Opiniowanie sądowo-

Opiniowanie sądowo-

psychiatryczne w

psychiatryczne w

zaburzeniach nastroju

zaburzeniach nastroju

Doc. dr hab. med. Janusz Heitzman

Doc. dr hab. med. Janusz Heitzman

Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN

Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN

Katedra Psychiatrii CM UJ

Katedra Psychiatrii CM UJ

Klasyfikacja zaburzeń

Klasyfikacja zaburzeń

nastroju

nastroju

•

ICD-10

ICD-10



F 30 – F 39 Zaburzenia nastroju (afektywne)- podział oparty

F 30 – F 39 Zaburzenia nastroju (afektywne)- podział oparty

na opisie i przebiegu choroby, z oddzieleniem zaburzeń

na opisie i przebiegu choroby, z oddzieleniem zaburzeń

jedno i dwubiegunowych od zaburzeń nawracających,

jedno i dwubiegunowych od zaburzeń nawracających,

przewlekłych i uporczywych (utrwalonych)

przewlekłych i uporczywych (utrwalonych)



F 30 Epizod maniakalny

F 30 Epizod maniakalny



F 31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F 31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe



F 32 Epizod depresyjny

F 32 Epizod depresyjny



F 33 Zaburzenia depresyjne nawracające

F 33 Zaburzenia depresyjne nawracające



F 34 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia afektywne

F 34 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia afektywne



F 38 Inne zaburzenia nastroju (afektywne)

F 38 Inne zaburzenia nastroju (afektywne)



F 39 Zaburzenia nastroju (afektywne) nieokreślone

F 39 Zaburzenia nastroju (afektywne) nieokreślone

Zadania biegłych

Zadania biegłych

psychiatrów

psychiatrów



Ocena stanu psychicznego

Ocena stanu psychicznego

-

W okresie dokonywania czynu

W okresie dokonywania czynu

(czy miał zachowana zdolność

(czy miał zachowana zdolność

rozpoznania znaczenia tego czynu i zdolność pokierowania swoim

rozpoznania znaczenia tego czynu i zdolność pokierowania swoim

postępowaniem)

postępowaniem)

-

W trakcie badania i zdolność do udziału w postępowaniu

W trakcie badania i zdolność do udziału w postępowaniu

(Art. 202

(Art. 202

§

§

4 kpk)

4 kpk)

-

Ocena czy „aby zapobiec ponownemu popełnieniu takiego

Ocena czy „aby zapobiec ponownemu popełnieniu takiego

czynu niezbędne jest „ umieszczenie sprawcy w zakładzie

czynu niezbędne jest „ umieszczenie sprawcy w zakładzie

zamkniętym

zamkniętym

(Art. 93 k.k.)

(Art. 93 k.k.)

-

Stwierdzenie, że sprawca w okresie zarzucanego mu czynu był w stanie

Stwierdzenie, że sprawca w okresie zarzucanego mu czynu był w stanie

niepoczytalności (art. 31

niepoczytalności (art. 31

§

§

1kk) a czyn był znacznej społecznej szkodliwości -

1kk) a czyn był znacznej społecznej szkodliwości -

ocena- prognoza –

ocena- prognoza –

czy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo,

czy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo,

że popełni taki czyn ponownie

że popełni taki czyn ponownie

(art. 94

(art. 94

§

§

1 kk)

1 kk)

Zadania biegłych

Zadania biegłych

psychiatrów

psychiatrów



Odpowiedź na ewentualne dodatkowe pytania

Odpowiedź na ewentualne dodatkowe pytania

organu procesowego

organu procesowego



Gdy badanie amb. nie jest wystarczające do

Gdy badanie amb. nie jest wystarczające do

wydania zdecydowanej odpowiedzi, biegli

wydania zdecydowanej odpowiedzi, biegli

psychiatrzy:

psychiatrzy:

-

zgłaszają „ konieczność” badania psych.

zgłaszają „ konieczność” badania psych.

oskarżonego połączonego z obserwacją w

oskarżonego połączonego z obserwacją w

zakładzie leczniczym (art. 203

zakładzie leczniczym (art. 203

§

§

1kk)

1kk)

