ROLA PEDAGOGA W

REALIZACJI WYCHOWANIA

ESTETYCZNEGO UCZNIÓW

SŁABO WIDZĄCYCH

Danuta Osik-Chudowolska

UMCS, Lublin

Trochę z historii…

Problemy wychowania estetycznego w naszej dobie należy ująć w

szerokim aspekcie przemian charakterystycznych dla naszej

epoki m.in.:



W zakresie poglądu na świat,



Struktury społecznej,



Osiągnięć technicznych.

Zmienia się również charakter współczesnej estetyki.

Wychowanie estetyczne nie zajmuje się już tylko kształtowaniem

kultury estetycznej, ale kształtowaniem całego człowieka.

Co to jest kultura

estetyczna?



Według M. Gołaszewskiej (1994, s. 197)

kultura estetyczna przyczynia się „do

podnoszenia kultury osobistej, obejmuje ona

krąg zjawisk związanych ze sztuką, jej

rozumieniem i przeżyciem, z pięknem i

twórczością;”

Co to jest kultura estetyczna?



To takie procesy edukacyjne, których efektem jest

ukształtowanie pewnego poziomu kultury estetycznej

jednostki. Wyraża się to w dążeniu do rozwijania

wrażliwości jednostki na wartości estetyczne tkwiące w

sztuce i naturze, wyrobienie smaku estetycznego,

przejawiającego się w tendencji do otaczania się

pięknem oraz do wyrażania piękna we własnej

działalności artystycznej.



Upowszechnianie kultury stało się dziś faktem



A. Chmielewska (1966), określając miejsce wychowania

estetycznego w systemie kształcenia szkolnictwa,

wyznacza

główne

jego

dziedziny,

tj.

piękno

rzeczywistości społecznej i piękno przyrody oraz

sztukę.

Wskazuje również, by przy realizacji owych

dziedzin nie ograniczać się wyłącznie do zadań

dydaktycznych

ale

i

do

wychowawczych,

tj.

wprowadzania dziecka w życie kulturalne, rozbudzania

jego aktywności kulturalnej.



Można więc stwierdzić, że rola szkoły w

wychowaniu

estetycznym

młodego

pokolenia jest niewątpliwie znacząca.

Szkoła daje:



Elementarne umiejętności potrzebne do uczestnictwa

w kulturze;



Wprowadza w świat książek;



Kształtuje

„kulturalne”

zachowanie

uczniów,

wrażliwość, gusty, preferencje wartości estetycznych

i intelektualnych;



Przygotowuje

do

twórczości

rozwijającej

indywidualność i osobowość wychowanków.

Wychowanie

estetyczne nie jest

doceniane przez

uczniów słabo

widzących.

Psychospołeczne funkcjonowanie

uczniów słabo widzących

Potrzeby dzieci słabo widzących:



Potrzeba aktywności;



Samorealizacji;



Poznawcze i estetyczne;



Osobiste;



Uczuciowe;



Orientacyjne;



Społeczne;

Częściowa utrata wzroku, wpływa na

ograniczenie stopnia ich zaspakajania.



U dzieci słabo widzących występują specyficzne

problemy społeczne i emocjonalne, chodzi tu m.in.: o

akceptację społeczną, samoakceptację, poczucie

własnej wartości, kontakty społeczne (R. Ossowski

1999).



Z upośledzeniem wzroku wiążą się też pewne

czynniki stresogenne, min.:

biologiczne-

(związane z

nieprawidłowym

funkcjonowaniem

organizmu),

społeczne i sytuacyjne

(Z. Sękowska1998).



Najczęściej występującymi zaburzeniami tego okresu u

słabo widzących są zaburzenia o charakterze

psychologicznym, niewłaściwe formy zachowania się w

towarzystwie i zachowania buntownicze (A.Pielecka,

E.Skrzetuska 1991).



W. Stańczić wymienia również: brak akceptacji dzieci

ze strony rodziców, naśmiewanie się zdrowych

rodziców z powodu rzucających się w oczy okularów i

niepowodzenia szkolne. Dlatego uważać się mogą oni

za

słabszych,

mniej

zdolnych,

brzydszych,

bezradnych, zagubionych odrzuconych przez resztę

społeczeństwa- lub odwrotnie: przejawiać skłonność

do przypisywania sobie nadmiernej wartości i do

ulegania iluzjom własnej siły. Niska ocena siebie

może powodować reakcje lękowe na sytuacje.

Uwarunkowania procesu

kształcenia uczniów słabo

widzących

Oprócz ogólnych zadań wychowawczych przed szkołą czy

to specjalną czy masową stoją dodatkowe zadania

umożliwiające maksymalny, możliwy do osiągnięcia

rozwój, oraz przygotowanie do życia w społeczeństwie. (Z.

