HISZPANIA 19 w:

Schyłek 18 w: po Karolu III tron objął jego syn Karol IV, natomiast nie on rządził państwem, lecz kochanek jego żony – młody oficer gwardii królewskiej Manuel Godoy, który był chciwy i dbał tylko o swoje interesy. Jego rządy trwały do 1808 roku (20 lat). Nastąpiła inwazja Hiszpanów, którzy patrzyli z pogardą na dwór.

Podczas wielkiej rewolucji francuskiej (1789-1799) Hiszpania zawarła z Prusami i Austrią sojusz antyrewolucyjny lecz Francja zwyciężyła nad tym sojuszem. Francja i Anglia zagrażały Hiszpanii. Napoleon Bonaparte stał na czele wojsk francuskich i wymagał od Hiszpanii spełniania jego żądań bez względu na konsekwencje. W 1805 roku w Andaluzji nastąpiła klęska floty hiszpańskiej i francuskiej, pokonana przez flotę angielską. Napoleon podpisał traktat z Hiszpanią, który okazał się podstępem, gdyż Napoleon pragnął opanować Hiszpanię i posadzić na tronie jego brata Józefa. W 1808 roku francuzi zajmują Madryt, tłumiąc hiszpańskie powstanie ludowe przeciwko Napoleonowi. Rozpoczyna się 6-cio letnia wojna o niepodległość Hiszpanii. Na terenach nie zajętych przez francuzów powstawały samorządy, które przejmowały władzę. W radach tych zasiadali przedstawiciele arystokracji, kleru i mieszczaństwa. Powstała rada centralna, która wypowiedziała Francji wojnę. Rozpoczęła się wojna partyzancka w której brało udział 150 tys. żołnierzy francuskich. Po zdobyciu Sierry otworzyły się drogi na Madryt. W bitwie walczyły 4 pułki: piechoty i konne. Gwardia napoleońska walczyła z wojskami hiszpańskimi i angielskimi. Francuzi opanowali większe miasta w Hiszpanii, natomiast nie zdołali opanować wsi. Wojna partyzancka bardzo się rozwinęła. Przeciwko Francji występowało więcej partyzantów, atakowali z zaskoczenia. Niestety w wojnie tej nie sprzyjały warunki geograficzne, gdyż tereny były górzyste i armia była bezradna. Francuzi ponosili straty. Charakter wojny był bardzo brutalny. Dla Hiszpanii była to święta wojna. Coraz większe znaczenie odgrywał czynnik religijny. Francuzi byli postrzegani jako heretycy. Byli księża uczestniczyli w wojnie. Głównym hasłem było „bóg, ojczyzna, król”. Hiszpanie występowali w obronie religii, stylu życia, ludności. Wykształciła się tożsamość narodowa. Wzmacniał się wrogi, ksenofobiczny stosunek do wszystkiego co nie hiszpańskie. Anty-francuski zryw z patriotyzmem stał się ważnym składnikiem mitologii hiszpańskiej.

Napoleon przygotowywał się do kampanii rosyjskiej więc wycofywał część wojsk z Półwyspu Iberyjskiego. Anglicy zwiększyli siły i Francja poniosła porażki. W 1814 r. zakończyły się walki z Anglią i Hiszpanią. Nastąpił powrót do absolutyzmu. Przywrócono zakon jezuitów oraz prawa sprzed 1808 roku. Wojna o niepodległość spowodowała duże zniszczenia. Nastąpił ogólnoeuropejski kryzys ekonomiczny, oraz finansowy który uniemożliwił wystawienie floty i armii co było niezbędne w usamodzielnieniu się kolonii. Spadły także ceny artykułów rolnych.

Po śmierci Ferdynanda VII (syna Karola IV) nastąpił koniec monarchii absolutnej. Nastał okres monarchii liberalnej (34 lata).

