Diagnoza sądowo-

Diagnoza sądowo-

psychiatryczna

psychiatryczna

Janusz Heitzman

Instytut Psychiatrii i Neurologii

Klinika Psychiatrii Sądowej

Diagnoza sądowo-

Diagnoza sądowo-

psychiatryczna

psychiatryczna

Cel

1.

Wydanie opinii

2.

Rozstrzygnięcie wątpliwości

3.

Poznanie prawdy

4.

Podporządkowanie badania
(diagnostyki) przepisom
prawnym

Obiekt diagnozy sądowo-

Obiekt diagnozy sądowo-

psychiatrycznej

psychiatrycznej



Osoba



Podejrzany // oskarżony



Sprawca // ofiara



Powód // powódka



Świadek

Obiekt diagnozy sądowo-

Obiekt diagnozy sądowo-

psychiatrycznej

psychiatrycznej



Materiał dowodowy (akta)



Teoria psychiatrii (opinia
abstrakcyjna)

Jak psychiatra - biegły

Jak psychiatra - biegły

spostrzega zabójcę?

spostrzega zabójcę?

Psychiatria a przestępstwa agresywne

Psychiatria a przestępstwa agresywne

 

 



Przyczyny przestępczości - bycie sprawcą

Przyczyny przestępczości - bycie sprawcą

(rozwarstwienie społeczne)

(rozwarstwienie społeczne)



Przyczyny agresji (powszechność,

Przyczyny agresji (powszechność,

złożoność, wieloczynnikowość)

złożoność, wieloczynnikowość)



Osobowość zabójcy

Osobowość zabójcy



Relacja sprawca-ofiara (kontekst

Relacja sprawca-ofiara (kontekst

sytuacyjny)

sytuacyjny)

 

 

Psychiatria sądowa a

Psychiatria sądowa a

przestępca

przestępca

 

 



Uprzywilejowane poznanie prawdy

Uprzywilejowane poznanie prawdy



Uprzywilejowany kontakt ze

Uprzywilejowany kontakt ze

sprawcą

sprawcą



Pośrednia decyzyjność

Pośrednia decyzyjność



Leczenie, rehabilitacja,

Leczenie, rehabilitacja,

resocjalizacja, profilaktyka

resocjalizacja, profilaktyka

(realizacja środka

(realizacja środka

zabezpieczającego)

zabezpieczającego)

Psychiatria a sprawca

Psychiatria a sprawca



Diagnoza nozologiczna (zdrowie – choroba)

Diagnoza nozologiczna (zdrowie – choroba)



Diagnoza różnicowa (różnice objawowe)

Diagnoza różnicowa (różnice objawowe)



Diagnoza systemowa (systemy zależności i

Diagnoza systemowa (systemy zależności i

sprzężeń)

sprzężeń)



Diagnoza społeczna (czynniki

Diagnoza społeczna (czynniki

środowiskowe)

środowiskowe)



Diagnoza kulturowa (systemy normatywne)

Diagnoza kulturowa (systemy normatywne)



Diagnoza psychologiczna, socjologiczna

Diagnoza psychologiczna, socjologiczna

(mechanizmy i koncepcje zachowania się

(mechanizmy i koncepcje zachowania się

człowieka)

człowieka)

Psychiatria a agresja

Psychiatria a agresja



Forma zachowania związana z krzywdzeniem (innych, siebie)

Forma zachowania związana z krzywdzeniem (innych, siebie)



Negatywna emocja – osobowość (agresywność, wrogość,

Negatywna emocja – osobowość (agresywność, wrogość,

nienawiść)

nienawiść)



Agresja –jednoznaczny kierunek (obiekt, sytuacja)

Agresja –jednoznaczny kierunek (obiekt, sytuacja)



Agresja – gotowość do działania, reakcja na sygnały

Agresja – gotowość do działania, reakcja na sygnały

wywoławcze

wywoławcze



„

„

Zysk” z agresji (redukcja napięcia, pozytywna stymulacja,

Zysk” z agresji (redukcja napięcia, pozytywna stymulacja,

zaspokajanie potrzeb, realizacja w roli społecznej)

zaspokajanie potrzeb, realizacja w roli społecznej)



Agresja „obronna”, adaptacyjna

Agresja „obronna”, adaptacyjna



Agresja w relacjach społecznych (zaburzenie socjalizacji)

Agresja w relacjach społecznych (zaburzenie socjalizacji)



Efekt procesu motywacyjnego

Efekt procesu motywacyjnego



Zachowanie interpersonalne

Zachowanie interpersonalne



Stała indywidualna cecha osobowości

Stała indywidualna cecha osobowości



Efekt interakcji społecznych (np. styl, grupa)

