Historia wychowania i myśli pedagogicznej

Wykład 11 i 12

6 kwiecień 2008

Zagadnienia:

1. Życie i twórczość Jana Amosa Komeńskiego

2. Zasady „Wielkiej Dydaktyki”

3. Zasada poglądowości w „Świat zmysłowy w obrazach”

ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ JANA AMOSA KOMEŃSKIEGO

(1592-1670)

1592	urodził się	Nivice na Morawach, Czechy
	wcześnie stracił rodziców i 2 siostry	dorastał pod opieką ciotki
	szkoła Braci Czeskich w Strażnicach
	ucieczka i tułaczka	powód: wojska węgierskie
1608	powrót do edukacji szkolnej Przerów
1611-1613	studia na uniwersytecie w Herborn	bez uzyskania tytułu; uczyli go Alsted i Piscator
1613	studia na uniwersytecie w Heidenburgu	zakup rękopisu Kopernika „O Obrotach…”
1614	powrót do Przerowa	został dyrektorem szkoły, do której wcześniej uczęszczał
1616	został kapłanem w gminie Braci Czeskich
1617	Listy do nieba
1618	został kierownikiem szkoły w Fulonku	jednocześnie był kapłanem gm. BC
	wybuch wojny 30-letniej	spalono Fulonek oraz bibliotekę i rękopisy Komeńskiego
1627	Rozpoczął pisanie Wielkiej dydaktyki
1628	zamieszkał w Polsce w Lesznie	powód: prześladowania protestantów
	pracuje jako nauczyciel	opracowuje podręczniki
1631	Janua czyli Drzwi języków otworzone	podręcznik do nauki łaciny, a po zmianach do nauki języków i nauki czytania
1641	przebywał w Anglii i Szwecji	w interesie Braci Czeskich
1642	przenosi się z Leszna do Elbląga	z powodu wciągnięcia w służbę szwedzką
1644-1645	wykładowca w Gimnazjum Elbląskim	wykładał filozofię
1648	powrót do Leszna	na wezwanie Braci Czeskich
	pomaga urządzać gimnazjum w Sierakowie	współpracuje z wojewodą Opalińskim; dla szkoły układa podręczniki
	tworzy analogiczne gimnazjum w Szaroszpatak	Węgry
1658	Świat malowany w obrazach	podręcznik do nauki z ilustracjami-nauczanie poglądowe
1654	powrót do Leszna
	prześladowania protestantów	spłonęła biblioteka i rękopisy Komeńskiego
1655	z tego powodu przenosiny do Amsterdamu	Holandia
1656	Pampaedia	koncepcja wychowania do starości
1657	Wielka dydaktyka	przewodnik dydaktyczny (1627-1657)
1670	zmarł	Amsterdam, Holandia

ZASADY „WIELKIEJ DYDAKTYKI”

(pisana w latach 1627-1657)

„Wielka Dydaktyka” podzielona jest na 4 części + zakończenie

1. część pierwsza to pedagogika ogólna

2. część druga to dydaktyka ogólna i dydaktyki szczegółowe

3. część trzecia to zasady wychowania religijno-moralnego i karność szkolna

4. część czwarta to organizacja szkolnictwa

Zakończenie: uposażenie nauczycieli i opracowanie podręczników

Mocne strony Wielkiej dydaktyki	Słabe strony Wielkiej dydaktyki
Nauka ma uszlachetniać obyczaje i pobożność (cnotliwy człowiek-za Platonem)	Mechanicyzm czyli porównanie do drukarni „dydaktyczna maszynka do nauczania”
Nauczanie wszystkich” chłopców i dziewcząt, bogatych i biednych, bo wszyscy są dziećmi Boga
Nauczanie nie tylko przedmiotów humanistycznych
Nauczanie ma być krótsze i przyjemne Nauczanie ma bazować na naturalnych zainteresowaniach dzieci

Rozdział XVI

Ogólne wymagania, dotyczące nauczania i uczenia się, tj. jak należy nauczać i uczyć się, aby wyniki nie mogły zawieść.

9 zasad

Zasada 1: Natura uwzględnia odpowiedni czas

• kształcenie człowieka należy rozpoczynać w wiośnie życia.

• ranne godziny są najodpowiedniejsze do uczenia się.

• wszystko, czego ma się dziecko uczyć, należy stopniowo podług wieku tak rozłożyć, by niczego do uczenia się nie podawano, czemu by nie sprostała zdolność pojmowania (należy stopniować trudność materiału w zależności od zdolności ucznia)

Zasada 2:  Natura wpierw sobie materiał gromadzi, nim zacznie nadawać mu kształty

• by książki i wszystkie inne środki pomocnicze były w pogotowiu;

• by wpierw rozwijano pojmowanie rzeczy, a potem wyrażanie ich przez języki (najpierw uczymy rozumienia rzeczy, a potem jej nazywania)

• by nie uczono się żadnego języka z gramatyki, lecz z odpowiednich autorów;

• by nauki o rzeczach wysuwać przed nauki formalne;

• a przykłady przed prawidła (indukcja - od szczegółu do ogółu)

Zasada 3: Natura wybiera dla swego działania odpowiedni przedmiot, albo przynajmniej przysposabia go sobie uprzednio,by go odpowiednim uczynić.

• niech każdy, kogo się odda do szkoły, pozostanie w niej do końca,

• do wszystkiego, co się bierze za przedmiot opracowywania w nauce, należy wpierw przygotować umysły uczniów (następne ma wynikać z poprzedniego-tu: Komeński jako prekursor nauczania zintegrowanego)

• wszelkie przeszkody należy uczniom z drogi usunąć.