-

Uzasadniają swój wniosek, że obserwacja „jest

Uzasadniają swój wniosek, że obserwacja „jest

konieczna” i niezbędna, w przeciwnym razie sąd

konieczna” i niezbędna, w przeciwnym razie sąd

może oddalić wniosek biegłych

może oddalić wniosek biegłych

Czyny zabronione dokonywane

Czyny zabronione dokonywane

przez osoby z zaburzeniami

przez osoby z zaburzeniami

afektywnymi

afektywnymi



Osoby z zaburzeniami afektywnymi rzadko

Osoby z zaburzeniami afektywnymi rzadko

dopuszczają się czynów zabronionych

dopuszczają się czynów zabronionych



Częściej z zaburzeniami maniakalnymi lub

Częściej z zaburzeniami maniakalnymi lub

z przejawami depresji

z przejawami depresji



W depresji częściej dochodzi do czynów o

W depresji częściej dochodzi do czynów o

znacznej szkodliwości społecznej

znacznej szkodliwości społecznej

(Łuniewski, 1928; Uszkiewiczowa, 1960; Bogdanowicz, 1999)

(Łuniewski, 1928; Uszkiewiczowa, 1960; Bogdanowicz, 1999)

Sprawcy czynów

Sprawcy czynów

karalnych

karalnych



Psychoza „szałowo-posępnicza” (1928) – 2%

Psychoza „szałowo-posępnicza” (1928) – 2%

n=532

n=532



Psychoza maniakalno-depresyjna (1953-1957) –

Psychoza maniakalno-depresyjna (1953-1957) –

0,8% n= 4200

0,8% n= 4200



Psychoza afektywna (1999) – 2% n= 936

Psychoza afektywna (1999) – 2% n= 936

Charakter czynów dokonywanych

Charakter czynów dokonywanych

przez sprawców

przez sprawców



Zróżnicowany w zależności od manii

Zróżnicowany w zależności od manii

lub depresji

lub depresji



Zmienny w perspektywie czasu

Zmienny w perspektywie czasu



Zależny od zmian społeczno-

Zależny od zmian społeczno-

ustrojowych

ustrojowych

Czyny dokonywane w

Czyny dokonywane w

manii

manii



Do 1957

Do 1957

-

-

zniewaga i opór władzy

zniewaga i opór władzy

- kradzieże

- kradzieże

- wywoływanie zgorszenia publicznego

- wywoływanie zgorszenia publicznego



Po 1957

Po 1957

- czynna agresja wobec osób z rodziny

- czynna agresja wobec osób z rodziny

- czynna agresja wobec osób obcych

- czynna agresja wobec osób obcych

- kradzieże, niszczenie pomieszczeń, włamania,

- kradzieże, niszczenie pomieszczeń, włamania,

wyłudzenia pieniędzy, kredytów, czeków

wyłudzenia pieniędzy, kredytów, czeków

- przeciwko wolności (groźby zabójstwa, porwania)

- przeciwko wolności (groźby zabójstwa, porwania)

- przeciwko rodzinie (przemoc i znęcanie)

- przeciwko rodzinie (przemoc i znęcanie)

Czyny dokonywane w

Czyny dokonywane w

manii

manii

Aktualnie

Aktualnie



Znikoma ilość czynów przeciwko

Znikoma ilość czynów przeciwko

życiu

życiu



Czyny przeciwko mieniu

Czyny przeciwko mieniu



Związane z ruchem drogowym

Związane z ruchem drogowym

„

„

Raptus melancholicus”

Raptus melancholicus”



Niszczenie przedmiotów

Niszczenie przedmiotów



Akty agresji wobec osób

Akty agresji wobec osób



Brak skutku śmiertelnego u

Brak skutku śmiertelnego u

zaatakowanej osoby

zaatakowanej osoby

Czyny dokonywane w

Czyny dokonywane w

depresji

depresji



Mniej niż w manii

Mniej niż w manii



Znacznie większa waga czynów

Znacznie większa waga czynów



Powiązanie treści depresyjnego

Powiązanie treści depresyjnego

myślenia

myślenia

(obniżony nastrój, pesymistyczne

(obniżony nastrój, pesymistyczne

przewidywanie przyszłości, tendencje

przewidywanie przyszłości, tendencje

samobójcze)

samobójcze)

z rodzajem czynu

z rodzajem czynu

Czyny dokonywane w

Czyny dokonywane w

depresji

depresji



Przeciwko życiu i zdrowiu

Przeciwko życiu i zdrowiu

- samobójstwo rozszerzone

- samobójstwo rozszerzone

- samobójstwo pośrednie

- samobójstwo pośrednie

- samobójstwo w reakcji na swój czyn

- samobójstwo w reakcji na swój czyn



Samooskarżenie się o ciężkie

Samooskarżenie się o ciężkie

zbrodnie (zabójstwo)

zbrodnie (zabójstwo)