Ferdynand VII nie miał potomka więc następczynią tronu została jego córka Izabela, która miała wtedy 3 lata i sprawowanie rządów zostało tymczasowo powierzone jej matce. Sprzeciwili się temu zwolennicy brata króla, co spowodowało początek wojen karlistowskich. Karliści byli reprezentowani przez przedstawicieli skrajno-katolickich. Ich bastion znajdował się w północnej Hiszpanii. Był to ruch wiejski, masowy, pozbawiony oparcia wielkich miast. Większość arystokracji była przeciwko, natomiast zwolennikami był kler. W latach 1833-39 odbyła się pierwsza wojna która przyniosła wielkie straty. Tereny północne zostały zniszczone, pogłębił się trudności finansowe.

W okresie 1843-68 rządzili na przemian liberałowie i konserwatyści. W roku 1868 wojska zbuntowały się przeciwko królowej Izabeli.

Gospodarka:

Przez cały 19 wiek Hiszpania była krajem rolniczym. Taka sytuacja była w całej Europie. Rolnictwo wytwarzało ponad połowę dochodu. Barierą wzrostu rolnictwa były warunki naturalne. Najgorszym rejonem była Meseta – teren górzysty i surowy. Występowały tam susze, był niedostatek wody i mało opadów. Była także niekorzystna struktura własności. Istniały latyfundia i gospodarstwa karłowate, gdzie przeważała własność chłopska. Głównymi uprawami były pszenica, winorośl i oliwki. Rozszerzała się też uprawa kukurydzy i ziemniaków. Uprawy były w dużej części przeznaczone na eksport. Zwiększył się udział jęczmienia i trzciny cukrowej.

Przemysł:

W Europie motorem industrializacji był przemysł hutniczy i metalurgiczny. W Hiszpanii ośrodkiem przemysłu hutniczego była północna część Hiszpanii, gdzie znajdowały się bogate źródła żelaza. Także ważna była bliskość Anglii z której importowano węgiel. Jedną z gałęzi przemysłu było włókiennictwo. Rozwijała się też produkcja bawełny. Wprowadzono mechaniczne przędzalnie. W Katalonii rozwijał się przemysł okrętowy i gorzelniany. Katalonia była regionem najbardziej uprzemysłowionym i najbardziej odsuniętym od Europy. W przemyśle było zatrudnione ok. 42% społeczeństwa. Katalonia dysponowała dobrymi warunkami naturalnymi. Zniesiono cła wewnętrzne i ukształtował się ogólnokrajowy rynek. W Hiszpanii brak było sieci komunikacyjnej. W latach 1940-50 zbudowano kolej żelazną w Katalonii. W latach 60 zbudowano linie kolejowe, które zbiegały się w Madrycie. Brak było wewnętrznych kapitałów więc trzeba było czerpać z zagranicy. Utrata amerykańskich kolonii zmusiła Hiszpanię do przeanalizowania handlu. Importowano maszyny, węgiel, bawełnę, eksportowano surowce np. żelazo. Pomimo pozornie dobrego rozwoju, wiek 19 przyniósł pogłębienie zacofania.

Utrata Ameryki:

Na przełomie 18 i 19 wieku ludność koloni wynosiła 14 mln. Do Hiszpanii sprowadzano kawę, kakao, tytoń i bawełnę z Ameryki Łacińskiej. Metropolia Hiszpańska zadbała o interesy i ustanowiła prawo, które gwarantowało monopol na handel, co spowodowało niezadowolenie kreoli. Kreole byli plantatorami i kupcami, stanęli na czele ruchu który przyniósł niepodległość na początku 19 wieku. Hiszpańskie kolonie w Ameryce Hiszpańskiej osiągnęły ekonomiczną niepodległość od Hiszpanii. Między wice królestwami były rozwinięte handlowe powiązania. Inwazja wojsk hiszpańskich była motywem dla tworzenia rad lokalnych, które przejmowały władzę. Wice królestwo La Platy odrzuciło hiszpańskie panowanie i powstały Zjednoczone Prowincje La Platy. Na czele niepodległej Nowej Grenady stał Simon Boliwar, a jego oddziały wyzwoliły Kolumbię. W 1819 roku powstała Republika Wielkiej Kolumbii. W 1801 roku utworzono cesarstwo meksykańskie. W 1810 roku wybuchło antyhiszpańskie powstanie na czele którego stał ksiądz. Skończyło się panowanie Hiszpanii w Ameryce. Utrata kolonii pogłębiała kryzys, nastąpił upadek Hiszpanii.

