Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie

Najstarsze polskie góry

Aleksander
Wędrychowski

Muzyka w tle – „Hejnał MIasta Kielce” skomponowany przez Karola Anbilda

Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie

• Góry

Świętokrzyskie

wypiętrzyły

się

w

czasie

kaledońskich ruchów górotwórczych na granicy syluru i

dewonu. Następnie zostały odmłodzone w czasie

orogenezy hercyńskiej (dolny karbon) i ponownie

podczas orogenezy alpejskiej (trzeciorzęd).

• Charakterystyczne dla krajobrazu najwyższych partii Gór

Świętokrzyskich są strome stoki, głęboko wcięte doliny,

skałki ostańcowe i gołoborza. Góry Świętokrzyskie

porośnięte są lasami jodłowymi (Puszcza Jodłowa) i

bukowymi. Na ich terenie wytyczono Świętokrzyski Park

Narodowy.

• Gospodarczym i turystycznym centrum regionu są

Kielce.

• W przeszłości na terenie Gór Świętokrzyskich znajdowały

się ośrodki górnictwa rud żelaza, ołowiu i miedzi.

Budowa geologiczna

• Budowa geologiczna Gór Świętokrzyskich jest bardzo zróżnicowana.

Pasmo główne w skład którego wchodzą m.in. Łysogóry zbudowane

jest z najstarszych skał kambryjskich. Podobnie dno Doliny Chęcińskiej

oraz południowe pasmo wzniesień ciągnące się od Pasma Zgórskiego

po Wygiełzowskie.

• Z okresu ordowiku oraz syluru pochodzą osady (łupki szarogłazowe dla

syluru) z których zbudowane jest m.in. dno Doliny Wilkowskiej. Pasma

Chęcińskie i Zelejowskie znajdujące się w okolicach Chęcin zbudowane

są z osadów dewońskich. Z tego okresu pochodzą również dolomitowe

otoczaki spojone kalcytowym matriksem, z których zbudowane są

cechsztyńskie

zlepieńce

zygmuntowskie

wydobywane

w

kamieniołomach na Czerwonej Górze w Paśmie Bolechowickim, oraz

bardzo efektowne odsłonięcie wapieni w wyrobisku skalnym na

Kadzielni. Karbon reprezentowany jest przez łupki krzemionkowe,

których wychodnie można znaleźć w polu przy zachodniej ścianie

kamieniołomu Kowala, w kamieniołomie Ostrówka - w pobliżu Gałęzic.

Permskie pochodzenie mają wyżej wspomniane zlepieńce.

• Z osadów jurajskich zbudowane są Grzywy Korzeczkowskie oraz

Grząby Bolmińskie. Utwory kredowe spotykane są w zasadzie tylko na

obrzeżach Gór Świętokrzyskich. Z okresu trzeciorzędu i czwartorzędu

pochodzą utwory powstałe w wyniku erozji masywu Gór

Świętokrzyskich, a także less nawiany przez wiatr.

Klimat

Klimat Gór Świętokrzyskich znacznie różni się od

otaczających je regionów. Średnia temperatura

roczna jest o około 1–2 °C niższa od temperatury w

Warszawie i wynosi 6–7 °C. Średnia suma opadów

na rok waha się od 650 do 900 mm. Najwyższe

szczyty pokryte są śniegiem od listopada do

kwietnia. Średni czas utrzymywania się pokrywy

śnieżnej to 50-90 dni w ciągu roku. Okres

wegetacyjny najwyższych partii gór jest o dwa

tygodnie krótszy niż w Warszawie i wynosi około

200 dni. Podobnie jak w wyższych górach można tu

zaobserwować zjawisko inwersji temperatur –

temperatura na nagrzanych stokach górskich może

być nawet o 5 °C wyższa niż na dnie dolin,

położonych kilkadziesiąt metrów niżej.

Wody

Teren Gór Świętokrzyskich jest działem

wodnym dopływów Wisły. Największy obszar

zajmują zlewnie: Kamiennej na północy i Nidy

na południu. Część obszaru Gór odwadniana

jest ponadto przez Opatówkę, Koprzywiankę,

Czarną Staszowską oraz Czarną Konecką

(dopływ Pilicy). Sieć wodna jest niezależna od

przebiegu pasm oraz budowy geologicznej.

