Na podstawie podręcznika Stanisława Litaka „Historia wychowania” wyd. WAM

Jan Amos Komeński (1592-1670)

- był Czechem, pochodzącym z Moraw. Urodził się w małym mieście - w Niwnice jako syn zamożnego młynarza.
- studiował w Pradze oraz na kalwińskich Uniwersytetach w Herborn i Heidelbergu. Był wyznania Braci Czeskich oraz był zwolennikiem milenaryzmu - czyli doktryny, że wraz z końcem świata nastąpi powtórne przyjście Jezusa Chrystusa na ziemie oraz tysiącletnie doczesne królestwo sprawiedliwych, oczekujących na Sąd Ostateczny, po którym zyskają nieśmiertelność.
- Po klęsce Czech pod Białą Górą w 1620 roku musiał udać się na wygnanie wraz ze swoimi współwyznawcami na wygnanie. W 1628 roku przez Śląsk wrócił do Polski, osiedlił się w pogranicznym Lesznie, wraz z większą grupą Braci Czeskich. Tu przebywał z przerwami do 1656 roku. Umarł w Amsterdamie.

Twórczość, inspiracje:

• Podziwiał Kartezjusza, a jeśli chodzi o poglądy pedagogiczne nawiązywał do J. L. Vivesa, a przede wszystkim do W. Ratkego. Był twórczym kontynuatorem jego dydaktyki. Nawiązywał też do filozofii Platona.

• W 1631 roku napisał podręcznik „Drzwi języków otworzone” (w tłum. na polski), w 1633 roku został wydany po polsku w Gdańsku.

• W 1658 roku został wydany zwięzły podręcznik do nauki łaciny w języku niemieckim pt. Orbis sensualium pictus (Świat zmysłowy w obrazach), łączący materiał językowy z rzeczowym. Był on wielokrotnie tłumaczony i wydawany w XVII-XIX wieku, stał się przez prawie 200 lat jednym z najważniejszych podręczników szkolnych. Używany był przede wszystkim w szkołach protestanckich, ale od XVIII wieku także w katolickich.

• Wielka dydaktyka, jako najobszerniejsze dzieło Komeńskiego (powstała w Lesznie w latach 1628-1632), napisana po czesku, a potem przetłumaczona po łacinie i wydana w 1657 roku w Amsterdamie.

• W dziele Informatorium der Mutter Schul przedstawił problematykę wychowania we wczesnym okresie dzieciństwa (1630r, wydana 3 lata później)

Cel człowieka-zjednoczenie z Bogiem

Człowiek powinien być rozumny i panować nad stworzeniami. Powinien dążyć do tego by stać się odbiciem i przyjacielem Boga. Należy wyrobić w swobie zdolność do rozumienia wszystkiego, co z kolei jest możliwe do osiągnięcia przez zdobycie koniecznej wiedzy i moralności, stanowiącej podstawę pobożności. Aby zrealizować te cele należy każdego człowieka odpowiednio wykształcić, stosując określone reguły dydaktyczne. Dydaktyki można nauczyć się od natury

Nauczanie, jego cele, proces kształcenia:

Komeński ostro rozprawił się ze szkolnictwem humanistycznym. Krytykował jego werbalizm i program kładący nacisk na lekturę łacińskich tekstów klasycznych. Nie było w niej jasno określonego programu kształcenia.
Uważał, że szkoła humanistyczna tylko z nazwy jest chrześcijańska.
Wg Komeńskiego podstawą nauczania powinna być Biblia, a nie tylko literatura klasyczna.
Jan Amos Komeński uważał, że wychowanie powinno obejmować trzy dziedziny:

1.Nauczanie czyli kształcenie umysłowe (wiedza, sztuki, języki)
2.Moralność
3.Bogobojność
Tak jak w naturze powinna tu obowiązywać. Zachowana powinna być zasada porządku, rytm wysiłku i odpoczynku zarówno umysłowego jak i fizycznego.

Najlepsze na naukę są godziny przedpołudniowe

• Proces kształcenia powinien być dostosowany do naturalnego rozwoju dziecka i zdolności jego umysłu.