Społeczeństwo I połowa 19 w:

Istniał podział na klasy: 1. klasa wyższa -dysponowała większością dochodu narodowego 2. Klasa średnia obejmowała 10% społeczeństwa – urzędnicy, profesorzy, nauczyciele, przedstawiciele wolnych zawodów (lekarze, prawnicy itp.), oficerowie i drobni kupcy 3. Lud – chłopi, rzemieślnicy, służba domowa, sklepikarze. Największe skupisko chłopów było w Andaluzji, gdzie byli wykorzystywani i nisko opłacani. Doprowadziło to do częstych wystąpień przeciw właścicielom ziemskim 4. Robotnicy przemysłowi (pracownicy warsztatów rzemieślniczych, te grupy stanowiły zaplecze dla nurtów demokratycznych). W 1860 roku było 100 tysięcy robotników fabrycznych, nie mieli oni żadnych zabezpieczeń socjalnych, w fabrykach zatrudniano dzieci, wydłużano czas pracy. W Barcelonie w latach 30 były pierwsze grupowe wystąpienia robotników, niszczono maszyny, żądano podwyżek. W 1840 roku powstało Stowarzyszenie Robotnicze. W 1854 w Barcelonie wybuchł strajk generalny w obronie aresztowanych robotników.

Dominującą pozycję zachowały elity z dawnego porządku – arystokracja, szlachta. Wraz z rozwojem przemysłu kolejowego i handlu nastąpił wzrost wzbogaconego mieszczaństwa, które przekształcało się w arystokrację. Od lat 70 nastąpiło szybkie tempo łączenia się nowych elit poprzez małżeństwa mieszczan z arystokracją. Powstały więc nowe elity przemysłowo-finansowe które wyparły stare elity. Lata 50-60 to okres błyskawicznego wzrostu. Wielu ludzi zaciągało się do armii która była pewną drogą awansu. Powstała oligarchia rządząca (sprawowanie rządów przez niewielką grupę ludzi wywodzącą się spośród arystokracji rodowej lub elity finansowej), która składała się z 500 rodzin.

Społeczeństwo II połowa 19 wieku:

Dzieli się na dwa okresy: okres rewolucji 1868-1874, okres restauracji 1875-1898. W latach 1833-68 królową była Izabela II. Brat Ferdynanda VII Don Carlos wszczął wojnę karlistowską. Izabelę II poparli konserwatywni liberałowie, którzy pokonali karlistów, popierających Don Carlosa i objęli rządy w kraju. Monarchia izabelińska skończyła się nienawiścią do Izabeli. Nastąpił koniec panowania Burbonów co otworzyło okres chaosu społecznego i politycznego.

Na Kubie wybuchło powstanie niepodległościowe. Nastąpił kryzys gospodarczy w okresie tych 6 lat (1868-74). Wybuchały strajki i rozruchy. Główną klęską rządu była niezdolność do kompromisu. 5-cio krotnie odbywały się wybory do parlamentu, kilkakrotnie zmieniał się rząd. Monarchię zastąpiono republiką (trwała 2 lata, 1872-74) na jej czele stało czterech prezydentów.

Potem nastąpiła restauracja i upadek republiki. Powracają rządy Burbonów, na tronie zasiada syn Izabeli, Alfons XII. Restauracja doprowadziła do powstania stabilnego systemu politycznego. W 1876 została uchwalona najlepsza i najdłuższa konstytucja. Wygasły wojny domowe, wykrystalizowała się scena polityczna: u władzy zmieniały się cyklicznie 2 partie akceptujące ustrój monarchii konstytucyjnej — Partia Konserwatywna (głównie ziemiaństwo) i Partia Liberalna (głównie burżuazja). W tym czasie wprowadzono dość szerokie swobody obywatelskie: powszechne prawo wyborcze (1890), swobodę zrzeszania się, powstawały związki zawodowe: anarchistyczne (w Katalonii i Andaluzji), i socjalistyczne (Asturia, Baskonia, Madryt), przywrócono kontrolę rządu nad samorządami, zakończono wojnę karlistowską oraz na Kubie.

