JAN AMOS KOMEŃSKI
( 1592 – 1670 )

Katarzyna

Kamer

Olga Jarzębska

Jan Amos Komeński -

jeden z

najwybitniejszych i

najważniejszych

pedagogów - zwany

także ojcem pedagogiki

nowożytnej. Był to

czeski pedagog,

reformator i myśliciel.

Zasłynął dziełem

Wielka Dydaktyka.

Komeński urodził się 28

marca 1592 roku na

Morawach. Wychowywał

się w skromnej rodzinie

mieszczańskiej

należącej do Braci

Czeskich.

KALENDARIUM

W roku 1612 udaje się na studia wyższe do

uniwersytetów m.in. w Herborn

W 1616 roku Komeński został kapłanem w gminie

Braci Czeskich

12 lat później udaje się do Polski na wygnanie. W

okresie tej kilkuletniej tułaczki powstał pierwszy szkic

jego Wielkiej dydaktyki

W roku 1657 wydał ogromny tom swoich dzieł

zbiorowych, w których znalazła się też od lat

przygotowywana Wielka dydaktyka

Jan Amos Komeński umarł 15 listopada 1670 roku

Drzwi języków (otworzone)
Labirynt świata i raj serca
Listy do nieba
Pampaedia
Świat zmysłowy w obrazach
Wielka Dydaktyka
Szkoła dziecięca

Rozwój poglądów na
wychowanie

Poglądy Komeńskiego z okresy Wielkiej
Dydaktyki cechuje biologizm w pojmowaniu
psychicznego i fizycznego rozwoju dziecka czy
wyjaśnianie problematyki procesu
wychowawczego
Podział wieku ludzkiego na 4 odrębne stopnie

Wiek niemowlęcy - łono matki, dom, zabawa
Wiek dziecięcy - język ojczysty. Pisanie i

czytanie

Wiek dorastania - szkoła łacińska
Wiek młodzieńczy - akademia czy także podróże

W tym okresie wierny przekonaniu, że rozwój
człowieka kończy się właśnie w chwili ukończenia
24 roku życia
Cechą zmienną jego ewolucji poglądów na
wychowanie jest także przejście od koncepcji
skrajnie biologicznej do społeczno – kulturowej
idei kształcenia przez całe życie
Uznanie ludzi dorosłych za przedmiot i podmiot
wychowania to skutek wypracowanej przez
niego idei dynamiki rozwojowej osobowości
ludzkiej
Dostrzegł w człowieku dorosłym istotę, która jest
uformowana przez przyrodę i życie społeczne
,, Dorosły to człowiek, który osiągnął już postać
fizyczną i siły duchowe, gotów do wykonywania
obowiązków, mogących już wprowadzić w życie
taki tryb, do jakiego się przygotowywał”

Zagadnienie potrzeby
wychowania dorosłych

Obserwacja, refleksja nad sytuacją ludzi w
społeczeństwie doprowadziły Komńskiego do
zrozumienia społecznej potrzeby
samokształcenia i samowychowania ludzi
dorosłych
Uzasadnia potrzebę doskonalenia ludzi
dorosłych, gdyż okres życia dorosłego
charakteryzuje się według niego ,, pełnią sił”
i ,, swobodnym działaniem”. Dzięki temu
człowiek może wznieść się swoim
samokształceniem na wyższy szczebel
poznania i twórczości

Koncepcja wychowania
dorosłych

O ile uczenie się w okresie młodości miało
charakter przyswajania wiedzy wypracowanej
przez społeczeństwo to w okresie życia
dorosłego uczenie jest powiązane ze
swobodnym działaniem
Kontakty międzyludzkie i rozwiązywanie
problemów życiowych jest źródłem ważnych
bodźców rozwojowych dla ludzi dorosłych
Życie społeczne ludzi dorosłych pojmowano w
kategoriach obowiązku działania czy
sprawdzania własnych sił
Rezultatem samokształcenia i samowychowania

Ludzi dorosłych ma być samodzielne i

skuteczne działanie. Wiedza ma ułatwiać
gromadzenie dóbr niezbędnych do życia,
ułatwić awans społeczny

 Według tego pedagoga, proces uczenia się

czy samokształcenia ma być
podporządkowany nie tylko doskonaleniu
duchowemu ale pomagać także w uzyskaniu
pozycji społecznej i materialnej

Filozoficzne podstawy
poglądów na wychowanie ludzi
dorosłych

Przedstawiciel dwóch epok kulturalnych i
społeczno-politycznych: feudalizmu i formacji
mieszczańskiej
Jest przedstawicielem chrześcijańskiego
poglądu na świat, o charakterze racjonalnym
Należy rozwijać zdolność do racjonalnego i
samodzielnego myślenia, gdyż to dar
ofiarowany ludziom przez Boga
Wola Boga określa los człowieka, jego
obowiązki i perspektywy pozagrobowe
Waga religii uzasadnia obowiązek
samowychowania, pracy i służenia
społeczeństwu