• Przedmiotem poznania powinien być Bóg, świat i człowiek

• Skuteczne nauczanie powinno być łatwe i przyjemne

• Kształcić należy rozum „wewnętrzne oko duszy”, wolę „rękę duszy”, i umiejętność działania czyli wykonywanie „zaleceń woli”

• W nauczaniu należy wychodzić od praktyki, od poglądowego zrozumienia rzeczy lub przynajmniej od ich wyobrażania, a następnie przechodzić do objaśnienia słownego.

• 
  Poznanie rzeczy rozpoczyna się od poznania zmysłowego
  i prowadzi do zrozumienia i samodzielnego wnioskowania

• Trzy stopnie mądrości: poznania rzeczy takimi jakie one są METODA
  w rzeczywistości, samodzielnego wypróbowania POGLĄDOWA
  poznanych rzeczy w działaniu oraz samodzielnego
  zastosowania zdobytej wiedzy.

• Młodzież powinna być chroniona przed przedwczesnym zwątpieniem, przed wszelkiego rodzaju sprzecznościami i wstrząsami

• Każdy uczeń powinien posiadać swój podręcznik, uczeń miał być partnerem a nawet pomocnikiem nauczyciela

• Dzięki postawie moralnej i pobożności człowiek wznosi się nad inne stworzenia

• Wpajanie od najwcześniejszej młodości cnoty

• Ważniejsze jest czynne wychowanie niż słowne wpajanie zasad moralnych,
  czyli 4 cnót kardynalnych: mądrości, męstwa, umiarkowania i sprawiedliwości.
  Uczniom należy dawać dobry przykład. Decydujące są tutaj wzory rodziców, nauczycieli, uczniów-kolegów.

• Należy unikać kar fizycznych

• Wychowanie religijne jest sercem i ukoronowaniem całej pedagogiki. W wychowaniu
  Biblia powinna zająć miejsce centralne

Cztery etapy kształcenia:

Komeński program nauczania starał się konfrontować z naturą. W Wielkiej dydaktyce mówi, że według natury pierwsze 24 lata życia człowieka powinny być przeznaczone na naukę. Za wzorem Izydora z Sewilli wychowanie i naukę w systemie szkolnym podzielił na 4 stopnie, obejmujące 6 lat.

1. Dom rodzinny (szkoła macierzysta)

Okres wychowania rodzinnego, inaczej szkoła macierzyńska. To czas świadomego i planowego wychowania rodzicielskiego. Decydującą rolę odgrywa tutaj matka. Rodzice powinni dbać o rozwój umysłowy i fizyczny dziecka. Najważniejsze w tym okresie jest wychowanie religijne i rozwijanie w dziecku cnót.

2. Szkoła elementarna

Drugi okres to sześcioletnia szkoła elementarna, zwana szkołą języka ojczystego. Dziecko powinno do niej uczęszczać od 7 do 12 roku życia. Jej program obejmował: język ojczysty (czytanie, pisanie, gramatykę), rachunki, elementy geometrii, śpiew i religie oraz początki nauki o państwie, gospodarstwie, historie, podstawy geometrii i wiadomości o rzemiośle

3. Szkoła średnia

Trzeci stopień to szkoła łacińska. Powinien ją rozpoczynać w 13 roku życia, kończyć w 18. Przeznaczona była dla zdolniejszych uczniów. Dominował w niej język łaciński. Każda klasa powinna mieć: historię biblijną, historię naturalną, czyli nauki przyrodnicze, jak zoologia, geologia, anatomia, elementy medycyny i fizykę. Komeński oprócz łaciny zalecał wprowadzenie języka greckiego, a nawet hebrajskiego. Nie zapominano o języku ojczystym.

4. Szkoła wyższa

Czas nauki na poziomie uniwersyteckim. Od 19 do 24 roku życia. Zadaniem uniwersytetów było przygotowanie do wyższych zawodów.

Okres pozaszkolny człowieka, od 24 roku Komeński podzielił na trzy szczeble: szkołę mężczyzn, szkołę starości i szkołę śmierci. Wszystkie wyżej wymienione szkoły miały stanowić hierarchie szkolną.

---