WYCHOWANIE WOBEC

ZAGROŻEŃ

Zagrożenia rozwoju osoby ludzkiej we

współczesnym świecie

Prof. AH dr hab. Janusz Bielski

Kultura konsumpcji

Logikę

rozwoju

współczesnego

człowieka

wyznacza

zjawisko

nieograniczonej konsumpcji

. Zjawisko to stało się w niektórych kręgach

kulturowych kryterium postępu i sukcesu poszczególnych jednostek, a także
większych grup społecznych.

Podstawową kategorią ideologii społeczeństw konsumpcyjnych jest

przyjemność, chęć użycia za wszelką cenę, obowiązek bycia szczęśliwym

.

O ile idea szczęścia w poprzednich epokach opierała się głównie na udanym życiu
rodzinnym, religijnej duchowości czy zawodowych sukcesach to współcześnie
zastąpiła ją „euforia supermarketu”, barów szybkiej obsługi typu Mc Donald’s.
Niekiedy odnosi się wrażenie, że ludzie istnieją wyłącznie po to, aby biegać po
supermarketach i napełniać kosze kolorowymi produktami, o których często jeszcze
kilka tygodni nic nie wiedzieli.

Szczęście jako wartość w umysłach milionów ludzi, zwłaszcza młodych,

utożsamiane jest z potrzebą natychmiastowej gratyfikacji związanej ze
sposobem życia typu „shopping”

, oznaczającego udane zakupy, bycie na czasie

z modą, noszenie modnej bielizny oraz ekscytującego stylu życia, któremu
towarzyszą takie zjawiska, jak częste zmiany samochodów, sporty ekstremalne,
nocne wyścigi motocyklowe, bicie rekordów szybkości w jeździe po mieście.

Problem jest w tym, że jednostka uprawiająca lub chcąca uprawiać taki styl życia

nigdy nie jest w stanie uzyskać pełni satysfakcji, żyje w ciągłym

„konsumpcyjnym

niedosycie”,

bo wciąż pojawiają się nowe marki samochodów, zmienia się moda. Nie

jest w stanie zrealizować swoich zamiarów także z powodu braku środków finansowych,

co jest często przyczyną zachowań sprzecznych z prawem (rozboje, zabójstwa,

kradzieże samochodów, włamania itp.).

W ideologię życia konsumpcyjnego wpisana jest

kategoria przestarzałości

(wyjścia

z mody, zużycia). Ktoś, kto nie ubiera się modnie, kto nie zmienia często marki

samochodu naraża się na śmieszność lub na izolację z „towarzystwa”. Z kolei człowiek,

nadążający za wymaganiami mody wchodzi w spiralę, z której nie ma wyjścia. Żyje w

ciągłym „konsumpcyjnym niedosycie”. Orientacja na poszukiwanie za wszelką cenę

satysfakcji prowadzi zawsze do

unikania trudnych doświadczeń życiowych, do

hołdowania „filozofii życia ułatwionego”

, do życia na luzie. Hołdowanie takiej

filozofii zubaża człowieka wewnętrznie.

A oto kilka innych zjawisk charakterystycznych dla współczesnego człowieka.

Kultura typu „instant”

Taką nazwą (metaforą) określa się typowy dla współczesnych czasów nawyk życia w

natychmiastowości. Symbolami takiego stylu życia są:



fast-foody

– hamburgery, hot-dogi, coca-cola, rozpuszczalna kawa, gorący kubek,

kuchenka mikrofalowa, Mc Donald’s, kioski z egzotycznymi potrawami itp., czyli
skondensowane formy natychmiastowej przyjemności;



fast sex

– natychmiastowa satysfakcja seksualna bez zobowiązań i uczuciowego

zobowiązania, nawet nie z ciekawości, „dla sportu”, z dużą ilością zmienianych
partnerów.



fast car

– natychmiastowa i szybka komunikacja poprzez samolot, samochód,

telefon komórkowy, fax, Internet, e-mail

Ten prymat natychmiastowości panujący w kulturze współczesnej odciska się

piętnem na stylu życia ludzi, zwłaszcza młodego człowieka, który nie chce i nie umie
czekać, spieszy się. Hołduje zasadzie: „żyj i korzystaj z każdej chwili”. Przy takiej
postawie życiowej szybkiego życia chwilą, trudno jest znaleźć czas na zastanowienie się
nad jego głębszym sensem, nad innymi wartościami ważnymi dla ludzkiej egzystencji.