Ważną cechą rządów restauracji był pokojowy mechanizm oraz kompromis między bogatym mieszczaństwem a posiadaczami ziemskimi, który zapewnił Hiszpanii na półwiecze spokój wewnętrzny. Natomiast główną rolę odgrywał król który rozpisywał wybory. Okres jego panowania określa się na bardzo dobry.

Powstały Junty - hiszpańskie rady rewolucyjne w czasie powstań w XIX wieku oraz rady powoływane w czasie walk o niepodległość państw Ameryki Łacińskiej.

Gospodarka i społeczeństwo okresu restauracji:

Dzieli się na dwa okresy: okres dynamicznego rozwoju 1877-86, okres załamania. Hiszpania nie zintegrowała się z gospodarką Europy. W latach 1880-90 podwoiło się baskijskie wydobycie rudy żelaza. Sprzedawano 90% jej wydobycia. Rozwinęło się hutnictwo i metalurgia. Wydobywano i eksportowano miedź. Wzrosła produkcja i eksport wina i oliwek. Nastąpił wzrost liczby ludności o 2 miliony w ciągu 23 lat. Wolno postępowały procesy urbanizacyjne. Nastąpił wzrost regionów peryferialnych. Uwidocznił się konflikt agrarny i industrialny.

Kuba – rynek zbytu dla hiszpańskiego przemysłu. W 1895 roku powstanie antyhiszpańskie objęło całą wyspę. Do Kubańskiej wojny włączyły się Stany Zjednoczone. Doszło do bezpośredniego starcia z Ameryką. Hiszpania poniosła porażkę. Uwidoczniło się zacofanie techniczne i społeczne Hiszpanów. W 1898 roku flota hiszpańska została doszczętnie zniszczona. Hiszpania zrzekła się Kuby, która odzyskała niepodległość. Hiszpania traci ostatnie kolonie.

W 1899 roku powstał nowy rząd. Nastąpiła reforma budżetu i zmiany w systemie podatkowym. To zapewniło zrównoważony budżet w Hiszpanii na 10 lat. Usunięto chroniczny deficyt budżetu. W roku 1900 rząd podał się do dymisji. W latach 1900-1932 nastąpił kryzys monarchii parlamentarnej.

HISZPANIA1900-1931: KRYZYS MONARCHI PARLAMENTARNEJ

Klęska Kubańska zachwiała podstawami systemu rządowego. W roku 1902 tron Hiszpański obejmuje syn Alfonsa XII – Alfons XIII. Nowy władca nie chce dzielić się władzą z parlamentem. Nastąpiła zmiana systemu z dwu-partyjnego, gdzie było miejsce tylko dla partii konserwatywnej i liberalnej na system wielopartyjny. Wzrasta pluralizm polityczny. Tworzą się nowe partie. Początkowo republikanie i socjaliści. W późniejszych latach powstaną także partia anarchistów i komunistów.

Ukształtował się kataloński regionalizm – dążenie do niepodległości. Katalonia była najbardziej rozwiniętym regionem Hiszpanii. Jej społeczeństwa to głównie przedstawiciele klasy średniej, później też robotniczej. Katalonia od zawsze była słabo zintegrowana z władzami centralnymi Hiszpanii. Chciała wykorzystać słabość państwa po klęsce Kubańskiej i stać się niezależna. Miał miejsce masowy rozwój ruchów niepodległościowych. W tym czasie w Europie wybuchła I wojna światowa (1917-1923), w której Hiszpania zachowała neutralność. Odgrywała kluczową role w zaopatrywaniu walczących stron, a zwłaszcza Francji. Ogromne zamówienia a co za tym idzie wielka produkcja, spowodowały rozwój gospodarczy Hiszpanii, głównie Katalonii. Powstają związki zawodowe. Narasta niezadowolenie wśród robotników ale również w obrębie armii. W sierpniu 1917 wybucha Wielki Strajk Generalny, strajkowali socjaliści i anarchiści. Strajk miał charakter płacowy ale i polityczny. Żądano obalenia monarchii oraz całkowitego rozdzielenia państwa od kościoła. Wprowadzono Stan wojenny, co tylko na chwile uciszyło robotników.

