Zabawa jest formą działalności
człowieka, która towarzyszy mu od
dzieciństwa po dorosłość. Jednak
najważniejszą rolę pełni ona w życiu
dziecka, ponieważ wówczas stanowi
niemal integralny element jego
egzystencji. Zabawa towarzyszy
dziecku niemal każdego dnia.
Dlatego też jest ona ważnym
czynnikiem w rozwoju umysłowym i
emocjonalnym dziecka.

K. Grossa wyodrębnił dwie grupy zabaw:

-eksperymentowanie zabawowe;

-popędowe czynności zabawowe

Eksperymentowanie zabawowe: „aktywność ludyczną narządów
czuciowych, np. dotyku, smaku, słuchu, wzroku, jak również
zabawowe ćwiczenia narządów ruchowych, np. ruchy własnych
części ciała lub różnych przedmiotów (zabawy konstrukcyjne,
destrukcyjne, w łapanie, rzucanie) oraz zabawowe ćwiczenia
czynności psychicznych, np. eksperymentowanie przy udziale
zdolności intelektualnych (pamięć, fantazja, uwaga, rozsądek)” (W.
Okoń, 1995: s. 148).

Popędowe czynności zabawowe, zabawy bojowe oparte na walce i
współzawodnictwie, np. „policjanci i złodzieje”, zabawy
naśladowcze i społeczne.

Kolejnej typologii zabaw dokonał E. Claparede (W. Okoń, 1995: s.
149), który wyodrębnił zabawy:

odnoszące się do zdolności ogólnych zaliczył do nich:

zabawy sensoryczne czyli oparte na doświadczeniu zmysłowym,
np. świstawki, trąbki, kołatki, kalejdoskopy);

zabawy motoryczne czyli rozwijające koordynację ruchów i ich
siłę;

zabawy umysłowe, np. porównywanie, rozpoznawanie,
kojarzenie, oparte na działaniu wyobraźni;

wzruszeniowe, np. oparte na sprawianiu bólu, wywoływaniu
grozy, zabawy rozwijające uczucia estetyczne.

zabawy ćwiczące funkcje specjalne, do których zaliczył:

zabawy łowieckie, np. „w chowanego”, „berka”;

 zabawy towarzyskie;

 zabawy rodzinne, np. „w dom”;

 zabawy naśladowcze.

Ch. Buhler dokonała klasyfikacji zabaw na:

-zabawy funkcjonalne, np. skakanie, ślizganie się, chodzenie
na palcach;

-zabawy w fikcje, np. rozmawianie z zabawkami, odgrywanie
ról;

-zabawy receptywne, np. oglądanie obrazków, słuchanie bajek,
wierszy, piosenek;

-zabawy konstrukcyjne, np. budowanie z klocków, rysowanie,
malowanie, wycinanie, śpiewanie, opowiadanie, układanie
obrazków. (W. Okoń, 1995: s. 150).

Współcześni pedagodzy proponują podział zabaw na:

-potlacht, zabawy, w których ustanawia się przywódcę, któremu
reszta bawiących się dzieci podporządkowuje się;

-zabawy antytetyczne, cechuje je podział na zabawy przeznaczone
dla dziewcząt i skierowane do chłopców. Zabawy takie: „pozwalają
na budowanie własnej, indywidualnej i społecznej tożsamości”
(red. D. Klus-Stańska, 2004: s. 343);

-zabawy antagonistyczne, oparte na podziale pomiędzy grupami,
które walczą i rywalizują ze sobą, np. zabawa „w wojnę”, bądź też
współpracują.

Zdaniem W. Okonia zabawa pełni następujące funkcje:

-przygotowawczą, kiedy zabawy bezpośrednio kształcą pewne
funkcje rozwijającego się dziecka, wpływają na rozwój umysłowy,
społeczny i kulturowy;

-wyrównawczą, która polega na rekompensowaniu poprzez
zabawę braków i ograniczeń występujących w rzeczywistości;

-uzupełniająca, czynności zabawowe stają się czymś zastępczym
wobec przymusu, ograniczeń i monotonii codziennego życia;

-katartyczna (katharsis), która polega na: „przeżywaniu przez
dziecko konfliktów w zabawie i takim ich przezwyciężaniu, że
będące przyczyną tych konfliktów negatywne uczucia zostają
rozładowane.” (W. Okoń, 1995: s. 72).

Zabawy dydaktyczne podzielono na:

-zabawy nie wyuczone, które dzieci podejmują z własnej
inicjatywy i kierują ich przebiegiem samorzutnie;

-zabawy inicjowane i kierowane przez nauczycielkę;

-fragmenty zabaw dydaktycznych wplecione w przebieg zajęć. (Z.
Bogdanowicz, 1995: s. 5).

Zabawy dydaktyczne
charakteryzują się:

-obecnością reguł;
-zawierają elementy fikcji,
ale na wzór i podobieństwo
świata realnego;
-nie opierają się na
rywalizacji.
Ponadto zabawy
dydaktyczne:
-rozwijają szybkość
orientacji,
-rozwijają
spostrzegawczość,
-pobudzają pomysłowość,
-uczą logicznego myślenia,
-rozwijają pamięć,
-rozwijają mowę,
-sprzyjają uspołecznieniu,
-umożliwiają
współdziałanie,
-uczą dyscypliny,
-rozwijają samodzielność,
-poszerzają i utrwalają
wiadomości z różnych
dziedzin.