„Orientacja na ciało”

Jest to kolejny zespół cech charakteryzujący współczesną

kulturę. Jeśli tożsamość człowieka jest postrzegana jedynie przez

pryzmat ciała, to wówczas

punkt ciężkości jej konstruowania

przesuwany jest z jej wnętrza na jej powierzchowność

.

Tożsamość jednostki ludzkiej tworzona jest w takim przypadku

wyłącznie poprzez jej wizerunek zewnętrzny – image. Miejsca,

które człowiek z taką orientacją najczęściej odwiedza to przede

wszystkim: siłownia, solarium, gabinet chirurgii plastycznej,

wizażysty, dietetyka i magazyny z modnymi ubraniami.

Brakuje więc czasu na głębszą refleksję; na teatr, koncert, galerię

sztuki, boisko, pływalnię, wartościową książkę itp.

Seksualizacja konsumpcji

To zjawisko oznacza erotyzację reklam

, bardzo często

sprowadzoną do pornografii. Ciało i seks jako element
reklamowych przekazów wykorzystywane są nawet wtedy, kiedy
treść reklamy nie ma nic wspólnego z seksualnością człowieka.

Prowadzi to do urzeczowienia ludzkiego ciała i jego
naturalnych funkcji

, a w konsekwencji do uprzedmiotowienia

człowieka. Wartość ciała człowieka zaczyna być oceniana według
kryterium zysku.

Ciało ludzkie powinno być piękne i sprawne, powinno się dbać

o te wartości, jak mówił św. Tomasz z Akwinu, ale nie powinno być
użyteczne jedynie dla zysku jego właściciela lub osób drugich.

Kult sukcesu

Jest to kolejne zjawisko obecne w kulturze współczesnej niekorzystnie wpływające na

kształtowanie się pełnej tożsamości młodych ludzi. Współczesna kultura poprzez
swoje media promuje model człowieka bezwzględnie dążącego do sukcesu:
medialnego, zawodowego, sportowego lub towarzyskiego. Człowieka dysponującego przy
tym nieprzeciętną urodą, sprawnością. Te sprawności można poprawić przy pomocy nie
zawsze dozwolonych i szkodliwych dla zdrowia farmaceutyków.

„Nie może ci się nie udać” podpowiadają nam media. Dla tej części młodych ludzi,

którzy nie odkryli jeszcze innych moralno-duchowych wartości, życie ludzkie
postrzegane jest jako drabina po szczeblach której należy się wspinać do
kolejnego sukcesu. Innych ludzi traktuje się jak konkurentów, których się
zwalcza i podstępnie pokonuje. Tak jest w miejscu pracy, tak jest w polityce i tak jest
też czasem w sporcie. W stosunkach interpersonalnych dominują głównie więzi rzeczowe i
co najwyżej emocjonalne. Zwiększa się natomiast deficyt więzi osobowych, których
podstawą są wartości człowieka jako osoby.

Bez więzi osobowych kultura i oświata przestają wychowywać. Przestają

pomagać człowiekowi w jego dojrzewaniu do bycia moralnie dobrym, do bycia
otwartym na drugiego człowieka.

Prymat zmiany i szybkiego życia

Świat, w którym żyły poprzednie pokolenia zmieniał się

stosunkowo wolno, dziś kultura wiruje coraz szybciej. Każdego
dnia pojawiają się, a potem znikają nowe idee i ideologie,
nowe gadżety kulturowe, nowe gwiazdy mediów, nowe wersje
tożsamości i ciała (pojawia się pytanie:

jakie ciało nosi się w

tym sezonie, co się pokazuje z ciała w tym sezonie).

Współczesna młodzież ma umiejętność i nawyk adaptacji do

nieustannej zmiany, zdolność do przeskakiwania z jednego
dyskursu kulturowego do drugiego. Kategoria „szoku
przyszłości” straciła dzisiaj swój pesymistyczny wydźwięk.
Społeczeństwa przystosowały się do tego „szoku”. Żyjemy w
nieustannej przyszłości.