Mówił, jak należy czytać księgi Boga:

a) jak dotyczące rozumu, aby nie

dołączyło się nigdy nic irracjonalnego

b) jak dotyczące świata. Aby wszystko

było tak uporządkowane jak dzieło Boga

c) jak dotyczące Biblii, aby nie działać bez

porozumienia z Bogiem

 Dla Komeńskiego Bóg to wcielenie mądrości

oraz najwyższy rozum

 Człowiek jako twór Boga, również posiada

światło rozumu, które musi wysiłkiem
samowychowania wzniecić, rozniecić i
pielęgnować

 Radzi studiowanie logiki i teorii poznania, co ma

uchronić ludzi dorosłych przed irracjonalizmem

Poglądy J.A Komeńskiego jako
źródło inspiracji dla wspołczesnej
andragogiki

J.A. Komeński – twórca racjonalnej i nowatorskiej koncepcji

całożyciowego rozwoju i wychowania człowieka przez całe życie.

Z punktu widzenia potrzeb poznawczych współczesnej andragogiki,

najistotniejsze jest teoretyczne uzasadnienie obiektywnej
konieczności uprawiania przez ludzi dorosłych samowychowania i
samokształcenia.

Dla współczensnej andragogiki szczególne znaczenie ma to, że

odkrył siły które decydują o rozwoju psychicznym ludzi dorosłych.
Według niego są to :

• Praca
• Uczestnictwo w życiu zbiorowym
• Samowychowanie
Zasady i idee sformułowane przez Komeńskiego mają walory

uniwersalne. Do takich zasad wychowania oraz
samowychowawczego człowieka dorosłego należy zasada wyboru
wartości kulturowych.

 Na przykładnie wyboru literatury pięknej i naukowej

uczy J.A. Komeński racjonalnego stosunku do
dziedzictwa kulturowego. Zwrócił on też uwagę na rolę
książki i czytelnictwa. Negacja ślepego naśladownictwa,
koncentracja na najlepszych książkach- źródłach światła,
unikanie rozproszenia, sprzecznych sądów, branie pod
uwagę przy doborze książek takich kryteriów ,jak
potrzeby zawodowe, mądrość ich treści czy piękno
języka- to główne wskazania Komeńskiego w dziedzinie
doboru tych wartości kulturalnych.

 Dla andragogiki twórczość J.A. Komeńskiego to również

cenne źródło idei i koncepcji samokształceniowych.
Według autora „ Wielkiej Dydaktyki” czy „Pampaedii”
pełną wartością poznawczą pozostaje samokształcenie
przez czytelnictwo. Model czytania uważnego,
kumulujące ważne informacje i krytykującego, po dziś
dzień zachowują świeżość i walory prawdy
psychologicznej.

Andragogikę współczesną interesuje również koncepcja

ogólnego wykształcenia człowieka dorosłego. Według
Komeńskiego, człowiek dorosły powinien posiadać :

• Wiedzę historyczną
• Wiedzę współczesną
• Wiedzę filozoficzną
Człowiek dorosły powinien posiadać też wiedzę praktyczną.

Miarą kultury umysłowej czy moralnej człowieka dorosłego
jest jego umiejętność sensownego , zgodnego z potrzebami
społecznymi i własnymi interesami, działania.

Andragogika korzysta także, z koncepcji periodyzacji życia

ludzkiego, stanowiącą podstawę systemu oświaty i
wychowania. J.A. Komeński wyróżnił w życiu człowieka 3
stopnie:

• „stopień wchodzący w dorosłość tj. zaczynających (w

pełni);

• stopień kontynuacji życia;
• Stopień kończący życie”.

Aktualność poglądów J.A. Komeńskiego
na samokształcenie i samowychowanie
dorosłych

J.A. Komeński jest prekursorem idei kształcenia permantnego.

Uważał on, że „każdy wiek jest odpowiedni do uczenia się,
a życie ludzki nie ma innego celu jak nauka”.

Dostrzegł on 2 główne czynniki kształtujące człowieka:
• Doświadczenie życiowe
• Umiejętność nieustannego, mądrego, efektywnego uczenia

się.

W jego poglądach na wychowanie oraz samowychowanie

człowieka dorosłego widoczny jest swoisty realizm w
rozumieniu procesu rozwoju osobowości, który dokonuję się
pod wpływem rzeczywistych , realnych doświadczeń
życiowych i działań człowieka ( kształtuje się świat zgodnie
z wyobrażeniami człowieka : dobrem, pięknem i prawdą).