Polak 1996)

Głównym założeniem pracy dydaktycznej jest

wykorzystanie istniejących możliwości wzrokowych

uczniów, tak aby każdy mógł opanować podstawowy

zakres wiadomości i umiejętności szkolnych.

Uwarunkowania procesu kształcenia uczniów słabo

widzących

W szkole specjalnej dla dzieci słabo widzących uczy cię tych

samych przedmiotów ogólnokształcących, co w szkołach masowych,

jednak ze względu na problemy wynikające z niepełnosprawnością

wzroku konieczne są pewne zmiany w treściach niektórych

przedmiotów, takich jak: praca technika, plastyka, kultura fizyczna,

fizyka, chemia.

W planie nauczania zostały także uwzględnione przedmioty

specyficzne, niewystępujące w programie szkoły masowej, min:

maszynopisanie, rewalidacja indywidualna (obejmująca ćwiczenia

kompensacyjne,

korekcyjne,

orientacyjne,

usprawniające

i

wyrównawcze), nauka gry na instrumencie i przedmioty muzyczne

dla uczniów uzdolnionych muzycznie.

Uwarunkowania procesu kształcenia uczniów słabo widzących



Oba plany nauczania- szkoły masowej i szkoły dla

słabo widzących- różnią się również wymiarem godzin

przeznaczonych na np. j. polski i matematykę; ich

zwiększona liczba ma na celu wyrównanie wolnego

tempa pracy uczniów słabo widzących.



Kolejnym

istotnym

uwarunkowaniem

procesu

kształcenia

uczniów

słabo

widzących

jest

odpowiednie urządzenie i oświetlenie budynku

szkolnego, wyposażenie w odpowiednie pomoce

dydaktyczne i środki dydaktyczne.

Uwarunkowania procesu kształcenia uczniów słabo widzących



Dla pomyślnego przebiegu procesu

rewalidacji dzieci słabo widzących

istotne jest wczesne ich kierowanie do

odpowiednich szkół.

Elementy wychowania estetycznego w nauczaniu uczniów słabo
widzących

Zadania pedagoga w realizacji

wychowania estetycznego:



Wdrażanie

niepełnosprawnych

wychowanków

do

kultury życia codziennego;



Zapoznanie z pięknem przyrody;



Zapoznanie z dorobkiem kultury i sztuki;



Rozwijanie umiejętności wypowiadania się w różnych

dziedzinach twórczości kulturalnej;

Elementy wychowania estetycznego w nauczaniu uczniów

słabo widzących



Niezależnie od specyfiki systemu wychowania estetycznego, dzieci

słabo widzące będą wykazywały pewne trudności spowodowane

niewydolnością wzrokową w realizacji szeregu czynności estetyczno-

poznawczych- i właśnie pokonywanie tych trudności jest ważnym

elementem programu szkoły.

Istnieją takie działy teorii wychowania estetycznego jak:



teoria wychowania plastycznego



teoria wychowania muzycznego



teoria wychowania literackiego



teoria wychowania filmowego



teoria wychowania teatralnego

Wśród form wychowania estetycznego
wymieniamy:



plastykę



muzykę



literaturę



teatr



Wiele

możliwości

w

zakresie

realizacji

wychowania

estetycznego stwarzają pedagogom zajęcia szkolne i

pozalekcyjne (koła zainteresowań) oraz uroczystości i imprezy

szkolne, które w sposób bezpośredni upowszechniają dorobek

kulturalny i naukowy, są źródłem doznań estetycznych,

kształtują postawy twórcze i odtwórcze. Do tego celu służą

takie przedmioty jak: język polski, języki obce, historia,

muzyka, plastyka i biologia.



Obok tych przedmiotów, spełniających główną rolę w

wychowaniu estetycznym, ważny jest również wygląd budynku

szkolnego, wnętrza klas i samych uczniów, odzieży, piękna

przedmiotów użytku codziennego, otoczenia.

Nauczyciel polonista:



Koordynator różnych inicjatyw z zakresy wychowania

kulturalnego, osoba decydująca o poziomie kultury

literackiej uczniów, przewodnik młodzieży po zjawiskach

artystycznych, inicjator przeżyć z nimi związanych.



Dzieło literackie omawiane w szkole jest zespołem

nieprzemijających wartości, dzięki którym poszerza się

poznanie i pogłębia wychowanie ucznia. Dodatkowo

przeżycia estetyczne uczniów rozbudza deklamowanie

wierszy, czytanie pięknych opisów przyrody i ich analiza,

spotkania z ciekawymi ludźmi (W. Utnik 1981, 1983).



