PRYSZCZYCA- afoza, łac.

Aphtae epizooticae

• ostra, bardzo zaraźliwa wirusowa choroba zwierząt

racicowych hodowlanych i dzikich. Zwana także zarazą

pyska i racic. Międzynarodowy skrót nazwy choroby FMD

pochodzi od angielskiej nazwy choroby "Foot and mouth

disease". Choroba podlegająca w Unii Europejskiej

notyfikacji oraz zwalczana w Polsce i Unii z urzędu

• Choroba ta występuje na całym świecie. Obecnie uważana

za najgroźniejszą chorobę zwierząt, jej wystąpienie

paraliżuje handel światowy zwierzętami i produktami

pochodzenia zwierzęcego. Choroba ta przyczynia się do

ogromnych strat ekonomicznych w momencie wystąpienia.

Na zakażenie tą chorobą wrażliwe są bydło, trzoda chlewna,

owce, kozy, bawoły, renifery, wielbłady, dziki oraz

przeżuwacze dziko żyjące. W obrębie tego samego gatunku

wrażliwość na zakażenie jest różna.

Etiologia

• Czynnikiem etiologicznym pryszczycy jest wirus

pryszczycy (Picornavirus aphtae) z rodziny

Piconarviridae rodzaj Aphtovirus. Znane są

następujące serotypy wirusa: O, A, C, SAT1, SAT2,

SAT3, Asia1. W ich obrębie zidentyfikowano ponad

60 podtypów. Przebycie choroby wywołanej jednym

typem wirusa lub uodpornienie się na jeden typ

wirusa nie zabezpiecza przed możliwością zakażenia

się innymi serotypami. Serotyp O jest

odpowiedzialny za wystąpienie ogniska pryszczycy w

Wielkiej Brytanii w lutym 2001 r. Podczas tej epidemii

poddano ubojowi z konieczności około 4 milionów

zwierząt, z czego 3 940 000 sztuk bydła. Straty

gospodarcze wyniosły 13,9 miliarda dolarów

Źródła zakażenia i

patogeneza

• Pryszczyca należy do najbardziej zakaźnych chorób zwierząt.

Szerzy się przez kontakt pośredni i bezpośredni (drogą

kropelkowa), za pośrednictwem ludzi, zwierząt i roślin,

artykułów spożywczych, samochodów, nawierzchni dróg,

targowisk, wszelkich przedmiotów, a także z wiatrem (60 km na

lądzie i nawet 300 km nad morzem). Droga aerogenna jest

jednak głównym sposobem transmisji wirusa. Wirus wydalany

jest ze śliną, mlekiem, kałem już w okresie wylęgania choroby

po kilku godzinach od zakażenia. Świnie są bardziej odporne od

bydła na pryszczycę i może się zdażyć ze choruje bydło a

świnie nie. Chore świnie wydalają wraz z powietrzem

wydychanym 1000 krotnie więcej wirusa niż krowy i produkują

w ciągu dnia 108 cząstek wirusa. Do zakażenia najczęściej

dochodzi poprzez układ pokarmowy lub układ oddechowy.

Możliwe jest także zakażenie poprzez spojówki lub skórę w

miejscach słabo owłosionych. Po wniknięciu do organizmu wirus

namnaża się i tworzy od jednego do kilku pęcherzy

pierwotnych. Znikają one bardzo szybko. Następnie wirus trafia

do krwi. Następuje powtórne namnożenie się wirusa. Po

namnożeniu zarazek znika z krwi i umiejscawia się w miejscach

predylekcyjnych w których tworzy pęcherze wtórne.

Objawy

• Okres inkubacji 2 do 7 dni, czasami może

wynieść 10 dni. Pierwszym objawem jest
gorączka, która jest dużo wyraźniej
zaznaczona u zwierząt młodych. W obrazie
krwi początkowo występuje leukocytoza,
później leukopenia.
Owce - pierwsze objawy mogą wystąpić już
po 24 godzinach.

• Rozróżnia się dwie postacie choroby:

postać łagodną i postać złośliwą.

Postać łagodna

Bydło

• Pierwszym objawem choroby u bydła jest

ślinienie podczas przyjmowania pokarmu

oraz tzw. "mlaskanie" związane z

otwieraniem i zamykaniem pysk. Następuje

podwyższenie temperatury ciała, występują

dreszcze, w końcu dochodzi do utraty

apetytu i niechęci do jedzenia. Uwidacznia

się obrzęk i zaczerwienienie się błony

śluzowej pyska. W następstwie tych zmian

pojawiają się pęcherze m.in. na skórze

szpary międzyracicznej oraz na wymieniu.