Zasada 4: Natura nie gubi się w chaosie swoich dzieł, ale postępuje naprzód, doskonale orientując się w szczegółach.

• niech więc w szkole tak będzie, by uczniowie w danym czasie zajmowali się jednym tylko przedmiotem nauki (nie można naraz uczyć zbyt wielu rzeczy+nauczanie zintegrowane)

Zasada 5: Natura rozpoczyna każde działanie swoje od strony wewnętrznej.

• najpierw należy przysposobić zdolność pojmowania rzeczy, na drugim miejscu pamięć, a na trzecim dopiero mowę i rękę

potem potem

SCHEMAT KOMEŃSKIEGO: PAMIĘĆ JĘZYK RĘKA

(to umysł, zrozumienie) (to element zastosowania wiedzy - nabytą wiedzę trzeba umieć zastosować)

• nauczyciel powinien brać pod uwagę wszelkie drogi, zmierzające do otwarcia umysłów i używać ich odpowiednio do okoliczności.

Zasada 6: Natura tworząc wychodzi zawsze od najogólniejszych zarysów, a kończy na szczegółach (czyli dedukcja)

• wpajanie w umysły dzieci, oddanych do nauki, już od najpierwszych chwil nauki podstawowych założeń ogólnego wykształcenia, t. j. taki rozkład materiału, by następne stopnie nauki nie zdawały się wnosić niczego nowego, lecz byty tylko pewnego rodzaju szczegółowym rozwinięciem tego, co poprzednio poznano (nauczanie zintegrowane)

• każdy język, naukę, czy sztukę należy podawać najpierw w formie najbardziej przystępnych wiadomości podstawowych (…).

Zasada 7: Natura nie czyni skoków, lecz stopniowo na przód postępuje.

• całokształt nauki ma być dokładnie podzielony na klasy tak, aby wcześniejsze stopnie późniejszym wszędzie torowały drogę i światło na nie rzucały.

• czas ma być starannie podzielony, tak aby na każdy rok, każdy miesiąc, każdy dzień i każdą godzinę przypadała jakaś umyślnie odmierzona praca.

• tego podziału czasu i pracy ma się ściśle przestrzegać, by niczego nie pominąć, niczego nie poprzestawiać.

Zasada 8:  Natura rozpocząwszy coś nie przerywa tego aż do ukończenia.

• kogo się odda do szkoły, niech tam pozostanie, aż wyjdzie na człowieka wykształconego, obyczajnego i religijnego.

• szkoła powinna się znajdować w miejscu spokojnym, z dala od zgiełku i wszystkiego, co odrywa uwagę (powtórzenie z Vivesa-lokalizacja szkoły)

• powinno się wszystko, cokolwiek według przepisu ma być odrobione, odrabiać - bez zbędnego przewlekania sprawy.

• nie należy nikomu pozwalać na przebywanie poza szkołą i wałęsanie się pod jakimkolwiek pozorem.

Zasada 9: Natura starannie unika sprzeczności i rzeczy szkodliwych.

• by uczniowie nie dostawali innych książek prócz tych, które są przeznaczone dla ich klasy;

• by książki szkolne tak układano, aby je z pełnym prawem i słusznością można nazwać źródłem wyłącznie tylko wiedzy, dobrych obyczajów i bogobojności;

• by nie pozwalano na swawolę w szkole i jej pobliżu.

ZASADA POGLĄDOWOŚCI W PODRĘCZNIKU „ŚWIAT ZMYSŁOWY W OBRAZACH” (1658r)

Wstęp

• podzielony na 150 ustępów, zawierał cały prawie materiał Januy,

• rozdział 1 Bóg, 2 Niebo 3 Żywioły itd. 150 Sąd Ostateczny

• na czele każdego ustępu znajdował się obrazek przedstawiający to, o czym
  w ustępie mowa.

• każdy szczegół na obrazku oznaczony był numerem, który odpowiadał numerowi przy wyrazie w tekście.

Zasada poglądowości

• zasada poglądowości mówi, że nauczanie powinno być realizowane w oparciu o kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością z jednoczesnym oddziaływaniem na nią.

• nauczanie ma być polisensoryczne czyli wielozmysłowe (za Arystotelesem)

• uczniowi należy dostarczyć odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawanego przedmiotu aby mógł zdobyć rzetelną, trwałą operatywną wiedzę.

• przestrzeganie tej zasady pozwala na usunięcie z procesu nauczania wszelkiego rodzaju werbalizmu i zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nieznane wyrazy.

• korzystając z niej można wytworzyć skojarzenia odpowiednich rzeczy i słów., bądź słów i rzeczy.

• alfabet obrazkowy Komeńskiego jest początkiem metody głoskowej (od konkretu do abstraktu)

Inne dzieła Komeńskiego

Drzwi języków otworzone (Janua…)

• 1631

• Podręcznik do nauki łaciny

• Cel: połączenie nauki słów z nauką rzeczy

• W 100 ustępach, omawiających wszelkie dziedziny, z którymi się człowiek styka, zamieścił 1000 zdań łacińskich i około 8000 słów, z których każde miało zaznajomić ucznia z nową rzeczą.

• Do tekstu łacińskiego dodał w następnych wydaniach niemiecki i polski, aby czytanka łacińska mogła stać się zarazem pierwszą książka języka ojczystego

Pampaedia

• Szkoła narodzin, dziecięctwa, chłopięctwa, wieku dojrzewania itp. aż do starości

• Całe życie jest szkoła, uczymy się przez całe życie

---