Koniec ideałów – triumf codzienności

Przez wieki sądzono, że sensem życia jest ,życie dla wielkiej idei. Analiza warunków

kulturowych końca XX wieku pokazuje, że czas wielkich idei minął (Max Scheler). Czasami
udaje się komuś wmówić nam jakąś ideologie, po to, jak się później okazuje, abyśmy
działali w cudzym (jego) interesie.

Młodzi ludzie potrafią i lubią delektować się drobiazgami. Unikają rozmów na

poważniejsze tematy, na temat przyczyn i konsekwencji. To unikanie większych tematów
wywołuje u ludzi dorosłych irytację, że młodzi postrzegają świat powierzchownie.

W społeczeństwie współczesnym zanika styl życia oparty na refleksji nad

życiem i na poszukiwaniu sensu życia. Ideologia konsumpcji, ideologia
przyjemności, przymus życia w natychmiastowości powoduje, że pytania
egzystencjalne przestają mieć sens.

Pozostaje: ciesz się życiem, kolekcjonuj przyjemności. W konsekwencji poszukiwanie

sensu życia zastąpione zostało poszukiwaniem kolejnej przyjemności i rozrywki,
kolejnego kremu przeciwko zmarszczkom, tel. komórkowego nowej generacji, ubrania,
markowych butów itp. Wielkie ideały ustąpiły miejsca małym zakupom, poszukiwaniom
fascynujących momentów i drobiazgów.

Jak już powiedziałem życie stało się mało obliczalne i czasem niebezpieczne.

Wychowanie człowieka

Tym wszystkim niekorzystnym zjawiskom

- znakom czasu zapobiegać może
wychowanie. Zasługuje ono na właściwą
ocenę według tego co wnosi w rozwój
człowieka, w jego człowie-czeństwo, w jego
świadomość i sumienie. To jest jego
największe znaczenie i na tym polega jego
siła.

Edukacja to przygotowanie człowieka do wolności, ale nie

tej wolności, o której mówią często media, którą da się
określić mianem

„wolności od”,

wolności od obowiązku,

braku przymusu i od wysiłku, tak zewnętrznego jak i przede
wszystkim wewnętrznego, fizycznego i umysłowego, od
odkrywania wartości, prawdy o człowieku i jego godności.

Edukacja (wychowanie) ma przygotować człowieka do

wolności pozytywnej

, „wolności do”

,

a więc tej, która

uzdatnia go do wzrostu w człowieczeństwie, do czynienia
moralnego dobra i piękna, do troski o swoje zdrowie i rozwój
fizyczny, do wzbogacania swojej wiedzy i osobowości.

Wolność wyboru, wolność od przymusu, tak

zwana

wolność zewnętrzna

jest niezbywalnym

prawem każdego człowieka, ale nie jest ona
równoznaczna z

wolnością wewnętrzną

, która

wymaga wysiłku moralnego i opowiedzenia się
człowieka za dobrem.

Taka wolność to umiejętność samokierowania

sobą, to poczucie odpowiedzialności za siebie i
za innych oraz zdolność moralnego doskonalenia
się.

Personalizm uznaje potrzebę obu rodzajów

wolności: tej zewnętrznej i wewnętrznej,
wolności od i wolności do.

(J. Maritain).

Stawanie się wolnym w tym drugim znaczeniu

jest

możliwe

dzięki

wychowaniu,

które

prowadzić powinno do:



poznania prawdy o człowieku i jego istocie,

kim jest, skąd przychodzi, dokąd zmierza, jaki
sens ma jego istnienie;



pogłębienia wiedzy o sobie;



poznanie prawdy o istocie świata, w którym

wszyscy żyjemy

[

Istota wychowania wobec

współczesnych zagrożeń polega na

uświadomieniu młodzieży tych zagrożeń

i pokazywaniu, jakie konsekwencje

mogą wynikać z ulegania pewnym

zjawiskom.

Literatura



Z. Melosik, Kultura popularna jako czynnik

socjalizacji, (w:) Z. Kwieciński, B. Śliwerski red.,
Pedagogika, Warszawa 2004, s. 68 i nast.



Z. Bauman, Płynne życie, Kraków 2007.



S. Trojniel (A.H.), Zagrożenie rozwoju osoby

ludzkiej we współczesnym świecie, (w:) Promocja
zdrowia wobec zagrożeń cywilizacyjnych, Nowy
Targ 2007, s. 465-472

.