Duży udział w „wysubtelizowaniu estetycznym” stwarza

organizowanie wycieczek do muzeów, wystaw, teatrów,

organizowanie dyskusji wokół tematyki obejrzanych

spektakli i filmów.



Szczególną uwagę należy zwracać na kontakt dzieci z

różnymi współczesnymi dziedzinami sztuki (np. kino, teatr,

muzyka,

architektura

grafika)

oraz

środkami

jej

upowszechniania (np.; wystawy, książki, reprodukcje, radio,

telewizja).

historia



W ramach programu historii leży możliwość

korzystania z literackiego czy malarskiego obrazu

omawianej epoki, czy też pobudzanie za pomocą

środków

artystycznych

historycznej

wyobraźni

uczniów.



E. Hofman Wagner uważa, że bardzo dobre efekty w

nauczaniu historii dzieci z wadami wzroku uzyskuje

się,

stosując

improwizację

dramatyczną

(inscenizację),

która

niewątpliwie

wzbogaca

przeżycia estetyczne uczniów.

Muzyka i plastyka



Oba przedmioty przygotowują ucznia do aktywnego

uczestnictwa w życiu kulturalnym.



Duże efekty można uzyskać, integrując zajęcia

plastyczno-muzyczne, np.; malowanie muzyki.



Ekspresja muzyczna i plastyczna może być inspirowana

przeżyciami, wydarzeniami czy spektaklem teatralnym.

Twórczość plastyczna



Twórczość

plastyczna

jest

najpowszechniejszym

zjawiskiem w spontanicznej i ekspresyjnej działalności

dzieci (D. Frątczak 1993), dlatego też dzieciom słabo

widzącym należy umożliwić wszystkie formy ekspresji

plastycznej zwracając jednak uwagę na ograniczenia

wzrokowe.



W wychowaniu plastycznym należy także zwrócić uwagę

na kontakt z dziełami sztuki, pięknem form otoczenia i

przedmiotów codziennego użytku, bogacąc w ten sposób

doznania estetyczne uczniów (T. Marciniak 1996).

Twórczość muzyczna



Muzyka jest szczególną formą ekspresji w życiu słabo widzących. Jest

najważniejszym

źródłem

przeżyć

emocjonalno-estetycznych.

Najbogatszych wrażeń tego rodzaju może dostarczyć słabo widzącym

słuchanie,

uprawianie

lub

tworzenie

muzyki.

Według

badań

zainteresowania muzyczne dzieci słabo widzących zbliżają się do

poziomu dzieci ze szkół muzycznych.



Używanie przez dzieci instrumentów, np.; perkusyjnych czy elementów

tańca wpływa na estetykę ruchów. W tym miejscu zachodzi integracja

wychowania muzycznego z wychowaniem fizycznym, które też realizuje

zagadnienia estetyki ruchu, prawidłowej postawy ciała, zaradności,

samodzielności jak i wspomaga ogólnie rozwój dziecka (M. Brzana1996).

Wychowanie techniczne (praca-
technika)



Elementy

wychowania

estetycznego

dostrzegamy

zwłaszcza na tle współczesnych związków między nauką

a

techniką

czy

techniką

a

muzyką

(muzyka

mechaniczna, możliwość wytwarzania nowych źródeł

dźwięku przez generatory) czy techniki z literaturą

(adaptacja filmowa dzieł literackich) (J. Wojnar 1995).

Biologia



Chodzi głównie o reakcje dziecka na piękno

przyrody u podstaw których leżą:



Kolor



Zapach



Kształt



Dźwięk

Informatyka



Pedagog jako „wychowawca estetyczny” powinien

zwracać uwagę na elementy plastyczne, np.; w grafice

komputerowej, podczas tworzenia stron www, w

prezentacjach multimedialnych, czy też dbać o kulturę

słowa uczniów słabo widzących w sieci internetowej, a

zwłaszcza w tzw. chaterii, gdzie występuje anonimowość

rozmówców i swoboda języka.

Inne przedmioty:



Wychowanie estetyczne realizuje się także na innych

przedmiotach,

takich

jak:

geografia,

chemia,

matematyka itp.;

Podsumowanie



Nowoczesne wychowanie i nauczanie nie

powinno

ograniczać

się

tylko

do

przekazywania wiedzy i opanowania przez

słabo widzących uczniów umiejętności.

Proces kształcenia powinien mieć charakter

twórczej pracy, swobodnej ekspresji, dać

szansę zrealizowania potrzeb estetycznych,

nie spychając ich na dalszy plan.

MAGDALENA WIERZBICKA

PEDAGOGIKA WCZESNOSZKOLNA II STOPNIA

UMCS LUBLIN

27.11.2010

Opracowanie: