Ewaryst Estkowski

(1820-1856)

Ojcem Ewarysta był właścicielem małego folwarku w Wielkopolsce k.

Środy Wielkopolskiej.

Ewaryst ukończył seminarium nauczycielskie w Poznaniu (w seminarium

miał trudności w opanowaniu j. niemieckiego), studiował we Wrocławiu

(od 1844 r – studia historyczne, psychologiczne i przyrodnicze. Z braku

środków przerywa naukę po roku)

Był nauczycielem w szkołach ludowych w Wielkopolsce, oprócz tego był

publicystą i działaczem oświatowym. Nauczał w Wojciechowie (od 1839

r.), potem w Mikstacie, dokąd został przeniesiony w skutek nieporozumień

z władzami szkolnymi, odrzucającymi jego ambicjonalne podejście i

innowacje pedagogiczne /uznał, że dzieci powinny uczyć się w ojczystym

języku, gdyż inaczej powstają bariery językowe, a uczniowie zniechęcają

się do pracy. Uważał, że dzieci polskie – na poziomie elementarnym -

powinny znać tylko wybrane słowa i terminy po niemiecku/

Udzielał prywatnych lekcji. Zachorował na suchoty. Poza praca

pedagogiczną w Wojciechowie. Tam też kształtował swoje poglądy

pedagogiczne:

„

Przekonałem się także, jak moi koledzy mechanicznie uczyli, nie znając metody

czytania złączonego z pisaniem, ćwiczeń mowy i rozumu (…) i że nie umieli

połączyć nauki z wychowaniem”.

Wyznawał idee ped. Pestalozziego a w szczególności

Adolfa Diesterwega dotyczące dydaktyki. Pragnął

zreformować kształcenie elementarne, utworzyć

nowoczesne seminaria nauczycielskie, rozwinąć

oświatę pozaszkolną, utworzyć zwarty system

szkolny od szkoły początkowej do szkół wyższych.

Był współredaktorem „Szkoły Polskiej” ; „Pisma dla

Nauczycieli Ludu i Ludu Polskiego” ( z czasem

podzielone na dwa periodyki), redagował „Szkółkę

dla Dzieci” oraz „Szkółkę dla Młodzieży”.

Zwiedzał szkoły w Belgii, we Francji, w Szwajcarii.

Zmarł na emigracji, gdzie przebywał dzięki wsparciu

Karola Libelta. ……………………….

Autor książek

: Książka do pierwszego czytania

(1850) ; Zbiorek rzeczy swojskich (1859) ; Metody

czytania i pisania (1862).

Estkowski o metodach nauczania w szkole

pruskiej:

( sam był bity w szkole z której uciekał, porzucił

szkołę by do niej wrócić po jakimś czasie)

„Młodziuchne władze umysłu i serca albo więdną

za wcześnie, gdy nauczyciel nie znający

psychologii dziecka podaje mu formę zamiast

istoty, suche nazwy miast zamiast nauki, można

nawet powiedzieć – truciznę usypiającą siły

moralne wychowańca w miejsce pokarmu

strawnego”

………………………

cyt za ł. Kurdybacha,

Działalność i myśl pedagogiczna Ewarysta

Estkowskiego

, w: Historia wychowania, t. 2, (red. idem), s. 405-420)

Estkowski twierdził, że każdy nauczyciel powinien stale się

dokształcać i odnaleźć własne, dla siebie najlepsze, metody

nauczania.

……………………………….

Szkoła w Wojciechowie liczyła 80 uczniów. Nie było w niej

biblioteki ani pomocy naukowych.

Opracował tablice ścienne, przygotował elementarz.

Odrzucił metody nauczania mechanicznego, stosowane w

tamtym czasie.

Nauczanie oparł na idei łączenia spostrzeżeń z codziennym

życiem. Zyskał sympatię rodziców z Wojciechowa.

Uważał, że w kształceniu nauczycieli powinno się sięgać do

wiedzy z zakresu: rolnictwa, ogrodnictwa, hodowli bydła, pszczół

a nauce nadać praktyczny charakter (wiedza przyrodnicza)

Do wad ówczesnego systemu oświaty zaliczył nieużyteczność

programów nauczania (wyżej cenił porządek świata

kapitalistycznego nad polskimi tradycjami nauczania)

w nauce pisania wskazywał aby uczniowie wypełniali różnorodne

formularze urzędowe, kształtować miłość do kraju, etos pracy.

Na łamach czasopism Estkowski domagał się

dobrego uposażenia nauczycieli

- opisywał problematykę kształcenia ludu,

mieszczan, omawiał obowiązki szlachty (wzorce brał

m.in. z

Pana Podstolego

- I. Krasickiego), zadania

duchowieństwa.