Tylko Pasmo Jeleniowskie stanowi dział wód

między dorzeczami Kamiennej i Nidy. Główny

węzeł hydrograficzny ulokowany jest na

północ od Pasma Klonowskiego.

Atrakcje turystyczne

Najciekawsze atrakcje turystyczne w Górach

Świętokrzyskich oraz na terenie województwa

świętokrzyskiego

• Jaskinia Raj - najładniejsza jaskinia w Polsce

• Zamek w Chęcinach - zamek królewski górujący nad

Chęcinami

• Skansen w Tokarni - miejsce, gdzie zatrzymał się czas ...

• Oblęgorek - Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku

• Dąb Bartek - największe drzewo w Polsce

• Krzyżtopór - ruiny zamku w miejscowości Ujazd

• Święty Krzyż - drugi co do wielkości szczyt w Górach

Świętokrzyskich

• Łysica - najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich

• Świętokrzyski Park Narodowy - miejsce, w którym

można podziwiać naturalny ekosystem.

• Nagłowice - Muzeum - Dworek Mikołaja Reja w Nagłowicach

Jaskinia Raj

Jaskinia Raj to krasowa jaskinia

usytuowana w Górach

Świętokrzyskich, w gminie

Chęciny. Występują tutaj

skupiska stalaktytów o

unikatowym na skalę światową

zagęszczeniu. Jaskinia uznana

została za rezerwat przyrody

nieożywionej i stanowisko

archeologiczne.

Od 1972 roku udostępniona

została dla ruchu turystycznego

wyłącznie pod opieką

przewodnika. Jest to jaskinia o

rozwinięciu poziomym. Jaskinia

jest oświetlona (jako jedna z

nielicznych w Polsce).

•

Jaskinia Raj

Różne formy krasowe w Jaskini Raj – widoczne są zarówno
stalaktyty, stalgmity jak i kolumna naciekowa.

Jaskinia Raj

• Jaskinia Raj jest niewielka, łączna długość jej korytarzy

wynosi 240 metrów. Wewnątrz jaskini panuje stała

temperatura, która wynosi ok. 9° C, a wilgotność

wynosi ok.95%. Wyróżnia się dobrze zachowaną szatą

naciekową. Korytarze powstały w dewonie ok. 350 mln

lat temu. W późnym trzeciorzędzie i czwartorzędzie

jaskinia powiększała się. Zamieszkiwana była przez

neandertalczyków. W ciągu ostatnich tysięcy lat wejście

do jaskini zostało całkowicie zasypane (co zapewne

ochroniło szatę naciekową jaskini).

• Do jaskini wejście prowadzi przez sztucznie przekopany

chodnik o długości 21 metrów. Trasa wiedzie przez

Komorę Wstępną, Komorę Złomisk, ponownie przez

sztucznie przekopany chodnik do Sali Kolumnowej. Po

przejściu

przez

mostek

trasa

prowadzi

przez

najbogatszą w nacieki Salę Stalaktytową przez Salę

Wysoką i Komorę Wstępną do pawilonu muzealnego i

wyjścia.

Dąb Bartek

Dąb Bartek – dąb szypułkowy chroniony jako pomnik przyrody,

rosnący przy drodze w leśnictwie Bartków między Zagnańskiem i

Samsonowem (gmina Zagnańsk), w województwie świętokrzyskim.
Wiek tego drzewa oceniany jest wg najnowszych badań

dendrochronologicznych na 645-670 lat (badania wykonano świdrem

Presslera). Dokładny wiek jest niemożliwy do ustalenia, ze względu na

spróchniały środek pnia. W okresie międzywojennym wiek tego dębu

oceniano nawet na 1200 lat. Od 1952 dąb uznany jest za pomnik

przyrody. W 1934 sąd konkursowy pod przewodnictwem profesora

Władysława Szafera uznał Bartka za „najokazalsze drzewo w Polsce”.
W 1829 dąb miał 14 konarów głównych i 16 bocznych. Obecnie

posiada 8 konarów głównych. W 1906 Bartek został uszkodzony przez

pożar pobliskich zabudowań. W latach 20. XX wieku pień drzewa

zamurowano wykorzystując kamień wapienny, który w latach 60.

