RAPORT
Analiza bran\
y turystyczno - uzdrowiskowej
w województwie kujawsko-pomorskim
Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. przeprowadziła w III kwartale 2006 roku
badania bran\
owe w ramach realizacji projektu Klastry szansą rozwoju regionu.
Przedsiębiorcy reprezentujący bran\
e maszynowo-narzędziową, meblarską i turystyczno 
uzdrowiskową z regionu kujawsko pomorskiego zostali poproszeni o wypełnienie ankiety,
której celem było wstępne zdiagnozowanie mo\
liwości wyodrębnienia klastrów bran\
owych
na terenie województwa. Badaniu zostały poddane następujące obszary tematyczne
" Charakterystyka ogólna badanych firm;
" Konkurencyjność i innowacyjność firm;
" Dostawcy i odbiorcy;
" Współpraca/relacje z otoczeniem.
Współpraca/relacje z otoczeniem zostały podzielone dodatkowo na pięć podgrup:
" otoczenie konkurencyjne;
" relacje/współpraca z przedsiębiorstwami z bran\
y;
" relacje/współpraca ze sferą B+R;
" relacje/współpraca z instytucjami otoczenia biznesu;
" relacje/współpraca z JST.
Na podstawie zebranych ankiet sporządzono raporty dotyczące poszczególnych bran\
.
Wnioski otrzymane w wyniku badania bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej przedstawione są
w niniejszym opracowaniu.
Bran\
a turystyczno-uzdrowiskowa
1. Ogólna charakterystyka firm
Spośród 7 badanych firm, które podały stan zatrudnienia to małe przedsiębiorstwa
(zatrudniające poni\
ej 50 pracowników) i średnie (zatrudniające średnio od 50 do 249
pracowników). Pomimo tego przedsiębiorstwa charakteryzowały się zró\
nicowanym
potencjałem mierzonym wielkością przychodów ze sprzeda\
y. Najmniejsza firma z grupy
zanotowała przychody na poziomie od 100-200 tys. zł, podmiot największy natomiast
osiągnął przychody mieszczące się w przedziale 20-50 mln.
Zró\
nicowanie pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami zauwa\
a się tak\
e pod
względem długości istnienia podmiotów. Najstarsze z badanych firm powstały przez rokiem
1990, najmłodsze swoim powstaniem sięgają 2000 roku.
Badane firmy reprezentowały ró\
ne formy prawne: 1 stanowiła jednoosobową spółkę
skarbu państwa, pozostałe natomiast spółki z o.o., fundacje, samodzielne publiczne zakłady
opieki zdrowotnej i sanatoria związkowe.
Na wzrost konkurencyjności ofert przedsiębiorstw z bran\
y turystyczno-
uzdrowiskowej mo\
e wpływać trend wzrostu zatrudnienia. Zatrudnienie w badanych
przedsiębiorstwach było zró\
nicowane i wahało się od 25 do 603 zatrudnionych. W ostatnim
czasie w większości badanych podmiotów odnotowano wzrost zatrudnienie.
Wykres 1. Struktura firm pod względem wielkości zatrudnienia
10
9
8
7
6
5
3 3
4
3
1
2
1
0
<50 50-249 e"250
y
ródło: Analiza konkurencyjności bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej w województwie kujawsko-pomorskim, IBnGR 2006
2. Konkurencyjność i innowacyjność firm
Główny produkt badanych firm stanowią usługi lecznicze i sanatoryjne, których udział
w przychodach firm wynosił średnio 91%. Pozostałą cześć stanowiły usługi hotelowe,
gastronomiczne i wytwórczość produktów zdrojowych.
Blisko połowa przedsiębiorców uwa\
a, \
e jakość produktów, usług i ich ceny znajdują
się na poziomie zbli\
onym do konkurencji. Podobną opinię wyra\
ono w przypadku kwestii
rozpoznawalności marki i zakresu oferowanych usług.