Efekt interakcji społecznych (np. styl, grupa)

Diagnoza sprawcy zabójstwa

Diagnoza sprawcy zabójstwa

Poszukiwania biologicznych uwarunkowań

agresji

 



Mechanizm wrodzony – instynkt agresji, hamowania

Mechanizm wrodzony – instynkt agresji, hamowania

agresji

agresji



Teoria psychiatrii konstytucjonalnej (Sheldon, 1949 – typ

Teoria psychiatrii konstytucjonalnej (Sheldon, 1949 – typ

mezomorficzny)

mezomorficzny)



Anomalie w chromosomach X i Y (nadprodukcja

Anomalie w chromosomach X i Y (nadprodukcja

neurohormonalna)

neurohormonalna)



Odrębne genetyczne mechanizmy przestępczości

Odrębne genetyczne mechanizmy przestępczości

związanej z piciem alkoholu

związanej z piciem alkoholu



Defekt genetyczny chromosomów XYY

Defekt genetyczny chromosomów XYY



„

„

Geny zbrodni” , predyspozycja – nie przyczyna

Geny zbrodni” , predyspozycja – nie przyczyna



Anomalie „odpowiedzialnych) struktur mózgu

Anomalie „odpowiedzialnych) struktur mózgu

(podwzgórze, jądro migdałowate)

(podwzgórze, jądro migdałowate)

Diagnoza sprawcy

Diagnoza sprawcy

zabójstwa

zabójstwa

Poszukiwania biologicznych uwarunkowań agresji

 



Zmiany neurochemiczne

Aktywacja u.
siatkowatego

Pobudzenie u.
sympatycznego

N

oradrenalina

(agresja)
 
Adrenalina (ucieczka)
 
MHPG
 
Dopamina
 
Serotonina
Wazopresyna

 

 

Reakcja na stres (oś
PPN)
 
Hipoglikemia
 
Testosteron
 
Cholesterol
 
CRH (CRF)

 

Diagnoza sprawcy

Diagnoza sprawcy

zab

zab

ó

jstwa

jstwa

Psychospołeczne teorie zachowań

Psychospołeczne teorie zachowań

agresywnych

agresywnych

 

 

Efekt konfliktów społecznych

Efekt konfliktów społecznych



Stan zagrożenia – lęk społeczny, agresja

Stan zagrożenia – lęk społeczny, agresja



„

„

Sygnały wywoławcze” – bodźce

Sygnały wywoławcze” – bodźce

negatywne, bodźce pozytywne

negatywne, bodźce pozytywne

(wzmocnienie za agresję), naśladowanie

(wzmocnienie za agresję), naśladowanie

(doświadczenie)

(doświadczenie)



Frustracja i obniżenie progu tolerancji na

Frustracja i obniżenie progu tolerancji na

frustrację – mechanizmy obronne.

frustrację – mechanizmy obronne.

Diagnoza sprawcy zabójstwa

Diagnoza sprawcy zabójstwa

Mechanizmy obronne

Redukcja (i wyzwalanie) lęku

Redukcja (i wyzwalanie) lęku



Reinterpretacja bodźców zagrażających

Reinterpretacja bodźców zagrażających



Metoda radzenia sobie i przystosowania

Metoda radzenia sobie i przystosowania

(wyparcie, projekcja, racjonalizacja,

(wyparcie, projekcja, racjonalizacja,

przemieszczanie, identyfikacja, fantazjowanie,

przemieszczanie, identyfikacja, fantazjowanie,

kompensacja, reakcja upozorowana)

kompensacja, reakcja upozorowana)



Wpływ mechanizmów obronnych na zabójstwo:

Wpływ mechanizmów obronnych na zabójstwo:

- na zachowanie po czynie

- na zachowanie po czynie

- na zdolność poznania prawdy

- na zdolność poznania prawdy

Znajomość i identyfikacja

Znajomość i identyfikacja

mechanizmów obronnych

mechanizmów obronnych

ma wpływ na poznanie

ma wpływ na poznanie

prawdy

prawdy



Rozbicie mechanizmów obronnych przed czynem

Rozbicie mechanizmów obronnych przed czynem

warunkiem poznania motywów

warunkiem poznania motywów



 

 

Rozbicie mechanizmów obronnych po czynie

Rozbicie mechanizmów obronnych po czynie

warunkiem poznania prawdy

warunkiem poznania prawdy



 

 

Uprzywilejowana pozycja biegłego

Uprzywilejowana pozycja biegłego

(Uprzywilejowane poznanie prawdy

(Uprzywilejowane poznanie prawdy



Uprzywilejowany kontakt ze sprawcą

Uprzywilejowany kontakt ze sprawcą



Pośrednia decyzyjność

Pośrednia decyzyjność



Leczenie, rehabilitacja, resocjalizacja, profilaktyka



mechanizmów obronnych)

mechanizmów obronnych)

 

 

Poznanie i obiektywizacja motywów

Poznanie i obiektywizacja motywów

Diagnoza sprawcy

Diagnoza sprawcy

zabójstwa

zabójstwa

Proces poznania
 

Postawa sprawcy – postawa lekarza

Postawa sprawcy – postawa lekarza



Dialog: sprawca – lekarz

Dialog: sprawca – lekarz



Eliminacja (obejście) mechanizmów

Eliminacja (obejście) mechanizmów

obronnych

obronnych



Poznanie motywów

Poznanie motywów



Jedyny obiektywny świadek to sprawca

Jedyny obiektywny świadek to sprawca



Edukacja sprawcy w rozpoznawaniu i

Edukacja sprawcy w rozpoznawaniu i

analizowaniu spostrzeżeń i bodźców

analizowaniu spostrzeżeń i bodźców

 

 

Zły dialog biegły – zabójca

eliminuje poznanie

Diagnoza sprawcy zabójstwa

Diagnoza sprawcy zabójstwa



Różnica między „przesłuchaniem” a badaniem
sprawcy



Interpretacja i relaksacja sprawcy



Krytycyzm wobec interpretacji sprawcy i biegłego



Rozpoznanie (diagnoza) nie jest równoznaczna z
poznaniem



Brak możliwości poznania omija cele badania:
- opinia
- prognoza
- zalecenie leczenia, terapii, rehabilitacji
- zaleczenie resocjalizacji, profilaktyki

Diagnoza i ... (terapia?)

Diagnoza i ... (terapia?)

sprawcy zabójstwa w trakcie

sprawcy zabójstwa w trakcie

badania sądowo-

badania sądowo-

psychiatrycznego

psychiatrycznego



Diagnoza nozologiczna – nie jest poznaniem 



Poznanie prawdy – obiektywizacja, zakłada dialog
emocjonalo-interpretacyjny 



Dialog zabójca – lekarz

- zmiana emocji
- zmiana postaw
- rekonstrukcja mechanizmów obronnych
- poznanie motywu

 

Reinterpretacja motywu i czynu

czy „przemiana” sprawcy jest poznaniem czy terapią”?

 

Poczucie winy zabójcy w trakcie dialogu

- to wynik badania czy „terapii” ?

Opinia sądowo-

Opinia sądowo-

psychiatryczna

psychiatryczna

dotycząca zabójcy

dotycząca zabójcy



Dowód w sprawie



Poświadczenie prawdy



Obiektywne i niezależne
świadectwo medyczne



Ocena diagnostyczna, ocena
orzecznicza



Inicjacja psychokorekcyjna

Wpływ treści opinii na

Wpływ treści opinii na

sprawcę

sprawcę



Potwierdzenie diagnozy



Wartość poznania siebie i ofiary



Zrozumienie motywów



Poczucie winy



Oczyszczenie („zrzucenie ciężaru)



Poczucie krzywdy (niespełnienie
oczekiwań)

Nieprawdziwy (zafałszowany) obraz

Nieprawdziwy (zafałszowany) obraz

sprawcy

sprawcy

Błędy w opiniach

Błędy w opiniach

(1)

(1)



pozbawienie opinii waloru poświadczenia prawdy (brak
czujności)



błąd diagnostyczny



abstrahowanie od kryteriów diagnostycznych zaburzeń
(ICD-10, DSM-IV)



brak uzasadnienia rozpoznania (potwierdzenia i
wykluczenia)



arbitralność w doborze danych z materiału
dowodowego (bez uzasadnienia)



- nieuzasadniony prymat walorów „doświadczenia” i
poglądów tzw. „szkoły naukowej” nad wiedzą



niedocenianie możliwych konsekwencji „pomyłki”



bezkrytyczny stosunek do dokumentacji medycznej
zawartej w materiale dowodowym (zaświadczenia
kwestionujące w sposób nieuprawniony poczytalność,
zdolność do udziału w postępowaniu, odbywania kary
pozbawienia wolności)



dominacja diagnostyczna z czasu badania nad diagnozą
„tempore criminis”



brak związku stosowanego leczenia (podczas
obserwacji) z przyjętą diagnozą



mało krytyczna analiza wywiadu od badanego



odwrócona logika wnioskowania (od „rozpoznania”
stanu poczytalności do której dobiera się diagnozę)



uleganie wpływom osób bezpośrednio zainteresowanych
badaniem

(podejrzanych lub oskarżonych)