- Niejednokrotnie bardzo krytycznie oceniał szlachtę

i duchowieństwo na łamach „Pisma dla Nauczycieli

Ludu i Ludu Polskiego” (pismo po roku zniosły władze

pruskie)

- w 1848 r. (Wiosna Ludów) został naczelnikiem

okręgowym i rozpoczął formowanie oddziałów

zbrojnych. Stracił posadę nauczyciela w szkole

ćwiczeń seminarium nauczycielskiego w Poznaniu.

Włączył się w pracę Ligi Polskiej (propagował idee

pracy organicznej (handel, rozwój przemysłu,

współpraca poszczególnych stanów).

Czasopismo „Szkoła Polska”

pismo jako organ Towarzystwa Pedagogicznego/

- Estkowski był współorganizatorem Towarzystwa Pedagogicznego w

1848 r. (cele: podniesienie rangi zawodu nauczyciela, sprawy bytowe,

spolszczenie oświaty, współpraca różnych środowisk na rzecz oświaty)

- pierwsze numery opracował Estkowski do druku w 1849 r. (chciał

nadać pismu ogólnopolski zasięg). Od 1850 r. wydawał w formie

dodatku „Szkółkę dla Dzieci” (opowiadania historyczne, opisy miast i

krajobrazów, pogadanki przyrodnicze)

- Estkowski nadał pismu wysoki poziom merytoryczny (znał pisma

Modrzewskiego, Marycjusza, Trentowskiego, Wolskiego, Diesterwega i

innych)

- postulował wprowadzenie do szkół nauki o rzeczach (przykłady

zaczerpnięte z

Orbis pictus

Komeńskiego) oraz nauki rysunków

- interesował się kształceniem

realnym

. Radził by o tym czy posyłać

dziecko do gimnazjum czy do szkoły realnej decydowano na podstawie

kryterium przyszłej pracy zawodowej (szk. realna dla kupców,

fabrykantów, rolników)

Szkołę realną stawia na równi z gimnazjum (chodziło o funkcję

społeczną jaką one odgrywały)

w 1853 r. Estkowski wyjechał, jako stypendysta Towarzystwa

Naukowej Pomocy, do Niemiec, Belgii, Francji i Szwajcarii –

skąd wrócił chory na gruźlicę (nabawił się jej wcześniej, jako

nauczyciel szkół elementarnych). Z powodu choroby wyjechał

do sanatorium w Alpach. Zmarł w 1856 r., w wieku 36 lat.

…………………………………………

Dziedzictwo:

- pisma Estkowskiego pozwalały na pogłębienie myśli i wiedzy

pedagogicznej pośród nauczycieli, którzy włączyli się w ruch

samokształceniowy, zrozumieli, że wiejski nauczyciel musi być

także społecznikiem.

- przyczynił się do zahamowania germanizacji (wychowanie

narodowe w ojczystym języku)

- Jasno formułował idee i sposoby prowadzące do podniesienia

poziomu ekonomicznego Wielkopolski

Bronisław Trentowski

(1808-1869)

Urodził się w Opolu k. Włodawy. Pochodził z rodziny zubożałej szlachty

kalwińskiej.

Absolwent pijarskiej szkoły średniej w Łukowie, potem odbył studia w W-

wie na wydziale filozoficznym. Pisał wiersze, tłumaczył i publikował w

dziennikach warszawskich.

Interesował się naukami przyrodniczymi i matematycznymi.

Kilka miesięcy przebywał w Paryżu, jako prywatny nauczyciel.

Od 1829 r. pracował jako nauczyciel filologii w Szczuczynie.

Brał czynny udział w Powstaniu Listopadowym (razem ze swoimi

uczniami). Napisał dla władz powstańczych memoriał: „

Myśl podniesienia

nauki i ogólnej oświaty”

(krytyka działań S. Grabowskiego). Postuluje

świeckość szkoły, nawiązuje do tradycji KEN (nadzór, kształcenie i awans

zawodowy nauczycieli – pensje adekwatnie do kwalifikacji i pracy).

Opowiada się wolnością naukową na studiach wyższych. Pragnie znieść

mundurki i dozór policyjny nad uczniami i studentami. /MEMORIAŁ nie

wszedł w życie/

Na emigracji studiował filozofię w Haildelbergu, we Fryburgu, słuchał

wykładów Herbarta w Królewcu.

W 1838 r. objął katedrę filozofii we Fryburgu (od 1836 r. dr filozofii).

Początkowo publikuje w j. niemieckim. Jego prace

zyskały uznanie w Wielkopolsce . Drukuje w

„Orędowniku Narodowym” Karola Marcinkowskiego

( m.in. „zasady wychowania”- niewielka rozprawa)

W 1842 r. publikuje książkę „

Chowanna, czyli system

pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania,

nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej

młodzieży”

Książkę napisał mając wsparcie K. Marcinkowskiego i

Edwarda hrabiego Raczyńskiego.

W latach 40. XIX w. Uznano jej autora za wielkiego

polskiego pedagoga.

Chowanna - serbska bogini, opiekunka dzieci.