Jakość, cena i stałość relacji z odbiorcami są trzema czynnikami, które w największym
stopniu determinują wybór produktów danego przedsiębiorstwa. Spośród nich najwa\
niejsza
jest jakość, na którą wskazały 9 z 10 badany przedsiębiorstw.
Ponad połowa badanych przedsiębiorców zdeklarowała w ostatnich latach poprawę
jakości usług, co w rezultacie wpłynęło pozytywnie na wzrost przychodów ze sprzeda\
y w 7
z 10 badanych firmach. To spowodowane było w du\
ej mierze rozwojem bran\
pokrewnych.
Wśród kosztów ankietowanych przedsiębiorstw dominują te związane
z pozyskiwaniem materiałów i surowców-stanowią one 24% łącznych kosztów
przedsiębiorstwa oraz koszty pracy, które średnio stanowią 44% wszystkich kosztów. Du\
y
udział wśród kosztów przedsiębiorstw bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej mają te\
koszty
pozostałe i koszty usług obcych.
Spośród badanych firm tylko 1 posiada certyfikat ISO 18000, natomiast 3
przedsiębiorstwa posiadają inne certyfikaty, takie, jak certyfikat Deutscher Wellness Verband.
Zdobywanie międzynarodowych certyfikatów wskazuje na dą\
enie do zwiększenia
konkurencyjności firm na rynku europejskim.
Prawa ochronne na znak towarowy posiadają 2 z 10 badanych firm, z czego 1 posiada
a\
cztery takie prawa. Wśród ankietowanych firm brak równie\
odrębnych zespołów
projektowych, których celem jest projektowanie i rozwój nowych usług, zaledwie 1
z badanych przedsiębiorstw posiada taki zespół.
Oferta badanych firm najczęściej jest modyfikowana pod wpływem wymagań
i oczekiwań klientów, 9 na 10 firm deklaruje właśnie taki czynnik wprowadzania zmian.
W znacznie mniejszym stopniu zakres oferowanych towarów i usług jest determinowany
przez pomysły własne pracowników, informacje uzyskane na targach bran\
owych czy z prasy
bran\
owej.
Dla firm niezwykle istotną kwestią, szczególnie w kontekście innowacyjności jest
struktura pracowników pod względem wykształcenia. Poni\
szy wykres obrazuje, \
e
zdecydowana większość pracodawców bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej z regionu
kujawsko-pomorskiego zatrudnia osoby z wy\
szym wykształceniem. Jest to bardzo wysoki
wskaz
nik w porównaniu z innymi bran\
ami. Znaczny udział wśród pracowników firm
z bran\
y przypada tak\
e osobom z wykształceniem średnim.
Wykres 2.Struktura zatrudnienia wg. wykształcenie
2%
20%
39%
39%
Wy\
sze Średnie Zwaodowe Inne
y
ródło: Analiza konkurencyjności bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej w województwie kujawsko-pomorskim, IBnGR 2006
Pracodawcy starają się na własną rękę doszkalać pracowników, 9 z 10 badanych firm
wysyła swoich pracowników na specjalistyczne szkolenia, konferencje i seminaria bran\
owe.
Pracodawcy bardzo chętnie przyjmują tak\
e uczniów i studentów na praktyki chcąc w ten
sposób umo\
liwić im zdobycie bezcennych umiejętności potrzebnych o pracy w bran\
y.
3. Dostawcy i odbiorcy
Z oferty firm uzdrowiskowych korzystają głównie klienci z kraju, na tę grupę przypada
ponad 80% przychodów. Na klientów z regionu przypada niecałe 10%, natomiast na klientów
zagranicznych średnio tylko 4% przychodów ze sprzeda\
y.
Wśród klientów przedsiębiorstw z omawianej bran\
y największy udział przypada
instytucjom publicznym, takim jak NFZ, który wykupuje pobyty sanatoryjne dla
ubezpieczonych pacjentów i kuracjuszy oraz klientom indywidualnym, którzy samodzielnie
finansują pobyty. Klientami są równie\
przedsiębiorstwa korzystające z bazy noclegowej
w celu konferencyjnym oraz pośrednicy będący dystrybutorami produktów zdrojowych.
Wykres 3. Struktura podmiotowa odbiorców
19%
31%
2%
6%
43%
Klienci indywidualni Przedsiębiorstwa Instytucje publiczne Pośrednicy Pozostali
y
ródło: Analiza konkurencyjności bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej w województwie kujawsko-pomorskim, IBnGR 2006
y
ródłem zaopatrzenia przedsiębiorstw z bran\
y w produkty i usługi są hurtownie oraz
firmy krajowe z bran\
takich jak spo\
ywcza, farmaceutyczna, budowlana, energetyczna czy
gastronomiczna. W przypadku zakupu materiałów i surowców, badane przedsiębiorstwa
działają w oparciu o rynek lokalny-65% i krajowy-35%. Natomiast w przypadku zakupów
maszyn i urządzeń oraz zakupu nowych technologii firmy z bran\
y polegają tylko na
dostawcach z kraju-odpowiednio 85% i 70%.
4. Współpraca/relacje z otoczeniem
4.1 Otoczenie konkurencyjne
Przedsiębiorstwa bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej działają w otoczeniu silnie
konkurencyjnym. Wskazuje na to du\
a ilość konkurentów bezpośrednich zarówno z kraju jak
i z regionu.
4.2 Relacje/współpraca z przedsiębiorstwami z bran\
y
Pomimo występowania silnej konkurencji, w tym równie\
ze strony przedsiębiorstw
regionu 8 na 10 badanych firm deklarowało współpracę z innymi przedsiębiorstwami
w niektórych obszarach. Obszary współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami według struktury
geograficznej zobrazowane są na poni\
szym wykresie.
Wykres 4. Obszary współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami
Reklama, marketing, promocja 8
Udział w targach 8
Szkolenia pracowników 8
Zlecanie podwykonawstwa innym firmom
7
Zaopatrzenie w materiały i surowce
6
Usługi serwisowe dla klientów 5
Badanie rynków 5
Dystrybucja
4
Badania i rozwój (technika i technologia)
3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
y
ródło: Analiza konkurencyjności bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej w województwie kujawsko-pomorskim, IBnGR 2006
Z kolei głównymi barierami w we wzajemnej współpracy są: brak zaufania do partnerów,
sprzeczność celów, problemy z koordynacją i organizacją współpracy oraz brak mo\
liwości
finansowania takiej współpracy.
Dziewięć na 10 ankietowanych przedsiębiorców zauwa\
a konieczność podejmowania
wspólnych działań z firmami z bran\
y. Obszary potencjalnej współpracy to przede
wszystkim: wspólna promocja, szkolenie pracowników, lobbing, badania rynku i podnoszenie
jakości.
4.3 Relacje/współpraca z sektorem badawczo rozwojowym
Ponad połowa badanych przedsiębiorstw współpracowała wcześniej z sektorem
badawczo-rozwojowym. Współpraca ta obejmowała: zlecanie ekspertyz oraz badań
laboratoryjnych-dotyczy to 5 firm, wymianę informacji podczas wspólnych spotkań-3 firmy i
konferencji-2 firmy. Wskazuje to na wykorzystywanie w niewielkim zakresie zewnętrznej
wiedzy. Barierą takiej współpracy często jest brak środków finansowania takiego
przedsięwzięcia.
4.4 Relacje/współpraca z instytucjami otoczenia biznesu
Badane przedsiębiorstwa korzystają z usług instytucji otoczenia biznesu w ró\
nym
stopniu. Najwięcej przedsiębiorców deklarowało korzystanie z ofert banków oraz firm
projektowych-8 na 10 badanych firm. Ponad połowa podmiotów współpracuje z firmami
konsultingowymi. Dalsza współpraca dotyczy firm marketingowych i doradztwa
technologicznego. Korzystanie z usług instytucji otoczenia biznesu ogranicza się do regionu.