Nieprawdziwy (zafałszowany) obraz

Nieprawdziwy (zafałszowany) obraz

sprawcy

sprawcy

Błędy w opiniach

Błędy w opiniach

(

(

2

2

)

)



naruszenie zasad dotyczących czasu i
miejsca badania



pomijanie warunku zgody na badanie



nakładanie się ról ( biegły – terapeuta)



demotywacyjna postawa wobec badanego



nieznajomość granicy swoich kompetencji
(„opiniowanie na siłę”)



brak uzasadnienia metodologicznego



nieprzestrzeganie jednolitej konstrukcji
opinii

Nieprawdziwy (zafałszowany) obraz

Nieprawdziwy (zafałszowany) obraz

sprawcy

sprawcy

Błędy w opiniach

Błędy w opiniach

(

(

3

3

)

)

Psychokorekcyjny efekt

Psychokorekcyjny efekt

diagnozowania sprawcy

diagnozowania sprawcy

zabójstwa

zabójstwa



Pogłębiona diagnostyka s-p – mechanizmy
wartościowania, wyboru, autorefleksji ( u
sprawcy)



Efekt zmiany postawy: do ofiary, do czynu, do
siebie



Psychokorekcyjny efekt badania a terapia

 

Zmiana postawy sprawcy

1.

Poczucie winy

2.

Poznanie motywu

3.

Brak negatywnej oceny ofiary

4.

Akceptacja kary

Diagnoza sądowo-

Diagnoza sądowo-

psychiatryczna

psychiatryczna



Jest diagnozą medyczną
(lekarską)



Diagnoza nie jest warunkiem
poznania (motywy!!!)



Cel badania sądowo-
psychiatrycznego to wydanie
opinii a nie terapia

Prawo do obrony

Prawo do obrony

– odmowa lub składanie

– odmowa lub składanie

wyjaśnień

wyjaśnień

Art. 175 kpk

§ 1. Oskarżony ma prawo składać

wyjaśnienia; może jednak bez podania

powodów odmówić odpowiedzi na

poszczególne pytania lub odmówić

składania wyjaśnień. O tym prawie należy

go pouczyć.

§ 2. Obecny przy czynnościach dowodowych

oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia

co do każdego dowodu.

Obowiązki oskarżonego

Obowiązki oskarżonego

Art. 74 kpk

§ 1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku

dostarczania dowodów na swoja niekorzyść.

§ 2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się :

1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z

naruszeniem integralności ciała; ….
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom

połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem

chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez uprawnionego do

tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i

nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest

nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu

tych warunków poddać się pobraniu krwi lub wydzielin organizmu.

§ 3. W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać czynności wymienionych

w § 2 pkt 1, a także za jej zgodą , przy zachowaniu wymogów określonych

w § 2, pobrać krew lub wydzieliny organizmu.

§ 4. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki

Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i sposób

dokonywania badań oskarżonego oraz osoby podejrzanej.

Sposób przeprowadzania dowodów

Sposób przeprowadzania dowodów

z osobowych źródeł dowodowych

z osobowych źródeł dowodowych

(oskarżonego, świadka, biegłego i

(oskarżonego, świadka, biegłego i

specjalisty)

specjalisty)

Art. 171 kpk

§ 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić

swobodne wypowiedzenie się w granicach

określonych celem danej czynności, a dopiero

następnie można zadawać pytania zmierzające do

uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

§ 2. Prawo zadawania pytań mają oprócz organu

przesłuchującego strony, obrońcy, pełnomocnicy

oraz biegli. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej

bezpośrednio, chyba, że organ przesłuchujący

zarządzi inaczej.

§ 3. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie

przesłuchiwanej treści odpowiedzi

Sposób przeprowadzania dowodów

Sposób przeprowadzania dowodów

z osobowych źródeł dowodowych

z osobowych źródeł dowodowych

(oskarżonego, świadka, biegłego i

(oskarżonego, świadka, biegłego i

specjalisty)

specjalisty)

Art. 171 c.d.

§ 4. Niedopuszczalne jest:

1) wpływanie na wypowiedzi przesłuchiwanej osoby za

pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,
2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub

technicznych, wpływających na procesy psychiczne

przesłuchiwanej osoby albo mających na celu kontrolę

nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z

przesłuchaniem.

§ 5. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 3,

jak również pytania nieistotne.

§ 6. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w

warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub

uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 4 nie mogą

stanowić dowodu.