Pisząc książkę uległ wpływom pedagogiki Pestalozziego,

Herbarta, Diesterwega, Niemeyera (w pewnym sensie

kompilacja)

Książka zapomniana w II poł. XIX w.

(rozwój poztywizmu)

W „Chowannie” szuka systemu szkolnego dopasowanego

dla społeczności polskiej, do ducha narodowego Polaków.

Opisywał francuski pragmatyzm i niemiecki idealizm,

którego synteza miała stanowić polską filozofię

narodową.

Dzieło zostało źle przyjęte przez duchowieństwo

(racjonalna wizja Boga). Niektórzy wskazywali na trudne

terminy, neologizmy, etc.

Dążył do uporządkowania zasobu wiedzy wedle zasady

jedności.

„Chowanna” składa się z 3 głównych części:

a) nepiodyki (gr. nepios = dziecko, niemowlę),

b) dydaktyki (nauczanie, nauki, nauczyciel)

c) epiki (historyczny opis szkół)

I. Nepiodyka /a) zdrowe ciało b) dusza/polega na kształceniu

wyobraźni („um”), samodzielności uczniów, idea tolerancji

religijnej.

c) jaźń (połączenie duszy i ciała): cecha dobrze ukształtowanej

jaźni to poczucie wolności i samodzielności, własnej wartości.

Najwyższy szczebel rozwoju człowieka stanowi jaźń działająca

(zdolność decydowania, działania pożytecznego i szlachetnego)

pisał:

„

Wychowaj człowieka nie do samego pożytku ani do samej

szlachetności, ale do obojga społem, skoro prawdziwie do

dobrego wychować pragniesz”

…………………

K. Poznański,

Myśl pedagogiczna

…, s. 251.

II. Dydaktyka – opis stanu nauczycielskiego. Za wzór stawia

życie kulturalne Niemców.

III. Epika – zachęta do tworzenia szkół na wzór niemiecki

Szkoła elementarna miała mieć jednolity program w miastach i

na wsi, krajowe, w programie znajdowały się m.in. : historia,

geografia, prawo.

Wielką rolę przypisuje nauczycielom, którzy mieli być

wykształceni, stale podnoszący kwalifikacje.

Szkoła średnia – typ ogólnokształcący

……………………

Twórca oryginalnego, zwartego systemu pedagogicznego, który

miał stać się systemem pedagogiki narodowej.

Prace:

Podstawy filozofii uniwersalnej ; Panteon wiedzy ludzkiej

; Przebudowa polityczna (1848)

Trentowski odwoływał się do dwóch nurtów filozofii:

sensualistycznej – rola zmysłów w poznaniu (Condillac, Diderot,

La Mettrie) i idealistycznej – rola rozumu w poznaniu (Leibnitz,

Kant, Fitche, Hegel)

Uznał, ze narody romańskie są skłonne do realizmu i empirii a

germańskie do idealizmu i metafizyki.

Rolą Słowian było połączenie tych dwu nurtów i utworzenie

filozofii „istnej” (prawdziwej, syntezy obydwu).

Pisał:

„

Nasza filozofia jest filozofią polską, z głowy z piersi polskiej

czerpniętą i zupełnie różni się od filozofii niemieckiej (…). Jej cechą

rzeczywistość, synteza, tj. teoria i praktyka społem, a nie sama

idealność ani też sama realność”

………………………..

K. Poznański, Myśl Pedagogiczna Bronisława Trentowskiego, w: ł. Kurdybacha

(red.), Historia wychowania, t. 2, Warszawa 1968, s. 245-255)

Trentowski opierał swoją filozofię na heglowskim systemie

triad (teza- antyteza- synteza).

Uważał, że zmysły pozwalają na poznanie własności

rzeczy a nie ich istoty.

Duch – wytwór umysłu, idea.

Materia nie istnieje bez ducha tak jak duch nie istnieje

samodzielnie. Rzeczywistym bytem jest materia i duch w

jednej istocie.

Nepiodyce

Trentowski odwołał się do poglądu Rousseau, że

poznanie dziecka stanowi główne zadanie pedagogiki (w

pewnym sensie prekursor psychologii wychowawczej i

pedagogiki eksperymentalnej)

Cele wychowania:

człowiek zdolny do czynu, życia społecznego. Uważa, że

wychowanie nie może być jednostronne, musi uwzlędniać

ciało, duszę i jaźń:

„

Jednostka każda jest tu celem, państwo ogólnym środkiem dla

zaspokojenia wszystkich tych celów” (ibidem, s.251)

„Nie należy chłopca wychowywać li do tronu, li na ministra,

kapłana, żołnierza, kupca, uczonego, rolnika, itp.. Wychowaj go

na człowieka prawdziwego, czującego w sobie całe

społeczeństwo, całą naturę i Boga, a będzie mu łatwo zostać

każdego stanu człowiekiem. Nie do Ciebie, ale do niego należy

przyszły wybór zatrudnienia i stanu” (ibidem).