Wpływ środowiska rodzinnego na
rozwój umysłowy sześcioletniego
dziecka

W przypadku sześciolatków
ważne jest, aby rodzice
zaspokajali jego potrzebę
aktywności zwłaszcza tej
ujawniającej się poprzez zabawę,
dzięki której ,jak już
wspomniałam wcześniej,
następuje rozwój funkcji
umysłowych takich jak:
spostrzeganie, tworzenie,
doświadczenie.
Podczas zabawy a także innych
przejawów aktywności
(wykonywanie czynności
porządkowych, pomoc rodzicom)
u sześciolatków ujawnia się: „(…)
potrzeba nieustannego
przekraczania swojego
aktualnego stanu rozwojowego,
ciągłego przewyższania samego
siebie pod różnymi względami
(chce być większe, silniejsze,
mądrzejsze). Jest to objaw
wrodzonej motywacji do własnego
rozwoju.” (D. Klus-Stańska, 2009:
s. 36.).

W przypadku dzieci
sześcioletnich ważny jest
wpływ środowiska rodzinnego
na rozwój mowy dziecka.
Rodzice powinni zwracać
uwagę nie tylko na
poprawność wypowiedzi
dzieci, ale również swoich,
ponieważ to przede
wszystkim od członków
najbliższego otoczenia
dziecko uczy się poprawnych,
bądź nie form wyrazów,
poprawnej pod względem
składniowym budowy zdań.
Środowisko rodzinne wpływa
również na zasób słownictwa,
którym dziecko się posługuje.
Słownik dziecka wzbogaca
się, kiedy rodzice lub
opiekunowie poświęcają dużo
czasu na rozmowy z
dzieckiem, wyjaśniają mu
niezrozumiałe pojęcia, czytają
bajki, opowiadania i
rozmawiają na ich temat,
wspólnie z dzieckiem oglądają
programy telewizyjne
skierowane do najmłodszych
widzów i podczas ich trwania
lub po zakończeniu wyjaśniają
dziecku, to co było dla niego
niezrozumiałe.

Praca dydaktyczno-wychowawcza oddziału przedszkolnego

Zajęcia w przedszkolu w znacznym stopniu przyczyniają się do
rozwoju umysłowego dzieci, gdyż wspierają je w rozwijaniu
czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i
rozumieniu siebie i swojego otoczenia. Proces ten odbywa się za
pośrednictwem zabaw konstrukcyjnych, dydaktycznych,
rozbudzania zainteresowań technicznych i matematycznych,
wspomaganie rozwoju mowy, a także kształtowanie gotowości do
nauki czytania i pisania.

Metody wykorzystywane w
pracy dydaktyczno-
wychowawczej w przedszkolu
to: metody czynne, oglądowe i
słowne, aktywizujące.

Wśród metod czynnych wyróżnia się:

-metodę samodzielnych doświadczeń, która polega na stwarzaniu
warunków do spontanicznej zabawy i innych form dowolnej działalności
dziecka, na ułatwieniu mu podejmowania z własnej inicjatywy kontaktów z
otoczeniem społecznym, przyrodą, sztuką;
-metoda kierowania własną aktywnością dziecka obejmuje inspirowanie
jego samodzielnych działań poprzez zachętę, sugestię, podsunięcie
pomysłu, radę;
-metoda zadań do wykonania polega na inspirowaniu dziecka do
odkrywania nowych zjawisk oraz do przyswajania i stosowania w praktyce
określonych umiejętności;
-metoda ćwiczeń dotyczy powtarzania różnych czynności w celu rozwijania
sprawności ruchowej, utrwalania umiejętności praktycznych i wiadomości,
a także kształtowania postaw.

Do metod oglądowych zalicza się:

-metodę obserwacji i pokazu, obejmuje zjawiska i czynności, na których
nauczyciel chce skupić uwagę dzieci;
-metoda przykładu osobistego nauczyciela, dostarcza dzieciom
pozytywnych wzorów postępowania;
-metoda udostępniania dzieł sztuki polega na oglądaniu dzieł sztuki
plastycznej, teatralnej i filmowej oraz na słuchaniu utworów muzycznych.

Metody słowne dzielą się na:
-rozmowy, opowiadania i zagadki;
-objaśnienia i instrukcje wykorzystywane są podczas nabywania przez
dzieci różnych umiejętności i sprawności;
-sposoby społecznego porozumiewania przyjmują formę wyrażania
aprobaty lub dezaprobaty, upomnień, nakazów, zakazów, tłumaczeń,
przekonywania;

Obecnie w pracy z dziećmi
wykorzystuje się przede wszystkim
metody aktywizujące, które: „uczą
przez to co widzimy, słyszymy, co
wyczuwamy smakiem, węchem,
czego dotykamy, co sobie
wyobrażamy, co wyczuwamy
intuicyjnie, co czujemy. Metody te
stymulują samodzielne myślenie i
działanie, rozwiązywanie
problemów dydaktycznych w sposób
twórczy, wdrażają do
odpowiedzialności za własne
działanie i rozwijanie umiejętności
samooceny tychże działań.” (M.
Jąder, 2010: s. 10).

Znaczenie zabaw dydaktycznych dla rozwoju umysłowego
sześcioletniego dziecka

Zabawy dydaktyczne są jednym
z najważniejszych czynników
kształtujących rozwój
umysłowy sześciolatka we
wszystkich jego aspektach. O
ich znaczeniu dla rozwoju
umysłowego 6-latka świadczy
fakt, iż od kilkunastu lat
stanowią one integralną część
pracy dydaktyczno-
wychowawczej przedszkoli na
trwałe zapisując się w
programach wychowania
przedszkolnego.