Komeński podkreślił, że całe życie jest okresem rozwoju

osobowości z 2 stron :

- uznanie możliwości rozwojowy człowieka obejmujących

każdy po kolej etap życia

- przekonanie, że ludzie izolujący się od czynnego życia w

społeczeństwie i osobistym , są wręcz skazani na regres i
niedorozwój ( na nieprzystosowanie , niezrozumienie świata
w którym są obecni).

„Sztuka wychowania ludzi”- stwierdzenie Komeńskiego, według

którego trzeba podsunąć dla każdego to, do czynienia czego
jest człowiek zdolny.

Komeński wyodrębnił 8 szczebli kształcenia z czego 6 –szkoła

mężczyzn (szkoła dorosłego człowieka) ma szczególne
znaczenie. Poprzednie szczeble kształcenia są tylko
przygotowaniem do realizacji zadań tego 6 szczebla czyli
kształcenia dorosłych. Na szczeblu szkoły dla dorosłych,
człowiek odkrywa swoje powołanie życiowe i ukierunkowuje
swoją aktywność samokształceniową i samowychowawczą na
przygotowanie się do tej realizacji tych zadań ( zawodowych
oraz osobistych ).

„

Szkoła wieku męskiego (dorosłych) ma

jednak swobodniejszy ustrój, nie jest
powiązany z książkami, czy nauczycielami.
Ponieważ dla każdego jest powołanie stanie
się szkołą, więc też każdy będzie dla siebie
nauczycielem, książką i szkoła; sam sobie
podsuwać będzie przykłady i wskazówki
oraz nieustanne ćwiczenia”. Sformułowanie
to stanowi swoisty klucz do zrozumienia idei
samokształcenia i samowychowania jako
czynników warunkujących rozwój
osobowości i przystosowania ludzi do
wymagań, jakie stawia im życie.

Komeński jako prekursor psychologii pracy i andragogiki

pracy ukazujących związek rozwoju osobowości
człowieka z jego zaangażowaniem w proces
samodoskonalenia i realizacji zadań zawodowych.

W poglądach Komeńskiego na samowychowanie i

samokształcenie charakterystyczne jest
trójwymiarowe widzenie aktywności i rozwoju
człowieka wyrażającego się w

 Myśleniu
 Mówieniu
 Działaniu
Koncepcja autokreacji człowieka dorosłego polega na

tym, że człowiek jest istotą trójistą czyli posługuję się :

 Rozumem
 Mową
 Ręką

Teoria potrzeb człowieka

„Każdy kto się urodził człowiekiem pod wpływem samych tylko
wewnętrznych bodźców swej natury pragnie:
być – to jest żyć,
odczuwać swą siłę – to jest być zdrowym,
istnieć czujnie – to jest wiedzieć co go otacza,
istnieć z jasnym rozeznaniem – to jest rozumieć to co wie,
być wolnym – decydować wedle własnego uznania,
istnieć w sposób aktywny,
mieć i posiadać wiele,
korzystać z użytkowania wszystkiego w sposób bezpieczny,
wybijać się i cieszyć szacunkiem,
być w miarę wymownym,
cieszyć się życzliwością i miłością ludzi, którzy by mu nie
zazdrościli, lecz gratulowali,
mieć po swojej stronie przychylność Boga”.

 Komeński pojmował naturę ludzką jako twór doskonały

i moralnie piękny, w jego koncepcjach miało to służyć
realizacji tych potrzeb ludzi , które są określone przez
ich naturalne skłonności, możliwości i cechy.

 Celem samowychowanie powinno być działanie, które

umożliwi dorosłym ludziom zrozumienie ich własnej
natury, ustaleniu treści i sensu własnych potrzeb,
ukazanie indywidualnych dróg ich wartościowego
zaspakajania.

 Samowychowanie powinni być ukierunkowane na

zdobycie umiejętności uczenia się w każdej, możliwej
sytuacji, zdobywanie nowego doświadczenia,
podporządkowania go i rozumnego
przewartościowania.

 Rozwijanie umiejętności rozróżniania dobra od zła

( tak zwane samowychowanie moralne), wyboru dobra
i potępianiu zła, życia na własny rachunek i
odpowiedzialność.

Samowychowanie i wychowanie

ma doprowadzić do
uświadomienia ludziom dorosłym
ich praw do pełnowartościowego
zaspokajania wszystkich
materialnych i duchowych
potrzeb.

Bibliografia

L. Turos, Andragogika Ogólna, Wydawnictwo
Akademickie Żak, W-wa 1999
S. Kot, Historia wychowania, tom I,
Wydawnictwo Akademickie Żak