Troska o dziecko zaczyna się przed narodzeniem

(rola higieny, odżywiania kobiety ciężarnej)

Poglądy na wychowanie w pierwszych latach życia dziecka

są zbliżone do Rousseau (ruch, ubiór)

za Platonem mówi o cnotach prawdomówności, szacunku,

sprawiedliwości, a także skromności, szacunku,

punktualności itd.

Najlepszy przykład dają sami rodzice, którzy są

odpowiedzialni za nauczenie mowy ojczystej.

Nauczanie powinno być oparte na zasadach poglądowości,

na obcowaniu dziecka z przyrodą.

Nauka szkolna powinna rozpocząć się od około 7 r. życia

/nie rozwinął oryginalnej koncepcji ustroju szkolnego/.

Szkoła powinna być publiczna, jednolita i państwowa dla ogółu dzieci,

szczególnie jeśli idzie o

szkołę elementarną

/program: historia i

geografia, zoologia, fizyka, botanika, mineralogia, prawo krajowe/

Nauczyciel wiejski: taki, który nie porzuci zawodu z powodu niskich

płac (!) Domagał się podniesienia płac.

Pisze także o

szkołach przemysłowych (realnych)

dla mieszczan

(ogólne i specjalne) pod opieką rządu

Szkoła ogólnokształcąca: (

gimnazjum lub liceum) dla ogółu dzieci

(chłopców). Podstawą tych szkół miały być języki antyczne i

przygotowanie do studiów. Ci, którzy nie mieli zamiaru studiować

mogli po ukończeniu 3 klasy udać się do seminarium nauczycielskiego,

szkół realnych, szkoły kadetów, szkoły agronomicznej i innych szkół.

Uniwersytety:

oparte na pełnej autonomii, o wysokim poziomie kształcenia, z

seminariami dla nauczycieli.

Chmielowski Piotr (1848-1904)

Czołowy przedstawiciel pozytywizmu warszawskiego, historyk i

krytyk literatury, prywatny nauczyciel.

Odbył studia w Lipsku

Publikował na łamach „Przeglądu Tygodniowego”, „Niwy”,

„Opiekuna Domowego”.

Redaktor książek do nauczania domowego, które uznawał za

główną drogę do rozwoju i dalszej edukacji w duchu

narodowym, antyrosyjskim.

Pisał – wykorzystując wiedzę zdobytą zagranicą - na temat

metod badania rozwoju psychicznego dziecka i ich znaczenia w

procesie nauczania.

Książki :

Co wychowanie z dziecka zrobić może i powinno

(1874) ; Poezja w wychowaniu (1881) ; Tadeusz Czacki (1898),

Klementyna z Tańskich Hoffmanowa (1899).

Aleksander Świętochowski (1849-1936)

Publikował na łamach „Przeglądu Tygodniowego”, gdzie zawarł

obszerna rozprawę pt. „Nowe drogi”

studiował w Lipsku. Za Spencerem głosił, iż „zadaniem

wychowania jest rozwijać do najwyższego natężenia wszystkie

przyrodzone siły człowieka i przygotowywać je do umiejętnej

działalności w warunkach życiowych”. Mówił o kształceniu:

fizycznym, umysłowym, moralnym i estetycznym. Pragnął by

wychowanie podążało za duchem przemian cywilizacyjnych.

Jednostka opuszczająca szkołę miała być możliwie najlepiej i

najwszechstronniej wyedukowana. Inny program przewidział dla

ludu, inny dla szlachty. Cenił mieszczan i młodą inteligencję.

Uważał, że kształcenie kobiet nie powinno odbywać się po

staremu, czyli na pensjach wedle tradycji. Był za równoprawnym

kształceniem obu płci. Odrzucił idee Hoffmanowej, twierdząc, że

kobieta powinna uczyć się w szkole średniej a nawet na studiach

wyższych.

Konrad Prószyński

(1851-1908)

- W wieku 24 lat wydał

Elementarz ścienny

a kilka miesięcy

później

Elementarz, na którym

nauczysz się czytać w 5 albo 8

tygodni

{

elementarz wydał pod pseudonimem Kazimierz

Promyk}. Obydwie książeczki umożliwiały samodzielne

nauczenie się czytania, głównie adresowane były dla

dorosłych, oparte na idei poglądowości. Elementarz doczekał

się 62 wydań o nakładzie ponad milion egzemplarzy.

- wydał także, na wzór książek Komeńskiego

Obrazkową

naukę czytania do użytku szkolnego, domowego i dla

samouków (1879); Obrazkową naukę czytania i pisania

(1887) –

uznaną za najlepszy elementarz na świecie podczas

wystawy w Londynie. „Obrazkowa nauka” miała 17 wydań do

1920 r.

…………………..

Prószyński był na wskroś pozytywistą. Idee pozytywizmu

propagował pośród ludu, m.in. Na łamach „Gazety

Świątecznej”, przekazując wiedzę społeczną, ekonomiczna i

narodową

Adolf Dygasiński

(1839-1902)

- nauczyciel, wyznawca postępowych prądów

pedagogicznych w Królestwie Polskim, w

szczególności pedagogiki Pestalozziego i Froebla

- zalecał „umiar” we wszystkim

- za główny cel pedagogiki uznał takie nauczanie i

wychowanie aby ludzie byli szczęśliwi, zdrowi,

pożyteczni społecznie, zdolni do znoszenia różnych

przeciwieństw i warunków życia

- Pisał książki i broszury

- wypowiadał się na temat edukacji dziewcząt

……………….

Autor książek:

Społeczeństwo i wychowanie ;

Nauczanie bez książek, czyli wskazówki

teoretyczno-praktyczne odnoszące się do

pierwszego nauczanie (1880) ; Pierwsze nauczanie

w domu i w szkole (1883) ; Jak się uczyć i uczyć

innych? (1889) ; Nauka czytania i pisania (1892)

Jachowicz Stanisław (1796-1857)

- działacz społeczny, związany z Mokotowskim Instytutem

Moralnej Poprawy Dzieci, pedagog, patriota, członek

Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności

- Oddany pracy pedagogicznej, pracował w prywatnych

pensjach, gdzie uczył poezji, wymowy i literatury ojczystej

- prowadził rodzinną szkółkę dla sierot

- współredaktor „Tygodnika dla Dzieci”

autor bajek dla dzieci

- od 1830 r. redaktor „Dziennika dla Dzieci”

(299 numerów) /informacje naukowe, nauki moralne,

widomości na temat zdrowia, przyrody, biogramy, treści

patriotyczne, bieżące wydarzenia polityczne /.

……………………..

Napisał:

Bajki i powiastki (1824) ; Pamiątka dla dobrych dzieci

(1827) ; Nauka w zabawce (1829) ; Zabawki dla małych dzieci

(1837) ; Czytania Józi (1847) ; Zabawka abecadłowa (1848)

Jachowicz doskonale znał dzieła Rousseau,

Pestalozziego i Fr

bla

- zajmował się zagadnieniem rozwijania

samodzielności w myśleniu u dzieci

- odsunięty po Powstaniu Listopadowym od pracy

pedagogicznej (założył Towarzystwo Wychowania

Dzieci po Poległych Rycerzach) utrzymywał się z

korepetycji

- adresatami jego dzieł była młodzież i dzieci

- wzorował się na niemieckich i polskich

bajkopisarzach

- stworzył własny typ bajki, oparty na serdeczności,

obrazowej atmosferze, pojęciach zrozumiałych dla

dzieci. Powiastka

„Pan Kotek był chory ……..”

współpracował z Klementyną Hoffmanową

Jędrzej Śniadecki (1768-1838)

Autor ksiązki

O fizycznym wychowaniu dzieci

(1805r.), drukowanej początkowo na łamach

„Dziennika Wileńskiego”. Rozszerzona w 1822 r., w

nowym wydaniu od 1840 r.

- ukończył studia medyczne w Krakowie, dokształcała

się w Pawii (doktorat z medycyny i filozofii ),w

Edynburgu (nauki przyrodnicze)

- książkę adresował do rodziców i guwernerów

- Nie był to traktat pedagogiczny lecz raczej

przestrogi dla wyższych sfer, zaniedbujących

wychowanie fizyczne. Pisał o „istotach sztucznych”;

„przekształconych i wyrodnych” o „Bogaczach i

kapryśnych oblubieńcach” oraz o „umysłowych

marach” – mając na uwadze wychowanie na dworach

magnackich, gdzie pomijano kulturę fizyczną

Śniadecki pisze na temat wychowania fizycznego nie

wskazuje metod wychowawczych i programu. Występuje

bardziej jako lekarz, niejako pod wpływem pedagogiki

naturalnej Rousseau zaleca rozwijanie sprawności fizycznych

dziecka aż do 12 r. życia.

I podokres: (do około roku) karmienie piersią, kąpiele, higiena,

hartowanie. Znaczenie świeżego powietrza, środowiska

wiejskiego

II podokres (2-7 rok) w całości poświecony na rozwijanie sił

dziecka, żadnej nauki. Nauczanie przez zabawę:

„Trzeba, aby się dzieci uczyły igrając i swawoląc, a do nas

należy podawać im tylko zabawki, w takimi je tylko rzeczami

zajmować, w takie miejsca zaprowadzać, gdzie się mogą

nauczyć, czego żądamy”

…………………….

Cyt za: ł. Kurdybacha,

Poglądy pedagogiczne Jędrzeja Śniadeckiego

, w:

Historia Wychowania, (pod red. idem), t. 2, Warszawa 1968, s. 138-142.

Śniadecki uważał, że nie należy opowiadać dzieciom bajek,

szczególnie o strachach, upiorach, etc. , gdyż wyrządzają szkody w

psychice dzieci

- bardzo wiele uwag kierował sprawie hartowania dzieci na deszczu,

śniegu, błocie /im większe niewygody tym lepiej/. Dzieci należy

przyzwyczajać do znoszenia braków, przymusu ze strony dorosłych

- pokarm miał być prosty, lekki, bez przypraw i ubogi w mięso

…………….

Systematyczne nauczanie – po 7 roku życia (głównie w tym do czego

dziecko przejawia pasje), osobno chłopców, osobno dziewczynki

(szybciej dojrzewają).

Dla dziewcząt zaleca naukę historii z geografią, rysunku, śpiewu,

muzyki i poezji oraz literatury wzbogacone o ogrodnictwo,

gospodarstwo domowe, roboty ręczne, taniec, gry i zabawy na

świeżym powietrzu.

Nauczycielkami dziewcząt miały być matki – nie zaś bony (prywatne

nauczycielki). Nauczanie powinno odbywać się w języku ojczystym.

Pisał: „jak gdybyśmy własnego nie mieli uczymy dzieci nasze paplać

wszystkie zagraniczne języki, a mianowicie francuski, nie myśląc o

własnym (…). My nie tylko dzieci nękamy nauką języków i kształcimy

na sroki, ale je uczymy sroczym sposobem nawet samych

umiejętności”

(ibidem, s.141)

Wychowanie chłopców miało być oparte na wzorcach antycznych

(ateńskich)- gimnazjonów.

Program:

nauka tańca, biegów, zapasów, pływania, polowania, śpiewu, zabaw na

wolnym powietrzu, jazdy konnej.

Za Rousseau skłonny był przyjąć twierdzenie, że do 12 r. życia chłopcy

nie powinni być przytłoczeni nauką lecz należy rozwijać w nich uwagę,

pamięć i wyobraźnię

- nauka języków obcych miała odbywać się bez gramatyki: „Gramatyka

nie jest nie jest nauką dziecinną ale niechybnym sposobem

obrzydzenia każdego języka”

(ibidem, s. 142).

- po 12 r. zaczynała się nauka czytania i pisania oraz arytmetyki aż do

ukończenia lat 15

- od 16 lat – nauczanie na poziomie średnim, gdyż wtedy rozwija się

pamięć, uwaga i rozsądek.

- twierdził, że naród potrzebuje światłych obywateli przy czym

zdobywanie wiedzy nie może odbywać się kosztem zdrowia i sił

fizycznych

rzemiosło:

radzi by uczyli się go wszyscy chłopcy

(stolarstwo,

kołodziejstwo, ślusarstwo, tokarstwo, rolnictwo)

Stanisław Staszic (1755-1826)

- Syn mieszczanina z Piły, rzecznik kształcenia

mieszczan, rozwijania nowoczesnych form

gospodarowania

- wychowawca synów Andrzeja Zamoyskiego (od

1782r.), nadrabiał braki w wykształceniu dzięki

świetnej bibliotece Zamoyskich.

Pisał o sobie:

„Wszędzie musiałem się wstydzić mego urodzenia,

wszędzie je znalazłem okryte wzgardą”

…………………………………………………………………

(cyt za Z. Nanowski,

Poglądy pedagogiczna Stanisława Staszica

, w:

Historia wychowania, t. 2. (red. ł. Kurdybacha), Warszawa 1968, s.

157-164)

Autor:

„

Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”

„Rodu ludzkiego”

(druk w latach 1819-1820)

współpracownik Stanisława Kostki Potockiego w Izbie Edukacyjnej

(w Księstwie Warszawskim), wyznawał podobne do niego poglądy

- wierzył w reformę kształcenia dopasowaną do potrzeb mieszczan

i szlachty (krytykuje wychowanie w duchu scholastycznym. Rolę

teologii przyrównuje do „umiejętności zakończonej” a szkoły

kościelne nazywa „niewiadomości twierdzami”.

Według S. ze szkół zakonnych wychodzili ludzie: „ ani do pracy, ani

do obrony zdatni, myśleć mało, tylko wiele gadać umiejący”

(ibidem, s.159)

- wychowanie uznaje za jedno z ważniejszych zadań każdego

społeczeństwa (przeprowadza historyczną i historiozoficzną analizę

wychowania na przestrzeni dziejów)

Staszic teorię poznania oparł na francuskim sensualiźmie

(teorii poznania Condillaca) – wiemy tyle ile doświadczamy

przez zmysły.

Według niego należało dążyć do myślenia racjonalnego,

opartego na doświadczeniu, na rozpoznawaniu złożoności

związków zachodzącym iw społeczeństwie

Odwoływał się do

Umowy społecznej –

J.J.

Rousseau

- „

Szczęście” definiował podobnie jak stoicy (zaspokojenie

koniecznych potrzeb, posiadanie zdrowia).

Poszukiwanie szczęścia poza sobą unieszczęśliwiło ród ludzki.

Mówi o „szczęśliwościach zmyślonych”.

- łączy dobro jednostki z dobrem społecznym („obywatelska

równość, wolność i pokój”). Godzi w idee złotej wolności

szlacheckiej, egoizmu stanowego

- orędownik uzdrowienia życia rodzinnego, umocnienia

autorytetu ojców i mężów (rodzina jako instytucja

wychowawcza w duchu narodowym)

Program nauczania wg Staszica:

- powinien odpowiadać potrzebom państwa

- wychowanie powinno być publiczne (wysoko oceniał KEN

twierdząc, że nie doceniła spraw przygotowania młodzieży do

obrony kraju i życia gospodarczego. Prognozował, że Komisja:

„Wyda zapewne obywatelów rozumnych, ale nie

wychowa ludzi pracowitych i bitnych”

(ibidem, s. 163)

proponował organizowanie zajęć przysposobienia wojskowego

i ćwiczeń fizycznych do programów nauczania szkół

parafialnych i szkół średnich (musztra, marsze, taktyka, sztuka

zdobywania twierdz i inne)

- zasada

użyteczności wiedzy

a) szkoła elementarna (geografia, historia i historia naturalna

regionu, arytmetyka, geometria)

W MIASTACH (szkoła elementarna II stopnia) dodawał do

programu: historię powszechną, prawo, fizykę, chemię,

chirurgię i matematykę stosowaną

b) szkoła średnia (szkoła „rękodzieł i rzemiosła”)

c) szczebel wyższy (szkoły główne dla najzdolniejszych)

- szkoły elementarne powinny istnieć w każdej gminie

(prócz wiedzy podstawowej- informację z zakresu rzemiosł,

przemysłu, handlu, miernictwa, mineralogii, botaniki,

zoologii i fizyki

Hipolit Cegielski

(1815-1868)

- należał do grona inteligencji w zaborze pruskim

- bliskie były mu idee pracy organicznej, realizowanej od

połowy Lat 30. XIX w. przez Karola Marcinkowskiego,

Gustawa Potworowskiego i Karola Libelta

- był nauczycielem filologii klasycznej i j. polskiego w

poznańskim gimnazjum Marii Magdaleny.

Zrezygnował z pracy pedagogicznej w 1846 r.

Zajął się handlem żelazem. Założył pierwszą polską fabrykę

maszyn i narzędzi rolniczych

- autor podręcznika do gramatyki greckiej, do nauki poezji

oraz rozprawy: „O zasadach wychowania po szkołach

wyższych”

- bezwzględny krytyk kształcenia klasycznego w

gimnazjach (!).

Cegielski twierdził (a był praktykiem), że gimnazja

klasyczne wyrządzają szkody. Pisał, iż ich absolwenci:

„Wychodzą na świat próżni wszelkich wiadomości

historycznych, geograficznych, przyrodniczych, religijnych,

filozoficznych”

………………

cyt za: S. Truchim,

Ożywienie ruchu pedagogicznego w Poznańskiem w latach

czterdziestych XIX w

., w: ł. Kurdybacha, Historia wychowania, t. 2, Warszawa

1968, s. 231-232.

Twierdził, że wbrew obiegowej opinii języki starożytne niczego

nie uczą, gdyż :

„Grecy stylu prawdziwego nigdy nie mieli (…), a co gorsze, posiadali

więcej fantazji niż logiki”

(ibidem, s. 232)

- dążył do tego by w szkołach średnich łacina i greka nie

zajmowały nadrzędnego miejsca

- wiele mówił na temat reformy metod nauczania i zasad

kształcenia nauczycieli

Karol Libelt

(1807-1875)

- Członek TDP, syn szewca. Studiował filologię, filozofię (pod

kierunkiem Hegla) i matematykę (w Berlinie)

- Walczył w Powstaniu Listopadowym (jako artylerzysta) przez

co miał potem trudności z otrzymaniem posady nauczyciela

- w 1840 r. założył prywatny pensjonat dla chłopców. Stał się

jednym z najlepszych prelegentów polskich po tym jak władze

pruskie za Fryderyka Wilhelma IV zliberalizowały (po okresie

germanizacji w latach 30.) politykę narodowościową wobec

społeczności polskiej (pocz. Lat 40.)

- autor wielu artykułów i rozpraw z filozofii, literatury, z zakresu

historii, życia społecznego /prace zebrane jako „

Pisma

pomniejsze”

6. tomach. Są wśród nich:

Pomysły o

wychowaniu ludów, O szkole realnej, o odwadze cywilnej

twierdził, że edukacja na przestrzeni dziejów służyła

jednostkom a nie masom społecznym (ludowym).