Świnie

• Wrażliwość świń na pryszczycę jest dużo mniejsza niż

bydła w związku z czym nawet gdy choruje bydło

świnie mogą nie chorować. Często przebieg pryszczycy

u tych zwierząt jest bezobjawowy. Okres wylęgania

choroby u świń wynosi od kilkunastu godzin do 5 dni.

Pierwszym objawem jest podniesienie się temperatury

ciała do 40-41°C, osłabienie, wychudzenie. Objawy u

świń występują w postaci pęcherzy błonie jamy ustnej,

na

języku

,

ryju

, na skórze międzyracicznej na koronie i

piętkach

racic

co powoduje u nich kulawiznę i powolne

lub szybkie zejście puszek rogowych. Pęcherze mogą

osiągać średnicę 3 cm i są wypełnione mętnym płynem

czasami z krwawym podbiegnięciem. Zakażone

pryszczycą

lochy

prośne mogą ronić. U prosiąt choroba

przebiega w formie ostrej z wysoką śmiertelnością .

Owce

• Choroba ma przebieg dużo łagodniejszy

niż u bydła. Pierwszym objawem jest
podniesienie się temperatury ciała 40-
41°C, która może się utrzymywać
nawet do 3 dni. Pęcherze pryszczycowe
są dużo mniejsze niż u innych zwierząt.
Występują na błonie śluzowej jamy
ustnej oraz na kończynach.

Kozy

• Objawy podobne jak u bydła z tą

różnicą, że przebiegają w
łagodniejszej formie. W przypadku
kóz może nastąpić zanik mleczności.
W cięższych przypadkach w okresie
ciąży mogą następować poronienia.

Postać złośliwa

• Złośliwa postać występuje dopiero w

późniejszym okresie choroby. Występuje
u zwierząt które zdrowieją, nie
występuje u nich gorączka i zaczynają
przyjmować pokarm. Zwierzęta te stają
się osowiałe, przestają zwracać uwagę
na otoczenie. Dodatkowo chwieją się,
dyszą, zgrzytają zębami. Następnie
padają na ziemię i wkrótce zdychają.

Zmiany

anatomopatologiczne

• Zmiany anatomopatologiczne w głównej

mierze dotyczą miejsc predylekcyjnych w

których stwierdza się pęcherze pryszczycowe.

Pęcherze po pęknięciu pozostawiają nadżerkę,

która może przekształcić się w owrzodzenie.

Zmiany takie występują na skórze, na błonach

śluzowych jamy ustnej oraz w krtani,

oskrzelach

,

przełyku

, żołądku, jelitach. U

przeżuwaczy zmiany takie występują głównie

w

żwaczu

. W

worku osierdziowym

stwierdza

się zwiększoną ilość płynu. Przy powikłaniach

bakteryjnych w różnych częściach ciała

występują ogniska ropne.

Rozpoznawanie

• W okresie powstawania pęcherzy

pryszczyca jest łatwa do rozpoznania.
Choroba jest trudna do rozpoznania
klinicznego w początkowym i końcowym
stadium. Podejrzenie pryszczycy
potwierdza się badaniami
laboratoryjnymi. Wykonuje się test ELISA,
badania reakcji polimeryzacji
łańcuchowej, testowe zakażenia
doświadczalne

Rozpoznanie różnicowe

• Należy uwzględnić różne procesy chorobowe w

obrębie jamy ustnej przypominające

pryszczycę:

• Owce - należy wykluczyć:

chorobę niebieskiego języka

, niesztowicę,

nekrobacylozę, ospę.

• Świnie - należy wykluczyć: chorobę

pęcherzykową, pęcherzykowe zapalenie jamy

ustnej.

Leczenie

Leczenie pryszczycy jest prawnie

zabronione

Zapobieganie i zwalczanie

• Pryszczyca jest chorobą zwalczaną z

urzędu. W wypadku stwierdzenia
choroby zarażone stado oraz
wszystkie wrażliwe na pryszczycę
zwierzęta znajdujące się w ognisku
choroby poddaje się ubojowi z
konieczności.

• Pryszczyca jest chorobą zwalczaną z urzędu w skali

światowej. Obecnie stosuję się dwie metody

postępowania przy walce z tą chorobą: pierwsza to

eliminacja chorych i podejrzanych zwierząt, druga

polega na szczepieniu i eliminacji zaszczepionych

zwierząt które zachorowały. Czasami stosuje się

kombinację obu metod. Metoda radykalna została

zastosowana podczas epidemii z 2001 roku która

wystąpiła w Wielkiej Brytanii. Zastosowanie tej

metody spowodowało powstanie olbrzymich

kosztów w wyniku strat oraz wywołało protesty

przeciw wybijaniu zwierząt, natomiast metoda

zastosowana w Holandii miała wielu zwolenników.

W związku z powyższym coraz częściej dyskutuje

się o weryfikacji strategii zwalczania pryszczycy.