4.5 Relacje/współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego
W zdecydowanej większości relacje z administracją samorządową wynikają z konieczności
załatwiania spraw urzędowych niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej.
Relacje dotyczą tak\
e wymiany informacji pomiędzy przedsiębiorcami a jednostkami. Sześć
na dziesięć badanych podmiotów deklarowało korzystanie z pomocy administracji przy
promocji na rynkach zagranicznych. Wspólne działania na rzecz rozwoju regionu deklarowała
połowa firm. Badane przedsiębiorstwa oczekują od władz samorządowych wsparcia przede
wszystkim w postaci promocji i poprawy atrakcyjności miasta.
Na podstawie przeprowadzonych badań i danych zaczerpniętych ze z
ródeł zewnętrznych
przeprowadzono analizę SWOT.
Silne strony Słabe Strony
bogate zasoby przyrodnicze i naturalne ograniczone mo\
liwości finansowe gmin
uzdrowisk w regionie kujawsko- i lokalnej bran\
y uzdrowiskowej,
pomorskim: wody lecznicze, hamujące rozwój inwestycji,
zró\
nicowana rzez
ba terenu, specyficzne słaby marketing miejscowości i usług
warunki bioklimatyczne, uzdrowiskowych,
wielowiekowa tradycja świadczenia brak atrakcyjnych i konkurencyjnych
usług uzdrowiskowych w województwie produktów dla turystów i kuracjuszy
kujawsko-pomorskim, mimo posiadanych zasobów,
wykwalifikowani pracownicy firm brak zró\
nicowania oferty między
uzdrowiskowych, firmami uzdrowiskowymi,
relatywnie silna współpraca z firmami niezadowalający standard bazy
otoczenia biznesu, turystycznej,
proturystyczne nastawienia społeczności niska jakość usług turystycznych w
lokalnej, obiektach turystycznej bazy noclegowej i
leczniczej,
niewielki udział klientów zagranicznych,
niewystarczająca znajomość języków
obcych wśród personelu uzdrowisk,
du\
e zró\
nicowanie potencjału firm
uzdrowiskowych,
ograniczone wykorzystanie współpracy z
jednostkami B+R,
słaba dostępność komunikacyjna
uzdrowisk w regionie kujawsko-
pomorskim,
Szanse Zagro\
enia
środki finansowe z Unii Europejskiej na nieskuteczna polityka promocji
rozwój gmin uzdrowiskowych turystycznej w kraju i za granicą,
szczególnie w zakresie infrastruktury i brak mechanizmów rozwoju w zakresie
doskonalenia kadr, struktury własnościowej spółek
inwestowanie w rozwój pozamedycznych uzdrowiskowych, finansowania
usług związanych ze: zdrowiem, inwestycji i lecznictwa,
równowagą psychofizyczną, rozrywką, silna konkurencja profesjonalnie
moda na zdrowy, aktywny wypoczynek i przygotowanych uzdrowisk w krajach
ekologiczną \
ywność, sąsiednich i bliskich,
dą\
enie do uzyskiwania certyfikatów
jakości przez firmy uzdrowiskowe,
dobra koniunktura w bran\
y turystycznej,
która silnie oddziałuje na kondycję firm
uzdrowiskowych,
y
ródło: Analiza konkurencyjności bran\
y turystyczno-uzdrowiskowej w województwie kujawsko-pomorskim, IBnGR 2006
Perspektywy rozwoju klastra uzdrowiskowo-turystycznego w woj. kujawsko-
pomorskim1
Najwa\
niejszymi czynnikami decydującymi o powstaniu i rozwoju konkurencyjnego
klastra w danym regionie są: istotna koncentracja bran\
y na danym terenie, współpraca
między podmiotami nale\
ącymi do klastra oraz międzynarodowa konkurencyjność tych
przedsiębiorstw.