usunięto, a ubytek wypełniono plombą z żywicy i zamaskowano

płatami kory. 3 czerwca 1991 uszkodzeniu w wyniku uderzenia pioruna

uległ jeden z konarów oraz część pnia – powstała tzw. listwa

piorunowa.
Drzewo mierzy obecnie 30 metrów wysokości, obwód pnia wynosi na

wysokości 1,30 m – 9,85 m, a przy ziemi 13,4 m, rozpiętość korony 20

m x 40 m, okap korony 720 m³, pierśnica 3,14 m. Miąższość całego

drzewa wynosi ok. 72 m³, miąższość grubizny całego drzewa ok. 65

m³, w tym pień główny – ok. 46 m³.

Dąb Bartek

Świętokrzyski Park

Narodowy

• Świętokrzyski Park Narodowy został utworzony

1.05.1950 r. Dwa największe szczyty na terenie rezerwatu

to Łysica (612 m n.p.m.) oraz Łysa Góra (595 m n.p.m.). Dla

zwiedzających udostępniono ponad 30 km pieszych szlaków.

na których można podziwiać unikalne na skalę europejską

Puszczę Jodłową oraz cały pracujący naturalny ekosystem.

• W Świętokrzyskim Parku Narodowym warto zobaczyć:

– Gołoborza

– Piaskowce Kwarcytowe

– Łysicę

– Klasztor na Łysej Górze

• Park obecnie zajmuje łączną powierzchnię 7 626,45 ha, z

czego pod ścisłą ochroną objętych jest 1731,30 ha.

• Rocznie Świętokrzyski Park Narodowy odwiedza około

400 tys. turystów.

Świętokrzyski Park

Narodowy

Puszcza Jodłowa
wiosną

Łysica

• Najwyższy szczyt w

Górach Świętokrzyskich
(Łysica nazywana jest też
potocznie Górą Świętej
Katarzyny) o wysokość
612 m n.p.m. .

• Łysica jest położona w

zachodniej części Łysogór
na terenie ścisłej ochrony
Świętokrzyskiego Parku
Narodowego.

Łysica

• Góra ma dwa wierzchołki. Wschodni

wierzchołek, nazywany Skałą Agaty lub

Zamczyskiem, wznoszący się na

wysokość 608 m n.p.m. Jest to skalna

grań (wychodnia kwarcytów) o długości

ok. pół kilometra. Na wyższym

wierzchołku zachodnim znajduje się

replika krzyża z 1930 r. oraz nieliczne

pozostałości wieży triangulacyjnej. Ze

szczytu roztacza się ograniczony widok

w kierunku północnym – na Górę Miejską

i Psarską.

• Łysica zbudowana jest z kwarcytów i

łupków kambryjskich. Od strony

północnej i południowej szczyt otaczają

gołoborza. W partiach szczytowych

rośnie jodła, a poniżej las jodłowo-

bukowy. Na stoku południowym, na

wysokości ok. 590 m, położone jest

niewielkie torfowisko. Na stoku

północnym znajdują się liczne źródła

strumieni. W partiach szczytowych

gnieżdżą się orliki krzykliwe, krogulce i

kobuzy.

Krzyż na szczycie
Łysicy

Łysa Góra

• Łysa Góra (Święty Krzyż, Łysiec, 594 m n.p.m.) –

szczyt w Górach Świętokrzyskich, położony we

wschodniej części pasma Łysogór, objęty ochroną w

ramach Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Drugi

szczyt (po Łysicy) pod względem wysokości w tych

górach. Zbudowany z piaskowców kwarcytowych

zwanych niezbyt precyzyjnie "kwarcytami" i łupków

kambryjskich.

• Na szczycie znajdują się: skalne rumowisko,

charakterystyczne dla Gór Świętokrzyskich, tzw.

gołoborze, ścisły rezerwat przyrody obejmujący las

jodłowo-bukowy, pozostałości pogańskiego wału

kultowego, opactwo pobenedyktyńskie Święty Krzyż

(w jednym ze skrzydeł muzeum parku narodowego)

oraz Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Święty

Krzyż o wysokości 157 m.