Wypadek samochodowy w celu

Wypadek samochodowy w celu

popełnienia samobójstwa

popełnienia samobójstwa

(Rosenblum,1992)

(Rosenblum,1992)

Ocena poczytalności

Ocena poczytalności



Wysoce indywidualna

Wysoce indywidualna

Zależy od:

Zależy od:



Rodzaju zaburzeń nastroju i fazy w okresie

Rodzaju zaburzeń nastroju i fazy w okresie

dokonywanego czynu

dokonywanego czynu



Rodzaju czynu i jego okoliczności

Rodzaju czynu i jego okoliczności



Związku przyczynowego (lub jego braku),

Związku przyczynowego (lub jego braku),

pomiędzy rodzajem zaburzeń a rodzajem

pomiędzy rodzajem zaburzeń a rodzajem

czynu i jego okolicznościami

czynu i jego okolicznościami

Trudności w opiniowaniu

Trudności w opiniowaniu



Fazowość przebiegu choroby (od choroby

Fazowość przebiegu choroby (od choroby

do remisji), czyn w każdym okresie

do remisji), czyn w każdym okresie



Trudności w różnicowaniu:

Trudności w różnicowaniu:

- choroba afektywna jednobiegunowa / dwubiegunowa

- choroba afektywna jednobiegunowa / dwubiegunowa

- zaburzenia afektywne nawracające

- zaburzenia afektywne nawracające

(depresja reaktywna, psychogenna, cyklotymia, dystymia)

(depresja reaktywna, psychogenna, cyklotymia, dystymia)

- remisja i jej granice

- remisja i jej granice

Zadanie biegłego

Zadanie biegłego



Uwzględnienie wszystkich wariantów

Uwzględnienie wszystkich wariantów

przebiegu chorób afektywnych

przebiegu chorób afektywnych



Ocena stanu psychicznego z okresu

Ocena stanu psychicznego z okresu

objętego zarzutem (określenie fazy

objętego zarzutem (określenie fazy

choroby: depresji / manii / hipomanii

choroby: depresji / manii / hipomanii

/subdepresji / remisji

/subdepresji / remisji

Ocena poczytalności

Ocena poczytalności



Rozwinięta faza depresyjna /maniakalna –

Rozwinięta faza depresyjna /maniakalna –

niepoczytalność

niepoczytalność



Hipomania / subdepresja –

Hipomania / subdepresja –

niepoczytalność

niepoczytalność

/

/

poczytalność ograniczona

poczytalność ograniczona

Zależy od:

Zależy od:

- dynamiki narastania zaburzeń,

- dynamiki narastania zaburzeń,

- związku przyczynowego z rodzajem czynu

- związku przyczynowego z rodzajem czynu

Niepoczytalność: bo narastanie i utrwalanie się fazy

Niepoczytalność: bo narastanie i utrwalanie się fazy

chorobowej jest rozwojem psychozy

chorobowej jest rozwojem psychozy

(Uszkiewicz, 1979; Szymusik, 1998)

(Uszkiewicz, 1979; Szymusik, 1998)

Remisja

Remisja



Osoba zdrowa ?

Osoba zdrowa ?



Osoba chora?

Osoba chora?



Osoba „częściowo zdrowa”

Osoba „częściowo zdrowa”

Dobra remisja w „psychozie

Dobra remisja w „psychozie

periodycznej” –

periodycznej” –

lucidum intervallum

lucidum intervallum

-–

-–

raczej chory niż zdrowy

raczej chory niż zdrowy

(Wachholz, Łuniewski, 1933)

(Wachholz, Łuniewski, 1933)

Remisja

Remisja

Poglądy współczesne:

Poglądy współczesne:



Pełna remisja – poczytalność

Pełna remisja – poczytalność



Niepełna remisja – poczytalność

Niepełna remisja – poczytalność

ograniczona

ograniczona



Psychoza afektywna (w remisji) - sprawca

Psychoza afektywna (w remisji) - sprawca

nie może odbywać kary pozbawienia

nie może odbywać kary pozbawienia

wolności

wolności

(Szymusik, 1998)

(Szymusik, 1998)



Remisja - poczytalność ograniczona

Remisja - poczytalność ograniczona

(Heitzman, 1998)

(Heitzman, 1998)

Przebieg czynu w czasie – ocena

Przebieg czynu w czasie – ocena

poczytalności

poczytalności



Czyn ciągły (długotrwały) – faza

Czyn ciągły (długotrwały) – faza

choroby –

choroby –

niepoczytalność

niepoczytalność



Czyn ciągły (długotrwały) - faza

Czyn ciągły (długotrwały) - faza

remisji –

remisji –

poczytalność lub

poczytalność lub

poczytalność ograniczona

poczytalność ograniczona

Inne zaburzenia

Inne zaburzenia

afektywne

afektywne



Depresje psychogenne, reaktywne,

Depresje psychogenne, reaktywne,

nerwicowe

nerwicowe

(w czasie czynu)

(w czasie czynu)

-

-

poczytalność //ograniczona poczytalność

poczytalność //ograniczona poczytalność



Cyklotymia / dystymia

Cyklotymia / dystymia

przeważająco

przeważająco

- poczytalność

- poczytalność

wyjatkowo (przy istnieniu zwiazku

wyjatkowo (przy istnieniu zwiazku

przyczynowego między zaburzeniami a

przyczynowego między zaburzeniami a

czynem)

czynem)

– ograniczona poczytalność

– ograniczona poczytalność

Stosowanie środków

Stosowanie środków

zabezpieczających

zabezpieczających



Brak potrzeby stosowania środków

Brak potrzeby stosowania środków

zabezpieczających w chorobie afektywnej jedno i

zabezpieczających w chorobie afektywnej jedno i

dwubiegunowej

dwubiegunowej

-

-

pogląd powszechny

pogląd powszechny

-

-

fazy choroby trwają najwyżej kilka miesięcy

fazy choroby trwają najwyżej kilka miesięcy

- remisje długie , wieloletnie

- remisje długie , wieloletnie

- w trakcie badania najczęściej nie stwierdza

- w trakcie badania najczęściej nie stwierdza

się

się

już objawów choroby

już objawów choroby

-

-

wyjątek

wyjątek

:

:

choroby o przebiegu przewlekłym z krótkimi

choroby o przebiegu przewlekłym z krótkimi

remisjami, z towarzyszącym zespołem urojeniowym z

remisjami, z towarzyszącym zespołem urojeniowym z

podejmowanymi próbami zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia

podejmowanymi próbami zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia

ciała, podpaleniami

ciała, podpaleniami

Zdolność do udziału w

Zdolność do udziału w

postępowaniu

postępowaniu



Ocena zależna od aktualnego stanu

Ocena zależna od aktualnego stanu

psychicznego:

psychicznego:

-

-

faza choroby – brak zdolności

faza choroby – brak zdolności

-

hipomania / subdepresja – (zależy od nasilenia

hipomania / subdepresja – (zależy od nasilenia

zaburzeń)

zaburzeń)

mierne = brak zdolności

mierne = brak zdolności

lekkie = zdolny z udziałem obrońcy

lekkie = zdolny z udziałem obrońcy

-

remisja = zdolny

remisja = zdolny

-

zaburzenia afektywne psychogenne, reaktywne -

zaburzenia afektywne psychogenne, reaktywne -

zależy od nasilenia zaburzeń = przeważająco

zależy od nasilenia zaburzeń = przeważająco

zdolny (szkodzi przewlekanie sprawy)

zdolny (szkodzi przewlekanie sprawy)

Zdolność do odbywania kary

Zdolność do odbywania kary

pozbawienia wolności

pozbawienia wolności



Sprawcy z zaburzeniami afektywnymi jedno i

Sprawcy z zaburzeniami afektywnymi jedno i

dwubiegunowymi nie są zdolni do odbywania kary

dwubiegunowymi nie są zdolni do odbywania kary

pozbawienia wolności (zagrożenie ich zdrowia a

pozbawienia wolności (zagrożenie ich zdrowia a

nawet życia).

nawet życia).



Sprawcy z zaburzeniami afektywnymi

Sprawcy z zaburzeniami afektywnymi

nawracającymi (depresje psychogenne,

nawracającymi (depresje psychogenne,

reaktywne na poziomie nerwicowym, cyklotymia i

reaktywne na poziomie nerwicowym, cyklotymia i

dystymia) są zdolni do odbywania kary w

dystymia) są zdolni do odbywania kary w

zakładach zatrudniającycych na stałe psychiatrę.

zakładach zatrudniającycych na stałe psychiatrę.

(Łuniewski,1950; Uszkiewiczowa,1979; Szymusik, 1998)

(Łuniewski,1950; Uszkiewiczowa,1979; Szymusik, 1998)

Zaburzenia afektywne

Zaburzenia afektywne

pozorowane

pozorowane

symulacja, metasymulacja

symulacja, metasymulacja



Czyn

Czyn

: przestępczość gospodarcza,

: przestępczość gospodarcza,

zorganizowana, mafijna

zorganizowana, mafijna



Błędy w opiniach

Błędy w opiniach

, opinie niewiarygodne (opis

, opinie niewiarygodne (opis

psychopatologiczny bez wiarygodnego

psychopatologiczny bez wiarygodnego

uzasadnienia)

uzasadnienia)



Depresja sytuacyjna

Depresja sytuacyjna

w reakcji na aresztowanie,

w reakcji na aresztowanie,

wyrok, uwięzienie (znaczenie próby samobójczej)

wyrok, uwięzienie (znaczenie próby samobójczej)



„

„

Depresja udawana”

Depresja udawana”



Niepewność i przedłużanie okresu odraczania

Niepewność i przedłużanie okresu odraczania

konieczności odbycia kary pogłębia i utrwala

konieczności odbycia kary pogłębia i utrwala

depresyjne zaburzenia reaktywne.

depresyjne zaburzenia reaktywne.

Opiniowanie w sprawach cywilnych z

Opiniowanie w sprawach cywilnych z

towarzyszącymi zaburzeniami

towarzyszącymi zaburzeniami

afektywnymi

afektywnymi



Ocena:

Ocena:

-

Indywidualna

Indywidualna

-

Uwzględnienie rodzaju zaburzenia

Uwzględnienie rodzaju zaburzenia

-

Dynamika zaburzenia (nasilenie, przebieg)

Dynamika zaburzenia (nasilenie, przebieg)

-

Faza choroby w czynności prawnej

Faza choroby w czynności prawnej

-

Wpływ zaburzenia na dotychczasowe zachowanie

Wpływ zaburzenia na dotychczasowe zachowanie

się osoby badanej

się osoby badanej

-

Warunki życiowe

Warunki życiowe

-

Rodzaj czynności prawnej mającej być lub

Rodzaj czynności prawnej mającej być lub

dokonanej

dokonanej

-

Okoliczności towarzyszące czynności prawnej

Okoliczności towarzyszące czynności prawnej

Ubezwłasnowolnienie w zaburzeniach

Ubezwłasnowolnienie w zaburzeniach

jedno i dwubiegunowych

jedno i dwubiegunowych



Ostrożność oceny

Ostrożność oceny



Znaczenie czasu trwania faz (epizodów) manii czy

Znaczenie czasu trwania faz (epizodów) manii czy

depresji, czas trwania remisji

depresji, czas trwania remisji



Opis przebiegu choroby

Opis przebiegu choroby



Wskazanie czy wydanie decyzji o

Wskazanie czy wydanie decyzji o

ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym

ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym

byłoby celowe i w interesie tego chorego

byłoby celowe i w interesie tego chorego



Osoby z zaburzeniami afektywnymi

Osoby z zaburzeniami afektywnymi

nawracającymi (depresje reaktywne,

nawracającymi (depresje reaktywne,

psychogenne na poziomie nerwicowym,

psychogenne na poziomie nerwicowym,

cyklotymia, dystymia) na ogół mogą kierować

cyklotymia, dystymia) na ogół mogą kierować

swoim postępowaniem i nie wymagają pomocy do

swoim postępowaniem i nie wymagają pomocy do

prowadzenia spraw.

prowadzenia spraw.