Nastąpiła recesja powojenna, skończyły się zamówienia, wzrosło bezrobocie. Nastąpiła destabilizacja życia społecznego: kryzys gospodarczy, konflikty społeczne, rewolucyjny terror, represje wojska i policji, epidemia grypy zwanej hiszpanką.

Tymczasem uknuto spisek przeciwko parlamentowi, na czele którego stanął Miguel Primo de Rivera. Poparł go król. Była to walka przeciwko anarchii i korupcji. Rząd złożył dymisję. W 1923 Alfons oddał władzę de Riverze. Rządził on za pomocą dekretów. Początkowo jego dyktatura, wzorowana na dyktaturze Benita Mussoliniego przynosiła sukcesy (gospodarcze, wojskowe) Po paru latach, popierający go ludzie uznali że zrobił już wszystko co mógł i nie ma możliwości rozwoju. W styczniu 1930 Primo de Rivera złożył dymisję. Zakończyła się jego liberalna dyktatura. Cele nowego rządu było przywrócenie demokracji.

sierpień 1930 – powstaje porozumienie o współpracy zawarte między socjalistami i regionalistami – umiarkowanymi ugrupowaniami. Monarchowie emigrują do Francji. Hiszpańska monarchia upada bezkrwawo. Władza jest w rękach tymczasowego rządu proklamującego republikę.

Gospodarka i Społeczeństwo (1900-1930)

Najszybciej rozwijał się Kraj Basków. Rozwija się przemysł hutniczy, metalurgiczny, okrętowy oraz chemiczny i farmaceutyczny. Powstaje dużo elektrowni wodnych. W Madrycie kwitnie przemył poligraficzny, spożywczy i budownictwo. Obserwujemy industrializację i wzrost produkcji rolnej, osiągnięty dzięki intensywnemu i ekstensywnemu sposobowi gospodarowania. Hiszpańskie rolnictwo opiera się na uprawie pszenicy, cytrusów, winorośli i oliwek. Handel zagraniczny to głównie eksport płodów rolnych, import maszyn. Handlowano głównie z rozwiniętymi krajami europejskimi (Wielka Brytania, Francja, Niemcy).

Hiszpania nadal była bardzo opóźniona względem tych państw. W Hiszpanii ciągle panował negatywny model kapitalizmu. Trwał protekcjonizm i państwo integrowało w znacznym stopniu w sprawy gospodarcze. Wewnętrzne i zewnętrzne bariery celne doprowadziły do niskiego stopnia konkurencyjności.

Obserwuje się powrót do kościoła warstw wyższych i dechrystianizację mas. Przyczyną była głownie niezdolność kościoła do stworzenia sieci parafii miejskich. Kościół był postrzegany jako strażnik starego ładu. Narastał indyferentyzm (obojętność ) i antyklerykalizm. Wykorzystały to partie socjalistyczne i anarchistyczne. W 1909 roku miał miejsce „tragiczny tydzień w Barcelonie” podczas którego w zaledwie kilka dni spalono kilkadziesiąt kościołów i klasztorów.

Tendencje separatystyczne w Katalonii to głównie ruch intelektualistów. Promowano język i kulturę Katalońską. W ruch włączyły się też klasy średnie. Wprowadzono taryfy celne.

Nacjonalizm baskijski znacznie różnił się od katalońskiego. Język i kultura nie była tak odmienna i charakterystyczna. Mieli jedynie swój wiejski folklor. Zapleczem społecznym tego ruchu w odróżnieniu od Katalonii byli chłopi. ruch miał charakter konserwatywny. Powstała Narodowa Partia Baskijska.

Następuje lawinowy wzrost konfliktów robotniczych. W latach 1917 -1923 wybuchł strajk generalny. Anarchiści tworzą Narodową Konfederację Pracy. Anarchiści byli najbardziej radykalnym skrzydłem. Wszystko chcieli osiągać strajkiem. Nie uznawali własności prywatnej. Socjaliści mieli inną strategie działania. Byli zwolennikami reform . Było to ugrupowanie bardziej umiarkowane, marksistowskie. Mieli mądrą politykę oświatowo – edukacyjną.