Łysa Góra

Opactwo pobenedyktyńskie

na Świętym Krzyżu

Wieża telewizyjna na
szczycie

Łysa Góra

Panorama – widok z Łysej Góry

Łysa Góra

• Łysa Góra stanowiła w okresie

wczesnego średniowiecza

prawdopodobnie ośrodek kultu

pogańskiego.

• Jego pozostałością jest wał kultowy,

otaczający partię szczytową

wzniesienia. Składa się on z dwóch

części, mających kształt podkowy.

Ich łączna długość wynosi ok.

1,5 km, a wysokość dochodzi do 2

m (obj. około 32 tys. m³ kamienia).

Usypane zostały prawdopodobnie

w IX-X w. z występujących tu licznie

bloków kwarcytu. Zachowało się

także wejście do wnętrza wału, tuż

przy drodze z Nowej Słupi. Prace

nad budową wału przerwano po

przyjęciu chrześcijaństwa.

Pogański wał kultowy

na Łysej Górze

Gołoborza

• Gołoborze – rodzaj pokrywy stokowej lub wierzchowinowej

(grzbietowej), składającej się z lekko redeponowanego rumoszu

skalnego (gruzu, głazów lub bloków). Inaczej mówiąc – rumowiska

skalne w górach.

• Termin

gołoborze

jest

określeniem

regionalnym

(Góry

Świętokrzyskie) i oznacza miejsce "gołe", bez "boru". Termin ten w

znaczeniu szerszym jest także stosowany do wszystkich utworów

tego typu, niezależnie od ich lokalizacji geograficznej. W

terminologii geomorfologicznej używa się terminów: pole blokowe,

morze blokowe, strumień blokowy, rzadziej rozwalisko, rumowisko

skalne.

• Gołoborza świętokrzyskie powstały w wyniku wietrzenia

późnokambryjskich

piaskowców

kwarcytowych

w

okresie

czwartorzędu. Procesy te zachodziły w chłodnym klimacie jaki

panował na obszarze Polski w plejstocenie. Głównym czynnikiem

powstania gołoborzy były procesy mrozowe (zmiany temperatury –

zamarzanie i rozmarzanie podłoża; zamarzanie wody w szczelinach

i spękaniach ciosowych) powodujące rozpad blokowy skał.

• Największe gołoborza na ziemiach polskich występują w

Karkonoszach i zbudowane są z granitów lub hornfelsów (np. na

zboczach Śnieżki).

Gołoborza

Gołoborze na zboczu Łysej Góry
(Święty Krzyż

)

Dymarki

Dymarki Świętokrzyskie – impreza plenerowa odbywająca

się co roku od 1967 r. w Nowej Słupi u stóp Łysej Góry.

Niezmiennie poświęcona jest prezentacji wyników badań nad

starożytnym hutnictwem żelaza w Górach Świętokrzyskich.

Inne atrakcje turystyczne

Kielce

• Kielce – miasto na prawach powiatu, stolica

województwa świętokrzyskiego.

• W obrębie miasta ulokowane są pasma

Kadzielniańskie i Dymińskie Gór Świętokrzyskich.
Kielce przecina niewielka rzeka Silnica. Na terenie
miasta znajduje się szereg rezerwatów przyrody.
Ponadto granice administracyjne miasta obejmują
sporą część Chęcińsko-Kieleckiego Parku
Krajobrazowego.

• Historycznie i kulturowo Kielce leżą w północnej

Małopolsce, w ziemi sandomierskiej będąc stolicą
ziemi świętokrzyskiej. Charakterystyczną mową
tego regionu jest tzw. gwara kielecka, którą
posługują się mieszkańcy południowej i środkowej
części regionu.

• Miasto, jako jedno z nielicznych charakteryzuje się

tak znacznymi różnicami poziomów – od 260 do
408 m n.p.m. (najwyższe wzniesienie: Telegraf).

• Obecnie Kilce liczą ponad 200 tys. mieszkańców.

Skrótowiec CK w
herbie Kielc
pochodzi z
łacińskiego Civitas
Kielcensis, czyli
"Obywatele Kielc".

Kielce

Film promocyjny województwa

świętokrzyskiego

Koniec