W województwie kujawsko-pomorskim występuje istotna koncentracja podmiotów
sektora uzdrowiskowo-turystycznego, wynikająca m.in. z wielowiekowej tradycji
świadczenia tego typu usług w regionie oraz bogatych zasobów przyrodniczych i naturalnych.
Przedsiębiorstwa te koncentrują się głównie w regionie Ciechocinka, ale te\
Inowrocławia
1
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową z Gdańska, 2006
oraz Brześcia Kujawskiego. W regionie Ciechocinka znajdują się lokalni kooperanci,
z którymi podmioty utrzymują silne i częste relacje. Z tego punktu widzenia istotny jest fakt
du\
ego zró\
nicowania potencjału firm uzdrowiskowych, zarówno pod względem wielkości
bazy materialnej, jakości proponowanych usług a tak\
e struktury własnościowej wpływającej
na kondycję finansową przedsiębiorstw. Firmy będące w całości lub w części własnością
skarbu państwa posiadają najczęściej du\
ą bazę noclegową, ale z drugiej strony mają te\

często niski poziom kapitału własnego oraz ograniczone mo\
liwości inwestowania.
Na międzynarodową konkurencyjność przedsiębiorstw bran\
y uzdrowiskowo-
turystycznej wpływ mają takie czynniki jak jakość usług, innowacyjność oraz mo\
liwość
przyciągania klientów zagranicznych. W wielu przypadkach niezadowalający standard bazy
noclegowej oraz jakość obsługi klienta, włączając w to niską znajomość języków obcych,
skutkuje niewielkim udziałem klientów z zagranicy. Mała liczba innowacyjnych a więc
atrakcyjnych produktów dla turystów i kuracjuszy oraz brak zró\
nicowania oferty między
firmami powoduje zmniejszenie się przewagi konkurencyjnej bran\
y wobec profesjonalnie
przygotowanych uzdrowisk w krajach sąsiednich i bliskich, jak równie\
w stosunku do
oferujących coraz wy\
szy poziom uzdrowisk w innych regionach Polski. Firmy są jednak
coraz bardziej świadome barier rozwojowych dotykających bran\
y i starają się aktywnie im
przeciwdziałać. Coraz częściej inwestują w rozwój pozamedycznych usług związanych ze
zdrowiem, równowagą psychofizyczną i rozrywką oraz dą\
ą do uzyskiwania certyfikatów
jakości. Poprawa międzynarodowej konkurencyjność przedsiębiorstw turystyczno-
uzdrowiskowych w regionie powinna uwzględniać tak\
e marketing miejscowości i usług
uzdrowiskowych oraz rozwój w zakresie infrastruktury i doskonalenia kadr.
Przedsiębiorstwa z bran\
y uzdrowiskowej działające w regonie współpracują między
sobą w wielu obszarach, takich jak podwykonawstwo, szkolenia dla pracowników, marketing
oraz udział w targach. Większość firm z bran\
y nale\
y do organizacji i stowarzyszeń.
Zdecydowanie słabsze relacje wią\
ą przedsiębiorstwa bran\
y uzdrowiskowej z instytucjami
otoczenia biznesu oraz jednostkami badawczo-rozwojowymi, z którymi współpracują
sporadycznie. Zwiększenie stopnia wykorzystania zewnętrznej wiedzy oraz kompetencji
wpłynęłoby pozytywnie na poprawę konkurencyjności przedsiębiorstw.
W celu rozwoju konkurencyjnego klastra turystyczno-uzdrowiskowego w regionie
kujawsko-pomorskim konieczne jest stymulowanie współpracy pomiędzy ró\
nymi partnerami
(przedsiębiorstwami, jednostkami B+R, samorządem i innymi instytucjami otoczenia biznesu)
mającą na celu poprawę jakości i atrakcyjności oferty usługowej. Konieczne jest równie\

zwiększenie nakładów na marketing, co umo\
liwi m.in. wzrost udziału klientów
zagranicznych, inwestycję w markę oraz przemieszczanie się oferty firm w kierunku usług
o wy\
szej wartości dodanej.