Zdolność do oceny prawnej

Zdolność do oceny prawnej

i do oświadczenia swojej woli w

i do oświadczenia swojej woli w

zaburzeniach afektywnych jedno i

zaburzeniach afektywnych jedno i

dwubiegunowych

dwubiegunowych



Wpływ zaburzenia na wyłączenie zdolności do świadomego

Wpływ zaburzenia na wyłączenie zdolności do świadomego

i/lub swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli w

i/lub swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli w

zależności od okresu i przebiegu choroby (art. 82k.c.)

zależności od okresu i przebiegu choroby (art. 82k.c.)



W fazie manii lub depresji - wyłączone świadome i

W fazie manii lub depresji - wyłączone świadome i

swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Objawy - decyzje niekorzystne dla siebie i innych (osób,

Objawy - decyzje niekorzystne dla siebie i innych (osób,

instytucji).

instytucji).



Wątpliwości – gdy objawy maniakalne lub depresyjne nie

Wątpliwości – gdy objawy maniakalne lub depresyjne nie

osiągnęły poziomu choroby.

osiągnęły poziomu choroby.



Szczegółowa analiza materiału dowodowego, okoliczności

Szczegółowa analiza materiału dowodowego, okoliczności

towarzyszących, zeznań świadków, wyników badania (osoby

towarzyszących, zeznań świadków, wyników badania (osoby

żyjącej).

żyjącej).

Zdolność do oceny prawnej

Zdolność do oceny prawnej

i do oświadczenia swojej woli w

i do oświadczenia swojej woli w

zaburzeniach afektywnych jedno i

zaburzeniach afektywnych jedno i

dwubiegunowych

dwubiegunowych



Łagodne zmiany nastroju (hipomania,

Łagodne zmiany nastroju (hipomania,

subdepresja)

subdepresja)



Zmiana osobowości

Zmiana osobowości



Niejasność motywów

Niejasność motywów



Zmienność nastrojów

Zmienność nastrojów



Wzmożenie popędowości

Wzmożenie popędowości

-uzasadnia przyjęcie patologii nastroju

-uzasadnia przyjęcie patologii nastroju

i kwestionowanie świadomego i swobodnego

i kwestionowanie świadomego i swobodnego

podjęcia decyzji i wyrażenia woli.

podjęcia decyzji i wyrażenia woli.

(Hajdukiewicz, 2004)

(Hajdukiewicz, 2004)

Małżeństwo a zaburzenia

Małżeństwo a zaburzenia

afektywne jedno i

afektywne jedno i

dwubiegunowe

dwubiegunowe



CHAD i CHAJ z długimi i pełnymi remisjami nie

CHAD i CHAJ z długimi i pełnymi remisjami nie

stanowi przeszkody do zawarcia małżeństwa

stanowi przeszkody do zawarcia małżeństwa

(art.12 k.r.o)

(art.12 k.r.o)



Małżeństwa nie można zawrzeć w trakcie trwania

Małżeństwa nie można zawrzeć w trakcie trwania

epizodu chorobowego.

epizodu chorobowego.



Przebycie choroby afektywnej przed zawarciem

Przebycie choroby afektywnej przed zawarciem

małżeństwa może być podstawa jego

małżeństwa może być podstawa jego

unieważnienia.

unieważnienia.



CHAD i CHAJ ujawniona w trakcie małżeństwa

CHAD i CHAJ ujawniona w trakcie małżeństwa

może stać się przyczyną rozwodu, gdy powoduje

może stać się przyczyną rozwodu, gdy powoduje

zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego.

zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego.

Zdolność do pracy a

Zdolność do pracy a

zaburzenia afektywne jedno i

zaburzenia afektywne jedno i

dwubiegunowe

dwubiegunowe



czasowa niezdolność do pracy

czasowa niezdolność do pracy



postać przewlekła lub powikłana objawami

postać przewlekła lub powikłana objawami

zespołu psychoorganicznego – może

zespołu psychoorganicznego – może

uzasadniać konieczność przyjęcia oceny

uzasadniać konieczność przyjęcia oceny

całkowitej niezdolności do pracy

całkowitej niezdolności do pracy

Reakcja przygnębienna jest

Reakcja przygnębienna jest

naturalnym stanem

naturalnym stanem

psychicznym na niekorzystną

psychicznym na niekorzystną

sytuację życiową

sytuację życiową