Specyfika opiniowania w

Specyfika opiniowania w

sprawach karnych

sprawach karnych



Znajomość psychiatrii
klinicznej



Znajomość prawa



Znajomość psychiatrii sądowej
(praktyka i doświadczenie)

Specyfika opiniowania w

Specyfika opiniowania w

sprawach karnych

sprawach karnych



Ocena stanu psychicznego „tempore

criminis”.



Ocena stanu psychicznego w trakcie

postępowania.



Ocena afektu



Ocena ewentualnego upicia

alkoholowego



Symulacja i agrawacja



Swobodna ocena dowodów



Stosowanie środków zabezpieczających



Kompetencje (zakres, przekroczenie)

Zadania wobec pokrzywdzonego i

Zadania wobec pokrzywdzonego i

świadka

świadka

Art. 192 kpk

§ 1. Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia

pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom

i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym

lub obserwacją w zakładzie psychiatrycznym.

§ 2. Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego

świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności

postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń,

sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie

świadka z udziałem biegłego lekarza lub psychologa, a

świadek nie może się temu sprzeciwić.

§ 4. Dla celów dowodowych można również świadka, za

jego zgodą , poddać oględzinom ciała i badaniu

lekarskiemu lub psychologicznemu.

Badanie psychiatryczne osoby

Badanie psychiatryczne osoby

pokrzywdzonej

pokrzywdzonej



Pokrzywdzony w procesie jako:
- strona procesowa
- świadek
- przedmiot oględzin i ewent. badań lek.

w tym badania psychiatrycznego



Strona procesowa w roli:
- oskarżyciela posiłkowego
- oskarżyciela prywatnego
- powód cywilny
- podmiot kontradyktoryjnych uprawnień

w postępowaniu przygotowawczym

Badanie psychiatryczne osoby

Badanie psychiatryczne osoby

pokrzywdzonej

pokrzywdzonej



O zdolności procesowej świadczy stan

psychiczny pokrzywdzonego.



Prawo karne wiąże zdolność procesowa

uczestnika nie wprost z jej stanem

psychicznym ale z faktem jego

ubezwłasnowolnienia lub nieposiadania

odpowiedniego wieku. (Przedstawiciel

ustawowy)



Psychiatra lub psycholog zostanie powołany,

gdy zachodzi potrzeba oceny stanu

psychicznego ofiary przestępstwa, gdy

zachodzą wątpliwości, czy rozumiała ona

znaczenie dokonanego na jej osobie czynu.

Przesłuchanie świadka z udziałem

Przesłuchanie świadka z udziałem

biegłego psychiatry lub psychologa

biegłego psychiatry lub psychologa



Gdy zachodzi wątpliwość:
- co do jego stanu psychicznego
- co do jego rozwoju
umysłowego
- co do zdolności postrzegania
lub odtwarzania przez niego
spostrzeżeń

Zaburzenia wpływające na treść i

Zaburzenia wpływające na treść i

sposób zeznań świadków

sposób zeznań świadków



Zaburzenia myślenia typu urojeń lub innych

objawów psychotycznych (omamów)



Przejawy upośledzonej spostrzegawczości



Trudności z z ogarnięciem i zrozumieniem

całości sytuacji, uchwycenia związków

przyczynowych



Poddawanie się wpływom i sugestii



Zaburzenia pamięci, mylenie faktów,

konfabulowanie



Tendencja do zmyślania, pseudologia

fantastica

Ocena wiarygodności zeznań świadka

należy do organu procesowego

Różnice w opiniach w tej

Różnice w opiniach w tej

samej sprawie

samej sprawie



Rozpoznanie



Psychologiczne kryteria poczytalności



Indywidualne poglądy biegłego



„Szkoła naukowa”



Terminologia (doktryna psychiatryczna)



Ambicjonalna niechęć do wycofania się z

błędnie sformułowanych wniosków



Arbitralność w doborze materiału dowodowego



Brak uzasadnienia własnych poglądów



Brak uzasadnienia odrzucenia poglądów

innych biegłych

Diagnoza sądowo-

Diagnoza sądowo-

psychiatryczna

psychiatryczna



Zła diagnoza



Niepewna diagnoza



Brak diagnozy



Trudności w obiektywizacji stanu psychicznego



Dotyczy przeszłości i przyszłości (prognostyczna)



Diagnozowanie poddane ograniczeniom symulacji,

dyssymulacji i innych działań podmiotu

realizującego prawo do obrony.



Nie jest diagnozą zgodną z oczekiwaniami

podmiotu



Asekuracyjna postawa biegłych i sądu =

nadużywanie postanowienia o obserwacji s-p