Wyznawał idee bliskie filozofii Rousseau, Saint-Simona

i rewolucji francuskiej. Popierał rozwój przemysłu, widząc w tym

szansę na zmniejszenie ubóstwa, podniesienie oświaty, awans

cywilizacyjny:

Pisał: „

Występki ludzkie po większej części z ubóstwa i

niedostatku wypływają, a zbrodnia i ubóstwo w jednej chodzą

parze”

„(…) były i są takie kraje, gdzie były uniwersytety, a szkół nie

było, gdzie zakładano fabryki wielkie, a rękodzielni brakowało”

: „Naród stroni od mędrców w biretach i togach, z nimi ani

jednej myśli, ani jednego uczucia nie ma wspólnego”

………………….

Cytaty za: ł. Kurdybacha,

Idee oświatowe Karola Libelta

, w: Ł. Kurdybacha (red.), Historia

wychowania, 1968, s. 237-245.

Oceniając szkolnictwo w swoich czasach wnioskował, że:

- szkoła elementarna nie rozwijała władz umysłowych lecz

wyłącznie proste umiejętności

przydatne do pracy

- szkoła średnia (gimnazja) była dostępna dla bogatej

młodzieży /”szkoły uczone”/ przygotowującej elity, inteligencję.

Szkoły te oparte były na kanonie wiedzy klasycznej (smak

estetyczny i literacki), rozwijającej pamięć i inteligencję lecz

nie przygotowujące do konkretnego zawodu

Libelt twierdził, że brak drożności między tymi szkołami i

odmienne cele jakie im przyświecały prowadziły do podziału

społeczeństwa na pracowników fizycznych i umysłowych („stan

urzędniczy, duchowny i nauczycielski”). Nie domagał się, aby

wszyscy byli uczeni lecz, aby podnieść poziom wykształcenia

ogólnego, doprowadzić do uszlachetnienia pracy

Program szkoły elementarnej:

- czytanie, pisanie, rachunki, elementy wiedzy o literaturze,

sztuce, elementy chemii, fizyki, przyrody, historii ludzkości.

Dokształcanie młodzieży miało odbywać się w szkołach

niedzielnych (nauka prowadzona w formie pogadanek i wykładów

– „słowo żywe”)

- celem szkoły e. było przygotowanie do zawodu oraz wychowanie

uczciwych obywateli /cel ten realizowano poprzez nauczanie

historii, religii i prawa/. Religia, choć ważna, stanowiła dla niego

sprawę sumienia.

Prawo miało być podawane w formie dysput mieszkańców danej

gminy, wsi, miasteczka

historia narodowa – źródło samowiedzy (często krytycznej):

„

Nic bardziej nie poprawia, nie uszlachetnia, a zatem nie oświeca

człowieka jak rozpamiętywanie własnej przeszłości, jak przeglądanie się w

zwierciadle własnych dziejów”

(ibidem, s. 243)

Libelt twierdził, że

szkoła elementarna

nie może zamykać drogi do

kształcenia się najbiedniejszym. Przestrzegał przed marnowaniem

talentów tylko dlatego, że ktoś nie miał szansy się kształcić. Domagał

się „

równości w rozwijaniu przyrodzonych zdolności”

Szkoła klasyczna

(gimnazjum): według Libelta powinna oprócz

wykształcenia formalnego dawać wiedzę praktyczną (ograniczenie

łaciny, nauczanie języków nowożytnych, wprowadzenie przedmiotów

matematyczno-przyrodniczych)

Szkoła realna

: według Libelta najlepiej nadawała się do wypełnienia

programu reformatorskiego, jeśli będzie miała charakter szkoły

obywatelskiej.

Szkoły te miały być zrównane z gimnazjami klasycznymi (!)

Uważał, że szkoły takie nie uwzględniały roli kształcenia ogólnego,

wzbudzania smaku estetycznego:

„N

auka i umiejętności zniżone zostały do środka i narzędzia i

poszły w służbę materialnych celów. Cała więc duchowość,

wzniosłość i boskość zatarta i stracona została” (ibidem, s. 244)

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Historia arkusz IIIc (wiek XIX i XX do roku 1991) poziom rozszerzony wypracowanie (2)
Historia arkusz IIc (wiek XIX i XX do roku 1991) poziom rozszerzony4
Hist wych 2 sciąga, Ściągi
Historia arkusz IIc (wiek XIX i XX do roku 1991) poziom rozszerzony (2)
5 wiek XIX
Anegdoty historyczne Wiek XIX i Nieznany (2)
chemia, · Wiek XIX wniósł wiele nowego w dziedzinie chemii
Cwiczenia hist. wych. semestr 1, aneczka9304
Hist wych 3 sciąga, Ściągi
hist wych def, Studia, Pedagogika
hist wych na licencjat, Podręczniki akademickie
Historia arkusz IIIc (wiek XIX i XX do roku 1991) poziom rozszerzony wypracowanie7
Hist wych 1ściąga, Ściągi
zagadnienia z hist wych
05 Wiek XIX
Test XIX wiek, XIX wiek
4. WIEK XIX - notatki do lekcji, NOTATKI DO LEKCJI

więcej podobnych podstron

Hist wych (6) wiek XIX

Document Outline