HISZPANIA OD 1931 r:

1931 – zwycięstwo lewicy (po raz pierwszy), król Alfons 13 opuszcza kraj. Zostaje uchwalona konstytucja, w której nakazano oddzielenie kościoła od państwa, konfiskatę dóbr kościelnych oraz częściową reformę rolną. 1933 – następne wybory, zwycięża prawica i anuluje wszystkie uchwały lewicy. Wywołuje to sprzeciw chłopów. 1936 – kolejne wybory, zwycięża lewica i jednoczy się we froncie ludowym. Dochodzą do nich komuniści. 1940 – powstaje komunistyczna partia Hiszpanii.

Francisco Franko rozpoczyna wojnę domową (1936-39). Faszystowskie Niemcy i Włochy Mussoliniego przyszły z pomocą generałowi Franco. Po 3 letnich walkach wojska republikańskie uległy rebeliantom. 1947 – Hiszpania proklamowana Królestwem. Generał Franco zostaje dożywotnią głową państwa. Zaczynają działać nielegalne grupy opozycyjne walczące o prawa obywatelskie i zniesienie dyktatury. Nasilają się strajki. Opozycja nawołuje do walki robotników. Powstają związki zawodowe – komisje robotnicze, w których uczestniczą także studenci i intelektualiści. W tym samym czasie kraj Basków i Katalonia uzyskują prawo autonomii. 1968 – zamknięto największy uniwersytet, stworzono uniwersytety autonomiczne poza miastem. Zaostrzała się sytuacja w kraju Basków, ogłoszono stan wyjątkowy. 1971 – następuje liberalizacja życia politycznego. Hiszpania zostaje zmuszona do wyjścia z izolacji światowej i zbliżenia się do Europejskiej wspólnoty gospodarczej. Nawiązuje stosunki konsularno-handlowe z krajami socjalistycznymi. Trwa konflikt między Hiszpanią i Wielką Brytanią o Gibraltar, który do dziś jest własnością Wielkiej Brytanii. Hiszpania ogłasza pokój z USA i podpisuje układ o bazach wojskowych. 1983 – Franco rezygnuje ze stanowiska premiera i obejmuje stanowisko wice premiera. 1975 – umiera Franco i następuje okres przejścia do demokracji, który przypadł na okres kryzysu światowego (1974-79) recesja ekonomiczna w Hiszpanii była najgłębsza i trwała najdłużej (1974-86). Hiszpania przeżywała drastyczne spowolnienie tempa rozwoju gospodarczego. Rośnie bezrobocie. Konsekwencją kryzysu i końcem dyktatury wzrastają strajki. Po śmierci Franco nasilają się działania terrorystyczne. Motorem zmian zostaje Juan Carlos, który w 1975 zostaje królem. Po roku działalności rządu (czasów Franco) król zdymisjonował premiera, a misję utworzenia nowego rządu powierzył politykowi z czasów Franco Adolfo Suarezowi, który współpracując z królem zlikwidował istniejący system. Wprowadzono amnestię dla więźniów politycznych, wprowadzono zmiany w kodeksie karnym, można było tworzyć legalne partie, zmieniono system głosowania. Wszelkie sprzeciwy neutralizował król. Zalegalizowano partię komunistyczną, jednak najsilniejsza była partia socjalistyczna. Rozwiązano partię Franksistowską. 1977 – następują powszechne wybory demokratyczne (po 41 latach). Podpisano pakt z Monkloa, który miał największe znaczenie dla gospodarki Hiszpanii. 6.12.1978 – konstytucja została przyjęta poprzez referendum. Powstało 17 wspólnot autonomicznych. 1979 – odbyły się wybory parlamentarne, które wygrała partia socjalistyczna i samodzielnie stworzyła rząd. Jej przewodniczącym był Felipe Gonzales. 1981 – Hiszpania weszła do NATO.

1982 – okres ostrych sporów politycznych oraz dramatyczny kryzys.